Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Đổi mới sử dụng di tích lịch sử ở địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường trung học phổ thông tỉnh Thừa Thiên Huế

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:190

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng di tích lịch sử ở địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường trung học phổ thông tỉnh Thừa Thiên Huế. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Đổi mới sử dụng di tích lịch sử ở địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường trung học phổ thông tỉnh Thừa Thiên Huế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI TRẦN THỊ HẢI LÊ ĐỔI MỚI SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1858 ĐẾN 1945 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH THỪA THIÊN HUẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI TRẦN THỊ HẢI LÊ ĐỔI MỚI SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1858 ĐẾN 1945 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH THỪA THIÊN HUẾ CHUYÊN NGÀNH: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LỊCH SỬ MÃ SỐ: 9.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. NGUYỄN THỊ BÍCH 2. PGS.TS. NGUYỄN THÀNH NHÂN HÀ NỘI, 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của mình, được hoàn thành với sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của nhiều nhà khoa học. Các kết quả nghiên cứu trình bày trong luận án là trung thực, chính xác. Tài liệu tham khảo, trích dẫn có xuất xứ rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận án TRẦN THỊ HẢI LÊ
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Bích và PGS.TS Nguyễn Thành Nhân - những người thầy đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài luận án. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô, các nhà khoa học trong Tổ Lý luận & PPDH bộ môn Lịch sử, Khoa Lịch sử, Phòng Sau đại học - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; Ban Giám hiệu, Ban Chủ nhiệm Khoa, quý thầy cô và đồng nghiệp trong Tổ Lý luận & PPDH bộ môn Lịch sử, Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành đề tài luận án. Xin gửi lời cảm ơn tới Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, Bảo tàng Lịch sử tỉnh Thừa Thiên Huế, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế, các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế,... đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình tìm kiếm tài liệu, khảo sát thực trạng và thực nghiệm luận án. Cuối cùng, xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, người thân và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong quá trình học tập và hoàn thành đề tài luận án. Hà Nội, tháng 6 năm 2021 Tác giả luận án TRẦN THỊ HẢI LÊ
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN........................................................................................................................ii MỤC LỤC............................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................................vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ...............................................................................................vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ .................................................................................. viii MỞ ĐẦU ................................................................................................................................ 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .......................................................................... 1 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU....................................................... 3 2.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 3 2.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 3 3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ...................................................... 3 3.1. Mục đích ................................................................................................... 3 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................... 3 4. CƠ SỞ PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........... 4 4.1. Cơ sở phương pháp luận........................................................................... 4 4.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 4 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC .................................................................................. 5 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN ............................................................................... 5 7. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN............................... 6 7.1. Ý nghĩa khoa học ...................................................................................... 6 7.2. Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 6 8. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN ................................................................................ 6 Chương 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ................................................................................................................................... 7 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG......... 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về di tích lịch sử ......................................... 7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về sử dụng DTLS trong DHLS ở trường phổ thông ......................................................................................................................... 10
