Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Đánh giá hiệu quả xử trí, chăm sóc thoát mạch trên bệnh nhân ung thư truyền hóa chất

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị bệnh ung thư, trong đó cơ bản vẫn là<br /> ba phương pháp chính: phẫu thuật, xạ trị và hóa trị liệu.<br /> Hóa trị liệu bao gồm: Truyền hóa chất tĩnh mạch, động mạch, nội màng<br /> bụng, nội tủy, bơm vào khoang màng phổi nhưng truyền hóa chất tĩnh mạch ngoại<br /> vi là phổ biến và được áp dụng rộng rãi nhất [5][6][9].<br /> Trong chuyên ngành điều dưỡng nội khoa ung thư, kỹ thuật truyền hóa chất<br /> tĩnh mạch ngoại vi được sử dụng nhiều nhất và là kỹ thuật cơ bản trong chăm sóc<br /> bệnh nhân ung thư được điều trị bằng hóa trị liệu.<br /> Ở Việt Nam hiện nay, chủ yếu phải sử dụng tĩnh mạch ngoại vi để truyền hóa<br /> chất cho bệnh nhân ung thư có chỉ định điều trị bằng thuốc hóa chất. Trong khi<br /> truyền hóa chất do nhiều yếu tố: chủ quan, khách quan, do đặc điểm tính chất của<br /> tĩnh mạch, vị trí cắm kim truyền, tư thế khi truyền, vận động, cử động của người<br /> bệnh dẫn đến bị thoát mạch [7].<br /> Thoát mạch trong khi truyền hóa chất là tai biến thường xảy ra khi sử dụng<br /> tĩnh mạch ngoại vi để truyền. Nồng độ các thuốc hóa chất tại nơi thoát mạch cao,<br /> một số thuốc hóa chất lại có tác dụng kích thích, trong khi một số thuốc khác lại<br /> gây hoại tử. Vì vậy việc nhận biết, phát hiện sớm và xử trí kịp thời thoát mạch là<br /> cần thiết nhằm hạn chế tối đa những tổn thương, biến chứng cho người bệnh [8].<br /> Theo sách “Hóa chất điều trị Ung thư” của GS.TS Nguyễn Bá Đức – Giám<br /> đốc Bệnh viện K trong mục “ Xử trí các tác dụng phụ cấp do điều trị hóa chất Ung<br /> thư” thì thoát mạch được đưa lên số một và thoát mạch được định nghĩa “là sự rò<br /> hoặc xâm nhập của thuốc vào tổ chức dưới da, các thuốc gây phỏng da khi thoát<br /> mạch có thể gây lên hoại tử mô hoặc lột da, các thuốc kích thích gây viêm hoặc đau<br /> tại vị trí thoát mạch” [7].<br /> Hiện nay ở Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu đề cập đến vấn đề này nên<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài "Đánh giá hiệu quả xử trí, chăm sóc<br /> <br /> thoát mạch trên bệnh nhân ung thư truyền hóa chất" với mục tiêu:<br /> 1. Mô tả triệu chứng lâm sàng và một số yếu tố liên quan đến thoát mạch<br /> khi truyền hóa chất.<br /> 2. Đánh giá kết quả xử trí ban đầu của thoát mạch khi truyền hóa chất.<br /> <br /> 1<br /> <br /> CHƯƠNG 1<br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1. Cấu tạo chung của thành mạch [11]:<br /> Thành động mạch và tĩnh mạch (TM) do ba lớp trong, giữa và ngoài tạo lên; thành<br /> mao mạch chỉ có lớp trong.<br /> 1.1.1. Lớp trong: là một lớp tế bào nội mô được giới hạn bên ngoài bởi màng ngăn<br /> chun trong.<br /> 1.1.2. Lớp giữa: dày nhất, do các sợi cơ trơn và các sợi chun tạo nên. Lớp này dày ở<br /> động mạch, mỏng ở tĩnh mạch. Tỷ lệ sợi cơ và sợi chun thay đổi theo đường kính<br /> động mạch: các động mạch lớn có nhiều sợi chun, ít cơ trơn; các động mạch càng<br /> nhỏ dần thì càng có nhiều cơ trơn, ít sợi chun. Sợi chun ở lớp giữa làm cho thành<br /> mạch có tính đàn hồi; sợi cơ trơn giúp thành mạch có thể co lại dưới sự kích thích<br /> của thần kinh giao cảm.<br /> 1.1.3. Lớp ngoài: là mô liên kết giàu sợi collagen và sợi chun, có mạch nuôi dưỡng<br /> và có các sợi thần kinh giao cảm vận mạch.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Hình 1.1. Các tĩnh mạch ngoại vi cẳng tay và thần kinh bì<br /> 1.2. Nguyên tắc điều trị bệnh ung thư [5][6][9]:<br /> Do đặc tính của tổ chức và tế bào ung thư là phát triển mạnh tại chỗ và xâm<br /> lấn ra các vùng xung quanh, di căn xa vào hệ thống bạch huyết và các cơ quan.<br /> Vì thế để điều trị có hiệu quả, thường phải phối hợp nhiều biện pháp điều trị:<br /> - Phẫu thuật.