Luận án Tiến sĩ Khoa học chính trị: Thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ hiện nay

Chia sẻ: Hương Hoa Cỏ Mới | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:248

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là lý luận và thực trạng thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân ở Bắc Trung Bộ, luận án đề xuất quan điểm và giải pháp tăng cường thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học chính trị: Thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ THỊ THANH HIẾU THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO CỘNG ĐỒNG NGƯ DÂN CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC CHÍNH TRỊ Nghệ An, 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH LÊ THỊ THANH HIẾU THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO CỘNG ĐỒNG NGƯ DÂN CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ HIỆN NAY Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 9310201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC CHÍNH TRỊ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Trần Viết Quang 2. PGS.TS. Lê Văn Đính Nghệ An, 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi. Các kết quả số liệu khảo sát nêu trong luận án này là trung thực, khách quan và chưa từng được công bố ở bất cứ một công trình nghiên cứu khoa học nào. Nếu có gì sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Nghệ An, ngày tháng năm 2021 Tác giả Lê Thị Thanh Hiếu
LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin trân trọng cảm ơn tập thể lãnh đạo và quý thầy cô Trường Đại học Vinh, Trường Khoa học Xã hội và Nhân văn, Phòng Đào tạo Sau đại học của Nhà trường. Đặc biệt, xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến PGS.TS Trần Viết Quang, PGS.TS Lê Văn Đính đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin cảm ơn lãnh đạo cơ quan công tác, những người thân trong gia đình cùng anh em, bạn bè đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện, khuyến khích động viên, chia sẻ khó khăn trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả Lê Thị Thanh Hiếu
MỤC LỤC A. MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 B. NỘI DUNG .................................................................................................. 9 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .................................................................................................... 9 1.1. Các công trình nghiên cứu về chính sách công.......................................... 9 1.2. Các công trình về chính sách an sinh xã hội, thực thi chính sách an sinh xã hội, thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân ................ 12 1.3. Khái quát kết quả chủ yếu của các công trình đã công bố liên quan đến đề tài và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ................................................ 29 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 31 CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO CỘNG ĐỒNG NGƯ DÂN .................... 32 2.1. An sinh xã hội và chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân ......... 32 2.2. Thực thi chính sách an sinh xã hội và các yếu tố ảnh hưởng đến thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân .......................................... 45 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 65 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO CỘNG ĐỒNG NGƯ DÂN CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ ........ 66 3.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ ........ 66 3.2. Thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ thời gian qua ................................................................................... 80 3.3. Đánh giá quá trình thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ ......................................................................................... 101 Kết luận chương 3 ......................................................................................... 113
CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THỰC THI CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI CHO CỘNG ĐỒNG NGƯ DÂN CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ ................................................................... 114 4.1. Dự báo những thuận lợi và khó khăn tác động đến thực thi chính sách an sinh xã hội cho ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ ........................................... 114 4.2. Quan điểm tăng cường thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân Bắc Trung Bộ .................................................................................. 117 4.3. Các nhóm giải pháp tăng cường thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ ................................................... 119 Kết luận chương 4 ......................................................................................... 143 C. KẾT LUẬN ............................................................................................. 144 D. DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNHG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........................................................................ 147 E. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................. 148 F. PHỤ LỤC
