Báo cáo sáng kiến: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Địa lý lớp 4

CỘNG HÒA XàHỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM<br />            Độc lập – Tự do – Hạnh phúc<br /> <br /> <br /> BÁO CÁO SÁNG KIẾN<br /> “Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học<br /> phân môn Địa lý lớp 4”<br /> <br /> I. TÁC GIẢ SÁNG KIẾN<br /> Họ và tên: Nguyễn Thị Cúc<br /> Chức vụ, đơn vị  công tác: Giáo viên trường Tiểu học Ngọc Xuân, thành <br /> phố Cao Bằng, tỉnh Cao Bằng.<br /> II. LĨNH VỰC ÁP DỤNG <br /> Áp dụng trong lĩnh vực công tác giảng dạy phân môn Địa lý lớp 4.<br /> III. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN<br /> Địa lý là môn học quan trọng để dẫn dắt thế hệ trẻ có cơ  hội hiểu biết  <br /> về  những địa điểm có tên trên bản đồ, về  con người, văn hóa, lịch sử  từng  <br /> vùng miền, các tác động về thiên tai đến cuộc sống con người và cách đối xử <br /> của nhân loại đối với thế  giới tự  nhiên. Nắm vững kiến thức địa lý sẽ  giúp <br /> thế hệ tương lai hiểu hơn về quá khứ, hiện tại và tương lai của toàn cầu.<br /> Phát triển từ môn Tự  nhiên & Xã hội lớp 1, 2, 3, phân môn Địa lý được <br /> đưa vào lớp 4 nhằm cung cấp cho học sinh một số biểu tượng địa lý, bước <br /> đầu hình thành cho các em một số khái niệm, mối quan hệ địa lý đơn giản về <br /> thiên nhiên và con người Việt Nam. Việc dạy học phân môn Địa lý không chỉ <br /> cung cấp cho học sinh kiến thức địa lý tự  nhiên thuần túy mà còn hình thành  <br /> và phát triển cho các em các kĩ năng và năng lực tự  học, thói quen ham tìm <br /> hiểu, yêu thiên nhiên, đất nước, con người, có ý thức về chủ quyền lãnh thổ,  <br /> biển đảo và ý thức giữ gìn từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc.<br /> Mặc dù việc d ạy h ọc phân môn Đị a lý mang mộ t ý nghĩa rấ t quan  <br /> tr ọng nh ưng đây là một môn họ c mang tính khái quát và trừ u tượ ng nên <br /> các em ti ếp nh ận ki ến th ức khá khó khăn. Việc ghi nh ớ  nh ững khái niệm <br /> đị a lý, kĩ năng sử  d ụng b ản đồ , lượ c đồ , kĩ năng nhậ n xét, so sánh, phân <br /> tích số  li ệu đố i vớ i học sinh lớp 4 qu ả  th ật m ới m ẻ  và xa lạ . Qua tìm <br /> hiểu,   các   em   h ọc   sinh   khá   tò   mò   và   tỏ   ra   thích   thú   vớ i   môn   họ c   này.  <br /> Nhưng qua thực t ế  gi ảng d ạy, b ản thân tôi nhậ n thấy với m ỗi học sinh,  <br /> tất c ả  các môn học m ới đề u khó, các em th ực sự  ng ỡ  ngàng khi tiếp cận <br /> vớ i các bài học. Đa số  họ c sinh ch ưa nh ận th ấy t ầm quan tr ọng c ủa môn <br /> họ c   nên   ch ưa   dành   thời   gian   h ọc   t ập,   tìm   hiểu   mộ t   cách   nghiêm   túc. <br /> Phần l ớn giáo viên cũng ư u tiên thờ i gian hơn cho môn Toán, Tiếng Việt.  <br /> Khi gi ảng dạy, giáo viên ch ủ  y ếu d ựa vào sách giáo khoa, sách giáo viên <br /> 1<br /> nên ki ến th ức ch ưa đượ c mở  rộng, không cuố n hút họ c sinh vào giờ  họ c. <br /> Chính   những   điều   này   đã   dẫ n   đế n   chất   l ượ ng   h ọc   t ập   phân   môn   này  <br /> ch ưa cao.