iv 1.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ............................................................................. 23 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về DTLS ở Thừa Thiên Huế .................... 23 1.2.2. Các công trình nghiên cứu về sử dụng DTLS trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ..................................................................................... 27 1.3. NHẬN XÉT CHUNG VỀ CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ, NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN KẾ THỪA VÀ TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ............................... 28 1.3.1. Nhận xét khái quát về các công trình liên quan đến luận án ............... 28 1.3.2. Những vấn đề luận án kế thừa ............................................................. 29 1.3.3. Những vấn đề luận án tiếp tục giải quyết ............................................ 29 Chương 2. VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG - LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN....................................................................................................32 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN .............................................................................................. 32 2.1.1. Một số khái niệm liên quan đến luận án .............................................. 32 2.1.2. Phân loại di tích, di tích lịch sử ........................................................... 36 2.1.3. Giá trị của hệ thống DTLS ở Thừa Thiên Huế liên quan đến lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ..................................................................................... 40 2.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế........................................................... 43 2.1.5. Mối quan hệ giữa nội dung cơ bản của lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT với hệ thống DTLS tại Thừa Thiên Huế ............................... 49 2.1.6. Hệ thống DTLS ở địa phương cần khai thác, sử dụng trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ................................ 58 2.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN .......................................................................................... 74 2.2.1. Khái quát thực trạng sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT ............................................................................................................ 74 2.2.2. Thực trạng sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ................................................................................................ 76 2.2.3. Nguyên nhân thực trạng và định hướng đổi mới sử dụng sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ................ 83
v Chương 3. GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1858 ĐẾN 1945 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ....................86 3.1. MỘT SỐ YÊU CẦU KHI LỰA CHỌN GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1858 ĐẾN 1945 Ở TRƯỜNG THPT TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ............................... 86 3.2.1. Đổi mới nhận thức của GV về việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ................. 89 3.2.2. Đổi mới các hình thức sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ................................ 93 3.2.3. Đổi mới biện pháp tiến hành bài học khi sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế . 113 3.2.4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ........... 132 Chương 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM TOÀN PHẦN ...........................................139 4.1. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƯỢNG VÀ ĐỊA BÀN THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .. 139 4.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ........................................................ 139 4.1.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm sư phạm ......................................... 139 4.2. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..................................................... 141 4.3. PHƯƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................ 141 4.3.1. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................. 141 4.3.2. Tiến trình TNSP ................................................................................ 141 4.4. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................................... 154 4.4.1. Kết quả thực nghiệm sư phạm bài học nội khóa ............................... 155 4.4.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm hoạt động trải nghiệm....................... 160 KẾT LUẬN ........................................................................................................................165 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐỀ TÀI ...................................168 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................169
vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CNTT Công nghệ thông tin DHLS Dạy học lịch sử DTLS Di tích lịch sử ĐHSP Đại học Sư phạm ĐC Đối chứng GV Giáo viên HS Học sinh HĐTN Hoạt động trải nghiệm KT, ĐG Kiểm tra, đánh giá LSDT Lịch sử dân tộc LSĐP Lịch sử địa phương NXB Nhà xuất bản QTDH Quá trình dạy học PPDH Phương pháp dạy học SGK Sách giáo khoa THCS Trung học cơ sở TP Thành phố TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm THPT Trung học phổ thông UBND Uỷ ban nhân dân
