Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học

Chia sẻ: Hương Hoa Cỏ Mới | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:214

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là nghiên cứu lý luận và thực tiễn dạy học ở trường đại học, đề xuất tiến trình dạy học các chủ đề được tích hợp từ nội dung môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học

BỘ GIÁO DỤC VÀO ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THANH THỦY LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀO ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THANH THỦY Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9.14.01.02 Cán bộ hướng dẫn khoa học 1. PGS.TS Vũ Trọng Rỹ 2. TS. Dương Quang Ngọc Hà Nội, 2022 LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác Tác giả luận án Nguyễn Thanh Thủy
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được công trình nghiên cứu này tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các tập thể và cá nhân: Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ của thầy hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Trọng Rỹ để tôi có thể hoàn thành công trình nghiên cứu này, xin gởi lời cảm ơn đến TS. Dương Quang Ngọc. Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, quý Thầy, Cô của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. Xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo và tập thể Phòng Quản lý khoa học – Đào tạo và hợp tác quốc tế -Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều kiện, và hỗ trợ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Cảm ơn Ban giám hiệu trường đại học nơi tôi công tác đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác nhiệt tình của các giảng viên và sinh viên các trường Đại học Sài gòn, trường Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh và trường Đại học Đồng Nai. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, các bạn đồng nghiệp thân thiết những người luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi mặt để tôi có thể hoàn thành công việc nghiên cứu của mình Tác giả luận án Nguyễn Thanh Thủy
DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 DH Dạy học 2 ĐC Đối chứng 3 ĐG Đánh giá 4 GD Giáo dục 5 GV Giáo viên 6 GiV Giảng viên 7 HS Học sinh 8 KT- ĐG Kiểm tra- đánh gia` 9 LLDH Lý luận dạy học 10 MTDH Mục tiêu dạy học 11 NDDH Nội dung dạy học 12 NL Năng lực 13 NLDH Năng lực dạy học 14 NTH Nhóm thực hiện 15 NQS Nhóm quan sát 16 PPDH Phương pháp dạy học 17 PTDH Phương tiện dạy học 18 QTDH Qúa trình dạy học 19 SV Sinh viên 20 TN Thực nghiệm
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CHÚ GIẢI CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH - BIỂU ĐỒ PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 3 3. Khách thể nghiên cứu .................................................................................. 3 4. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 4 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................ 4 6.1. Phương pháp luận ..................................................................................... 4 6.1.1 Tiếp cận hệ thống cấu trúc ...................................................................... 4 6.1.2. Tiếp cận lịch sử...................................................................................... 4 6.1.3. Tiếp cận thực tiễn .................................................................................. 5 6.1.4. Tiếp cận phát triển ................................................................................. 5 6.1.5. Tiếp cận năng lực................................................................................... 5 6.1.6. Tiếp cận học tập trải nghiệm .................................................................. 6 6.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 6 6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận ............................................................ 6 6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ......................................................... 7 6.2.3. Phương pháp hỗ trợ ............................................................................... 7 7. Luận điểm cần bảo vệ của luận án ............................................................... 7 8. Đóng góp mới của luận án ........................................................................... 8 9. Bố cục luận án ............................................................................................. 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ................................................................. 10 1.1. Tổng quan các công trình khoa học liên quan đến đề tài ........................... 10 1.1.1. Một số nghiện cứu về năng lực dạy học ................................................. 10
