Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Tỷ lệ mắc tăng huyết áp trên bệnh nhân đến khám tại Khoa Khám chữa bệnh theo yêu cầu của bệnh viện Bạch Mai từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2013 và một số yếu tố liên quan

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tăng huyết áp (THA) đang là một bệnh phổ biến và là gánh nặng tử vong<br /> hàng đầu trên thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 1978, trên thế giới<br /> tỷ lệ mắc bệnh THA chiếm khoảng 10% - 15% dân số và ƣớc tính đến 2015 là<br /> 29%. Năm 2000, có khoảng 600 triệu ngƣời mắc và 7,1 triệu trƣờng hợp tử vong<br /> do THA (chiếm khoảng 13% tổng số tử vong toàn cầu) [1]. Trong số các trƣờng<br /> hợp mắc bệnh và tử vong do tim mạch hàng năm có khoảng 35% - 40% nguyên<br /> nhân là THA [2].<br /> THA gây nhiều biến chứng nguy hiểm nhƣ: suy tim, suy vành, suy thận, tai<br /> biến mạch máu não…đòi hỏi phải điều trị lâu dài, tốn kém về kinh tế và ảnh hƣởng<br /> không nhỏ tới sức khỏe ngƣời bệnh. Chính vì thế THA không những ảnh hƣởng<br /> đến chất lƣợng cuộc sống của bản thân ngƣời bệnh mà còn là gánh nặng cho gia<br /> đình và xã hội. Tại Hoa Kỳ chi phí hàng năm cho phòng chống bệnh THA trên 259<br /> tỷ đô la [2].<br /> Tỷ lệ bệnh THA có xu hƣớng tăng rất nhanh không chỉ ở các nƣớc có nền<br /> kinh tế phát triển mà ở cả các nƣớc đang phát triển. Theo WHO năm 2003 tỷ lệ<br /> tăng huyế áp ở khu vực Châu Âu và Bắc Mỹ đã khá cao chiếm 15% - 20% trong<br /> khi đó ở Ấn Độ (2000) là 31% [3].<br /> Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi dịch tễ học với gánh nặng bệnh<br /> tật kép: bệnh lây nhiễm vẫn cao trong khi bệnh không lây nhiễm đang tăng nhanh<br /> (và là gánh nặng tử vong chính), trong đó có sự gia tăng gánh nặng của THA , nhất<br /> là ở khu vực thành thị.<br /> Các yếu tố nguy cơ của bệnh THA: rối loạn lipid máu, thói quen ăn mặn, hút<br /> thuốc, uống rƣợu, ít vận động, béo phì. Khống chế những yếu tố nguy cơ này có<br /> thể làm giảm 80% bệnh THA [4] và có thể dự phòng đƣợc thông qua các biện pháp<br /> can thiệp có hiệu quả.<br /> <br /> Nhiều bằng chứng cho thấy THA đang gia tăng nhanh cùng với sự thay đổi<br /> nhanh chóng về kinh tế xã hội, dịch tễ học, đặc biệt là trong khu vực đô thị. Theo<br /> nghiên cứu của bộ môn Tim mạch và Viện Tim mạch tại thành phố Hà Nội năm<br /> 2001 - 2002, tỷ lệ THA ở trƣởng thành là 23,2%, cao gần ngang hàng với nhiều<br /> nƣớc phát triển trên thế giới [5], [6]. Một nghiên cứu mới gần đây cho thấy tỷ lệ<br /> tăng huyết áp ngƣời lớn (trên 25 tuổi) đã lên đến 33,3% [7]. Dự báo trong những<br /> năm tới số ngƣời mắc bệnh THA sẽ còn tăng do các yếu tố nguy cơ nhƣ: hút thuốc<br /> lá, lạm dụng bia rƣợu, dinh dƣỡng không hợp lý, ít vận động vẫn còn khá phổ biến.<br /> Giám sát các yếu tố nguy cơ theo phƣơng pháp bậc thang của WHO (STEPwise) là<br /> một trong những chiến lƣợc hiệu quả để phát hiện sớm bệnh THA cũng nhƣ các<br /> bệnh không lây nhiễm khác.