Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hướng vào phát triển năng lực tự học cho sinh viên

Chia sẻ: Buctranhdo Buctranhdo | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:265

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là đề xuất các biện pháp dạy học Tâm lí học du lịch hướng vào phát triển năng lực tự học cho sinh viên đại học nhằm nâng cao kết quả học tập. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hướng vào phát triển năng lực tự học cho sinh viên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN GIANG NAM DẠY HỌC TÂM LÍ HỌC DU LỊCH Ở ĐẠI HỌC HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành Lí luận và Lịch sử giáo dục Mã số 9 14 01 02 HÀ NỘI, 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN GIANG NAM DẠY HỌC TÂM LÍ HỌC DU LỊCH Ở ĐẠI HỌC HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO SINH VIÊN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành Lí luận và Lịch sử giáo dục Mã số 9 14 01 02 Hƣớng dẫn khoa học 1. PGS.TS Đặng Thành Hƣng 2. PGS.TS Nguyễn Đức Sơn HÀ NỘI, 2017
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Giang Nam
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ v DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................ 4 8. Những luận điểm bảo vệ ............................................................................... 6 9. Đóng góp mới của luận án ............................................................................ 7 10. Cấu trúc luận án .......................................................................................... 8 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC TÂM LÍ HỌC DU LỊCH Ở ĐẠI HỌC HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA SINH VIÊN ................................................................................................................. 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 9 1.1.1. Những nghiên cứu về tự học và phát triển năng lực tự học ................ 9 1.1.2. Những nghiên cứu về dạy học Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học.................................................................................... 13 1.2. Dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học ...................................................... 15 1.2.1. Khái quát về Tâm lí học du lịch ....................................................... 15 1.2.2. Nội dung và đặc điểm dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học ........... 15 1.2.3. Đặc điểm sinh viên trong học tập Tâm lí học du lịch ....................... 22 1.3. Năng lực tự học của sinh viên đại học ..................................................... 24 1.3.1. Một số khái niệm............................................................................... 24 1.3.2. Nguyên tắc và đặc điểm của tự học .................................................. 29 1.3.3. Cấu trúc và đặc điểm chung của năng lực ........................................ 31 1.4. Yêu cầu đối với dạy học môn Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học ................................................................................................ 41 1.4.1. Những điều kiện phát triển năng lực tự học trong dạy học Tâm lí học du lịch .......................................................................................................... 41 1.4.2. Nguyên tắc dạy học để phát triển năng lực tự học............................ 44 1.4.3. Nội dung dạy học và học tập để phát triển năng lực tự học ............. 46 1.4.4. p dụng các iện pháp dạy học hƣớng vào phát triển năng lực tự học ..................................................................................................................... 48