1.1.2. Một số nghiên cứu về dạy học phát triển năng lực ................................. 14 1.1.3. Những nhận định về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ...... 17 1.2. Những khái niệm cơ bản của đề tài ........................................................... 18 1.2.1. Khái niệm năng lực dạy học ................................................................... 18 1.2.2. Khái niệm dạy học theo hướng phát triển NLDH ................................... 21 1.3. Vai trò của Lý luận dạy học trong khối các môn nghiệp vụ đối với đào tạo SV sư phạm ở trường đại học ..................................................................................... 22 1.4. Dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ................................................................................................. 23 1.4.1. Khái quát những đặc trưng của dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ................................................ 23 1.4.2. Chuẩn đầu ra cho môn Lý luận dạy học ở trường đại học ....................... 25 1.4.3. Nhóm NLDH có thể phát triển được cho SV sư phạm ở trường đại học trong DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH ................................... 27 1.4.4. Tiêu chí đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học ........................ 29 1.4.5. Một số PPDH chiếm ưu thế sử dụng trong dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV ở trường đại học............................................ 33 1.4.6. Hình thức tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học .................................................................... 41 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ........................................................ 42 1.5.1. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 42 1.5.2. Các yếu tố chủ quan ............................................................................... 43 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 46 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC .............................................................................................. 47 2.1. Khái quát về chương trình giảng dạy môn Lý luận dạy học hiện hành tại trường đại học có đào tạo giáo viên ......................................................................................... 47 2.1.1. Khái quát về mục tiêu chương trình giảng dạy môn Lý luận dạy học ............ 48 2.1.2. Khái quát về nội dung chương trình môn Lý luận dạy học ............................ 48 2.2. Khái quát về điều tra khảo sát thực tế ............................................................... 51
2.2.1. Mục đích khảo sát .......................................................................................... 51 2.2.2. Nội dung khảo sát .......................................................................................... 51 2.2.3. Địa bàn và đối tượng khảo sát........................................................................ 52 2.2.4. Phương pháp và công cụ khảo sát .................................................................. 53 2.2.5. Kỹ thuật phân tích dữ liệu .............................................................................. 53 2.3. Kết quả khảo sát................................................................................................ 55 2.3.1. Thực trạng nhận thức của GiV về dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ............................................................................................. 55 2.3.2. Thực trạng về tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học ........................................................................... 61 2.3.3. Thực trạng về năng lực dạy học của SV sư phạm ở trường đại học sau khi học môn Lý luận dạy học ....................................................................................................... 72 2.3.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học .................................... 75 2.4. Nhận định chung............................................................................................... 77 2.4.1. Những mặt đạt được ...................................................................................... 77 2.4.2. Những tồn tại ................................................................................................. 78 Kết luận chương 2 ................................................................................................... 79 CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN LÝ LUẬN DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC ........................................................................................................ 