<br /> - Tia xạ.<br /> - Hóa chất, nội tiết, miễn dịch.<br /> Tất nhiên mỗi phương pháp đều có chỉ định điều trị riêng với mục đích riêng.<br /> Trên thực tế, phần lớn bệnh nhân đến viện khi đã ở giai đoạn muộn. Sự đáp ứng của<br /> mỗi loại ung thư với từng phương pháp điều trị (kể cả trong một loại bệnh ung thư)<br /> <br /> 3<br /> <br /> cũng rất khác nhau. Vì vậy, sự phối hợp nhiều phương pháp điều trị với nhau càng<br /> trở lên cần thiết.<br /> 1.3. Hóa chất trong điều trị bệnh ung thư [6]<br /> Hiện nay, ngay tại các nước phát triển cũng có nhiều bệnh nhân ung thư khi<br /> đến khám bệnh đã ở giai đoạn muộn. Khi các phương pháp điều trị tại chỗ trở lên ít<br /> hoặc không hiệu quả. Ngay cả những bệnh nhân ở giai đoạn sớm, khi được điều trị<br /> triệt căn bằng các phương pháp tại chỗ, các ổ vi di căn tiềm ẩn vẫn tồn tại, sau sẽ<br /> phát triển thành các tổn thương di căn đại thể. Để giải quyết những tình trạng này,<br /> điều trị hệ thống (systemic therapy) hay điều trị toàn thân bằng các thuốc hóa chất<br /> (HC) là phương pháp hữu hiệu. Thuốc hóa chất ngày càng phát triển không ngừng<br /> nhờ sự tiến bộ của khoa học trong việc tìm kiếm và phát minh những thuốc mới với<br /> những cơ chế mới.<br /> 1.3.1. Phương pháp điều trị hóa chất trong bệnh ung thư<br /> Điều trị hóa chất (Chemotherapy) là phương pháp sử dụng các thuốc gây<br /> độc tế bào nhằm tiêu diệt các tế bào ác tính trong cơ thể người bệnh ung thư.<br /> Điều trị hóa chất bắt đầu có từ những năm 1860 khi Asenitkali được sử dụng<br /> để điều trị bệnh bạch cầu, lúc đó kết quả điều trị chưa tới mức gây được sự chú ý.<br /> Trong những năm 1940, cùng với sự phát triển của các thuốc như<br /> actinomycin, nitrogen mustard, các corticosteroid, điều trị hóa chất đã và đang trở<br /> thành một vũ khí quan trọng trong điều trị ung thư và cấu thành một bộ phận nội<br /> khoa [9].<br /> Với hơn 60 năm được sử dụng trong lâm sàng, việc áp dụng điều trị hóa chất<br /> trong ung thư trên thế giới đã có nhiều tiến bộ đáng kể, ngày càng được các nhà<br /> khoa học quan tâm, nghiên cứu. Nhiều thuốc mới được ra đời với các tác dụng<br /> chống ung thư ngày càng hiệu quả và tác dụng phụ được hạn chế tới mức tối đa,<br /> cùng với nhiều phác đồ phối hợp các thuốc có hiệu quả được xây dựng để điều trị<br /> đặc hiệu cho từng loại bệnh ung thư cụ thể [9].<br /> - Các thuốc điều trị này thường gọi là “thuốc hóa chất” và thường là thuốc<br /> độc bảng A có độc tính cao.<br /> - Mỗi loại bệnh ung thư có một phác đồ điều trị riêng gồm một hay nhiều hóa<br /> chất kết hợp lại.<br /> <br /> 4<br /> <br /> - Thuốc hóa chất thường được điều trị theo đợt (chu kỳ).<br /> - Thuốc hóa chất được dùng qua:<br /> + Tiêm truyền tĩnh mạch là chủ yếu.<br /> + Tiêm bắp hay dưới da.<br /> + Uống.<br /> + Dùng tại chỗ (ví dụ: bơm 5FU vào màng phổi, Cisplatin vào ổ bụng…).<br /> - Phác đồ điều trị ung thư thường kéo dài nhiều đợt, thời gian dài gây cho<br /> bệnh nhân mệt mỏi, đi lại nhiều dễ gây chán nản, bỏ dở điều trị.<br /> - Thuốc hóa chất gây nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng tới thể chất và tinh thần<br /> của bệnh nhân.<br /> - Thuốc hóa chất thường đắt tiền và phải tính liều chính xác, nên yêu cầu<br /> điều dưỡng có tinh thần trách nhiệm cao, cẩn thận, chuẩn xác trong thực hiện y lệnh<br /> và kỹ thuật chuyên môn.<br /> - Bệnh nhân điều trị hóa chất cũng thường được điều trị kết hợp với các<br /> phương pháp điều trị khác như: phẫu thuật, tia xạ, giảm đau trước, trong hoặc sau<br /> khi điều trị hóa chất.<br /> <br /> Hình 1.2. Một số loại hóa chất<br /> 1.3.2. Các tác dụng phụ phổ biến của thuốc hóa chất điều trị bệnh ung thư [7][8]:<br /> - Các phản ứng cấp tính<br /> + Thoát mạch.<br /> + Tăng nhạy cảm và sốc phản vệ.<br /> + Nôn và buồn nôn.<br /> <br /> 5<br /> <br />