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Kết quả thang đo về hứng thú của HS trong hoạt động mở đầu............. 116 Bảng 3.2. Kết quả TNSP từng phần biện pháp: Sử dụng DTLS ở địa phương trong hoạt động giải quyết vấn đề ....................................................................................................... 129 Bảng 3.3. Kết quả TNSP từng phần biện pháp: Sử dụng DTLS ở địa phương trong hoạt động củng cố, vận dụng .................................................................................. 131 Bảng 4.1. Danh sách các trường TNSP toàn phần bài nội khoá LSDT trên lớp..... 140 Bảng 4.2. Danh sách các trường TNSP toàn phần bài nội khoá LSĐP ở DTLS .... 140 Bảng 4.3. Danh sách các trường TNSP toàn phần HĐTN ở DTLS........................ 140 Bảng 4.4. Kết quả bảng kiểm đánh giá hiệu quả bài học nội khóa ......................... 156 Bảng 4.5. Kết quả thang đo hứng thú học tập trong bài nội khóa (dành cho HS)… 157 Bảng 4.6. Điểm số kết quả TNSP toàn phần bài nội khoá LSDT trên lớp ............. 157 Bảng 4.7. Bảng tổng hợp kết quả TNSP toàn phần bài nội khoá LSDT trên lớp ... 158 Bảng 4.8. Điểm số kết quả TNSP toàn phần bài nội khoá LSĐP ở DTLS ............. 159 Bảng 4.9. Bảng tổng hợp kết quả TNSP toàn phần bài nội khoá LSĐP ở DTLS ....... 159 Bảng 4.10. Bảng giá trị t và tα của lớp TN và lớp ĐC ở bài nội khoá LSDT trên lớp ... 160 Bảng 4.11. Bảng giá trị t và tα của lớp TN và lớp ĐC ở bài nội khoá LSĐP ở DTLS ..... 160 Bảng 4.12. Điểm số kết quả TNSP toàn phần ở HĐTN ở DTLS ........................... 163 Bảng 4.13. Bảng tổng hợp kết quả TNSP toàn phần HĐTN ở DTLS .................... 163 Bảng 4.14. Bảng giá trị t và tα của lớp TN và lớp ĐC ở HĐTN ở DTLS .............. 164
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ Biểu đồ 2.1. Mức độ sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế ........................................................................................................ 78 Biểu đồ 2.2. Hứng thú và hiệu quả của việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế............................................................ 80 Biểu đồ 2.3. Tỉ lệ chọn sai câu hỏi: “Theo em, những DTLS nào ở Thừa Thiên Huế?” ........................................................................................................................ 82 Biểu đồ 2.4. Tỉ lệ chọn sai câu hỏi: “Theo em, những DTLS ở Thừa Thiên Huế liên quan đến các sự kiện, nhân vật của lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945?” ............. 82 Đồ thị 3.1. Mức độ hứng thú của HS trong hoạt động mở đầu............................... 116 Đồ thị 3.2. Tần số điểm của lớp TN và lớp ĐC ở biện pháp: Sử dụng DTLS ở địa phương trong hoạt động giải quyết vấn đề ............................................................. 129 Đồ thị 3.3. Tần số điểm của lớp TN và lớp ĐC ở biện pháp: Sử dụng DTLS ở địa phương trong hoạt động củng cố, vận dụng............................................................ 132 Đồ thị 4.1. Tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC bài nội khoá LSDT trên lớp ......................................................................................................... 158 Đồ thị 4.2. Tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC bài nội khoá LSĐP ở DTLS ................................................................................................................... 159 Đồ thị 4.3. Tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC ở HĐTN ở DTLS ...... 163
1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội, đòi hỏi các quốc gia phải có nguồn nhân lực chất lượng cao, đảm bảo cho sự phát triển nhanh và bền vững. Vì thế, đổi mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và xu thế mang tính toàn cầu. Trong bối cảnh đó, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XI đã thông qua Nghị quyết số 29 - NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế với mục tiêu: “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [45, tr.4]. 1.2. Quán triệt đầy đủ mục tiêu, định hướng chung của Đảng, Nhà nước, đổi mới DHLS được thực hiện theo hướng coi trọng sử dụng các phương tiện trực quan như: Hiện vật lịch sử, tranh ảnh lịch sử, bản đồ, biểu đồ, sa bàn, mô hình, phim tài liệu lịch sử… Mở rộng không gian dạy học, không chỉ trong lớp mà còn trên thực địa (DTLS và văn hoá), bảo tàng, khu triển lãm...; tổ chức cho HS đi tham quan, dã ngoại, kết hợp các hoạt động dạy học trong lớp với hoạt động trải nghiệm trên thực tế… Trong các phương tiện trực quan, DTLS là nguồn tư liệu gốc, phản ánh chân thực quá trình hình thành và phát triển của xã hội loài người, “Lịch sử nén chặt trong những di tích, khác với sách vở, làm lay động lòng người bằng sức mạnh hoành tráng và tiếng nói sâu thẳm riêng của nó” [122, tr.167]. Cho nên, sử dụng DTLS trong DHLS ở trường THPT có ý nghĩa trên tất cả các mặt: Bỗi dưỡng kiến thức, phát triển phẩm chất, năng lực cho HS, góp phần thực hiện yêu cầu đổi mới
2 căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam hiện nay. 1.3. Là vùng non sông kỳ thú ở duyên hải miền Trung, trong một thời kỳ lịch sử dài Thừa Thiên Huế có “vị trí chính trị đặc biệt quan trọng, tỉnh lỵ Thừa Thiên Huế có cố đô Huế - Kinh đô của triều đình phong kiến nhà Nguyễn. Huế là trung tâm đầu não của xứ Trung Kỳ bảo hộ, mảnh đất mà chủ nghĩa thực dân và phong kiến cấu kết chặt chẽ với nhau ra sức bóc lột và đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân” [10, tr.149]. Hiếm có nơi nào lại chứng kiến nhiều biến cố, thăng trầm của đất nước như mảnh đất này và lịch sử sẽ bị mờ nhạt ít nhiều ở một số mảng quan trọng nếu không chú ý những gì đã xảy ra trên đất Thừa Thiên Huế. Nhiều sự kiện diễn ra ở đây đã trở thành sự kiện lớn của dân tộc. Chính vì vậy, sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 là một ưu thế nổi bật của các trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. 