82 3.1. Nguyên tắc tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học .................................................................... 82 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu................................................................. 82 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tích cực ở SV......................................................... 83 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn................................................................. 83 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và tính hiệu quả ......................................... 84 3.2. Quy trình dạy học các chủ đề môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV ở trường đại học................................................................................................. 84 3.2.1. Thiết kế các chủ đề dạy học từ việc tích hợp nội dung sẵn có của môn Lý luận dạy học ........................................................................................................................... 85 3.2.2. Xây dựng bài tập vận dụng vào tiến trình dạy học các chủ đề ....................... 93
3.2.3. Thiết kế tiến trình dạy học các chủ đề ............................................................ 93 3.2.4. Thực hiện tiến trình dạy học các chủ đề ......................................................... 99 3.2.5. Phân tích và rút kinh nghiệm về tổ chức dạy học các chủ đề môn Lý luận dạy học cho SV sư phạm ở trường đại học ........................................................................... 115 Kết luận chương 3 ................................................................................................... 116 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 118 4.1. Khái quát về thực nghiệm sư phạm................................................................... 118 4.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................... 118 4.1.2. Giả thuyết thực nghiệm.................................................................................. 118 4.1.3. Nội dung thực nghiệm ................................................................................... 118 4.1.4. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................. 118 4.1.5. Tiến trình thực nghiệm .................................................................................. 119 4.2. Kết quả thực nghiệm......................................................................................... 122 4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1 .......................................................................... 122 4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 .......................................................................... 135 4.2.3. Đánh giá thực nghiệm về định tính ................................................................ 148 Kết luận chương 4 ................................................................................................... 152 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 153 1. Kết luận ............................................................................................................... 153 2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 153 CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ .... 155 Tài liệu tham khảo ................................................................................................... 156 Phụ lục .................................................................................................................... 161
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Các mức độ điểm quy định cho yêu cầu kiến thức cần đạt ............... 30 Bảng 2.1. Đề cương chi tiết môn Giáo dục học ................................................ 49 Bảng 2.2. Bảng phân phối đề cương chi tiết ..................................................... 49 Bảng 2.3. Cơ cấu thông tin đối tượng được khảo sát ........................................ 52 Bảng 2.4. Ý nghĩa của từng giá trị trung bình đối với thang đo theo nội dung câu hỏi trong bảng khảo sát.......................................................................................... 55 Bảng 2.5. Nhận thức của GiV về khai niệm dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở đại học ............................................................................... 55 Bảng 2.6. Nhận thức của GiV về bản chất DH theo hướng phát triển NLDH ... 57 Bảng 2.7. Nhận thức của GiV về vai trò dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH.............................................................................................. 59 Bảng 2.8. GiV xác định mục tiêu dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH ..................................................................................................... 