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG, MÔ HÌNH Sơ đồ 2.1: Hệ thống chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân ........ 45 Bảng 2.1: Mô hình khái quát hệ thống ASXH do ESCAP đưa ra .................. 38 Bảng 3.1: Diện tích các tỉnh Bắc Trung Bộ năm 2019 ................................... 66 Bảng 3.2: Tốc độ tăng trưởng GRDP các tỉnh Bắc Trung Bộ ........................ 73 Bảng 3.3: GRDP bình quân đầu người các tỉnh trong vùng Bắc Trung Bộ ........... 73 Bảng 3.4: Giá trị và cơ cấu giá trị sản xuất nông - lâm - thủy sản Bắc Trung Bộ giai đoạn 2005 - 2016 ................................................................................ 74 Bảng 3.5: Một số chỉ tiêu sản xuất thủy sản Bắc Trung Bộ giai đoạn 2005 – 2018 .................................................................................................... 75 Bảng 3.6: Số tàu khai thác thủy sản biển có công suất từ 90 CV trở lên ở Bắc Trung Bộ ......................................................................................................... 76 Bảng 3.7: Tổng công suất các tàu khai thác thủy sản biển từ 90 CV trở lên ở Bắc Trung Bộ .................................................................................................. 76 Bảng 3.8: Các đặc trưng nhân khẩu học của hộ gia đình ngư dân .................. 78 Bảng 3.9: Kết quả chi trả tiền hỗ trợ, bồi thường thiệt hại của các tỉnh ......... 91 Bảng 3.10: Sản lượng khai thác hải sản các tỉnh Bắc Trung Bộ..................... 92 Bảng 3.11: Sản lượng nuôi trồng thủy sản các tỉnh Bắc Trung Bộ ................ 93 Bảng 3.12: Ý kiến đánh giá của ngư dân về điều kiện thuận lợi mà các chính sách an sinh xã hội mang lại ......................................................................... 102 Bảng 3.13: Đánh giá của ngư dân về hiệu quả thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ ...................................... 106 Bảng 3.14 Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân ........................................................... 108 Bảng 3.15: Kết quả đánh giá nguyên nhân hạn chế trong thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ ....................................................................................................... 109
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASEAN Cộng đồng các quốc gia Đông Nam Á ASXH An sinh xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BTB Bắc Trung Bộ CBCC Cán bộ công chức CNXH Chủ nghĩa Xã hội CPTTP Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương ĐBSH Đồng bằng sông Hồng ESCAP Ủy ban Kinh tế - Xã hội khu vực châu Á - Thái Bình Dương EU Liên minh châu Âu EVFTA Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu FHS Công ty gang thép Hưng Nghiệp GDP Tổng sản phẩm nội địa HĐND Hội đồng nhân dân ILO Tổ chức Lao động Quốc tế KTTT Kinh tế thị trường KT-XH Kinh tế - xã hội MTTQ Mặt trận Tổ quốc ODA Hỗ trợ phát triển chính thức UBND Ủy ban nhân dân VASEP Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam
1 A. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết đề tài An sinh xã hội có vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Nhìn thấy được tầm quan trọng của chính sách an sinh xã hội đối với phát triển kinh tế - xã hội cũng như góp phần hoàn thành mục tiêu thiên niên kỷ về phát triển con người, trong những năm qua Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm, xây dựng và hoàn thiện các chính sách nhằm hỗ trợ tốt nhất cho nhân dân. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nhấn mạnh: “Phát triển hệ thống an sinh xã hội toàn diện, tiến tới bao phủ toàn dân với các chính sách phòng ngừa, giảm thiểu và khắc phục rủi ro cho người dân, bảo đảm trợ giúp các nhóm đối tượng yếu thế. Cải cách hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng trên nguyên tắc đóng - hưởng, chia sẻ - bền vững. Triển khai đồng bộ các giải pháp giảm nghèo đa chiều, bền vững, bảo đảm mức sống tối thiểu và các dịch vụ cơ bản” [10, tr. 150]. Việt Nam có 28/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tiếp giáp với biển, có vùng biển, với 125 huyện ven biển và 12 huyện đảo, chiếm 42% diện tích đất liền và 45% dân số toàn quốc, do đó lao động trong nghành kinh tế Ngư nghiệp khá đông. Tuy nhiên, lực lượng lao động này thường xuyên gặp rủi ro, thách thức trong hoạt động kinh tế, đời sống xã hội. Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách nhằm hỗ trợ ngư dân vươn khơi bám biển, phát triển kinh tế: Nghị quyết 09-NQ/TW, về chiến lược biển Việt Nam đến năm 2020; Nghị quyết 36-NQ/TW, về chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Mục tiêu của các Nghị quyết nhằm đảm bảo thu nhập bình quân đầu người của các tỉnh, thành phố ven biển gấp từ 1,2 lần trở lên so với thu nhập bình quân của cả nước, các đảo có người dân sinh sống có hạ tầng kinh tế - xã hội cơ bản đầy đủ, đặc biệt là điện, nước ngọt, thông tin liên lạc, y tế, giáo dục... Nghị định số 67/2014/NĐ- CP ngày 07 tháng 7 năm 2014 của Chính phủ về một số chính sách phát triển