<br /> Kết quả  khảo sát cuối học kì I năm học 2015­2016 trên tổng số  45 học <br /> sinh lớp 4A, Trường Tiểu học Ngọc Xuân, điểm số các em đạt được như sau:<br /> <br /> <br /> Cuối  Điểm 9­10 Điểm 7­8 Điểm 5­6 Điểm dưới 5<br /> TSHS<br /> kì I SL % SL % SL % SL %<br /> Năm <br /> học <br /> 45 11 24,4% 15 33,3% 17 37,8% 2 4,5%<br /> 2015­<br /> 2016<br /> Chính vì vậy, việc đề  ra giải pháp giúp học sinh có hứng thú khi học <br /> phân môn Địa lý lớp 4 là một việc làm rất cần thiết đối với mỗi nhà giáo thực <br /> sự có tâm huyết với nghề. Để tạo được sự ham muốn khám phá, tìm hiểu về <br /> những vùng đất, những hiện tượng tự nhiên, mối quan hệ giữa thiên nhiên và  <br /> con người Việt Nam, đòi hỏi người giáo viên phải tìm tòi, nghiên cứu, luôn <br /> đổi mới phương pháp dạy học . Trong phạm vi báo cáo này, tôi xin đề ra một <br /> số  giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn  Địa lý  cho học <br /> sinh lớp 4  trong trường tiểu học.<br /> IV. BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN<br /> 1. Tính mới, tính sáng tạo, tính khoa học<br /> a) Sáng kiến này có tính mới, được áp dụng lần đầu, không trùng với các <br /> sáng kiến đã được công nhận trước đó.<br /> b) Tính sáng tạo, tính khoa học <br /> Chương trình địa lý lớp 4 cung cấp cho HS một số kiến thức cơ bản thiết <br /> thực về: các sự vật, hiện tượng và các mối quan hệ địa lí đơn giản ở các vùng <br /> chính trên đất nước ta. Để dạy tốt phân môn này, chúng ta cần phối hợp một <br /> cách hài hòa các phương pháp  và hình thức tổ  chức  dạy học. Mà mục tiêu <br /> trọng tâm của phân môn Địa lí là giúp các em hình thành cho học sinh một số <br /> biểu tượng, khái niệm địa lí đơn giản về đất nước và con người  ở  các vùng <br /> miền khác nhau trên đất nước Việt Nam... Nếu chúng ta cứ dạy chay, hoặc tổ <br /> chức các hoạt động dạy học đơn điệu để chuyển tải nội dung thì tiết học trở <br /> nên nhàm chán, thiếu hấp dẫn và học sinh tiếp thu kiến thức một cách thụ <br /> động, máy móc. Vì thế,  ngoài giảng dạy trên lớp, việc cho các em quan sát <br /> đối tượng tại thực địa hoặc qua tranh ảnh, băng hình, thiết kế một số trò chơi  <br /> tạo điều kiện cho các em vui học... cũng là cách tốt nhất để  đạt được mục  <br /> tiêu dạy học. Nhờ cải tiến phương pháp dạy học, sau khi học xong môn học <br /> <br /> <br /> 2<br /> này, học sinh sẽ có khả năng liên hệ kiến thức đã học với thực tế đất nước,  <br /> địa phương<br /> * Các giải pháp đã được triển khai cụ thể như sau:<br /> ­ Giải pháp 1: Hướng dẫn học sinh so sánh, phân tích số liệu<br /> Việc xử  lý thông tin, so sánh, phân tích số  liệu trên bản đồ, lược đồ, kĩ  <br /> năng chỉ bản đồ là một trong những việc làm quan trọng mà học sinh cần đạt <br /> được khi học phân môn Địa lý. Nếu quan sát, phân tích bản đồ, lược đồ, phân <br /> tích số liệu không chính xác sẽ dẫn đến sự hiểu