iii Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 53 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG DẠY HỌC TÂM LÍ HỌC DU LỊCH HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA SINH VIÊN Ở MỘT SỐ TRƢỜNG ĐẠI HỌC ...................................................................................... 54 2.1. Tình hình chung của dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học ..................... 54 2.1.1. Các ngành nghề có đào tạo Tâm lí học du lịch ................................. 54 2.1.2. Phƣơng pháp và hình thức dạy học Tâm lí học du lịch .................... 54 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng dạy học Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học ở một số trƣờng đại học ................................................ 55 2.2.1. Mục đích, qui mô, địa bàn và khách thể khảo sát ............................. 55 2.2.2. Nội dung khảo sát ............................................................................. 56 2.2.3. Phƣơng pháp và kĩ thuật khảo sát ..................................................... 56 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng...................................................................... 57 2.3.1. Nhận thức của CBQL, GV và SV về tự học và năng lực tự học ...... 57 2.3.2. Thực trạng năng lực tự học của sinh viên qua tự đánh giá ............... 61 2.3.3. Phƣơng pháp và hình thức dạy học Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học............................................................................ 66 2.3.4. Nhận định chung ............................................................................... 75 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 77 Chƣơng 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC TÂM LÍ HỌC DU LỊCH HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC .................................. 79 3.1. Thiết kế và thực hiện dạy học qua Seminer chuyên đề............................ 79 3.1.1. Thiết kế chuyên đề Năng lực tự học ở đại học ................................ 79 3.1.2. Tổ chức học tập chuyên đề dƣới hình thức seminer ......................... 79 3.2. Tổ chức dạy học qua dự án học tập Tâm lí học du lịch ........................... 84 3.2.1. Thiết kế một số dự án học tập ........................................................... 84 3.2.2. Tổ chức học tập theo dự án ............................................................... 96 3.3. Hƣớng dẫn học tập qua các bài tập thực hành Tâm lí học du lịch ......... 110 3.3.1. Lựa chọn và xây dựng một số bài tập thực hành đòi hỏi tự học của sinh viên .................................................................................................... 110 3.3.2. Hƣớng dẫn học tập qua thực hiện các bài tập ................................. 114 3.3.3. Đánh giá sản phẩm học tập ............................................................. 115 3.4. Hƣớng dẫn và khuyến khích tự học qua đề tài nghiên cứu tâm lí học du lịch ................................................................................................................. 120 3.4.1. Lựa chọn vấn đề và xác định các đề tài nghiên cứu ....................... 120 3.4.2. Hƣớng dẫn học tập trong quá trình nghiên cứu .............................. 122 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 126 Chƣơng 4. THỰC NGHIỆM KHOA HỌC................................................... 128 4.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm ....................................................... 128 4.1.1. Mục đích, qui mô, địa àn và đối tƣợng thực nghiệm .................... 128
iv 4.1.2. Nội dung thực nghiệm..................................................................... 128 4.1.3. Phƣơng pháp và kĩ thuật tiến hành.................................................. 129 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ............................................................... 130 4.2.1. Kết quả học tập Tâm lí học du lịch ................................................. 130 4.2.2. Tri thức về tự học ............................................................................ 138 4.2.3. Một số kĩ năng học tập cơ ản ........................................................ 145 4.3. Nhận định chung về thực nghiệm .......................................................... 154 4.3.1. Tác động của các biện pháp dạy học theo hƣớng phát triển năng lực tự học ......................................................................................................... 154 4.3.2. Sự cải thiện kết quả và thái độ học tập Tâm lí học du lịch ............. 154 4.3.3. Sự cải thiện năng lực tự học của sinh viên ..................................... 155 Kết luận chƣơng 4 ......................................................................................... 155 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 157 1. Kết luận ..................................................................................................... 157 2. Khuyến nghị .............................................................................................. 158 2.1. Với các trƣờng đại học có đào tạo Tâm lí học du lịch ....................... 158 2.2. Với các giảng viên dạy Tâm lí học du lịch ........................................ 158 2.3. Với sinh viên học tập Tâm lí học du lịch ........................................... 159 DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN .......... 160 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 161 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 173