2 thủy sản; Quyết định 118/2007/QĐ-TTg ngày 25 tháng 7 năm 2007 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ ngư dân khắc phục rủi ro do thiên tai trên biển, các chính sách trên nhằm hỗ trợ kịp thời ngư dân gặp khó khăn cũng như rủi ro trong hoạt động khai thác trên biển. Bắc Trung Bộ là một trong bảy vùng kinh tế - xã hội của cả nước và bao gồm 6 tỉnh, 7 thành phố trực thuộc tỉnh, 10 thị xã, 71 huyện. Điều đặc biệt là cả 6 tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ đều có phía đông hướng ra biển với tuyến đường bộ ven biển dài 700 km. Biển có nhiều đảo và quần đảo; ngoài khơi có quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa có ý nghĩa chiến lược về an ninh quốc phòng. Nhiều năm qua, ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ đã được Nhà nước quan tâm, hỗ trợ bằng các chính sách an sinh như vay vốn đóng tàu mới, hỗ trợ nhiên liệu chuyến biển, bảo hiểm cho các tàu đánh bắt xa bờ, đảm bảo các dịch vụ xã hội cơ bản cho ngư dân... Có thể nói, thực thi chính sách an sinh đã giúp bà con ngư dân yên tâm bám biển, ổn định đời sống sản xuất kinh doanh, vươn khơi đánh bắt hải sản, bảo vệ chủ quyền lãnh hải Tổ quốc. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ thời gian qua bộc lộ những hạn chế trên nhiều mặt: Một số chính sách cho ngư dân chưa thật sự phù hợp với thực tế của địa phương, như chính sách hỗ trợ xăng dầu cho đánh bắt xa bờ còn nhiều bất cập, chính sách bảo hiểm chưa thực sự tạo ra sự công bằng cho ngư dân; thủ tục còn rườm rà, phải mất thời gian, người dân mới nhận được sự hỗ trợ. Hoạt động ngư nghiệp có nhiều rủi ro nên các ngân hàng thương mại chưa thực sự mạnh dạn cho ngư dân vay vốn để phục hồi, phát triển sản xuất, kinh doanh. Công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động khai thác thủy sản từng bước được cải thiện nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển, tình trạng khai thác thủy sản có tính hủy diệt vẫn còn diễn ra. Bên cạnh đó, việc suy giảm nguồn lợi thủy sản, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường đang tác động rất lớn đến cả hoạt động khai thác, nuôi trồng thủy sản, ảnh
3 hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đời sống của cộng đồng ngư dân. Nhận thức về vai trò, ý nghĩa của ASXH đối với cộng đồng ngư dân của nhiều cấp ủy, chính quyền, cán bộ, đảng viên, tổ chức, doanh nghiệp và ngư dân chưa đầy đủ. Trình độ học vấn của ngư dân, nhìn chung vẫn còn thấp, điều này là thách thức rất lớn đối với việc tiếp thu, nắm bắt công nghệ mới, công nghệ hiện đại và tiếp cận các quy trình sản xuất mới. Hoạt động của các tổ chức đoàn kết, nghiệp đoàn nghề cá chưa được triển khai mạnh mẽ, thực chất tại cấp cơ sở. Chính vì vậy, việc khảo sát một cách khách quan thực trạng thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ hiện nay, trên cơ sở đó đưa ra những luận cứ khoa học nhằm thực thi chính sách ASXH có hiệu quả hơn là rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay ở Bắc Trung Bộ nói riêng và Việt Nam nói chung. Do đó, tác giả lựa chọn vấn đề “Thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ hiện nay” làm đề tài luận án Tiến sĩ chuyên ngành Chính trị học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Từ cơ sở lý luận và thực trạng thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân ở Bắc Trung Bộ, luận án đề xuất quan điểm và giải pháp tăng cường thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ: - Tổng quan, đánh giá tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước về chính sách ASXH và thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân. - Nghiên cứu, hệ thống hóa, bổ sung khung lý thuyết về thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân. - Khảo sát, đánh giá thực trạng thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng
4 ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ thời gian qua. - Đề xuất quan điểm và một số giải pháp tăng cường thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là việc thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Lý luận và thực trạng thực thi chính sách ASXH cho đối tượng cụ thể là cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ. - Về không gian: Đề tài thực hiện nghiên cứu ở địa bàn sinh sống của cộng đồng ngư dân các tỉnh thuộc Bắc Trung Bộ là: Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế. - Về thời gian: Thời gian nghiên cứu từ năm 2016 đến năm 2021. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Để làm rõ các vấn đề nghiên cứu, luận án vận dụng cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về chính sách xã hội nói chung và chính sách ASXH nói riêng. 4.2. Cơ sở thực tiễn Quá trình lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và các Bộ, Ban, ngành ở Trung ương, sự chỉ đạo, thực hiện của Đảng bộ, chính quyền của 04 tỉnh Bắc Trung Bộ trong việc thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân. 4.3. Phương pháp nghiên cứu Việc nghiên cứu vấn đề được tiếp cận dưới góc độ của chuyên ngành Chính trị học và vận dụng các kiến thức liên ngành Chính sách công.