61 Bảng 2.9. GiV sử dụng phương pháp dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH ..................................................................................................... 63 Bảng 2.10. Nhận định của SV về việc GiV sử dụng phương pháp dạy học môn Lý luận dạy học .................................................................................................... 65 Bảng 2.11. GiV lựa chọn hình thức tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH ................................................................................... 66 Bảng 2.12. Nhận định của SV về việc GiV lựa chọn hình thức tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học ............................................................................................... 68 Bảng 2.13. GiV đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học của SV ........... 69 Bảng 2.14. SV nhận xét GiV đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học ... 70 Bảng 2.15. GiV đánh giá năng lực thiết kế kế hoạch bài học của SV ............... 72 Bảng 2.16. GiV đánh giá năng lực thực hiện dạy học của SV .......................... 73 Bảng 2.17. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức DH môn Lý luận dạy học ......... 75 Bảng 3.1. Những yêu cầu cần đạt qua phân tích ND môn Lý luận dạy học ...... 86 Bảng 3.2. Hoạt động dạy học nội dung 1 chủ đề 1 ........................................... 100 Bảng 3.3. Hoạt động dạy học nội dung 2 chủ đề 1 ........................................... 103 Bảng 3.4. Hoạt động dạy học nội dung 3 chủ đề 1 ........................................... 106
Bảng 3.5. Hoạt động dạy học nội dung 4 chủ đề 1 ........................................... 109 Bảng 3.6. Hoạt động dạy học nội dung 1 chủ đề 2 ........................................... 111 Bảng 3.7. Hoạt động dạy học nội dung 2 chủ đề 2 ........................................... 113 Bảng 4.1. Đặc điểm SV TN và ĐC tổ chức TN vòng 1 .................................... 118 Bảng 4.2. Đặc điểm SV TN và ĐC tổ chức TN vòng 2 .................................... 119 Bảng 4.3. Phân phối tần suất kết quả khảo sát đầu vào – TN vòng 1 ................ 122 Bảng 4.4. Mô tả thống kê kết quả khảo sát đầu vào ......................................... 122 Bảng 4.5. Kiểm định T-Test kết quả khảo sát đầu vào ..................................... 123 Bảng 4.6. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học lý thuyết ............................. 123 Bảng 4.7. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học lý thuyết .................................. 124 Bảng 4.8. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học lý thuyết .............................. 124 Bảng 4.9. Phân phối tần suất kết quả TN thực hành thiết kế hoạch bài học ...... 125 Bảng 4.10. Mô tả thông kê kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học .... 126 Bảng 4.11. Kiểm định T-Test kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học 126 Bảng 4.12. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL1 .................. 127 Bảng 4.13. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL1 ....................... 127 Bảng 4.14. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL1 ................... 128 Bảng 4.15. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL2 .................. 128 Bảng 4.16. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL2 ....................... 129 Bảng 4.17. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL2 ................... 129 Bảng 4.18. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL3 .................. 130 Bảng 4.19. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL3 ....................... 131 Bảng 4.20. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL3 ................... 131 Bảng 4.21. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL4 .................. 132 Bảng 4.22. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL4 ....................... 132 Bảng 4.23. Kiểm đinh T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL4 ................... 133 Bảng 4.24. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL5 .................. 134 Bảng 4.25. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL5 ....................... 134 Bảng 4.26. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy hco5 thực hành NL5 ................. 134 Bảng 4.27. Phân phối tần suất kết quả khảo sát đầu vào – TN vòng 2 .............. 135 Bảng 4.28. Mô tả thống kê kết quả khảo sát đầu vào ....................................... 136 Bảng 4.29. Kiểm định T-Test kết quả khảo sát đầu vào ................................... 136