biết sai lệch về các yếu tố địa <br /> lý. Ngay từ những bài học đầu tiên, tôi đã hướng dẫn các em thật chi tiết, tỉ mỉ <br /> cách đọc bản đồ, lược đồ, cách đọc bảng chú giải để học sinh có biểu tượng <br /> địa lý cần tìm trên lược đồ, bản đồ, cách tìm vị trí của đối tượng trên bản đồ <br /> (sông, dãy núi, thành phố, giới hạn của tỉnh, thành phố...). Trong các giờ  học,  <br /> tôi thường tổ chức cho các em thảo luận nhóm. Trong khi học sinh thảo luận,  <br /> phân tích, xử lý thông tin, giáo viên quan sát các nhóm một cách tập trung nhưng <br /> không đưa ra ý kiến, không cắt ngang suy nghĩ của học sinh, đôi khi đưa ra các <br /> câu hỏi nhằm kích thích trí tò mò của các em. Khuyến khích tất cả các em đưa <br /> ra ý kiến của riêng mình. Khi phần lớn các em đã đưa ra ý kiến, giáo viên có <br /> thể kết thúc thảo luận bằng những câu hỏi mang tính kết luận nội dung. Bằng <br /> việc tự làm việc, tự xử lý, phân tích, so sánh số liệu, học sinh sẽ tự tin và yêu <br /> thích môn học này hơn.<br />  ­ Giải pháp 2: Sưu tầm tranh ảnh, vật thật<br /> Với đặc điểm tư duy cụ thể, học sinh rất thích những hình ảnh trực quan <br /> sinh động. Hơn nữa kiến thức địa lí rất phong phú và rất mới mẻ nhất là đối với <br /> bộ  phận học sinh ít có điều kiện đọc sách báo, xem tivi, du lịch... Nếu chỉ qua <br /> kênh chữ, học sinh khó có thể lĩnh hội những đặc điểm tiêu biểu của các thành  <br /> phố, vùng đất, con người... trên đất nước Việt Nam. Vì vậy cùng với việc sử <br /> dụng bản đồ, lược đồ giúp học sinh nắm được các đặc điểm về vị trí, địa hình <br /> đất đai, các vùng miền trên đất nước,  tôi đã sưu tầm  thêm  tranh  ảnh làm đồ <br /> dùng dạy học đáp ứng yêu cầu giảng dạy như: khai thác các hình ảnh về Việt <br /> Nam­ đất nước, con người, một số danh lam, thắng cảnh, di tích lịch sử của Cao <br /> Bằng... Ngoài ra, tôi còn phát hiện trong những tập lịch treo tường chứa đựng <br /> một nguồn tranh  ảnh vô cùng phong phú dùng để  dạy nhiều bài Địa Lí trong <br /> chương trình.<br /> Cao Bằng là một địa phương có nhiều sản phầm thủ công truyền thống <br /> nổi tiếng. Ngoài việc giới thiệu với các em một số  nghề  thủ  công truyền <br /> thống, giáo viên có thể sưu tầm một số sản phẩm thủ công cho học sinh quan  <br /> sát như: túi, khăn, áo thổ cẩm, áo chàm, dao, kéo của đồng bào xã Phúc Sen, ...<br /> ­ Giải pháp 3: Sưu tầm tư liệu và cop vào đĩa CD dùng trên máy tính<br /> Trong xã hội hiện nay, công nghệ thông tin đã có ảnh hưởng sâu sắc đối <br /> với ngành giáo dục. Ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy sẽ giúp học <br /> sinh hứng thú hơn với giờ học và từ đó hiệu quả sẽ được nâng lên. Vì thế tôi <br /> <br /> 3<br /> dày công sưu tầm những thước phim có nội dung liên quan đến việc giảng dạy  <br /> địa lí ở những băng đĩa nhạc, đĩa “Việt Nam đất nước con người”, những đoạn <br /> clip về một số hiện tượng bão, lũ, lốc xoáy ở một số địa phương, hình lũ quét  <br /> ở các tỉnh miền núi, các hoạt động bảo vệ môi trường diễn ra khắp nơi... cóp <br /> vào đĩa CD theo nội dung của từng bài. Qua việc xem những hình  ảnh sống <br /> động, học sinh dễ dàng cảm nhận và rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên, <br /> con người, hiểu được tác động của thiên nhiên đối với đời sống cũng như trách <br /> nhiệm của mỗi công dân trong việc bảo vệ  môi trường. Chúng ta có thể  sử <br /> dụng những đoạn phim để :<br /> + Tổ  chức cho học sinh làm việc để  phát hiện ra kiến thức, tìm ra dấu  <br /> hiệu đặc điểm của đối tượng địa lí.       <br /> + Minh họa cho lời giảng của giáo viên.<br /> + Mở rộng tầm hiểu biết của các em trong việc chiếm lĩnh kiến thức.<br /> + Củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng nhận thức cho học sinh.<br /> Ngoài ra, giáo viên có thể trực tiếp quay lại một số hình ảnh trong các lễ <br /> hội trong nước, của địa phương; sưu tầm một số làn điệu dân ca quen thuộc:  <br /> hát quan họ, hát chèo, hát cải lương, ca Huế, ...; hay một số khúc hát dân ca  <br /> quen thuộc của đồng bào dân tộc thiểu số  Cao Bằng: hát then, hát lượn, hát <br /> Giá Hai... để  học sinh thêm yêu mến phong tục, tập quán của đất nước, quê <br /> hương. Xen lẫn các hoạt động dạy, nếu có nội dung cần liên hệ, học sinh sẽ <br /> được trực tiếp chứng kiến những nét đẹp của quê hương, đất nước mình.<br /> ­ Giải pháp 4: Thiết kế một số trò chơi<br /> Học sinh tiểu học nói chung và học sinh lớp 4 nói riêng là lứa tuổi còn <br /> ham chơi. Vì thế  nếu chỉ  giảng dạy kiến thức thuần túy mà không quan tâm <br /> đến nhu cầu vui chơi của các em thì hiệu quả  sẽ  không như  chúng ta mong <br /> đợi. Vì thế, tạo điều kiện cho trẻ “học mà chơi, chơi mà học” là việc làm cần  <br /> thiết. Thông qua phần mềm PowerPoint, tôi đã thiết kế  một số  trò chơi: Đố <br /> vui địa lý, Rung chuông vàng, Ô chữ  kì diệu, Chiếc hộp may mắn,... Việc tổ <br /> chức một số  trò chơi xen lẫn giữa các tiết dạy địa lý sẽ  khiến cho trẻ  hào <br /> hứng, lớp học sôi nổi và ghi nhớ kiến thức một cách tự nhiên hơn.<br /> 2. Hiệu quả<br /> Sau khi áp dụng triệt để các giải pháp nêu trên, kết hợp hài hòa giữa các <br /> phương pháp dạy học, tôi nhận thấy đã đem lại kết quả đáng kể. Học sinh vô <br /> cùng hứng thú khi đến tiết học Địa lý. Các em ghi nhớ kiến thức dễ dàng hơn. <br /> Nhiều học sinh có khả năng tổng hợp kiến thức, biết đọc bản đồ, lược đồ, có <br /> kĩ năng chỉ bản đồ, tìm vị trí đối tượng trên bản đồ,  biết so sánh, phân tích số <br /> liệu, hiểu được tác  động của thiên nhiên đối với đất nước và con người Việt <br /> Nam, hiểu được  sự  cần thiết phải bảo vệ  môi trường, cách khai thác tài <br /> nguyên thiên nhiên một cách khoa học  cũng như  ý thức  bảo vệ  chủ  quyền <br /> lãnh thổ của đất nước. Các em có khả năng liên hệ được những điều đã học <br /> <br /> <br /> 4<br /> vào thực tế cuộc sống để góp phần cải thiện môi trường sống ngày càng tươi <br /> đẹp hơn.