5 Để thực hiện mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài, tác giả xác định việc áp dụng các phương pháp nghiên cứu sau để thu thập dữ liệu cho nghiên cứu: 4.3.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Phương pháp phân loại và hệ thống hóa lý thuyết: Đề tài sử dụng phương pháp này để tiến hành việc lựa chọn, phân loại tài liệu theo nhu cầu nghiên cứu như: Văn kiện của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật của Nhà nước, các chủ trương chính sách, giáo trình, sách, báo, tạp chí… có liên quan đến thực thi chính sách ASXH cho ngư dân, từ đó, xây dựng khung lý thuyết phù hợp với mục đích, yêu cầu nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp lịch sử, nghiên cứu lịch sử quá trình thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ở các tỉnh Bắc Trung Bộ qua các bước theo thời gian. - Phương pháp lôgíc Quá trình thực thi chính sách ASXH diễn ra theo quy luật, lôgíc của chính sách công. Chính vì vậy, sử dụng phương pháp lôgíc để phát hiện ra tính quy luật, logic nội tại của quá trình chính sách công; thông qua phát hiện những vấn đề có tính quy luật phổ biến lẫn đặc thù (riêng), sự phong phú, đa dạng trong thực thi chính sách. - Phương pháp tổng hợp, phân tích và thống kê Phương pháp này được sử dụng nhiều ở hầu hết tại các chương trong Luận án, nhằm tổng hợp thông tin từ các số liệu thứ cấp và sơ cấp từ các nguồn tin cậy. Phương pháp tổng hợp, phân tích và thống kê được sử dụng để phân tích thực trạng thực thi chính sách, kết quả sau khi triển khai thực thi chính sách. Đồng thời, qua đó thiết lập các bảng biểu, biểu đồ để củng cố độ tin cậy và phản ánh dễ dàng, rõ nét hơn thực trạng nói trên. - Ngoài ra, đề tài còn sử dụng phương pháp nghiên cứu cơ bản trong khoa học xã hội như: khái quát hoá, trừu tượng hoá, hệ thống - cấu trúc, v.v..
6 4.3.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp thu thập thông tin Thu thập thông tin thứ cấp Trong quá trình thực hiện đề tài, phương pháp này nhằm thu thập các thông tin số liệu có sẵn trong các báo cáo kết quả thực thi chính ASXH cho ngư dân, sách, bài báo có liên quan đến đề tài, tài liệu từ các website có liên quan, các nghiên cứu đã công bố trước đó đã được các tác giả khác thực hiện… Phương pháp này được sử dụng trong các nội dung như: xây dựng khung lý thuyết về quá trình thực thi chính sách ASXH cho ngư dân. Thu thập thông tin sơ cấp, là phương pháp thu thập các thông tin, số liệu chưa từng được công bố ở bất kỳ tài liệu nào, người thu thập có được thông qua tiếp xúc trực tiếp với đối tượng nghiên cứu bằng phương pháp khác nhau như: phương pháp quan sát trực tiếp, điều tra qua bảng hỏi... Trong phạm vi đề tài này, thu thập số liệu sơ cấp được thực hiện qua các phương pháp như: - Phương pháp định tính: thông qua tọa đàm, trao đổi, thảo luận phỏng vấn trực tiếp các chuyên gia, các chủ thể tham gia thực thi chính sách và các chủ thể thụ hưởng chính sách tại địa bàn nghiên cứu... Các thông tin phỏng vấn được sẽ được ghi chép lại vừa để thu thập thêm thông tin, vừa có thể kiểm chứng về tính xác thực của các nguồn thông tin thu thập được bằng các phương pháp khác. - Phương pháp định lượng Tác giả chọn 24 xã ven biển là địa bàn ngư dân sinh sống tại 12 huyện của 4 tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung Bộ để điều tra khảo sát. Chọn mẫu điều tra: để thực hiện đề tài, chúng tôi tiến hành thu thập số liệu theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên tại 4 tỉnh Bắc Trung Bộ. Trong đó, thiết kế 02 mẫu phiếu điều tra xã hội học với tổng số là 640 phiếu dùng khảo sát trên 02 đối tượng: người thụ hưởng chính sách, người trực tiếp thực hiện chính sách. Cụ thể:
7 + Đối tượng thụ hưởng: Mỗi tỉnh chọn 02 huyện, mỗi huyện chọn 2 xã, mỗi xã phát 20 phiếu cho ngư dân để khảo sát. Tổng 16 x 20 = 320 phiếu. + Đối tượng là cán bộ, công chức triển khai thực hiện chính sách: Mỗi tỉnh chọn 02 huyện, mỗi huyện chọn 2 xã, mỗi xã phát 20 phiếu cho chủ thể thực thi chính sách để khảo sát. Tổng 16 x 20 = 320 phiếu. Kết quả khảo sát sẽ là nguồn thông tin sơ cấp rất quan trọng phục vụ phân tích trên cơ sở kết hợp với các thông tin thứ cấp để có được cái nhìn thực tiễn toàn cảnh về kết quả thực thi chính sách ASXH, các mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia thực thi chính sách, vai trò của cấp chính quyền địa phương trong việc tìm kiếm nguồn lực, tuyên truyền và vận động, đánh giá và duy trì kết quả thực thi một chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ. 4.3.3. Phương pháp xử lý thông tin, số liệu Các thông tin, số liệu thu thập được sẽ sử dụng phần mềm EXCEL để xử lý nhằm đáp ứng thông tin cần thiết cho nhu cầu nghiên cứu của đề tài. 5. Giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu 5.1. Giả thuyết nghiên cứu Thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân Bắc Trung Bộ hiện nay chưa đạt được kết quả như mong muốn. Việc phân tích, đánh giá đúng thực trạng, làm rõ nguyên nhân, từ đó đề ra các giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương sẽ tăng cường thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ. 5.2. Câu hỏi nghiên cứu - Cơ sở lý luận về thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ đã hoàn chỉnh chưa? - Thực trạng thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân Bắc Trung Bộ hiện nay như thế nào? - Quan điểm và giải pháp để tăng cường thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân các tỉnh Bắc Trung Bộ trong thời gian tới?
8 6. Đóng góp mới của đề tài 6.1. Về mặt lý luận Hệ thống hóa, bổ sung một số vấn đề lý luận về thực thi chính sách ASXH và mô hình thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân trong bối cảnh hiện nay của nước ta (Chính sách hỗ trợ khẩn cấp; chính sách vay vốn khôi phục sản xuất, chính sách hỗ trợ bảo hiểm y tế, hỗ trợ học phí, chính sách lao động, việc làm, chính sách khôi phục và phát triển du lịch). - Phân tích làm rõ đặc thù của thực thi chính sách ASXH cho cộng đồng ngư dân Việt Nam. 6.2. Về mặt thực tiễn - Luận án đánh giá, làm rõ quá trình thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân; làm rõ những thành tựu và hạn chế, chỉ ra nguyên nhân của thành tựu, hạn chế trong thực thi chính sách. - Góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết 15-NQ/TW Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khóa XI một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012 – 2020; Nghị quyết 36-NQ/TW Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về chiến lược phát triển kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến 2045. 7. Kết cấu nội dung Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án gồm có 4 chương, 11 tiết.