Bảng 4.30. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học lý thuyết............................ 136 Bảng 4.31. Mô tả thống kế kết quả TN dạy học lý thuyết ................................ 137 Bảng 4.32. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học lý thuyết ............................ 137 Bảng 4.33. Phân phối tần suất kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học 138 Bảng 4.34. Mô tả thống kê kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học .... 139 Bảng 4.35. Kiểm định T-Test kết quả TN thực hành thiết kế kế hoạch bài học 139 Bảng 4.36. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL1 .................. 140 Bảng 4.37. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL1 ....................... 140 Bảng 4.38. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL1 ................... 141 Bảng 4.39. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL2 .................. 141 Bảng 4.40. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL2 ....................... 142 Bảng 4.41. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL2 ................... 142 Bảng 4.42. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL3 .................. 143 Bảng 4.43. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL3 ....................... 144 Bảng 4.44. Kiếm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL3 ................... 144 Bảng 4.45. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL4 .................. 145 Bảng 4.46. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL4 ....................... 145 Bảng 4.47. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL4 ................... 146 Bảng 4.48. Phân phối tần suất kết quả TN dạy học thực hành NL5 .................. 146 Bảng 4.49. Mô tả thống kê kết quả TN dạy học thực hành NL5 ....................... 147 Bảng 4.50. Kiểm định T-Test kết quả TN dạy học thực hành NL5 ................... 147 Bảng 4.51. Kết quả đánh giá quy trình dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH.............................................................................................. 149
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc quy trình dạy học bằng tình huống ..................................... 34 Hình 1.2. Quy trình dạy học bằng phương pháp vi mô ..................................... 36 Hình 1.3. Quy trình dạy học bằng phương pháp thảo luận nhóm...................... 37 Hình 3.1. Quy trình dạy học theo chủ đề.......................................................... 85 Hình 3.2. Sơ đồ tiến trình dạy học theo chủ đề................................................. 94
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Hiện nay dạy học theo hướng phát triển năng lực là xu hướng dạy học đang được quan tâm, được khuyến khích vận dụng ở tất cả các bậc học ở nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam. Quan điểm dạy học theo hướng phát triển năng lực không chỉ được vận dụng đối với giáo dục phổ thông mà còn đối với cả giáo dục đại học. Đặc biệt chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, là chương trình quy định dạy học (DH) theo hướng phát triển năng lực của HS, theo tinh thần nghị quyết 29- NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Khóa XI. Chương trình giáo dục phổ thông mới đòi hỏi giáo viên (GV) phải tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho HS. Việc tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực (NL) này đòi hỏi GV phải biết cách tổ chức hoạt động học tập tích cực, nhằm phát triển NL thực hiện cho HS. Với xu hướng DH này buộc người GV phải có khả năng thích ứng kịp thời với sự thay đổi, phải tự bồi dưỡng bản thân hình thành NL mới phù hợp với yêu cầu của ngành GD. Cho nên các cơ sở giáo dục cũng phải đổi mới chương trình DH đặc biệt là thay đổi sách giáo khoa phổ thông, tài liệu học tập, đồng thời đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, dựa vào khả năng vận dụng kiến thức, năng lực của HS.Vì vậy ở các cơ sở giáo dục đại học có đào tạo GV cũng cần có sự thay đổi về tổ chức DH, DH tập trung vào việc rèn luyện và phát triển năng lực dạy học (NLDH) cho SV sư phạm. Điều đó thật sự cần thiết cho DH theo hướng phát triển năng lực người học, cần tập trung vào dạy cho họ cách học, cách tư duy, khuyến khích tự học, tạo điều kiện để người học tự cập nhật mới kiến thức mới, phát triển năng lực thực hành cho người học là việc làm cấp bách cả ngành GD hiện nay. 1.2. Trong đào tạo ngành sư phạm ở trường đại học môn Lý luận dạy học là một trong những môn nghiệp vụ sư phạm bắt buộc trong chương trình. Dạy học môn Lý luận dạy học cho SV sư phạm, nhằm trang bị kiến thức lý thuyết cơ bản về DH theo hướng phát triển năng lực thực hành tổ chức DH ở trường phổ thông, giúp SV có những hiểu biết về nội dung DH, phương pháp dạy học (PPDH), nguyên tắc và hình thức tổ chức DH, nhưng rất khó để vận dụng chúng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn của nghề dạy học. Cho nên khi DH môn Lý luận dạy học theo PPDH hiện hành, SV sư phạm chỉ mới hiểu được hệ thống kiến thức về lý thuyết DH, chưa tiếp cận phương thức thực hành DH cần thiết. Dạy học môn Lý luận dạy học ở trường đại học nhằm hình
