Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn Khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: Canhvatxanhbaola | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:169

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu đề tài là từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHTN ở trường THCS, đề xuất các biện pháp đổi mới KTĐG kết quả học tập nhằm nâng cao chất lượng dạy học các môn KHTN ở trường THCS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn Khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Trần Hùng Minh Phương KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN 11, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Giáo dục học Mã số : 8140101 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. HỒ VĂN LIÊN Thành phố Hồ Chí Minh - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Trần Hùng Minh Phương, cam đoan rằng những kết quả nghiên cứu trong luận văn là công trình của riêng tôi dưới sự hướng dẫn, giúp đỡ của TS. Hồ Văn Liên. Những kết quả nghiên cứu của các tác giả khác, các số liệu sử dụng trong luận văn là trung thực và trích dẫn đầy đủ. Tác giả luận văn Trần Hùng Minh Phương
LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa Khoa học Giáo dục, Phòng Sau Đại học, các giảng viên Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh, cùng các thầy cô, đồng nghiệp nơi tôi đang công tác, đã luôn ủng hộ, chia sẻ cũng như động viên tinh thần giúp tôi có động lực vượt qua khó khăn để hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập và thực hiện luận văn. Đồng thời, tôi xin kính gửi lời tri ân sâu sắc đến thầy TS. Hồ Văn Liên - giảng viên hướng dẫn khoa học, và PGS, TS. Trần Thị Hương đã chỉ bảo, tư vấn, định hướng cho tôi về mặt học thuật, giúp tôi thể hiện ý tưởng nghiên cứu cũng như truyền đạt cho tôi nhiều kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học để tôi hoàn tất đề tài nghiên cứu này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong Tổ bộ môn Lý, Hoá, Sinh các trường THCS quận 11, Tp. Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giúp đỡ và hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những người thân trong gia đình đã luôn động viên, khích lệ tôi trong quá trình học tập và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận văn. Xin trân trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu này! Tác giả luận văn Trần Hùng Minh Phương
MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... Lời cảm ơn ......................................................................................................................... Danh mục các chữ viết tắt ................................................................................................. Danh mục các bảng............................................................................................................ Danh mục các hình vẽ đồ thị, sơ đồ .................................................................................. MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ........................................................................................... 7 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..................................................................................7 1.1.1. Các nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá trên thế giới ........................................8 1.1.2. Các nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá ở Việt Nam .......................................10 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài .............................................................................12 1.2.1. Kết quả học tập ............................................................................................. 12 1.2.2. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ............................................................... 14 1.2.3. Hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ..............................................17 1.3. Định hướng đổi mới hoạt động dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ở trường Trung học cơ sở ........................................................................................... 18 1.3.1. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................................18 1.3.2. Định hướng đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh ...............................................................................................................22 1.4. Hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở ......................................................................................................25 1.4.1. Vai trò, chức năng của kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ........................... 25 1.4.2. Nguyên tắc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập .............................................27 1.4.3. Mục tiêu, nội dung kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở ...................................................................30 1.4.4. Phương pháp, hình thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ..................................................................................................36 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ở trường Trung học cơ sở ........................................................................................................................ 39
1.5.1. Chương trình giáo dục ................................................................................39 1.5.2. Yêu cầu đối với của giáo viên ....................................................................39 1.5.3. Yêu cầu đối với học sinh ............................................................................39 1.5.4. Điều kiện thực hiện ..................................................................................... 40 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................41 Chương 2. THỰC TRẠNG KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN 11, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................... 42 2.1. Khái quát về giáo dục Trung học cơ sở quận 11, thành phố Hồ Chí Minh ............42 2.1.1. Tình hình kinh tế- xã hội quận 11, thành phố Hồ Chí Minh ........................ 42 2.1.2. Khái quát giáo dục và đào tạo quận 11, thành phố Hồ Chí Minh.................43 2.1.3. Tình hình giáo dục Trung học cơ sở quận 11, thành phố Hồ Chí Minh .......44 2.2. Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ............................................................. 47 2.2.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................... 47 2.2.2. Nội dung khảo sát ......................................................................................... 48 2.2.