v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ CBQL Cán bộ quản lí CNTT Công nghệ thông tin DHTDA Dạy học theo dự án ĐC Đối chứng GV Giảng viên SV Sinh viên KNHT KNHT NLTH Năng lực tự học NVSP Nghiệp vụ sƣ phạm PPDH Phƣơng pháp dạy học SV Sinh viên THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TLHDL Tâm lí học du lịch TN Thực nghiệm KT Kiểm tra GQVĐ Giải quyết vấn đề
vi DANH MỤC CÁC BẢNG ảng 2.1. Nhận thức của CBQL, GV và SV về tự học................................... 59 ảng 2.2. Nhận thức của CBQL, GV và SV về vấn đề NLTH ...................... 60 Bảng 2.3. Đánh giá của SV về tri thức tự học ................................................ 61 Bảng 2.4. Đánh giá của SV về KNHT ............................................................ 63 Bảng 2.5. Đánh giá của SV về iểu hiện tâm lí trong học tập ........................ 65 ảng 2.6. Đánh giá của C QL và GV về các PP H tác động đến NLTH của SV .................................................................................................................... 67 ảng 2.7. Thực trạng C QL và GV hiểu đúng ản chất các PP H .............. 68 ảng 2.8. Các PP H đƣợc s dụng trong dạy học TLH L ........................... 69 ảng 2.9. Đánh giá của C QL và GV về các HT H tác động đến NLTH của SV .................................................................................................................... 71 ảng 2.10. Thực trạng C QL và GV hiểu đúng ản chất của các HT H ..... 72 ảng 2.11. Các HT H đƣợc s dụng trong dạy học TLH L ........................ 73 Bàng 3.1. Kế hoạch thực hiện dự án của nhóm ............................................ 107 Bảng 3.2. Phiếu đánh giá cá nhân ................................................................. 110 Bảng 3.3. Phiếu đánh giá nhóm .................................................................... 110 ảng 4.1. Phân phối điểm kiểm tra TLH L của hai lớp TN và ĐC đầu vào ....................................................................................................................... 130 ảng 4.2. Tham số kiểm định thống kê kết quả kiểm tra TLH L đầu vào của 2 lớp TN và ĐC ............................................................................................. 133 ảng 4.3. Phân phối điểm kiểm tra TLH L của hai lớp TN và ĐC đầu ra . 133 ảng 4.4. Phân loại theo thang đánh giá kết quả TLH L lớp TN và ĐC đầu ra ....................................................................................................................... 134 ảng 4.5. Tham số kiểm định thống kê kết quả kiểm tra TLH L đầu ra của 2 lớp TN và ĐC ................................................................................................ 136 ảng 4.6. Phân phối điểm kiểm tra TLH L của lớp TN đầu vào và đầu ra 136 ảng 4.7. Phân phối điểm kiểm tra tri thức tự học của hai lớp TN và ĐC đầu vào ................................................................................................................. 138 ảng 4.8. Tham số kiểm định thống kê kết quả kiểm tra tri thức tự học đầu vào của 2 lớp TN và ĐC................................................................................ 140 ảng 4.9. Phân phối điểm kiểm tra tri thức tự học đầu ra của hai lớp TN và ĐC ................................................................................................................. 141 ảng 4.10. Phân loại theo thang đánh giá kết quả tri thức tự học lớp TN và ĐC đầu ra ...................................................................................................... 142 ảng 4.11. Tham số kiểm định thống kê kết quả kiểm tra tri thức tự học đầu ra của 2 lớp TN và ĐC .................................................................................. 143