9 B. NỘI DUNG CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Các công trình nghiên cứu về chính sách công 1.1.1. Các nghiên cứu của các tác giả ngoài nước về chính sách công - Cuốn Nghiên cứu chính sách công: chu trình chính sách và tiểu hệ thống chính sách của Michael Howlett and M.Ramesh (1995), Nhà xuất bản Oxford University Press [70] đã bàn nhiều về các khái niệm chính sách công; chu trình chính sách. Đặc biệt làm rõ các nội dung về thực thi chính sách: khái niệm, các công cụ, các nhân tố ảnh hưởng, các cách thức thực thi và sự phù hợp của việc lựa chọn công cụ để thực thi chính sách. - Bài viết Public Policy: Implememtation Approaches(Chính sách công: các phương pháp tiếp cận thực thi), của Basir Chand (2009) [65], bài viết đã thực hiện việc so sánh hai phương pháp tiếp cận thực thi chính sách công là phương pháp trên – xuống và phương pháp dưới – lên, từ đó, các phương pháp khác như: phương pháp cơ cấu, phương pháp thủ tục, phương pháp hành vi và phương pháp chính trị được tác giả đề xuất sử dụng để hiểu rõ hơn bản chất của quá trình thực thi chính sách công. - Luận án tiến sĩ của Millicent Addo (2011), Externally Assisted Development Projects in Africa: Implementation and Public Policy (Các dự án phát triển hỗ trợ từ bên ngoài ở Châu Phi: Thực thi và chính sách công), Nelson Mandela Shool of Public Policy and Urban Affairs (Trường Chính sách công và các công việc đô thị Nelson mandela) [71] đã hệ thống các phương pháp tiếp cận thực thi chính sách và đã làm rõ các điều kiện, nhân tố ảnh hưởng đến thực thi chính sách như: nhân tố chính trị, nhân tố kinh tế, nhân tố tổ chức...
10 1.1.2. Các nghiên cứu của các tác giả trong nước về chính sách công Cuốn Tìm hiểu về khoa học chính sách công của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [21] đã đề cập đến những vấn đề cơ bản về khái niệm, cấu trúc và chu trình chính sách công. Chu trình chính sách với 4 giai đoạn chính: Xác lập chương trình nghị sự, ra quyết định chính sách, triển khai chính sách, đánh giá chính sách. Cuốn sách chỉ rõ: Chính sách công là lĩnh vực nghiên cứu tương đối mới vì vậy, đó là những nhận thức và cơ sở lý luận ban đầu cho những khảo sát cụ thể hơn về thực tế quy trình hoạch định chính sách ở nước ta. Cuốn Đại cương về Chính sách công của Nguyễn Hữu Hải, Lê Văn Hòa [16] trình bày về khái niệm, chức năng, ý nghĩa của phân tích chính sách công; các nguyên tắc và yêu cầu của việc phân tích chính sách công; các yếu tố tác động đến phân tích chính sách công; tiêu chí trong phân tích chính sách công; nội dung phân tích chính sách công; phương pháp phân tích chính sách công. Phân tích chính sách công có vai trò quan trọng và là khâu khởi đầu, xuyên suốt trong chu trình chính sách. Cuốn Đại cương về Chính trị học của Lê Văn Đính [13] trình bày quan niệm, đặc trưng, chu trình chính sách công. Đây là những tư liệu tiếp cận vấn đề chính sách công ở góc độ của Chính trị học: quan tâm đến vai trò của Nhà nước trong việc thực thi chính sách công nói chung và các chính sách xã hội nói riêng nhằm đảm bảo công bằng xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cuốn Chính sách công - lý luận và thực tiễn của Cao Quốc Hoàng - Nguyễn Đỗ Kiên [19] trình bày Khoa học chính sách nói chung, chính sách công nói riêng là môn khoa học có vai trò quan trọng trong vận hành xã hội, nhưng nghiên cứu về khoa học chính sách và chính sách công ở Việt Nam còn khá khiêm tốn. Cuốn sách được biên soạn dựa trên nền tảng lý luận về khoa học chính sách công hiện đại của các nước phát triển và thực tiễn Việt Nam. Trên tinh thần đó, cuốn sách được trình bày với những nội dung cơ bản sau:
