Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Chăm sóc bệnh nhân tăng huyết áp

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Theo Tổ chức Y tế Thế giới hiện nay tăng huyết áp (THA) được xem là một trong<br /> 10 bệnh nguy hiểm ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ nhân loại có thể làm giảm thọ từ 10 đến<br /> 20 tuổi. Thực tế cũng đã cho thấy hậu quả của việc điều trị không đúng bệnh THA sẽ dẫn<br /> đến tình trạng huyết áp tăng cao đột ngột có thể làm đứt mạch máu não gây xuất huyết<br /> não, đột quỵ, suy tim cấp, phù phổi cấp hay tình trạng huyết áp tăng vừa phải thường<br /> xuyên sẽ gây ra suy tim mạn, suy thận mạn, tổn thương ở đáy mắt. Qua đó chúng ta thấy<br /> hầu hết các biến chứng này đều nguy hiểm tính mạng hoặc không hồi phục. Vì vậy việc<br /> phát hiện sớm, điều trị và chăm sóc tốt bệnh THA có thể giúp đẩy lùi các tai biến nguy<br /> hiểm này.<br /> Tỷ lệ THA trên thế giới năm 2000 là 26,4% tương đương 972 triệu bệnh nhân<br /> THA bao gồm cả nam và nữ. Dự đoán sẽ tăng lên 29,2% (1,5 tỷ người bệnh) vào năm<br /> 2025. Tại Việt Nam, xu hướng bị THA tăng: Tỷ lệ năm 1992 trên toàn quốc là 12%. Điều<br /> tra năm 2010 cho thấy 25,1% ở người từ 25 tuổi trở lên bị THA (khoảng 5 triệu người).<br /> Điều đáng lo lắng là trong số những người bị THA theo WHO tỷ lệ kiểm soát tốt chỉ<br /> chiếm 19% còn 81% không được kiểm soát lơ lửng các mối hiểm nguy do THA gây ra.<br /> Tại các nước phát triển việc kiểm soát tốt bệnh THA vẫn ở một tỷ lệ khá thấp. Chẳng hạn<br /> như bệnh nhân THA được kiểm soát tốt huyết áp dưới mức 140/90mmHg tại Mỹ là 24%,<br /> tại Anh quốc là 6% và tại nhiều nước đang phát triển con số này cũng chỉ khoảng 1- 2%.<br /> Hiện nay đã có nhiều tài liệu, nghiên cứu về THA đề cập nhiều đến yếu tố nguy<br /> cơ, triệu chứng, biến chứng, dùng thuốc… Thực tế tại Việt Nam chưa có nhiều bài viết đi<br /> sâu về chăm sóc bệnh nhân THA. Chính vì vậy chuyên đề này đề cập đến những nội<br /> dung chính sau đây:<br /> 1. Cung cấp kiến thức cơ bản về bệnh THA.<br /> 2. Chăm sóc cho bệnh nhân THA.<br /> <br /> CHƢƠNG 1. NỘI DUNG<br /> <br /> 1. Định nghĩa huyết áp.<br /> - Huyết áp là số đo về lực tác động của máu lên thành động mạch. Huyết áp phụ thuộc<br /> vào lực bơm máu của tim, thể tích máu được bơm, kích thước cũng như độ đàn hồi của<br /> thành động mạch.<br /> <br /> Hình 1: Hình ảnh mô tả tác động của máu lên thành động mạch<br /> - Huyết áp thể hiện bằng hai chỉ số:<br /> + Huyết áp tối đa (còn gọi là huyết áp tâm thu hoặc ngắn gọn là số trên), bình thường<br /> từ 90 đến 139 mmHg (đọc là milimét thuỷ ngân).<br /> + Huyết áp tối thiểu (còn gọi là huyết áp tâm trương hoặc ngắn gọn là số dưới), bình<br /> thường từ 60 đến 89 mmHg.<br /> Mỗi người phải luôn biết và nhớ hai chỉ số huyết áp của mình!<br /> 2. Khái niệm tăng huyết áp.