vii ảng 4.12. Phân phối điểm kiểm tra tri thức tự học của lớp TN đầu vào và đầu ra ............................................................................................................. 144 ảng 4.13. Phân phối điểm kĩ năng học tập của lớp TN đầu vào ................. 145 ảng 4.14. Phân loại kết quả quan sát kĩ năng học tập lớp TN đầu vào ...... 146 ảng 4.15. Phân phối điểm kĩ năng học tập của lớp TN đầu ra ................... 147 ảng 4.16. Phân loại kết quả quan sát kĩ năng học tập lớp TN đầu ra ......... 148 ảng 4.17. Tham số kiểm định thống kê điểm KNHT đầu vào và đầu ra nhóm TN.................................................................................................................. 148 ảng 4.18. Phân phối điểm thái độ học tập của lớp TN đầu vào.................. 149 ảng 4.19. Phân loại kết quả quan sát thái độ học tập lớp TN đầu vào ....... 150 ảng 4.20. Phân phối điểm thái độ học tập của lớp TN đầu ra .................... 150 ảng 4.21. Phân loại kết quả quan sát thái độ học tập lớp TN đầu ra .......... 151 ảng 4.22. Tham số kiểm định thống kê điểm TĐHT đầu vào và đầu ra nhóm TN.................................................................................................................. 152
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc chung của mọi năng lực.................................................... 31 Hình 1.2. Cấu trúc của kĩ năng TNTTHT ....................................................... 34 Hình 1.3. Cấu trúc kĩ năng ôn tập ................................................................... 37 Hình 1.4. Cấu trúc kĩ năng tự đánh giá ........................................................... 41 Hình 2.1. Kết quả đánh giá của SV về tri thức tự học .................................... 62 Hình 2.2. Đánh giá của SV về kĩ năng học tập ............................................... 64 Hình 2.3. Đánh giá iểu hiện TL của SV trong học tập.................................. 66 Hình 2.4. Cách thực hiện và hiệu quả s dụng các PPDH theo tỉ lệ trung bình ......................................................................................................................... 70 Hình 2.5. Cách thực hiện và hiệu quả s dụng các HTDH theo tỉ lệ trung bình ......................................................................................................................... 74 Hình 3.1. Các chủ đề của AHT .................................................................... 87 Hình 4.1. Phân phối điểm kiểm tra TLH L lớp TN và ĐC đầu vào............ 131 Hình 4.2. Đƣờng lu tích điểm kiểm tra TLH L của 2 lớp TN và ĐC đầu vào ....................................................................................................................... 132 Hình 4.3. Phân phối điểm kiểm tra TLH L lớp TN và ĐC đầu ra .............. 134 Hình 4.4. Đƣờng lu tích điểm kiểm tra TLH L lớp TN và ĐC đầu ra ...... 135 Hình 4.5. Phân phối điểm kiểm tra TLH L lớp TN đầu vào và đầu ra ....... 137 Hình 4.6. Đƣờng lu tích điểm kiểm tra TLH L của lớp TN đầu vào và đầu ra .................................................................................................................... 137 Hình 4.7. Phân phối điểm kiểm tra tri thức tự học của lớp TN và lớp ĐC đầu vào ................................................................................................................. 139 Hình 4.8. Đƣờng lu tích điểm kiểm tra tri thức tự học của 2 lớp TN và ĐC đầu vào .......................................................................................................... 139 Hình 4.9. Phân phối điểm kiểm tra tri thức tự học của lớp TN và ĐC đầu ra ....................................................................................................................... 142 Hình 4.10. Đƣờng lu tích điểm kiểm tra tri thức tự học của 2 lớp TN và ĐC đầu ra ............................................................................................................. 142 Hình 4.11. Phân phối điểm kiểm tra tri thức tự học lớp TN đầu vào và đầu ra ....................................................................................................................... 144 Hình 4.12. Đƣờng lu tích điểm kiểm tra tri thức tự học của lớp TN đầu vào và đầu ra ........................................................................................................ 145 Hình 4.13. Phân ố kết quả quan sát KNHT đầu vào ................................... 146 Hình 4.14. Phân ố kết quả quan sát KNHT đầu ra ...................................... 148 Hình 4.15. Phân ố kết quả quan sát TĐHT đầu vào ................................... 150 Hình 4.16. Phân ố kết quả quan sát TĐHT đầu ra ...................................... 151