1.4. Tuy nhiên, DTLS chỉ là “dấu vết” của quá khứ, bị hủy hoại theo thời gian và không có sẵn trong nhà trường. Việc sử dụng DTLS để nhận thức quá khứ là một thách thức với GV và HS. Tình hình DHLS ở các trường THPT của tỉnh Thừa Thiên Huế cho thấy, so với các loại đồ dùng trực quan khác, GV chưa quan tâm khai thác trực tiếp DTLS, mà chủ yếu sử dụng tài liệu về di tích để minh hoạ cho kiến thức, nên hiệu quả mang lại không cao, làm lãng phí “tài sản quý giá” mà lịch sử đã để lại. Thực trạng này đã đặt ra yêu cầu phải nghiên cứu giải pháp đổi mới sử dụng di tích trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế, nhằm kích thích đam mê lịch sử ở HS, biến các em thành những nhà Sử học trẻ tuổi, tự mình tìm hiểu, nghiên cứu “dấu vết của quá khứ” để tái hiện, nhận thức lịch sử và vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Có như vậy, lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc, ý thức bảo tồn, phát huy các giá trị DSVH của quê hương mới thực sự thấm sâu vào lòng mỗi HS một cách tự nhiên, không khiên cưỡng. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã chọn vấn đề: “Đổi mới sử dụng di tích lịch sử ở địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường trung học phổ thông tỉnh Thừa Thiên Huế” làm đề tài nghiên cứu luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lý luận và PPDH môn Lịch sử.
3 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS, trong đó tập trung vào giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Về lý luận và phương pháp dạy học: Luận án không đi sâu nghiên cứu lý luận về DTLS, mà tập trung tìm hiểu việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS để đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Về nội dung kiến thức áp dụng: Luận án nghiên cứu nội dung lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở Chương trình môn Lịch sử THPT hiện hành, có đối sánh với Chương trình môn Lịch sử (2018) để vận dụng vào việc đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Về địa bàn khảo sát, thực nghiệm sư phạm: + Luận án tiến hành điều tra, khảo sát thực trạng DHLS nói chung và sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS nói riêng ở 20 trường THPT của 9 huyện/thành phố/thị xã trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế [PL.1.1]. + Tiến hành TNSP toàn phần giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở các trường THPT mang tính đại diện vùng miền gồm đồng bằng, miền biển, miền núi của tỉnh Thừa Thiên Huế [PL.1.2]. 3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 3.1. Mục đích Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS, luận án đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ cụ thể sau: - Nghiên cứu lý luận về vấn đề đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong
4 DHLS ở trường THPT. - Điều tra, khảo sát, đánh giá thực trạng việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Tìm hiểu chương trình, SGK, tài liệu LSĐP để lựa chọn hệ thống DTLS ở địa phương cần khai thác sử dụng trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Tiến hành TNSP để khẳng định tính khả thi của giải pháp luận án đề xuất. 4. CƠ SỞ PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của luận án dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước về lịch sử và giáo dục lịch sử. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: + Nghiên cứu, tổng hợp, phân tích các văn bản của Đảng, Nhà nước; các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước ở các lĩnh vực Tâm lí, Giáo dục học, Lý luận và PPDH bộ môn, tài liệu lịch sử có liên quan đến đề tài để xây dựng cơ sở lý luận và định hướng cho nghiên cứu thực tiễn. + Nghiên cứu chương trình, SGK và các tài liệu LSĐP để lựa chọn hệ thống DTLS ở địa phương cần khai thác sử dụng trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: + Phương pháp quan sát: Qua dự giờ, quan sát QTDH của GV, HS để tìm hiểu thực tiễn dạy học lịch sử nói chung, sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 nói riêng ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế hiện nay. + Phương pháp điều tra xã hội học: Phỏng vấn, điều tra GV và HS bằng bảng hỏi nhằm tìm hiểu thực trạng sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường
5 THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. + Phương pháp điền dã: Tiến hành điều tra, khảo sát số lượng, thực trạng của DTLS ở các huyện, TP trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế để đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS cho phù hợp với thực tế của các trường THPT. + Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Trên cơ sở nghiên cứu nội dung kiến thức lịch sử Việt Nam từ 1858 đến 1945 và hệ thống DTLS ở Thừa Thiên Huế, chúng tôi đề xuất giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 dành cho các trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Phương pháp TNSP: Tiến hành TNSP để kiểm chứng tính khả thi, hiệu quả giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý kết quả điều tra xã hội học và TNSP, rút ra kết luận khái quát, chứng minh tính khả thi của vấn đề luận án nghiên cứu. 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Hiện nay, việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở các trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế còn nhiều bất cập. Nếu xác định được nội dung DTLS của Thừa Thiên Huế cần thiết sử dụng trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 và đề xuất được giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn nói chung, DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng. 6. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần: - Tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT; Đánh giá đúng thực trạng việc sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. - Xác định được hệ thống DTLS ở địa phương cần thiết khai thác sử dụng trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế.