<br /> Huyết áp tăng dần theo tuổi nhưng khi tăng tới mức gây nguy hại cho cơ thể mà ở<br /> mức này việc chữa trị có lợi hơn là hại thì gọi là THA.<br /> <br /> Tăng huyết áp được chẩn đoán xác định khi:<br /> - Đo huyết áp khi nghỉ ngơi > 10 phút ở tư thế ngồi hoặc nằm. Đo > 2 lần x 3 ngày riêng<br /> rẽ. Đặc biệt đối với người già và người đái tháo đường nên đo huyết áp cả ở tư thế ngồi vì<br /> sẽ có hiện tượng hạ huyết áp khi đứng.<br /> - Hoàn cảnh đo: Chú ý Stress (hiện tượng áo choàng trắng: Huyết áp tăng hơn bình<br /> thường).<br /> - Kết quả đo: ≥ 140mmHg: Huyết áp tâm thu<br /> ≥ 90 mmHg: Huyết áp tâm trương<br /> Từ gọi thông dụng nhưng không đúng:<br /> Các vùng miền có các cách gọi khác nhau về tăng huyết áp như tăng xông, cao<br /> máu, lên máu, cao áp huyết.<br /> 3. Nguyên nhân tăng huyết áp.<br /> - THA nguyên phát: Khi không tìm thấy nguyên nhân lý giải cho tăng huyết áp.<br /> - THA thứ phát: Còn gọi là tăng huyết áp triệu chứng, tăng huyết áp là một triệu chứng<br /> của một bệnh lý nào đó.<br /> 3.1. Tăng huyết áp nguyên phát<br /> Chiếm trên 90% các trường hợp THA, thường gặp ở người trên 50 tuổi.<br /> Tuy không tìm thấy nguyên nhân, nhưng các yếu tố sau được coi là các yếu tố nguy cơ<br /> gây THA:<br /> 3.1.1. Các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi: Tuổi, giới, chủng tộc, yếu tố gia đình.<br /> 3.1.2. Các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được:<br /> - Béo phì.<br /> - Tăng lipid máu.<br /> - Tăng lipid máu.<br /> - Sang chấn tinh thần.<br /> - Thuốc lá.<br /> - Thói quen ăn mặn.<br /> - Ít hoạt động thể lực.<br /> <br /> - Lạm dụng một số thuốc.<br /> 3.2. Tăng huyết áp thứ phát<br /> Chiếm khoảng 10% các trường hợp THA, thường gặp ở người trẻ tuổi. Các nguyên nhân<br /> thường gặp có thể là:<br /> 3.2.1. Bệnh thận: Viêm cầu thận cấp và mạn, viêm thận, bể thận, sỏi thận, bệnh động<br /> mạch thận (hẹp), các bệnh thận bẩm sinh, suy thận.<br /> 3.2.2. Bệnh nội tiết: U tuyến thượng thận, u tuyến yên, cường tuyến giáp.<br /> 3.2.3. Bệnh tim mạch:<br /> - Hẹp eo động mạch chủ gây THA chi trên, giảm huyết áp chi dưới.<br /> - Hở van động mạch chủ gây THA tâm thu, giảm huyết áp tâm trương.<br /> 3.2.4. Một số nguyên nhân khác<br /> - Nhiễm độc thai nghén: Một trong các tai biến nguy hiểm gặp trong bệnh lý sản khoa.<br /> Điều<br /> <br /> dưỡng<br /> <br /> cần<br /> <br /> chú<br /> <br /> ý<br /> <br /> theo<br /> <br /> dõi<br /> <br /> huyết<br /> <br /> áp<br /> <br /> chặt<br /> <br /> chẽ<br /> <br /> cho<br /> <br /> bệnh<br /> <br /> nhân.<br /> <br /> - Bệnh tăng hồng cầu.<br /> - Nhiễm toan hô hấp.<br /> 4. Yếu tố tăng huyết áp.<br /> - Tuổi tác: Tuổi càng cao thì càng dễ bị THA đặc biệt là huyết áp tâm thu, do động mạch<br /> trở<br /> <br /> nên<br /> <br /> cứng<br /> <br /> hơn,<br /> <br /> nguyên<br /> <br /> nhân<br /> <br /> là<br /> <br /> do<br /> <br /> bệnh<br /> <br /> xơ<br /> <br /> cứng<br /> <br /> động<br /> <br /> mạch.