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Về mặt thực tiễn Tâm lí học du lịch là môn học đƣợc giảng dạy bắt buộc cho sinh viên chuyên ngành Hƣớng dẫn du lịch, Du lịch học và Văn hoá du lịch, Quản trị kinh doanh du lịch và khách sạn, Quản trị dịch vụ du lịch và lữ hành, Quản trị kinh doanh lữ hành và hƣớng dẫn du lịch, Quản trị doanh nghiệp khách sạn và du lịch, v.v...của các trƣờng đại học. Vị trí môn học đƣợc xác định trong chƣơng trình đào tạo các chuyên ngành này thuộc khối kiến thức giáo dục chuyên nghiệp. Do vậy nó có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình hình thành năng lực nghề nghiệp cho sinh viên ngành du lịch. Nhƣng trên thực tế, trong các trƣờng đại học hiện nay khi dạy môn học này giảng viên chƣa giúp sinh viên khai thác đƣợc hết tri thức và kĩ năng nghề nghiệp của môn học; mức độ chỉ ra phạm vi và cách vận dụng kiến thức vào hoạt động trong lĩnh vực du lịch còn hạn chế; tác dụng của môn học không đƣợc phát huy ngang tầm với vị trí đƣợc xác định trong chƣơng trình đào tạo, kết quả học tập chƣa đáp ứng mục tiêu mong đợi [22] v.v... Những yếu tố tác động đến hạn chế đó là: - Chậm đổi mới và áp dụng các chiến lƣợc, phƣơng pháp dạy học hiện đại, các phƣơng tiện kĩ thuật dạy học hiệu quả trong môn học này. - Quản lí đào tạo chƣa thích ứng tốt với hệ thống tín chỉ và tính chất của nhiều chƣơng trình đào tạo tƣơng đối mới ở đại học, ví dụ Tâm lí học du lịch, Khoa học quản lí, Công tác xã hội v.v... - Tuy là môn học hiện đại, nhƣng cách tổ chức, thiết kế Tâm lí học du lịch lại vẫn theo kiểu truyền thống - nội dung đƣợc thiết kế nhƣ một văn ản qui định về việc truyền thụ học vấn trong sự ấn định về thời gian, về học tập nhằm đạt đƣợc yêu cầu đề ra. Khối lƣợng kiến thức của môn học đƣợc viết
2 theo từng chƣơng dàn trải, cuối mỗi chƣơng thƣờng có các bài tập giúp ngƣời học kiểm tra kiến thức học đƣợc nhƣng cũng chỉ mang tính chất khái quát, chung chung v.v... - Hình thức tổ chức dạy học đƣợc s dụng để tổ chức giờ học Tâm lí học du lịch chủ yếu là hình thức học tập lớp - bài. Các hình thức học tập khác giúp ngƣời học có cơ hội đƣợc th sức, đƣợc trải nghiệm trong quá trình học tập, đƣợc cọ sát thực tế nhƣ tham quan, thực tế, thực hành không có nhiều cơ hội đƣợc thực hiện [23] v.v... Nhƣng còn một yếu tố nữa có tính quyết định - đó là dạy Tâm lí học du lịch cũng nhƣ dạy nhiều môn học khác đã thiếu quan tâm đến phát triển năng lực tự học của sinh viên. Chỉ thuộc và nhớ giáo trình và làm đủ bài tập là hoàn thành nhiệm vụ. Khi thi chỉ cần nhắc lại đúng giáo trình là đạt kết quả khá, kết quả giỏi. Sinh viên khó mở rộng học vấn nghề nghiệp qua nghiên cứu các chuyên khảo, bài báo khoa học, kết quả nghiên cứu ngoài giáo trình vì nói chung NLTH của các em chƣa đủ. 1.2. Về mặt lí luận Những ý tƣởng thiết kế và s dụng các biện pháp dạy học hiệu quả có thể giúp sinh viên phát huy tốt nhất những tiềm năng của bản thân, giúp họ “học thành công, không rủi ro và có thể học tập theo hoàn cảnh riêng của mình” (Kharlamov I. F. (1979) [62], tr. 4) và phát triển nhu cầu, năng lực tự học từ lâu và đến nay vẫn luôn là vấn đề lí luận cần đƣợc quan tâm giải quyết. Đó là vấn đề lí luận vừa có ý nghĩa chung trong Lí luận dạy học vừa có ý nghĩa cả trong Lí luận dạy học các bộ môn. Trên bình diện chung, ngay cả khái niệm tự học và bản chất năng lực tự học vẫn còn chƣa rõ ràng. Các công trình nghiên cứu về năng lực tự học và phát triển năng lực tự học cho ngƣời học thông qua việc s dụng các phƣơng tiện, các biện pháp và kĩ thuật dạy học hiện đại trong các môn học đƣợc tập trung nhiều ở các môn Toán, Lí, Hóa v.v... trong các trƣờng phổ thông; các môn kĩ thuật, Tâm lí học