6 - Đề xuất được giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. 7. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN 7.1. Ý nghĩa khoa học Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm phong phú thêm lý luận và PPDH bộ môn về đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam ở trường THPT. 7.2. Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của luận án giúp GV các trường THPT trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế vận dụng vào thực tiễn để nâng cao chất lượng dạy học lịch sử. - Luận án là tài liệu tham khảo cho sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành Lý luận và PPDH môn Lịch sử các trường Sư phạm trong học tập, nghiên cứu. 8. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận án được cấu tạo thành 4 chương: Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương 2. Vấn đề đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS ở trường THPT - Lý luận và thực tiễn. Chương 3. Giải pháp đổi mới sử dụng DTLS ở địa phương trong DHLS Việt Nam từ 1858 đến 1945 ở trường THPT tỉnh Thừa Thiên Huế. Chương 4. Thực nghiệm sư phạm toàn phần.
7 Chương 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI DTLS và sử dụng DTLS trong dạy học đã được nhiều nhà khoa học quan tâm tìm hiểu. Chúng tôi tiếp cận các nghiên cứu trong nước, trên thế giới có liên quan đến đề tài theo các hướng sau đây: 1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ VÀ SỬ DỤNG DI TÍCH LỊCH SỬ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về di tích lịch sử 1.1.1.1. Nước ngoài Cùng với việc đề xuất khái niệm di tích, DTLS, các hiến chương, công ước quốc tế của UNESCO như The Venice Charter (Hiến chương Quốc tế về bảo tồn và trùng tu di tích và di chỉ, 1964), Conservation Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage (Công ước về bảo vệ DSVH và thiên nhiên thế giới, 1972) đã khẳng định vai trò của DTLS trong việc giáo dục truyền thống dân tộc: “DTLS của các thế hệ con người, thấm đượm một thông điệp từ thời quá khứ, đến ngày nay hãy còn như là những chứng nhân sống của những truyền thống lâu đời cổ xưa” [135]. Tại Hội nghị Quốc tế các khoa học lịch sử lần thứ XVII ở Madrit (Tây Ban Nha) (1990), báo cáo Các nhà Sử học và việc gìn giữ các DSVH của nhân loại nhấn mạnh: “DTLS – văn hoá là những DSVH quý hiếm của nhân loại, cần được bảo vệ và sử dụng đúng đắn. DTLS đã và đang trải qua những hiểm họa đó là thời gian ngày càng lùi xa, thiên nhiên khắc nghiệt và cả sự vô ý thức của con người” [18, tr.20]. Nhìn chung, các bản hiến chương, công ước, hội nghị quốc tế đã khẳng định ý nghĩa thực tiễn của vấn đề chúng tôi nghiên cứu nhằm giáo dục thế hệ trẻ có ý thức, trách nhiệm giữ gìn, bảo vệ để “chuyển giao cho các thế hệ mai sau muôn ngàn di tích đó với đầy đủ vẻ rực rỡ huy hoàng đích thực của chúng” [135].