<br /> <br /> - Tình trạng kinh tế xã hội: Tăng huyết áp<br /> - Cũng gặp nhiều hơn ở những nhóm người có trình độ giáo dục và kinh tế xã hội thấp.<br /> - Tiền sử gia đình (tính di truyền): Bệnh THA có khuynh hướng di truyền theo gia đình.<br /> - Giới: Thường thì nam giới dễ bị THA hơn nữ. Điều này thay đổi theo tuổi tác và chủng<br /> tộc.<br /> - Thừa cân (béo phì): Những người béo phì có nguy cơ bị cao huyết áp cao gấp từ 2 đến 6<br /> lần<br /> <br /> những<br /> <br /> người<br /> <br /> có<br /> <br /> trọng<br /> <br /> lượng<br /> <br /> trong<br /> <br /> giới<br /> <br /> hạn<br /> <br /> bình<br /> <br /> thường.<br /> <br /> - Nhạy cảm với Natri (muối): Một số người bị nhạy cảm với Natri (muối) do đó huyết áp<br /> của họ sẽ tăng cao nếu dùng muối. Giảm lượng muối ăn vào có thể làm hạ huyết áp<br /> - Những thức ăn nhanh chứa một lượng Natri đặc biệt cao hơn bình thường. Nhiều loại<br /> <br /> thuốc thông dụng (OTC - over the counter), chẳng hạn như thuốc giảm đau, thuốc chữa<br /> loãng xương cũng có thể chứa một lượng lớn Natri. Đọc kỹ nhãn hiệu để biết thức ăn mà<br /> bạn đang dùng chứa bao nhiêu natri. Tránh những loại thức ăn có nồng độ natri cao.<br /> - Uống rượu: Uống nhiều hơn 1 hay 2 ly rượu 1 ngày có thể làm tăng huyết áp đối với<br /> những người nhạy cảm với rượu.<br /> - Thuốc tránh thai (dùng bằng đường uống): Một số phụ nữ dùng thuốc tránh thai có thể<br /> bị tăng huyết áp.<br /> - Không tập thể dục: Ngồi nhiều một chỗ có thể gây béo phì và tăng huyết áp.<br /> - Thuốc: một số loại thuốc, như amphetamine (thuốc kích thích), thuốc giảm cân, thuốc<br /> cảm và dị ứng có thể làm THA.<br /> 5. Triệu chứng tăng huyết áp.<br /> Phần lớn THA không có triệu chứng. Các dấu hiệu nhức đầu, chóng mặt, choáng<br /> váng, buồn nôn, nôn, mỏi mệt…không phải là biểu hiện chỉ của mỗi THA.<br /> Khi có triệu chứng THA, thường lúc này đã là biến chứng hoặc tình trạng THA đã<br /> nặng.<br /> 6. Cận lâm sàng.<br /> - Xét nghiệm cần làm về máu: Bilan lipid máu, đường máu, công thức máu, Ure,<br /> creatinin.<br /> - Đối với nước tiểu: Protein, tế bào vi trùng, đường niệu.<br /> - Một số xét nghiệm khác: Soi đáy mắt, đo điện tâm đồ, chụp X-quang tim phổi, siêu âm<br /> tim, chụp mạch thận, định lượng các hormone trong huyết thanh.<br /> <br /> 7. Chẩn đoán.<br /> 1. Chẩn đoán xác định: Chủ yếu bằng cách đo huyết áp theo đúng các quy trình.Tuy<br /> nhiên điều quan trọng là nên đi khám sức khỏe định kỳ để khám xét toàn bộ nhằm phát<br /> hiện sớm những trường hợp tiềm tàng hoặc chưa có triệu chứng.<br /> 2. Chẩn đoán giai đoạn tăng huyết áp: Theo tổ chức y tế thế giới (1996)<br /> Chia làm 3 giai đoạn.<br /> <br />