2 thành và luyện tập cho SV sư phạm một số năng lực như năng lực dạy học, năng lực giáo dục, năng lực kiểm tra đánh giá, năng lực phát triển nghề nghiệp, giúp SV làm tốt nhiệm vụ DH khi trở thành GV thực sự. Do đó việc tổ chức DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH ở trường đại học, phải tạo điều kiện cho SV vận dụng lý luận vào thực tiễn DH, là cơ hội tập luyện để đạt mức độ nhất định NLDH là rất cần thiết. Để đạt mục tiêu đó các cơ sở giáo dục đại học cần đổi mới việc tổ chức DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm, cần đổi mới cách tổ chức DH theo hướng phát triển NL nghề nghiệp cho SV, vận dụng phương thức tổ chức DH phù hợp để hiện thực đổi mới hiệu quả ở trường đại học hiện nay, tăng cường tổ chức cho SV sư phạm tham gia hoạt động học tập trải nghiệm, rèn luyện việc thực hành NLDH, trên cơ sở kiến thức và kinh nghiệm đã tích lũy được trong quá trình học tập, hướng dẫn SV phương pháp rèn luyện nghiệp vụ sư phạm. 1.3. Hiện nay vấn đề DH phát triển năng lực người học nói chung, và DH theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm nói riêng chưa được quan tâm đúng mức, và chưa có được những giải pháp hiệu quả trong vấn đề này. Bởi vì một trong những nguyên nhân đó là còn quá ít các công trình nghiên cứu về DH theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học. Từ nghiên cứu lý luận và thực tiễn về DH theo hướng phát triển NLDH, cho thấy chất lượng DH phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó có các yếu tố thuộc năng lực sư phạm của GV là yếu tố có sức ảnh hưởng rất lớn, vì năng lực sư phạm được hình thành bằng nhiều con đường khác nhau, nhưng chỉ có con đường đào tạo ở trường sư phạm được xem là sự khởi đầu mang tính nền tảng vững chắc nhất. Việc xác định hệ thống NLDH có thể phát triển được cho SV sư phạm là vấn đề hết sức quan trọng trong hoạt động DH ở các trường đại học, cho đến thời điểm thực hiện luận án, tác giả vẫn chưa tìm thấy được công trình khoa học nào nghiên cứu cụ thể và hướng dẫn thực hiện hoàn chỉnh, việc tổ chức dạy học phối hợp giữa DH lý thuyết và dạy học thực hành môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH. Xuất phát từ những cơ sở lí luận về việc nghiên cứu và việc phân tích thực tiễn đã nêu trên tác giả luận án chọn đề tài: “Dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học” để làm đề tài luận án. Tác giả luận án mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm nói riêng, góp phần cải thiện chất
3 lượng đào tạo đại học nói chung, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới GD theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, nâng cao dần chất lượng đào tạo đội ngũ giáo sinh trường sư phạm nước nhà trong giai đoạn đổi mới như hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn dạy học ở trường đại học, đề xuất tiến trình dạy học các chủ đề được tích hợp từ nội dung môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu là quá trình dạy học môn Lý luận dạy học cho sinh viên đại học sư phạm trong các trường đại học. - Đối tượng nghiên cứu là mối quan hệ giữa mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học và hình thức tổ chức, là mối quan hệ giữa dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV sư phạm của giảng viên và hoạt động học tập của SV trong quá trình phát triển năng lực dạy học. 4. Giả thuyết khoa học Việc dạy học môn Lý luận dạy học cho SV sư phạm ở trường đại học hiện nay, chưa thực sự đạt hiệu quả cao theo hướng phát triển NLDH. Nếu tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo các chủ đề được tích hợp từ nội dung sẵn có, với tiến trình dạy học năm bước gồm hoạt động khởi động; hoạt động hình thành kiến thức và năng lực mới; hoạt động rèn luyện năng lực; hoạt động vận dụng kiến thức vào tình huống thực tế; và hoạt động mở rộng kiến thức đã học thì sẽ phát triển được NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học. 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xác định cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho SV sư phạm. - Điều tra khảo sát thực trạng DH môn Lý luận dạy học tại các trường đại học - Đề xuất tiến trình DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học - Thực nghiệm sư phạm tiến trình dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học cho sinh viên sư phạm ở trường đại học theo đề xuất, và đánh giá kết quả nghiên cứu.