3 đại cƣơng, Giáo dục học, Phƣơng pháp dạy học bộ môn v.v... trong các trƣờng cao đẳng, đại học. Rất nhiều khía cạnh khác nhau của vấn đề này đã đƣợc đề cập, nhƣ: s dụng ản đ tƣ duy, dạy đọc hiểu, s dụng sách giáo khoa, ứng dụng công nghệ thông tin, nghiên cứu khoa học, s dụng ài tập, seminer, dạy học theo dự án v.v... để phát triển năng lực tự học và những điều chung chung khác xung quanh vấn đề này. Điều đó thể hiện trong một số luận án và bài báo [13], [40], [101], [17], [93]. Tuy nhiên, chƣa có nghiên cứu cụ thể về cách dạy, cách học môn Tâm lí học du lịch để phát triển năng lực tự học của SV ở trƣờng đại học. Đây là vấn đề mới trong dạy học Tâm lí học du lịch, chƣa đƣợc đặt ra và chƣa đƣợc giải quyết mặc dù nó cần đƣợc đặt ra và cần đƣợc xem xét. Chính trong bối cảnh có những vấn đề thực tiễn và lí luận nêu trên nên đề tài “Dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hướng vào phát triển năng lực tự học cho sinh viên” đƣợc lựa chọn để nghiên cứu luận án tiến sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp dạy học Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học cho sinh viên đại học nhằm nâng cao kết quả học tập. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học Tâm lí học du lịch trong đào tạo theo hệ thống tín chỉ ở trƣờng đại học 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quan hệ giữa sự phát triển năng lực tự học của sinh viên và quá trình dạy học Tâm lí học du lịch ở trƣờng đại học. 4. Giả thuyết khoa học Nếu các biện pháp dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học tạo ra đƣợc môi trƣờng học tập giàu trải nghiệm, nhiều cơ hội thực hành, thực tế, khuyến
4 khích và dựa vào năng lực nền tảng của sinh viên thì chúng sẽ tác động tích cực đến quá trình tự học và phát triển năng lực tự học của các em. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xác định cơ sở lí luận của dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hƣớng vào phát triển năng lực tự học của sinh viên. 5.2. Tổ chức khảo sát thực trạng dạy học Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học của sinh viên ở một số trƣờng đại học. 5.3. Đề xuất một số biện pháp dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hƣớng vào phát triển năng lực tự học của sinh viên. 5.4. Tổ chức thực nghiệm khoa học và lấy ý kiến đánh giá của chuyên gia để đánh giá kết quả nghiên cứu. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Qui mô, địa bàn Đề tài khảo sát trên mẫu 300 sinh viên năm thứ hai chuyên ngành Hƣớng dẫn viên du lịch, Quản trị kinh doanh dịch vụ và lữ hành, Quản trị kinh doanh du lịch và khách sạn, Văn hóa du lịch của các trƣờng Đại học Công nghiệp Hà Nội, Đại học Thăng Long, Đại học văn hóa Hà Nội, Đại học kinh tế quốc dân, Đại học Thành Đô, Đại học dân lập Phƣơng Đông, Viện đại học Mở Hà Nội. 6.2. Nội dung Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, năng lực tự học của SV đƣợc giới hạn ở khía cạnh tri thức về tự học và các kĩ năng học tập cơ ản (kĩ năng tiếp nhận thông tin học tập, kĩ năng tiến hành ôn tập, kĩ năng tự đánh giá). 7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận chung 7.1.1. S dụng tiếp cận năng lực trong dạy học Tiếp cận này đòi hỏi dạy học phải kết hợp đ ng thời giữa việc dựa vào nền tảng năng lực học tập mà SV đã có (sự phát triển tƣ duy, chức năng nhận
5 thức, vốn học vấn, kinh nghiệm và việc phát triển năng lực tự học trong quá trình dạy học Tâm lí học du lịch. 7.1.2. S dụng tiếp cận hoạt động trong dạy học Để giáo dục, hình thành năng lực tự học, SV cần đƣợc tham gia vào các hoạt động phong phú và đa dạng trong quá trình học tập ở trên lớp và trong môi trƣờng học dã ngoại. Cách tiếp cận này cho ph p luận án xác định đƣợc qui trình tổ chức hoạt động dạy học và học tập TLHDL đáp ứng yêu cầu của giáo dục, phát triển năng lực tự học cho SV. 7.1.3. Dựa vào bản chất lí luận của tự học và năng lực tự học Muốn giáo dục và phát triển năng lực nào đó có hiệu quả cần phân tích ản chất và cấu trúc của năng lực, chỉ ra các thành phần cấu trúc của chúng. Theo tiếp cận này, luận án có cơ sở xác định ản chất của tự học, năng lực tự học, các thành phần cấu trúc của năng lực tự học để đề xuất các biện pháp dạy học TLHDL thực sự hƣớng vào phát triển năng lực tự học cho SV. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lí luận - Phƣơng pháp phân tích lịch s - lôgíc: nhằm phân tích kết quả nghiên cứu về vấn đề dạy học và phát triển năng lực tự học. Xác định rõ ối cảnh nghiên cứu; thành tựu, hạn chế của các công trình nghiên cứu trƣớc đó; những khoảng trống, những vấn đề chƣa đƣợc giải quyết trong lĩnh vực này. Từ đó làm cơ sở giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu lí luận và thực tiễn của dạy học TLH L hƣớng vào phát triển năng lực tự học cho SV. - Phƣơng pháp khái quát hóa lí luận: nhằm tổng hợp, hệ thống hoá tri thức về tổ chức hoạt động dạy học và phát triển năng lực tự học cho SV ngành du lịch ở các trƣờng đại học làm cơ sở xây dựng quan niệm và khung lí thuyết của đề tài. - Phƣơng pháp so sánh: đƣợc s dụng để phân tích, tìm hiểu, chỉ ra những điểm giống và khác nhau của các quan niệm trong nƣớc, quan niệm
6 nƣớc ngoài về vấn đề năng lực và năng lực tự học. Trên cơ sở đó luận án đƣa ra quan niệm về năng lực và năng lực tự học của SV đại học. - Phƣơng pháp mô hình hóa: đƣợc s dụng để khái quát hoá, mô tả nội dung học tập TLH L ở đại học và thiết kế qui trình dạy học TLH L theo các iện pháp dạy học luận án đã đề xuất. 7.2.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp điều tra: s dụng ảng hỏi, phỏng vấn, quan sát, test để đánh giá những hiểu iết của GV và SV về vấn đề tự học, năng lực tự học; mức độ GV s dụng các phƣơng pháp, chiến lƣợc dạy học hiện đại trong dạy học TLH L để hƣớng vào phát triển năng lực tự học cho SV. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm dạy học: s dụng các kĩ thuật phân tích h sơ giảng dạy, dự giờ, trao đổi ý kiến với các GV để tìm hiểu thực trạng dạy học hƣớng đến phát triển năng lực tự học cho SV khi dạy môn TLHDL - Phƣơng pháp thực nghiệm: tổ chức thực nghiệm khoa học nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các iện pháp dạy học và sự cải thiện kết quả học tập TLH L, sự phát triển năng lực tự học của SV. 7.2.3. Các phƣơng pháp khác - Phƣơng pháp chuyên gia: lấy ý kiến của các chuyên gia, các nhà quản lí, GV TLH L có kinh nghiệm để làm sáng tỏ thêm thực trạng s dụng các phƣơng pháp, chiến lƣợc dạy học trong dạy học TLH L để phát triển năng lực tự học. Cũng để đánh giá hiệu quả của các iện pháp dạy học trong việc cải thiện thành tích học tập và năng lực tự học của SV. - Phƣơng pháp x lí số liệu và đánh giá ằng toán thống kê: để phân tích về mặt định lƣợng các kết quả nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm. 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. Tuy nội dung đào tạo Tâm lí học du lịch hiện nay chƣa thật hấp dẫn và thiết thực nhƣng có thể khắc phục nhƣợc điểm đó ằng phƣơng pháp,
7 biện pháp và hình thức dạy học có định hƣớng phát huy năng lực tự học của sinh viên. Năng lực tự học giúp sinh viên mở rộng nhiều cơ hội học tập, tiếp cận các ngu n học liệu mới mẻ nên có hứng thú học tập cao hơn. 8.2. Để phát triển năng lực tự học của sinh viên, dạy học Tâm lí học du lịch cần khuyến khích đƣợc các chiến lƣợc và KNHT giàu trải nghiệm, tự giác, chủ động, giàu tính chất hợp tác, thực hành, thực tế của sinh viên, gắn với đặc điểm của hoạt động du lịch. 8.3. Trong giai đoạn đào tạo có thể lựa chọn một số kĩ năng quen thuộc trong năng lực tự học để tác động. Đó là kĩ năng tiếp nhận thông tin học tập, kĩ năng ôn tập và kĩ năng tự đánh giá học tập. Chúng góp phần phát triển năng lực tự học của sinh viên trong giai đoạn này và cả sau này. 8.4. Các biện pháp dạy học Tâm lí học du lịch theo hƣớng phát triển năng lực tự học đƣợc thực hiện trong luận án đã đảm bảo một số yêu cầu cơ bản của phát triển năng lực tự học. Đó là s dụng seminer chuyên đề để nâng cao nhận thức lí luận, s dụng bài tập thực hành và dự án để tăng cƣờng trải nghiệm, hợp tác và thực hành, s dụng đề tài nghiên cứu để hỗ trợ KNHT ở trình độ cao kèm theo những kĩ thuật phù hợp. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Luận án đã mô tả cụ thể các KNHT quan trọng trong điều kiện học tập hiện đại g m: kĩ năng tiếp nhận thông tin học tập, kĩ năng ôn tập, kĩ năng tự đánh giá học tập nhƣ là những thành tố cơ ản của năng lực tự học. 9.2. Qua điều tra thực trạng dạy học Tâm lí học du lịch, phát hiện đƣợc tuy GV và SV nhận thức rõ vai trò của Tâm lí học du lịch trong hoạt động du lịch, nhƣng cũng nhận thấy còn nhiều hạn chế về nội dung và phƣơng pháp dạy học. Một số yếu tố nội dung còn mờ nhạt nhƣ Tâm lí học lao động du lịch, Tâm lí học văn hóa du lịch, Tâm lí học hành vi du khách v.v... và nội dung tâm lí học du lịch còn quá nhiều phần đại cƣơng. Phƣơng pháp dạy học vẫn chủ yếu tập trung vào lí thuyết, ít trải nghiệm và giải quyết vấn đề thực tế.
8 9.3. Đề xuất đƣợc 4 biện pháp dạy học Tâm lí học du lịch tập trung vào lí luận KNHT, lí luận về tự học, trải nghiệm và thực hành tâm lí học, rèn luyện KNHT qua nghiên cứu chuyên đề, đề tài, thực hiện các bài tập thực hành và dự án học tập. 10. Cấu trúc luận án Ngoài các phần Mở đầu, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án g m 4 chƣơng: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận của dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hƣớng vào phát triển năng lực tự học của sinh viên Chƣơng 2. Thực trạng dạy học Tâm lí học du lịch hƣớng vào phát triển năng lực tự học của sinh viên ở một số trƣờng đại học Chƣơng 3. Các iện pháp dạy học Tâm lí học du lịch ở đại học hƣớng vào phát triển năng lực tự học của sinh viên Chƣơng 4. Thực nghiệm khoa học
9 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC TÂM LÍ HỌC DU LỊCH Ở ĐẠI HỌC HƢỚNG VÀO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA SINH VIÊN 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về tự học và phát triển năng lực tự học Những vấn đề tƣ tƣởng và lí luận cơ ản về tự học và NLTH đƣợc nghiên cứu từ lâu trong các công trình của thế giới và Việt Nam. Thuật ngữ quốc tế phổ biến dùng để chỉ khái niệm tự học và NLTH là Independent Learning (học độc lập), Self-regulated Learning (học tự điều chỉnh), và đôi khi cả Self-directed Learning (học tự chỉ đạo), Self-managed Learning (học tự quản lí). Cội ngu n triết lí của tự học xuất phát từ các công trình của J. Dewey [125], A. Bandura [117] trong Lí thuyết học xã hội (Social learning theory), A. Maslow [130] trong Lí thuyết nhu cầu ngƣời. Đến nay tự học trở thành phạm trù trung tâm của học tập phi chính qui (Informal Learning), xã hội học tập (Learning Society), giáo dục từ xa (Distance Education), giáo dục ngƣời lớn (Adult Education) và học tập suốt đời (Life-long Learning). Ablard, K. E. và Lipschultz, R. E. (1998) [113], Linder, Reinhard W., Harris, Bruce (1992), Schunk D. H. (2000) [141], (2001) [141], (2005) [142], Zimmerman, B. (1990) [141], (2001) [152], (1989) [141] nghiên cứu đặc điểm của tự học ở những sinh viên giỏi và tƣơng quan của chúng với thành tích học tập. Allan, B. và Lewis, R. (2001) [115] nhấn mạnh tính độc lập của tự học, đặc trƣng của ngƣời tự học (Independent Learner) và khẳng định tính độc lập là nổi bật. Nghiên cứu cũng chỉ rõ nhiều học sinh phổ thông còn thiếu những hiểu iết về tự học, các kĩ năng học tập cơ ản. Madalena Mo ching Mok, Cheng, Yin Cheong (2001) [66] đã giải thích sâu sắc về hiện tƣợng tự học, đƣa ra các điều kiện thuận lợi để SV đƣợc trải nghiệm, trở nên năng động hơn. Quá trình tự học đƣợc diễn ra thuận lợi hơn ằng việc khai thác, s dụng
10 mạng internet và công nghệ thông tin vào trong quá trình dạy học, xây dựng môi trƣờng học tập mở, xem đây là những yếu tố quan trọng trong lí thuyết tự học mà các ông đề xuất. Ý nghĩa rút ra từ lí thuyết có thể góp phần chuyển đổi mô hình giáo dục trong cải cách giáo dục hiện nay trên toàn thế giới. Những tƣ tƣởng về tự học của con ngƣời trong thế kỉ XXI đã đƣợc các ông áo cáo từ năm 2000 tại hội nghị châu Âu về nghiên cứu giáo dục (ECER 20.001 tổ chức ngày 20-23 tháng 9 năm 2000, tại Edinburgh, Scotland). Trong đó nhấn mạnh đến sự thay đổi mô hình học tập, để thanh thiếu niên học tập suốt đời, nhƣ: chuyển từ mô hình dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm; từ giới hạn kiến thức trong sách giáo khoa đến các ngu n học liệu ao g m kinh nghiệm cộng đ ng, học tập dựa trên We , phần mềm, mạng và hệ thống e-learning. Một số nghiên cứu khác của ates, I. và Wilson, P. (2002) [119]; Bates, I. and Wilson, P. (2003) [120] đã chỉ ra ảnh hƣởng của môi trƣờng gia đình trong giáo dục năng lực tự học của học sinh. Boekaerts, M. và Niemivirta, M. (2000) [123], Boekaerts, M. (1997) [123], Garcia, T. (1995) [123], Pintrich, P. R. (1999) [133], (2000) [123], (2004) [123], Rheinberg, F., Vollmeyer, R. và Rollett, W. (2000) [123] , Schunk, D. H. (1990) [123],Virginia Smith Harvey, Louis A. Chickie-Wolfe (2007) [144], Winne, P. H. và Perry, N. E. (2000) [123], Wolters, C. A. (1998) [147] và (2010) [148], Wolters, C. A., Pintrich, P. R. và Karabenick, S. A. (2003) [149], Birenbaum, M. (2002) [123] nghiên cứu những vấn đề mục đích, động cơ, nhu cầu của ngƣời tự học, các chiến lƣợc phát triển NLTH và phƣơng pháp đo lƣờng, đánh giá NLTH từ quan điểm nhận thức xã hội, văn hóa. Ở Việt Nam, chủ tịch H Chí Minh đã có những ý kiến rất quí áu về vấn đề tự học và cách tự học. Khi chỉ thị về cách học tập Ngƣời viết “Lấy tự học làm cốt, có thảo luận và chỉ đạo giúp vào” [123]. Ngƣời đã nêu ra một nguyên tắc trong tự học là học đến đâu, luyện tập và thực hành đến đó. Có thể