8 Cuốn Heritage: Management, Interpretation, Identity (Di sản: Quản lý, diễn giải và bản sắc) (Continnuum, London, 2003), Peter Howard đã đề xuất định nghĩa, phân loại các lĩnh vực của di sản thành: thiên nhiên, cảnh quan, đài kỷ niệm, khu di tích, đồ tạo tác, các hoạt động và con người. DSVH không chỉ là một giá trị biểu tượng của một cộng đồng, dân tộc, mà còn có đóng góp to lớn vào sự phát triển chung của xã hội. Dựa trên nghiên cứu của Peter Howard, chúng tôi đã vận dụng để phân tích các giá trị của DTLS ở Thừa Thiên Huế. Trong bài viết The Relationship between the Tangible Cultural Heritage and Intangible Cultural Heritage (Mối quan hệ giữa DSVH vật thể và DSVH phi vật thể) (Journal of Northwest Normal University (Social Sciences), 2006-06), Bành Cương Gia đã giải thích rõ khái niệm, mối quan hệ tác động qua lại giữa DSVH vật thể và DSVH phi vật thể. Đặc biệt, các giải pháp bảo vệ DSVH vật thể, trong đó có nâng cao ý thức của thế hệ trẻ cần được quan tâm nghiên cứu để vận dụng vào thực tiễn ở Việt Nam. Trong bài viết Revisiting the Concept of Cultural Relics:From A Legislative Perspective (Xem xét lại khái niệm về DSVH: Từ góc độ lập pháp) (China Cultural Heritage Scientific Research, 2014-01), Phó Doanh dựa trên quy định của pháp luật đã làm rõ khái niệm di tích văn hóa dùng để chỉ những vật thể có giá trị lịch sử, khoa học và nghệ thuật, phải có phạm vi cụ thể, có đặc điểm quan trọng là tính pháp lý rõ ràng, chính xác. Tác giả cũng phân biệt DSVH với di tích văn hóa. Bài viết của Phó Doanh đã làm rõ hơn các khái niệm liên quan đến đề tài. Bài viết 文物价值及其利用 (Giá trị của các DSVH và vấn đề sử dụng) (咸阳师范专科学校学报, 1999 年 04 期第 44-46 ⻚页) của Lương An Hoà trình bày khá sâu sắc giá trị của DSVH nói chung, DTLS nói riêng, không chỉ trên khía cạnh giá trị lịch sử, nghệ thuật, khoa học, mà DTLS còn có giá trị trao đổi và giá trị sưu tầm… Chúng tôi đã tham khảo bài viết khi phân tích giá trị của DTLS ở Thừa Thiên Huế. Như vậy, các công trình nghiên cứu trên đã cung cấp hệ thống khái niệm, cách phân loại DSVH nói chung, DTLS nói riêng, cũng như gián tiếp hoặc trực tiếp khẳng định giá trị của DTLS trong việc phát triển kinh tế, xã hội và giáo dục thế hệ trẻ.
9 1.1.1.2. Trong nước Hệ thống giáo trình, sách chuyên khảo, bài viết nghiên cứu về di tích, DTLS khá phong phú. * Giáo trình, sách chuyên khảo Cuốn Bảo tàng - Di tích - Lễ hội (NXB Thông tin, Hà Nội, 1992) của Phan Khanh, Bảo tồn DTLS VH (Trường Đại học Văn hoá Hà Nội, 1993) của Nguyễn Đăng Duy, Trịnh Minh Đức nhấn mạnh tầm quan trọng của DTLS đối với đời sống và nhiệm vụ giáo dục: DTLS là bộ mặt quá khứ của mỗi dân tộc. Lịch sử đã trôi qua, nhưng những sự tích anh hùng của thế hệ trẻ vẫn còn vọng mãi trong tâm hồn bao thế hệ trẻ. DTLS chính là tấm gương cho mỗi người tự soi bóng mình, nhắc nhở bản thân cố gắng đóng góp sức lực, trí tuệ cho đất nước. Nhận định của các tác giả đã khẳng định ý nghĩa thực tiễn của vấn đề luận án nghiên cứu. Là công trình đi sâu nghiên cứu về DTLS – văn hoá, giáo trình DTLS – văn hoá và danh thắng Việt Nam: Giáo trình dành cho sinh viên đại học và cao đẳng ngành Du lịch (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2008) của