11 lý luận chung về chính sách công; đánh giá chính sách công; một số tình huống thực tiễn áp dụng chính sách, pháp luật. Phụ lục các quy định trong Hiến pháp và luật hiện hành liên quan mật thiết đến quá trình chính sách ở nước ta. Nội dung cuốn sách phản ánh thực tế hiện nay cho thấy, do thiếu những kỹ năng mềm hoặc kiến thức cần thiết về khoa học chính sách (một trong những khoa học kiến tạo công cụ quản lý nhà nước quan trọng đối với các quốc gia trên thế giới) là phổ biến đối với không ít sinh viên đại học khi tốt nghiệp ra trường, thậm chí cả với không ít cán bộ, công chức, viên chức trẻ. Chính vì vậy, trong thực tiễn quá trình tổ chức xây dựng chính sách công ở nước ta còn gặp khá nhiều khó khăn nên thời gian xây dựng chính sách thường kéo dài, chưa đáp ứng đòi hỏi cấp thiết từ thực tiễn cuộc sống. Cuốn sách Chính sách công - lý luận và thực tiễn chú trọng một số tri thức, kỹ năng, quy trình, nguyên lý cơ bản trong quá trình xây dựng và thực thi chính sách, chính sách công để góp phần khắc phục những hạn chế nói trên. Cuốn Hoạch định và thực thi chính sách công của Lê Như Thanh - Lê Văn Hòa [44] trình bày tổng quan về chính sách công (quan niệm, vai trò, phân loại và chu trình chính sách công); hoạch định chính sách công (khái niệm, vai trò và chủ thể tham gia hoạch định chính sách công, yêu cầu đối với một chính sách công, căn cứ, những yếu tố ảnh hưởng, quy trình, mô hình hoạch định chính sách công và phương pháp đánh giá tác động chính sách); và thực thi chính sách công. Luận án tiến sĩ Lê Văn Hòa (2015) với đề tài nghiên cứu Quản lý theo kết quả trong thực thi chính sách công ở Việt Nam [20], luận án làm rõ lý luận về chính sách công, thực thi chính sách công, mô hình quản lý thực thi chính sách theo kết quả và đặc biệt chỉ rõ những nguyên tắc cần phải áp dụng khi quản lý thực thi chính sách công nhằm làm cho quá trình thực thi chính sách công đạt được mục tiêu đề ra khi ban hành chính sách.
12 Ngoài những tư liệu nói trên, còn có các bài viết công bố trên các tạp chí đề cập đến quan niệm, đặc điểm, chu trình chính sách công và việc đánh giá chính sách công - nội dung, tiêu chí của đánh giá chính sách công có thể kể đến là: Bài Chính sách công của Lê Chi Mai [31], bài Đánh giá chính sách công ở Việt Nam - Vấn đề và giải pháp của Nguyễn Đăng Thành [45]. 1.2. Các công trình về chính sách an sinh xã hội, thực thi chính sách an sinh xã hội, thực thi chính sách an sinh xã hội cho cộng đồng ngư dân 1.2.1. Nhóm công trình nghiên cứu về chính sách an sinh xã hội và thực thi chính sách an sinh xã hội 1.2.1.1. Các nghiên cứu của các tác giả ngoài nước về an sinh xã hội, chính sách an sinh xã hội, thực thi chính sách an sinh xã hội Cuốn Social security today and tomorrow (An sinh xã hội hôm nay và ngày mai) của tác giả Robert M. Ball [73] đã tập trung nghiên cứu về vai trò của nhà nước đối với người dân trước những rủi ro về xã hội và tất các chương trình mà chính phủ các nước đặt ra với mục đích hàng đầu là giúp đỡ những người dân gặp rủi ro dẫn đến việc bị mất hoặc giảm sút thu nhập. Cuốn Social Security in Global Perspective (An sinh xã hội trong viễn cảnh toàn cầu) của tác giả John Dixon [68] đã đề cập đến nội dung ASXH của một quốc gia là nhằm cung cấp các biện pháp công cộng cho những rủi ro mà luật pháp đã quy định người dân có quyền được hưởng bao gồm mất mát thu nhập hoặc thu nhập không đầy đủ, hỗ trợ chi phí đối với những người sống phụ thuộc; an sinh xã hội chỉ dành cho những cá nhân và hộ gia đình bị rơi vào hoàn cảnh mất hoặc giảm thu nhập thường xuyên một cách đột ngột. Về bảo trợ xã hội và thúc đẩy xã hội: Thiết kế và triển khai hệ thống an sinh hiệu quả của nhóm tác giả M.Grosh, C.Ninno, E.Tesliuc và A.Ouerghi [69] đã đề ra quan niệm mạng lưới an sinh xã hội vừa dùng để đỡ những người rơi từ trên xuống về phương diện kinh tế trước khi họ rơi vào cảnh bần hàn, vừa trợ cấp hoặc cung cấp một khoản thu nhập tối thiểu cho những người