<br /> Trong thực tế đã có nhiều đề tài nghiên cứu về bệnh THA và các yếu tố<br /> nguy cơ của bệnh trong cộng đồng, tuy nhiên chƣa có đề tài nghiên cứu nào về vấn<br /> đề này tại Khoa Khám chữa bệnh theo yêu cầu - Bệnh viện Bạch Mai. Vì vậy<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Tỷ lệ mắc THA trên BN đến khám tại<br /> Khoa Khám chữa bệnh theo yêu cầu của Bệnh viện Bạch Mai từ tháng 5 đến<br /> tháng 8 năm 2013 và một số yếu tố liên quan” với hai mục tiêu chính sau đây:<br /> 1. Xác định tỷ lệ mắc THA trên BN đến khám tại Khoa Khám chữa bệnh theo<br /> yêu cầu của Bệnh viện Bạch Mai từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2013<br /> 2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến THA ở những BN trên.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> CHƢƠNG I - TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1. Định nghĩa, phân loại và triệu chứng tăng huyết áp<br /> 1.1.1. Định nghĩa tăng huyết áp<br /> Theo Tổ chức Y tế thế giới, một ngƣời trƣởng thành đƣợc gọi là THA khi<br /> huyết áp tâm thu (HATT) ≥ 140 mmHg và hoặc huyết áp tâm trƣơng (HATT) ≥<br /> 90mmHg hoặc đang điều trị thuốc hạ áp hàng ngày hoặc có ít nhất 2 lần đƣợc bác<br /> sĩ chẩn đoán là THA [4], [8], [9].<br /> THA không phải là một tình trạng bệnh lý độc lập mà là một rối loạn với<br /> nhiều nguyên nhân, các triệu chứng đa dạng, đáp ứng với điều trị cũng rất khác<br /> nhau.<br /> 1.1.2. Phân độ tăng huyết áp<br /> Có nhiều cách phân loại THA khác nhau. Ở Việt Nam, có 2 cách phân loại<br /> đƣợc áp dụng phổ biến là phân độ THA theo WHO/ISH (năm 2003) [4], [8], [9] và<br /> phân loại huyết theo JNC VII.<br /> Phân loại HA ở người lớn<br /> Loại HA<br /> <br /> Theo WHO (2003)<br /> <br /> Theo JNC VII<br /> <br /> HATT<br /> <br /> HATTr<br /> <br /> HATT<br /> <br /> HATTr<br /> <br /> Bình thƣờng<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> < 120<br /> <br /> < 80<br /> <br /> Tiền tăng huyết áp<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 120 - 139<br /> <br /> 80 - 89<br /> <br /> Độ I<br /> <br /> 140 - 159<br /> <br /> 90 - 99<br /> <br /> 140 - 159<br /> <br /> 90 - 99<br /> <br /> Độ II<br /> <br /> 160 - 179<br /> <br /> 100 - 109<br /> <br /> ≥ 160<br /> <br /> ≥ 100<br /> <br /> Độ III<br /> <br /> ≥ 180<br /> <br /> ≥ 110<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Tăng huyết áp<br /> <br /> Bảng 1.1. Phân độ THA theo WHO và theo JNC VII<br /> − Nếu trị số HATT và HATTr ở hai độ khác nhau thì lấy giá trị cao hơn đánh<br /> giá<br /> 3<br /> <br /> 1.1.3. Triệu chứng của bệnh THA<br /> Bệnh nhân bị THA đa số đều không có triệu chứng gì cho tới khi phát hiện<br /> ra bệnh. Biểu hiện hay gặp nhất là đau đầu vùng chẩm và hai bên thái dƣơng, ngoài<br /> ra có thể có hồi hộp, mệt, khó thở, mờ mắt, tê đầu chi...một số triệu chứng khác tuỳ<br /> thuộc vào nguyên nhân hoặc biến chứng của THA [10].<br /> Đo huyết áp (HA) là phƣơng pháp có ý nghĩa chẩn đoán xác định bệnh.<br /> Thƣờng dùng huyết áp kế thủy ngân hoặc một số loại dụng cụ đo HA khác và áp<br /> dụng theo tiéu chuẩn của Hội Tim mạch Việt Nam.<br /> − Tại phòng khám: Khi bệnh nhân có trị số HA ≥ 140/90 mmHg sau khám lại<br /> lâm sàng ít nhất hai hoặc ba lần khác nhau, mỗi lần khám đuợc đo ít nhất 2 lần<br /> đƣợc chẩn đoán là THA [11].<br /> − Tại nhà, khi đo nhiều lần đúng phƣơng pháp có trị số HA>135/85 mmHg thì<br /> có thể chẩn đoán là THA.<br /> Các xét nghiệm cần làm cho BN THA: sinh hóa, tổng phân tích nƣớc tiểu,<br /> đƣờng máu, X - quang tim phổi, soi đáy mắt nếu cần. Ngoài ra THA còn có một số<br /> biểu hiện thấy tiếng thổi ở tim, nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp, có thể có suy tim.<br /> Khám bụng có thể phát hiện tiếng thổi tâm thu hai bên rốn, trong hẹp động mạch<br /> thận, phồng động mạch chủ hoặc phát hiện thận to, thận đa nang...là một trong<br /> những bệnh nguyên nhân gây THA.<br /> Cận lâm sàng để đánh giá các yếu tố nguy cơ THA, tìm các dấu hiệu của<br /> THA, nghi ngờ THA thứ phát cũng nhƣ xác định THA đã có tổn thƣơng cơ quan<br /> đích hay chƣa. Một số xét nghiệm thƣờng đƣợc chỉ định nhƣ: công thức máu, hóa<br /> sinh máu (đƣờng máu lúc đói, ure, creatinin, cholesterol, điện giải đồ), tổng phần<br /> tích nƣớc tiểu, điện tâm đồ, siêu âm tim. Chỉ định cận lâm sảng cần đƣợc đặt ra<br /> trên từng bệnh nhân cụ thể nhất là khi điều trị gặp khó khăn, nghi ngờ THA có<br /> nguyên nhân, bệnh nhân trẻ tuổi có chỉ số HA cao.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> Nguyên nhân THA: đa phần là THA vô căn, chỉ có 5% trƣờng hợp tìm thấy<br /> nguyên nhân THA, hay gặp ở ngƣời trẻ nhƣ: hẹp động mạch thận, u tuyến thƣợng<br /> thận…<br /> 1.1.4. Tổn thương cơ quan đích trong tăng huyết áp<br /> Tim: Suy tim và bệnh mạch vành là hai biến chứng chính và là nguyên nhân<br /> tử vong cao nhất của THA [6].<br /> Não: các tai biến do THA thƣờng gặp nhƣ: nhồi máu não, xuất huyết não có<br /> thể tử vong hoặc để lại di chứng nặng nề. Có thể chỉ gặp THA thoáng qua với các<br /> triệu chứng thần kinh khu trú không quá 24 giờ hoặc bệnh não do THA với các<br /> triệu chứng lú lẫn, hôn mê kèm co giật, nôn mửa, nhức đầu dữ dội [6].<br /> Thận: có thể gặp các tổn thƣơng: xơ vữa động mạch thận, suy thận.<br /> Mạch máu: THA là yếu tố gây xơ vữa động mạch, xơ vữa hệ thống mạch<br /> ngoại biên, phồng động mạch chủ [12].<br /> Mắt: Soi đáy mắt có thể thấy tổn thƣơng đáy mắt [8]. Theo KeithWagenerBarker có 4 giai đoạn có tổn thƣơng đáy mắt:<br /> − Giai đoạn I: Tiểu động mạch cứng và bong.<br /> − Giai đoạn II: Tiểu động mạch hẹp có dấu hiệu bắt chéo tĩnh mạch.<br /> − Giai đoạn III: Xuất huyết và xuất tiết võng mạc, chƣa có phù gai thị.<br /> − Giai đoạn IV: Phù lan tỏa gai thị<br /> <br /> 5<br /> <br />