Dương Văn Sáu đã phân tích khái niệm, đặc điểm di tích, DTLS; tiêu chí xác định DTLS; phân loại DTLS… Đây là nguồn tài liệu quan trọng để chúng tôi tìm hiểu các vấn đề lý luận của luận án, đặc biệt là các tiêu chí phân loại DTLS. Mặc dù tập trung phân tích quản lý DSVH với du lịch, nhưng giáo trình Quản lý DSVH với phát triển du lịch (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2010) của Lê Hồng Lý (chủ biên) đã trình bày cách phân loại, các bước mô tả DTLS. Nội dung này rất hữu ích khi hướng dẫn HS tìm hiểu DTLS, như: Vị trí, tên gọi, cảnh quan; lịch sử hình thành, phát triển; nhân vật được thờ và những người có công xây dựng, giá trị xếp hạng… * Bài viết hội thảo khoa học, tạp chí Nhiều bài viết từ Kỷ yếu Hội thảo khoa học thực tiễn - Di tích và hiện vật bảo tàng (Bảo tàng Cách mạng Việt Nam, 1996) như: “Di tích và hiện vật bảo tàng trong tâm thức mỗi chúng ta” của Phạm Mai Hùng, “Một số vấn đề về di tích và bảo tàng” của Đặng Văn Bài, “Di tích và môi trường tồn tại của nó” của Phạm
10 Xanh, “Bốn luận đề về mối quan hệ giữa trưng bày bảo tàng với di tích bất động sản” của Đặng Hòa… đều nhấn mạnh DTLS văn hoá là dấu tích tiêu biểu, thiêng liêng của cộng đồng. Việc giữ gìn DTLS biểu hiện sự tôn kính của người đời sau đối với giá trị tinh thần cao quý của dân tộc, tấm gương hi sinh cao cả của tiền nhân. Các bài viết đề xuất định nghĩa về di tích và phân loại di tích thành di tích bất động sản và di tích động sản. Trong bài viết Bảo vệ DTLS văn hoá trong bối cảnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước (Tạp chí DSVH, số 2, quí I/2003), Hà Văn Tấn đã nhắc nhở phải gìn giữ và phát huy các giá trị của DTLS: “Nếu chúng ta không có những chính sách bảo tồn thì ngay cả các di tích quý giá ấy cũng sẽ bị mất đi, mà một dân tộc đánh mất đi DTLS – văn hoá là một dân tộc đánh mất trí nhớ...” [113]. Chúng tôi đã tham khảo nội dung so sánh DTLS với DTLS – văn hoá, cũng như khái quát giá trị của DTLS với tư cách là “nguồn sử liệu trực tiếp”. Bài viết Bảo tồn và phát huy DSVH bằng hình thức bảo tàng hóa DSVH (Tạp chí DSVH, số 4 (45), 2013), Nguyễn Thu Trang lại nghiên cứu về vấn đề bảo tồn di tích bằng hình thức bảo tàng. Đây là gợi ý hay, có thể vận dụng để tạo ra di tích ảo, phòng trưng bày ảo nhằm sử dụng gián tiếp các di tích trong DHLS ở trường THPT khi không có điều kiện tổ chức bài học, HĐTN tại thực địa. Như vậy, các giáo trình, sách chuyên khảo, bài viết tạp chí, hội thảo là cơ sở khoa học để chúng tôi làm rõ những vấn đề lý luận của đề tài như: Khái niệm, các tiêu chí để xác định và phân loại di tích, DTLS; cũng như khẳng định vai trò, ý nghĩa của DTLS đối với đời sống xã hội nói chung và giáo dục nói riêng. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về sử dụng DTLS trong DHLS ở trường phổ thông 1.1.2.1. Nước ngoài * Giáo trình, sách chuyên khảo về Giáo dục học Phương pháp trực quan ra đời từ rất sớm và có vai trò quan trọng trong QTDH. Jan Amot Komensky (1592 -1670) - nhà Giáo dục Tiệp Khắc vĩ đại, “ông tổ của nền sư phạm cận đại” đặc biệt đề cao việc giảng dạy có tính trực quan và coi đó là “nguyên tắc vàng ngọc”. Các nhà Tâm lý học, Giáo dục học của Liên Xô như