<br /> Kết quả kiểm tra cuối kì II năm học 201 5­2016, đối với phân môn Địa lý, <br /> điểm số các em đạt được như sau :<br /> <br /> Điểm dưới <br /> TSH Điểm 9­10 Điểm 7­8 Điểm 5­6<br /> Cuối kì II 5<br /> S<br /> SL % SL % SL % SL %<br /> Năm học <br /> 45 18 40,0% 19 42,2% 8 17,8% 0<br /> 2015­2016<br /> <br /> Kết quả kiểm tra cuối kì I năm học 2016­2017:<br /> <br /> Điểm dưới <br /> TSH Điểm 9­10 Điểm 7­8 Điểm 5­6<br /> Cuối kì I 5<br /> S<br /> SL % SL % SL % SL %<br /> Năm học <br /> 38 22 57,9% 14 36,8% 2 5,3% 0<br /> 2016­2017<br /> <br /> 3. Khả năng và các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến<br /> * Sáng ki ến có khả năng áp dụ ng trong ph ạm vi c ác tr ườ ng ti ểu học.<br /> * Điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến:<br /> ­ Nghiên cứu kĩ nội dung các bài dạy.<br /> ­ Lựa chọn phương pháp dạy học linh hoạt, phù hợp.<br /> ­ Dành thời gian sưu tầm tranh ảnh, nghiên cứu, thiết kế bài dạy.<br /> ­ Nhà trường được trang bị  đầy đủ  các loại máy móc phục vụ  cho việc  <br /> dạy học ứng học công nghệ thông tin như: máy tính xách tay, máy chiếu, loa,  <br /> đài,...<br /> 4. Thời gian và những người tham gia tổ chức áp dụng lần đầu<br /> Sáng kiến này được áp dụng trong học kì II năm học 2015­2016, học kì I <br /> năm học 2016­2017, do giáo viên chủ nhiệm và học sinh lớp 4A của hai năm  <br /> học thực hiện và áp dụng cho những năm học tiếp theo.<br /> V. KẾT LUẬN<br /> Qua thực tế  cho thấy việc áp dụng những   giải  pháp dạy học  trên  đã <br /> mang lại hiệu quả  thiết thực tại lớp tôi giảng dạy. Dù  áp dụng bất kì một <br /> giải pháp nào, giáo viên cũng phải chú trọng vào việc đổi mới phương pháp <br /> dạy học, giúp các em biết cách học, tự  giác học tập, có khả  năng  lĩnh hội <br /> kiến thức một cách chủ động nhất, luôn coi trọng và động viên, khuyến khích <br /> các em học tập, tôn trọng mọi sự chủ động và sáng tạo của các em, biến giờ <br /> 5<br /> học thành một sân chơi trí tuệ thực sự để thu hút sự tập trung của các em vào <br /> bài giảng.<br /> Trên đây là một số kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy học phân môn <br /> Địa lý lớp 4 mà tôi đã đúc kết được trong quá trình giảng dạy, bước đầu đem <br /> lại hiệu quả  cao, hầu hết học sinh nắm được kiến thức trọng tâm của mỗi <br /> bài học, kích thích sự say mê hứng thú học tập, là nền tảng cho việc học tập  <br /> môn Địa lý của các cấp học sau này.<br /> Với kinh nghiệm còn hạn chế, việc viết báo cáo không tránh khỏi những <br /> thiếu sót nhất định. Kính mong nhận được sự  quan tâm và đóng góp của Ban <br /> giám hiệu nhà trường, các bạn đồng nghiệp để việc giảng dạy phân môn  Địa <br /> lý của tôi ngày càng được đạt hiệu quả cao hơn.<br /> Xin chân thành cảm ơn !<br /> <br /> <br /> Ngọc Xuân, ngày 05 tháng 4 năm 2017<br /> Người viết báo cáo<br /> <br /> <br /> <br /> <br />           Nguyễn Thị Cúc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />