Khoá luận tốt nghiệp Khoa học thư viện: Xây dựng kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

13
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của khoá luận "Xây dựng kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An" nhằm nghiên cứu về vốn tài liệu địa chí đã có ở Thư viện tỉnh Nghệ An; Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hoạt động kho sách địa chí của Thư viện tỉnh Nghệ An.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp Khoa học thư viện: Xây dựng kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An

BỘ NỘI VỤ TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP XÂY DỰNG KHO SÁCH ĐỊA CHÍ CỦA THƯ VIỆN TỈNH NGHỆ AN Khóa luận tốt nghiệp ngành : KHOA HỌC THƯ VIỆN Người hướng dẫn : THS. PHẠM KIM THANH Sinh viên thực hiện : NGUYỄN THỊ THÙY LINH Mã số sinh viên : 1505KHTB023 Khóa : 2015 - 2019 Lớp : ĐH KHTV 15B HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài : “Xây dựng kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An” là kết quả nghiên cứu của tôi thực hiện, dưới sự hướng dẫn của cô giáo Ths. Phạm Kim Thanh. Các số liệu sử dụng trong đề tài, các kết quả nghiên cứu có nguồn gốc rõ ràng, do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn hiện nay. Các kết quả này chưa được nghiên cứu trong kết quả nào khác. Hà Nội, ngày 20 tháng 5 năm 2019 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Thùy Linh
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ biết ơn sâu sắc, chân thành đến giảng viên là Thạc sĩ Phạm Kim Thanh người trực tiếp hướng dẫn nghiên cứu khóa luận đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn ban chủ nhiệm khoa, các thầy cô giáo Khoa Quản lý xã hội – Trường Đại học Nội Vụ Hà Nội đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện đề tài. Khi tìm hiểu đề tài này, tôi rất cảm ơn Ban lãnh đạo Thư viện tỉnh Nghệ An, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian vừa qua, xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới các cán bộ thư viện đã giúp đỡ tận tình trong quá trình tôi thực hiện đề tài. Đồng thời cung cấp những kiến thức quý báu để giúp tôi hoàn thành đề tài này. Tuy nhiên, do thời gian thâm nhập kho sách báo chưa nhiều, năng lực khảo sát, so sánh, đối chiếu ngoại ngữ còn hạn chế,... nên kết quả thu được chưa như mong muốn. Trong quá trình nghiên cứu không tránh khỏi những sai sót. Tôi rất mong nhận được sự xem xét, đánh giá, đóng góp những ý kiến quý báu của các thầy cô. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 20 tháng 5 năm 2019 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Thùy Linh
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng anh Nghĩa tiếng việt CBTV Cán bộ thư viện CLB Câu lạc bộ CNH - HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất DDC Dewey Decimal Khung phân loại thập tiến Classification Deway ĐKCB Đăng kí cá biệt KHKT Khoa học kỹ thuật LAN Local Area Netword Mạng cục bộ NDT Người dùng tin OPAC Online Public Accsess Mục lục trực tuyến Catolog MARC Machine Readable Mục lục đọc máy Cataloguing UBND Ủy ban nhân dân TL Tài liệu TVTNA Thư viện tỉnh Nghệ An
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Biểu đồ thể hiện đối tượng sử dụng tài liệu địa chí của thư viện tỉnh Nghệ An .......................................................................................................... 22 Bảng 2.2 : Biểu đồ thể hiện cơ cấu thành phần kho TLĐC của TVTA .......... 25 Bảng 2.3: Tình hình bổ sung tài liệu địa chí của thư viện tỉnh Nghệ An từ năm 2014 – 2018 ..................................................................................................... 36
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ VÀ KHÁI QUÁT THƯ VIỆN TỈNH NGHỆ AN ........................................................... 7 1.1. Khái niệm, đặc trưng và các loại hình tài liệu địa chí .......................... 7 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................... 7 1.1.2. Đặc trưng tài liệu địa chí .................................................................. 9 1.1.3. Các loại hình tài liệu địa chí ........................................................... 11 1.2. Vai trò của công tác xây dựng và phát triển kho tài liệu địa chí đối với địa phương ............................................................................................... 12 1.2.1. Vai trò giữ gìn di sản thư tịch của địa phương .............................. 12 1.2.2. Vai trò thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế,văn hóa, xã hội địa phương 13 1.3. Khái quát về thư viện Tỉnh Nghệ An .................................................... 15 1.3.1. Nhiệm vụ của Thư viện Tỉnh Nghệ An ............................................ 16 1.3.2. Lịch sử kho địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An ............................ 18 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................... 20 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG KHO SÁCH ĐỊA CHÍ CỦA THƯ VIỆN TỈNH NGHỆ AN ...................................................................... 21 2.1. Nhu cầu sử dụng tài liệu địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An ........... 21 2.1.1. Đối tượng sử dụng tài liệu địa chí .................................................. 21 2.1.2. Nhu cầu sử dụng tài liệu địa chí ..................................................... 22 2.2. Nguồn tư liệu tại kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An ........ 24 2.2.1. Kho sách quý hiếm .......................................................................... 26 2.2.2. Kho sách hiện tại ............................................................................. 32 2.2.3. Tổ chức, sắp xếp kho địa chí ........................................................... 33 2.3. Hoạt động xây dựng kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An ........ 35 2.3.1. Bổ sung tài liệu địa chí .................................................................... 35 2.3.2. Xử lý tài liệu địa chí ........................................................................ 40
2.4. Tổ chức bộ máy tra cứu địa chí ............................................................. 43 2.4.1. Mục lục địa chí ................................................................................ 43 2.4.2. Thư mục địa chí ............................................................................... 44 2.4.3. Cơ sở dữ liệu địa chí ....................................................................... 45 2.5. Tổ chức công tác bảo quản tài liệu địa chí ........................................... 46 2.5.1. Ý nghĩa và tình trạng tài liệu của việc bảo quản kho tài liệu địa chí .... 46 2.5.2. Thực trạng bảo quản kho tài liệu địa chí ........................................ 48 2.6. Đánh giá chung........................................................................................ 50 2.6.1. Ưu điểm ........................................................................................... 50 2.6.2. Hạn chế ............................................................................................ 52 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................... 54 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KHO SÁCH ĐỊA CHÍ CỦA THƯ VIỆN TỈNH NGHỆ AN........ 55 3.1. Giải pháp về chính sách.......................................................................... 55 3.2. Giải pháp tổ chức hoạt động .................................................................. 59 3.2.1. Bổ sung tài liệu địa chí .................................................................... 59 3.2.2. Xử lý tài liệu .................................................................................... 61 3.2.3. Tổ chức kho hợp lý .......................................................................... 62 3.2.4. Chú trọng công tác bảo quản, bảo tồn di sản văn hóa ................... 63 3.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong xây dựng bộ máy tra cứu ........ 65 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................... 67 KẾT LUẬN .................................................................................................... 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 71 PHỤ LỤC
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước diễn ra kéo theo đó là quá trình bùng nổ thông tin, cùng với sự giao lưu ảnh hưởng lẫn nhau giữa các Quốc gia, các châu lục về nhiều lĩnh vực, trong đó có văn hóa. Trước tình hình này một số vấn đề cấp bách được đặt ra ở mỗi nước, mỗi châu lục là vấn đề không thể đánh mất bản sắc văn hóa riêng của mình. Tỉnh, Thành phố là tế bào phát triển là bàn đạp để áp dụng thực hiện đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước vào địa phương, phù hợp với đặc điểm riêng về tự nhiên, văn hoá của từng vùng miền. Vì thế, mỗi tỉnh, mỗi địa phương cần khai thác và phát huy thế mạnh và sắc thái riêng của mình và đây cũng là công việc mang tính đặc thù của địa phương, thư viện có trách nhiệm hỗ trợ lãnh đạo địa phương và người dân thực hiện mục tiêu kinh tế, văn hóa, giáo dục của tỉnh. Đây là nhiệm vụ đặt ra cho các Thư viện Tỉnh, Thành phố trong cả nước. Bởi Thư viện Tỉnh, Thành phố là trung tâm văn hóa của một vùng, là nơi tàng trữ, thu thập và phục vụ thông tin cho nhân dân; góp phần nâng cao trình độ dân trí; giáo dục lòng yêu quê hương đất nước; góp phần phát triển văn hóa – kinh tế – xã hội. Công tác địa chí có nhiệm vụ cung cấp đầy đủ thông tin để giải quyết những công việc đó. Có thể khẳng định rằng công tác địa chí là một hoạt động đặc trưng, tiêu biểu của thư viện tỉnh, thành phố, thể hiện sự khác biệt của nó với các loại hình thư viện khác. Thư viện tỉnh Nghệ An đã nhận thức được tầm quan trọng của mình trong sự nghiệp xây dựng và phát triển của tỉnh, nên ngay từ những ngày đầu thành lập, lãnh đạo và cán bộ thư viện chú trọng vào xây dựng vốn tài liệu địa chí. Có thể nói vốn tài liệu địa chí là thế mạnh nổi bật của Thư viện tỉnh Nghệ An. Kho di sản tài liệu địa chí qúy hiếm còn được nhân dân Nghệ An bảo vệ, 1
lưu giữ, như văn bia, thần tích, gia phả, sắc phong, câu đối, sách Hán Nôm, các bản khắc in... là kho tàng vô cùng quý hiếm của địa phương và đất nước. Bên cạnh đó, Nghệ An cũng có truyền thống xây dựng thư viện để lưu trữ sách với phương châm: “Để vàng, để bạc, không bằng để sách cho con”. Trong những năm qua, Thư viện tỉnh Nghệ An đã có nhiều nỗ lực trong việc xây dựng kho tài liệu địa chí. Song song với những thành tựu bước đầu, công tác phát triển kho tài liệu địa chí cũng đang đối mặt với những hạn chế, khó khăn, đòi hỏi cần có những công trình nghiên cứu nhằm khắc phục những tồn tại, từ đó đưa công tác xây dựng kho địa chí đạt hiệu quả cao hơn. Nghiên cứu về mảng địa chí ở Thư viện tỉnh, thành phố tuy không còn mới mẻ nhưng vẫn mang tính thời sự và được nhiều người quan tâm. Xuất phát từ những lý do nêu trên, thông qua quá trình khảo sát thực tiễn về kho tài liệu địa chí tại Thư viện tỉnh Nghệ An tôi đã mạnh dạn chọn đề tài: “Xây dựng kho sách địa chí của Thư viện Tỉnh Nghệ An” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về hoạt động địa chí của các Thư viện công cộng nói chung và thư viện tỉnh Nghệ An nói riêng về lĩnh vực địa chí đã được nhiều các nhà nghiên cứu đi trước quan tâm, bởi vì mỗi địa phương trên khắp mọi miền đất nước đều mang những nét đặc thù rất riêng, hoạt động địa chí phong phú về nội dung, đa dạng về loại hình và đặc trưng cho từng đặc điểm và phương thức phát triển của mỗi địa phương cũng khác nhau phần lớn đều là những luận văn nghiên cứu về công tác địa chí như: - Tình hình nghiên cứu ngoài địa phương: “Phát triển nguồn lực thông tin tại Thư viện tỉnh Thanh Hóa của tác giả Nguyễn Thị Hường năm 2010 Địa chí Hải Phòng của tác giả Bùi Thị Huyên năm 2013 2
Xây dựng và khai thác nguồn lực thông tin địa chí ở Thư viện tỉnh Quảng Ninh của tác giả Nguyễn Bá Tước năm 2013 Địa chí Hà Tĩnh của Tác giả Nguyễn Vĩnh Hà năm 2011 Địa chí Thanh Hóa của tác giả Nguyễn Thị Hường năm 2010” Những đề tài nghiên cứu trên đề cập đến hoạt động của công tác địa chí như công tác bổ sung, khai thác và phục vụ tài liệu địa chí… tại mỗi địa phương khác nhau qua các thời gian nhất định. Những đề tài nghiên cứu trên cũng đã đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác địa chí phù hợp với các địa phương đó. - Tình hình nghiên cứu trong địa phương “ Địa chí Nghệ An của Tác giả Nguyễn Thị Phương Thảo năm 2009” Đề tài nghiên cứu về công tác địa chí tại thư viện tỉnh Nghệ An và đã đề xuất một số kiến nghị nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng hiệu quả công tác địa chí. Tuy nhiên đề tài chỉ tập trung nhiều về công tác địa chí, tổ chức hoạt động chứ chưa đi sâu tìm hiểu về kho sách địa chí, hơn nữa thời gian thu thập tài liệu là năm 2009 những số liệu không còn phù hợp, do hiện nay đã có sự thay đổi về địa danh, địa giới trong địa bàn tỉnh cùng với sự phát triển không ngừng của công nghệ thông tin đã có nhiều chuyển biến tích cực tại thư viện trong thời gian vừa qua. Những giải pháp được đưa ra hiện không còn đáp ứng được yêu cầu hiện tại của Thư viện. Trong khóa luận tốt nghiệp này tôi tiếp tục nghiên cứu ở giai đoạn tiếp theo và chú trọng tập trung vào xây dựng kho sách địa chí. Do đó đề tài này giúp cho cán bộ Thư viện làm công tác địa chí có cách nhìn khoa học, thực tế hơn đối với công việc của mình. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Kho tài liệu địa chí của Thư viện tỉnh Nghệ An 3
3.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Tại Thư viện tỉnh Nghệ An Về thời gian: Từ khi thành lập kho địa chí vào những năm 60 của TK XX đến năm 2018 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu về vốn tài liệu địa chí đã có ở Thư viện tỉnh Nghệ An. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hoạt động kho sách địa chí của Thư viện tỉnh Nghệ An. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về các loại hình tài liệu địa chí - Nghiên cứu nhu cầu tin địa chí - Nghiên cứu về hoạt động xây dựng kho địa chí của TVTNA - Đưa ra ưu điểm, hạn chế và giải pháp để nâng cao hiệu quả hoạt động của kho sách địa chí của TVTNA 5. Giả thuyết nghiên cứu Hoạt động thông tin địa chí từng bước được phát triển. Tuy nhiên Thư viện tỉnh Nghệ An vẫn chưa khai thác hết tiềm năng, thế mạnh phục vụ nhu cầu người dùng tin địa chí và còn một số vấn đề cần khắc phục để nhằm nâng cao hiệu quả khai thác nguồn lực thông tin địa chí, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ của địa phương trong thời kì CNH – HĐH đất nước. Nhiều tài liệu địa chí là những bản photo, đánh máy, thậm chí là chép tay là những tài liệu quý hiếm, việc bảo quản các tài liệu này cũng gặp nhiều khó khăn và là một vấn đề cấp thiết cần sớm được khắc phục, do vậy việc gìn giữ lâu dài là một yêu cầu cần thiết. Những tài liệu dạng này thường có tuổi thọ thấp do chất liệu giấy không bền. Vì vậy việc phát triển kho địa chí và bảo quản các tài liệu địa chí này trở nên cấp thiết để tăng tuổi thọ và sử dụng hiệu quả tài liệu đó. 4
6. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu và giải quyết vấn đề của khóa luận tôi đã vận dụng phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp chung: Dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, dựa trên các quan điểm của Đảng và Nhà nước về văn hóa, thư viện để lý giải tầm quan trọng của hoạt động thông tin địa chí đối với sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương. Phương pháp cụ thể: Phương pháp phân tích – tổng hợp tài liệu: Tiến hành phân tích và tổng hợp lại những tài liệu đã thu thập được lại để hoàn chỉnh đề tài. Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn tất cả các đối tượng bạn đọc ở Thư viện tỉnh Nghệ An và các cán bộ làm công tác tại Thư viện tỉnh Nghệ An. Phương pháp khảo sát thực tế: Tiến hành khảo sát thực tế ngay tại Thư viện tỉnh Nghệ An. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Phát phiếu điều tra cho các đối tượng bạn đọc tại thư viện. Số phiếu phát ra 105 phiếu, số phiếu hợp lệ thu được là 100 phiếu (100%). 7. Đóng góp mới của đề tài Về mặt lý luận: - Đề tài làm rõ vai trò của xây dựng kho địa chí trong việc phục vụ cho sự phát triển của tỉnh - Khóa luận cũng sẽ là tài liệu để các Thư viện tỉnh khác tham khảo trong quá trình xây dựng và phát triển kho địa chí của cơ quan mình. Từ đó rút ra kinh nghiệm, khắc phục những hạn chế để đạt hiệu quả phục vụ tốt nhất. 5
Về mặt thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của khóa luận góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc xây dựng và phát triện kho tài liệu địa chí của TVTNA - Khóa luận đề xuất những giải pháp nâng cao chất lượng kho địa chí của TVTNA - Trên cơ sở kết quả của quá trình nghiên cứu có thể góp một phần nhỏ nào đó vào việc nâng cao hiệu quả trong xây dựng kho địa chí của Thư viện. 8. Cấu trúc của đề tài Đề tài phù hợp với lôgic của vấn đề đặt ra ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục đề tài có cấu gồm 3 chương: Chương 1: Lý luận chung về tài liệu địa chí và khái quát Thư viện tỉnh Nghệ An Chương 2: Thực trạng xây dựng kho sách địa chí của Thư viện tỉnh Nghệ An Chương 3: Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kho sách địa chí của Thư viện tỉnh Nghệ An 6
CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ TÀI LIỆU ĐỊA CHÍ VÀ KHÁI QUÁT THƯ VIỆN TỈNH NGHỆ AN 1.1. Khái niệm, đặc trưng và các loại hình tài liệu địa chí 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản Khái niệm về tài liệu địa chí Địa: Đất, vùng đất, địa phương. Chí là ghi chép, khảo tả về vùng đất. TL địa chí là tài liệu có nội dung ghi chép, phản ánh về một địa phương, một vùng đất nhất định. TL địa chí là loại tài liệu ghi chép, phản ánh các sự kiện, hiện tượng, con người, liên quan đến lãnh thổ địa phương, có thể là một làng xã, một huyện, tỉnh, thành phố hoặc rộng hơn, một vùng, miền. Nội dung của TL địa chí chứa đựng vốn hiểu biết toàn diện, có hệ thống và tối thiểu về một vùng đất. TL địa chí thực hiện các chức năng cơ bản như: Tri thức – nhận thức, tra cứu – công cụ phục vụ thực tiễn và công cụ giáo dục. TL địa chí ghi chép các hiện tượng địa phương mang tính khách quan, chính xác, cụ thể, khoa học và phong phú trong một thời điểm lịch sử nhất định với bất cứ ngôn ngữ nào dưới hình thức nào. Trong “Cẩm nang nghề thư viện” tiến sĩ Lê Văn Viết đã định nghĩa đầy đủ rõ ràng hơn về tài liệu địa chí: “Tất cả các ấn phẩm, các tài liệu không công bố (viết tay, đánh máy, đồ họa), các tài liệu nghe – nhìn, các vật mang tin đọc bằng máy (băng từ, đĩa compact…) mà nội dung hoàn toàn nói về vùng đó hoặc có nhiều tin tức (theo khối lượng hay giá trị) về nó không phụ thuộc vào loại hình và phương pháp in ấn (sản xuất), số lượng bản, ngôn ngữ nội dung xuất bản hay chế tạo, xu hướng chính trị và tư tưởng”.[18, tr.474] 7
Khái niệm về công tác địa chí - Theo nghĩa hẹp, công tác địa chí thư viện là một bộ phận của công tác địa chí được hình thành dựa trên hoạt động địa chí và công tác thư viện, nhiệm vụ phát hiện sưu tầm thu thập xử lý tổ chức và bảo quản lâu dài vốn tài liệu địa chí và xuất bản phẩm địa phương, khai thác sử dụng phổ biến vốn tài liệu này đến bạn đọc, tuyên truyền kiến thức địa chí thông qua các phương tiện thư viện thư mục, nghiên cứu khoa học và hướng dẫn công tác địa chí cho thư viện địa phương.[2, tr.12] - Như vậy khái niệm công tác địa chí được hiểu như sau: Công tác địa chí trong thư viện là hoạt động thu thập, xử lý, tổ chức, sử dụng lâu dài và đồng thời có nhiệm vụ biên soạn tài liệu liên quan đến địa chí. - Các hướng hoạt động: Hướng thứ 1: Liên quan đến dòng TL mà nội dung trực tiếp ghi chép và phản ánh về địa phương. Thư viện có nhiệm vụ phát hiện và thu nhận vào kho tư liệu, bảo quản tuyên truyền phổ biến và chuyển đến độc giả những thông tin về các bộ sưu tập địa chí đã được hệ thông hoá qua hệ thống mục lục, hộp phiếu thư mục, bảng tra,…Tổ chức dịch vụ thư viện thư mục địa chí, hướng dẫn công tác địa chí cho các thư viện khác. Hướng này thư viện không tham gia biên soạn tài liệu địa chí mới, tập trung vào việc tìm kiếm và chuyển đến bạn đọc TL địa chí đã có. Hướng thứ hai: Thư viện và các nhà địa chí trực tiếp nghiên cứu địa phương, tìm kiếm thông tin chưa rõ thông tin mới về địa phương. Hướng này tập trung nghiên cứu biên soạn TL địa chí mới, báo cáo khoa học. Các thông tin thư mục địa chí đóng vai trò trợ giúp.[2] Khái niệm kho tài liệu địa chí Định nghĩa: Kho tài liệu địa chí là kho tài liệu được hình thành để chứa các dạng tài liệu và nội dung khác nhau của tài liệu địa chí. 8
Kho địa chí: Là kho tài liệu có giá trị, tập hợp những tài liệu viết về địa phương, được tổ chức theo kho mở và đóng chia theo thể loại và khổ cỡ. Phục vụ đọc tại chỗ cho các đối tượng bạn đọc phòng đọc sách tổng hợp khai thác thông tin địa chí về tỉnh trên các lĩnh vực: Kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, giáo dục, lịch sử và các nhân vật địa phương các luật lệ, phong tục tập quán, văn hóa… Khái niệm tài liệu quý hiếm Tài liệu quý hiếm là tài liệu có giá trị đặc sắc về các vấn đề lịch sử, văn hoá xã hội, khoa học, nội dung thông tin bao quát được các sự kiện, biến cố và hiện tượng đặc biệt quan trọng trong cuộc sống; số lượng bản ít, hình thức đặc biệt và khó bổ khuyết được nếu như bị mất hoặc hư hỏng, xét về ý nghĩa pháp lý và bút tích của chúng.[19] 1.1.2. Đặc trưng tài liệu địa chí Những đặc trưng cơ bản của tài liệu địa chí là : tính địa vực; tính tổng hợp; tính cô đọng, cơ bản và khách quan; tính tư liệu; tính kế thừa. - Tính địa vực: Tiêu biểu nhất. Bất cứ công trình địa chí nào cũng gắn với một địa danh khu vực lãnh thổ nhất định. Trong các khu vực trên tỉnh, thành phố thể hiện đầy đủ diện mạo của địa phương, bởi vì với đơn vị hành chính này việc quản lý và phát triển địa phương mới được tiến hành ở mức quy mô và tập trung hóa cao. - Tính tổng hợp hay tính đa diện: Đặc trưng cơ bản của TL địa chí. Đây là bộ sưu tập thông tin đầy đủ nhất về địa phương, gồm cả quá khứ, hiện tại về thiên nhiên, địa lý, kinh tế văn hoá, nhân vật, đời sống vật chất và tinh thần của con người. Sách địa chí thường liên quan đến nhiều ngành khoa học khác nhau. Trong tính tổng hợp thì thiên – địa – nhân là 3 yếu tố cơ bản, trong đó địa là yếu tố chủ chốt và là nét đặc trưng dễ nhận thấy ở thể loại địa chí. Khi biên soạn sách địa chí các tác giả thường sử dụng phương pháp liên ngành và tập hợp đội ngũ tác giả thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. 9
- Tính cô đọng, cơ bản khách quan: Thể hiện bút pháp của thể loại địa chí. Các vấn đề được ghi chép phản ánh trung thực, ít bình luận. Các vấn đề địa phương trình bày ở những nét tổng thể cô đọng. Còn tính cơ bản là chỉ giới thiệu những vấn đề chủ yếu nhất về địa phương và văn hóa của nó chứ không phải điều gì cũng ghi chép. Người biên soạn địa chí thường từ thời điểm hiện tại mà nhìn về quá khứ xa xưa, còn trong lịch sử địa phương thì các sự kiện được sắp xếp theo trình tự thời gian từ xưa đến nay (theo lịch đại) và người biên soạn lịch sử phải chịu áp lực của những quan điểm tư tưởng – chính trị. - Tính tư liệu. Địa chí là loại sách công cụ, được ghi chép khách quan, do đó mang tính tư liệu, chứa đựng vốn hiểu biết toàn diện và tối thiểu về một đất nước hay một đơn vị hành chính lãnh thổ như làng, xã, huyện, tỉnh. Trong đó chứa đựng nhiều tư liệu về địa phương, là công cụ tra cứu đắc lực thường xuyên hàng ngày của các nhà nghiên cứu quản lý. Phương tiện này sẽ trợ giúp tra tìm các sự kiện của địa phương và văn hóa như các địa danh, lễ hội truyền thống, các di tích, danh nhân văn hóa... để nâng cao hiệu quả nghiên cứu khoa học và quản lý, điều hành các hoạt động văn hóa tại địa phương. - Tính kế thừa. Mỗi cuốn sách địa chí được biên soạn đều gắn với nhu cầu lịch sử – xã hội cụ thể của địa phương. Trong những giai đoạn lịch sử khác nhau của đất nước có thể xuất hiện những công trình địa chí khác nhau cùng đề cập về một vùng đất. Thông thường các sách địa chí biên soạn sau đều tham khảo, kế thừa và tiếp thu nội dung, phương pháp của địa chí trước đó. Nội dung của chúng càng phong phú hơn và phương pháp biên soạn cũng khoa học, hoàn thiện hơn. Tóm lại, tài liệu địa chí mang những đặc trưng cơ bản như tính địa vực, tính tổng hợp, tính cô đọng, cơ bản, khách quan, tính tư liệu, tính kế thừa. Trong các đặc trưng trên, thì tính địa vực là đặc trưng tiêu biểu nhất. 10
1.1.3. Các loại hình tài liệu địa chí Phân loại theo địa dư có: Quốc chí Địa phương chí Phân loại theo hình thức thu thập: Dạng viết toàn diện Dạng viết về một phần Phân loại theo mốc thời kỳ lịch sử: TL địa chí trước Cách mạng Tháng Tám: Địa chí thời Lê Nguyễn, Pháp thuộc. TL địa chí sau Cách mạng Tháng Tám: Thời kỳ 1945–1975, 1975– 1986, 1986 đến nay. Phân loại theo nội dung ghi chép và phản ánh: Địa chí tổng hợp: Phản ánh toàn bộ các điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của một đất nước hoặc một địa phương. Địa chí chuyên ngành, chuyên đề: Ghi chép sâu về từng ngành, từng vấn đề của địa phương. Phân loại theo cách tiếp nhận thông tin: Tài liệu nghe, nhìn Tài liệu xúc giác Phân loại theo mục đích sử dụng và đối tượng độc giả: Địa chí phục vụ nghiên cứu: Ví dụ địa chí Hải Bắc Địa chí phổ thông: Ví dụ: Địa chí tỉnh Vĩnh Phú Phân loại theo hình thức xuất bản và lưu trữ thông tin: TL địa chí viết tay TL địa chí in ấn TL địa chí điện tử 11
1.2. Vai trò của công tác xây dựng và phát triển kho tài liệu địa chí đối với địa phương Tài liệu địa chí là loại tài liệu qúy giá, ghi chép và khắc họa diện mạo các vùng, các địa phương, phản ánh đa dạng các yếu tố về tự nhiên, kinh tế, khoa học, phong tục, tập quán và các truyền thống văn hóa quý báu của địa phương. Tài liệu địa chí là cơ sở để chúng ta kiểm tra, khảo sát, quy hoạch, phân vùng kinh tế để xây dựng và phát triển nền kinh tế, văn hóa của địa phương. Vì vậy, tài liệu địa chí chiếm một vị trí quan trọng trong các hoạt động của Thư viện Tỉnh, Thành phố. Đồng thời, tài liệu này cũng tạo ra sự gắn bó giữa thư viện với địa phương, khẳng định vị trí quan trọng của thư viện địa phương. 1.2.1. Vai trò giữ gìn di sản thư tịch của địa phương Qua tài liệu địa chí các nhà nghiên cứu về văn hóa, tín ngưỡng dân gian sẽ có căn cứ để định ra giá trị văn hóa, giúp cho việc công nhận “di tích lịch sử văn hóa” ở mỗi địa phương, hướng con người về với cội nguồn văn hóa. Thư viện cũng chú trọng biên soạn các công trình khoa học, các bản thư mục để phục vụ việc khai thác thông tin tư liệu tốt nhất cho bạn đọc, như : “Tác giả Nghệ Tĩnh thế kỷ XX ” (2 tập: 1990 – 1993); “Khoa bảng Nghệ An (1075 - 1919)” (Công trình được trao giải Nhất công trình KHCN năm 2009); các thư mục : “Ba mươi năm xuất bản phẩm trên đất Nghệ Tĩnh” (1945 – 1975), “Thư mục Xô Viết Nghệ Tĩnh”, “Thư mục Bác Hồ với quê hương, quê hương với Bác Hồ” (Phục vụ Kỷ niệm 50 năm Bác Hồ về thăm quê và cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”), “Thư mục Nguyễn Trường Tộ - nhà Canh tân và Danh nhân Văn hóa”, “Thư mục Phan Bội Châu”, các thư mục phục vụ các hội thảo khoa học của tỉnh và ngành về Đền Cờn, chùa Đại Huệ, danh nhân Ngô Trí Hòa, v.v… Các loại thư mục giới thiệu sách báo như: “Thư mục Địa chí”, “Nghệ An qua báo chí Trung ương”, v.v… 12
Vốn tài liệu địa chí đó có tác dụng phục vụ mục đích tuyên truyền, tra cứu, nghiên cứu, biên soạn,...Thông tin càng phong phú, tin cậy thì vốn tài liệu địa chí cũng phong phú, cách sử dụng, khai thác ngày càng được chú ý hoàn thiện. Thư viện tỉnh Nghệ An đã, đang và sẽ đóng một vai trò cực kì quan trọng đối với việc sưu tầm, bảo lưu gìn gữi những giá trị truyền thống tốt đẹp và phát huy vốn tri thức xa xưa của cha ông ngay trên mảnh đất Nghệ An. 1.2.2. Vai trò thúc đẩy sự nghiệp phát triển kinh tế,văn hóa, xã hội địa phương Mỗi địa phương được coi là một thành phần không thể thiếu được trong sự phát triển của đất nước. Địa phương có phát triển thì đất nước mới giàu mạnh. Trong mọi thời đại, việc nghiên cứu toàn diện về một địa phương và phổ biến kiến thức cho cộng đồng là một việc làm hết sức cần thiết không chỉ về mặt lịch sử mà còn có tác dụng không nhỏ thúc đẩy sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương đó. Thực hiện chủ trương của Đảng, đường lối, chính sách phát triển kinh tế của Nhà nước đòi hỏi mỗi cán bộ địa phương trong địa bàn tỉnh công tác trên tất cả các lĩnh vực phải hiểu biết sâu sắc và toàn diện về địa phương mình để có những quyết định phù hợp với hoàn cảnh thực tế hiện nay. Cần phát huy những thế mạnh, khắc phục những điểm yếu, rút ra được những kinh nghiệm quý báu để từ đó áp dụng vào điều kiện cụ thể của từng ngành nghề của tỉnh Nghệ An. Công tác địa chí hỗ trợ các nhà lãnh đạo quản lý thuộc các ban ngành khác nhau có đầy đủ các tài liệu thuộc lĩnh vực họ quan tâm nhằm kết hợp các nguyên tắc phát triển theo ngành và lãnh thổ. Đưa ra phương hướng, kế hoạch hợp lý để phát triển địa phương. 13