4 5.2. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Tổ chức khảo sát thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học và đánh giá kết quả học tập môn Lý luận dạy học của SV ở trường đại học, đồng thời khảo sát thực trạng nhận thức của GiV về quan điểm dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học. Quá trình khảo sát thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học được tiến hành với SV sư phạm năm 3 vào năm học 2017-2018, tại một số trường đại học phía nam như Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Sài gòn và Đại học Đồng Nai. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm tại trường Đại học Đồng Nai 6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận 6.1.1. Tiếp cận hệ thống cấu trúc Quá trình dạy học là một hệ thống toàn vẹn gồm nhiều thành tố quan hệ mật thiết với nhau, luôn tác động và phụ thuộc lẫn nhau. Sự vận động và phát triển của thành tố này là cơ sở cho sự vận động và phát triển của thành tố khác. Tiếp cận hệ thống cấu trúc cho phép nhận diện các vấn đề GD một cách toàn diện, dự tính đầy đủ chức năng về các mối quan hệ, xem xét vấn đề khác nhau trong trạng thái vận động, trong những điều kiện nhất định để tìm ra bản chất và quy luật của đối tượng. Vận dụng tiếp cận này vào dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm, giúp tác giả nhìn nhận sâu sắc hơn về vai trò của môn học trong đào tạo sư phạm ở đại học, giúp cụ thể hóa hoạt động dạy học, tác động đến từng thành tố của QTDH, nêu ra mối quan hệ chặt chẽ giữa chúng với nhau, mang tính chất ổn định tương đối, luôn vận động và phát triển theo yêu cầu xã hội đạt ra, và được cụ thể hóa theo từng giai đoạn của quá trình đào tạo. 6.1.2. Tiếp cận lịch sử Quan điểm tiếp cận lịch sử là sự tìm tòi khoa học phát hiện sự nảy sinh, và phát triển của sự vật hiện tượng trong thời gian và không gian cụ thể, cho phép người nghiên cứu nhìn thấy toàn cảnh của sự diễn biến và kết thúc của các đối tượng khách quan. Mặt khác giúp người nghiên cứu phát hiện quy luật tất yếu về sự phát triển của đối tượng, chính là điều cần đạt trong mọi công trình nghiên cứu. Quán triệt quan điểm này, khi thực hiện luận án tác giả đã nghiên cứu quá trình phát triển NLDH của
5 SV sư phạm ở những giai đoạn khác nhau, NLDH của GV cũng có những thay đổi, những đòi hỏi khác nhau để phù hợp với từng giai đoạn phát triển xã hội. Dựa vào những kinh nghiệm thực tiễn về dạy học theo hướng phát triển NLDH trong đào tạo GV, ở mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì hệ thống NLDH của người GV cũng có sự thay đổi về cấu trúc cho phù hợp. Dựa vào xu thế phát triển của lịch sử để nghiên cứu thực tiễn tìm ra những khả năng mới, những PP kỹ thuật mới để dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV là một hướng đi có nhiều triển vọng, nhằm mục đích thiết kế mô hình dạy học mới trong trường đại học. 6.1.3. Tiếp cận thực tiễn Quan điểm tiếp cận thực tiễn là việc hiện thực hóa từng thành tố của QTDH, tìm ra bản chất, quy luật vận động và sự phát triển của chúng nhằm cải tạo thực tiễn. Tiếp cận thực tiễn cho phép người nghiên cứu nhìn thấy sự xuất hiện, sự phát triển và kết thúc của các sự vật hiện tượng. Nghiên cứu thực tiễn DH môn Lý luận dạy học ở trường đại học, để phát hiện những mâu thuẫn, những yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức DH, lựa chọn những vấn đề cấp thiết để giải quyết, phân tích sâu sắc thực tiễn DH. Quan điểm thực tiễn định hướng quá trình nghiên cứu phải xuất phát từ yêu cầu của giáo dục và đào tạo, luôn bám sát nội dung chương trình đào tạo hiện hành, đồng thời tuân theo chủ trương đổi mới của ngành, theo chỉ đạo của Đảng và Nhà nước nhằm đảm bảo tính kế thừa và phát triển. Do đó tổ chức DH môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV phải đáp ứng yêu cầu về chuẩn đầu ra, phải có tính khả thi theo yêu cầu thực tế xã hội, theo nhu cầu thực tiễn nghề nghiệp ngành sư phạm. 6.1.4. Tiếp cận phát triển Tiếp cận phát triển trong nghiên cứu khoa học giáo dục là việc khám phá để tìm ra bản chất, quy luật vận động và phát triển của sự vật hiện tượng trong dạy học, thông qua hoạt động dạy học và hoạt động giáo dục cụ thể, khi nhìn nhận sự vật phải đặt chúng trong trạng thái động, và trạng thái phát triển. Trong quá trình nghiên cứu về phát triển NLDH của SV tác giả luận án đã tìm ra những con đường, quy trình để tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển NLDH cho SV sư phạm đạt hiệu quả tối ưu. 6.1.5. Tiếp cận năng lực Đào tạo theo năng lực là thực hiện đào tạo theo quy định chuẩn đầu ra, SV phải đáp ứng yêu cầu về trình độ và năng lực khi vào ngành, vừa phải thực hiện được
6 nhiệm vụ quy định trong lĩnh vực hoạt động nghề nghiệp nhất định nào đó. Nhìn chung đào tạo nguồn nhân lực ở trường đại học hiện nay chưa đáp ứng với yêu cầu của thị trường lao động. Để thu hẹp dần khoảng cách này vấn đề cấp thiết là phải thay đổi định hướng đào tạo, từ việc xây dựng mục tiêu, phát triển nội dung chương trình, cho đến đổi mới quy trình tổ chức DH, đổi mới PPDH theo hướng phát triển năng lực SV, đòi hỏi mỗi trường đại học phải thoát ly mô hình nhà trường truyền thống, chuyển sang mô hình DH theo hướng phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực cho SV. Vì vậy trong tổ chức DH môn Lý luận dạy học cho SV sư phạm ở trường đại học, cần xác định hệ thống NLDH có thể phát triển được, phải dựa trên những yêu cầu của hoạt động DH ở trường phổ thông, yêu cầu của chuẩn năng lực đầu ra mà GiV xây dựng và thực hiện hiệu quả tiến trình DH theo hướng phát triển NLDH. 6.1.6. Tiếp cận học tập trải nghiệm Học tập trải nghiệm là quá trình khám phá và trải qua những điều mới mẻ, sau khi tiếp nhận người học phân tích, suy ngẫm và kết quả của sự trải nghiệm đó là gạt hái thêm kiến thức mới, có thêm những bài học về những gì đã trải qua trong cuộc sống và trong nghề nghiệp. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là tiến trình tổ chức DH thông qua hoạt động thực tế, hay nói cách khác DH trải nghiệm là tiến trình DH thực hành, giúp người học biết phân tích, phán đoán, nhận xét kết quả của sự trải nghiệm. Vận dụng tiếp cận học tập trải nghiệm là cách để người học không chỉ áp dụng lý thuyết vào trải nghiệm thế giới thực ở lớp học, ở cộng đồng, mà còn suy ngẫm về việc áp dụng nội dung và kỹ năng được học vào trường hợp khác. Vận dụng tiếp cận học tập trải nghiệm vào tổ chức DH môn Lý luận dạy học là quá trình tổ chức DH thực hành, hướng dẫn SV vận dụng kinh nghiệm của bản thân vào việc tiếp xúc trực tiếp với học liệu, với đối tượng khác qua kinh nghiệm của SV khác, SV được thực hiện nhiệm vụ trong một hoàn cảnh thực. Từ đó những kinh nghiệm mới cho bản thân được đúc kết, củng cố kiến thức theo hướng phát triển các năng lực mới. Do đó cần tổ chức dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng tổ chức cho SV hoạt động thực tiễn, chọn môi trường học tập dựa trên cơ sở sẵn có để SV trải nghiệm, giúp SV tích lũy kiến thức và kinh nghiệm mới theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp. 6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
7 Phương pháp nghiên cứu lý luận được thực hiện bằng việc nghiên cứu tài liệu, nghiên cứu lý thuyết, nghiên cứu giáo trình, luận án, khóa luận, bài báo khoa học có liên quan đến công trình của bản thân. Đây là phương pháp khai thác những thông tin khoa học giáo dục học, từ đó tác giả có thể xây dựng lịch sử vấn đề nghiên cứu, cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu, bổ sung và phát triển lý luận đã có hoặc xây dựng lý luận mới. Phương pháp nghiên cứu lý luận bao gồm: Lập danh mục các tài liệu liên quan đến đề tài theo từng vấn đề, các công trình nghiên cứu trước đây có liên quan đến vấn đề nghiên cứu; Phân tích, tổng hợp, đánh giá những số liệu đã thu thập được; Khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức đi đến xác định cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu. 6.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhằm thu thập thông tin về thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực, và phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm - Phương pháp quan sát: Quan sát, ghi chép, nhận xét, đánh giá thực trạng dạy và học môn Lý luận dạy học ở trường đại học - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Sử dụng bảng hỏi đối với sinh viên và giảng viên để khảo sát thực trạng dạy học môn Lý luận dạy học - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp: Phỏng vấn giảng viên dạy môn Giáo dục học đặc biệt là các giảng viên đang giảng dạy môn Lý luận dạy học và sinh viên đã học môn Lý luận dạy học để tìm hiểu nhận thức về vấn đề liên quan đến đề tài. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Nghiên cứu các bài tập lý luận dạy học của sinh viên các dạng bài kiểm tra, phiếu đánh giá mà giảng viên đã sử dụng, và nghiên cứu kết quả học tập của sinh viên - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm tiến trình tổ chức dạy môn Lý luận dạy học theo hướng phát triển năng lực dạy học nhằm khẳng định tính khả thi, hiệu quả của tiến trình DH đã xây dựng. 6.2.3. Phương pháp hỗ trợ: Sử dụng phương pháp thống kê và phần mềm SPSS để phân tích định lượng các kết quả nghiên cứu. 7. Luận điểm cần bảo vệ của luận án 7.1. Để có thể phát triển được NLDH cho SV sư phạm ở trường đại học qua dạy học môn Lý luận dạy học, thì nội dung dạy học phải được tích hợp lại thành các chủ đề