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát ......................................................................48 2.2.4. Phương pháp điều tra, khảo sát .....................................................................49 2.2.5. Cách thức và quy ước xử lý số liệu............................................................... 49 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng kiểm tra – đánh giá kết quả học tập môn khoa học tự nhiên của học sinh các trường Trung học cơ sở quận 11........................................50 2.3.1. Thực trạng về hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ..................................................................................................50 2.3.2. Thực trạng nhận thức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên theo tiếp cận năng lực ....................................................................54 2.3.3. Thực trạng thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên theo tiếp cận năng lực ....................................................................56 2.3.4. Đánh giá chung về thực trạng thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập 61 Tiểu kết chương 2 .......................................................................................................67 Chương 3. BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN 11, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ........................................................................................................68 3.1. Cơ sở đề xuất biện pháp đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở các trường trung học cơ sở quận 11, thành phố Hồ Chí Minh .......68
3.1.1. Cơ sở pháp lý ................................................................................................ 68 3.1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................. 69 3.2. Biện pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, thành phố Hồ Chí Minh.....................................69 3.2.1. Biện pháp 1. Xác định mục tiêu về năng lực cần kiểm tra, đánh giá ở các môn khoa học tự nhiên .................................................................................69 3.2.2. Biện pháp 2. Xác định quy trình kiểm tra, đánh giá các môn khoa học tự nhiên .............................................................................................................70 3.2.3. Biện pháp 3. Xây dựng cách thức kết hợp các kết quả kiểm tra, đánh giá bộ phận các môn khoa học tự nhiên ..................................................................71 3.2.4. Biện pháp 4. Xây dựng bộ công cụ kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên .................................................................................72 3.2.5. Biện pháp 5. Xây dựng bài kiểm tra, đánh giá thường xuyên và định kỳ các môn khoa học tự nhiên theo tiếp cận năng lực ............................................74 3.2.6. Biện pháp 6. Sử dụng phối hợp các phương pháp, hình thức kiểm tra, đánh giá với các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học khác .......................... 75 3.2.7. Biện pháp 7. Phối hợp kiểm tra, đánh giá của giáo viên với tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của học sinh .................................................................76 3.3. Khảo sát tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất .................................77 3.4. Thực nghiệm biện pháp kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở các trường trung học cơ sở quận 11, thành phố Hồ Chí Minh ..................78 3.4.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................78 3.4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ....................................................................78 3.4.3. Giả thuyết thực nghiệm .................................................................................78 3.4.4. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm................................................................ 78 3.4.5. Xây dựng phương thức và tiêu chí đánh giá .................................................79 3.4.6. Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................80 3.4.7. Phân tích kết quả thực nghiệm ......................................................................81 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................93 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 94 1. Kết luận...................................................................................................................... 94 2. Kiến nghị ...................................................................................................................95 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ .......................................................... 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................... 99
PHỤ LỤC .........................................................................................................................
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNTT : Công nghệ thông tin ĐG : Đánh giá HS : Học sinh GV : Giáo viên KTKN : Kiến thức kỹ năng KHTN : Khoa học tự nhiên KT-ĐG : Kiểm tra – đánh giá KQHT : Kết quả học tập KQ : Kết quả KT : Kiểm tra PP : Phương pháp PPDH : Phương pháp dạy học QTDH : Quá trình dạy học THCS : Trung học cơ sở Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Trình độ đội ngũ CBQL, GV các bậc học theo trình độ đào tạo .......................45 Bảng 2.2. Quy mô, cơ cấu cấp THCS ở quận 11 ...............................................................46 Bảng 2.3. Kết quả chất lượng giáo dục trong 3 năm 2014 – 2017.....................................46 Bảng 2.4. Trình độ đào tạo của đội ngũ GV THCS Quận 11 ............................................46 Bảng 2.5. Nhận thức của GV và HS về ý nghĩa của KT-ĐG KQHT trong dạy và học ở trường THCS ....................................................................................................50 Bảng 2.6. Nhận thức của GV về mục đích của KT-ĐG KQHT ở trường THCS ..............51 Bảng 2.7. Nhận thức của HS về mục đích của KT-ĐG KQHT ở trường THCS ...............52 Bảng 2.8. Nhận thức của GV và HS về mối quan hệ giữa KT-ĐG KQHT và quá trình dạy học ở trường THCS ....................................................................................53 Bảng 2.9. Nhận thức của GV về xu hướng KT-ĐG KQHT hiện nay ................................54 Bảng 2.10. Nhận thức của GV về khái niệm KT-ĐG KQHT theo tiếp cận năng lực........54 Bảng 2.11. Ý kiến của HS về tác dụng của KT-ĐG KQHT môn KHTN theo tiếp cận năng lực.............................................................................................................55 Bảng 2.12. Thực trạng mức độ thực hiện KT-ĐG các năng lực chuyên biệt của HS qua các môn KHTN .................................................................................................57 Bảng 2.13. Ý kiến GV về thực trạng thực hiện mục tiêu KT-ĐG .....................................57 Bảng 2.14. Ý kiến HS về thực trạng thực hiện mục tiêu KT-ĐG ......................................58 Bảng 2.15. Ý kiến GV về thực trạng thực hiện các phương pháp, hình thức KT-ĐG KQHT các môn KHTN theo tiếp cận năng lực ................................................59 Bảng 2.16. Ý kiến HS về thực trạng thực hiện các phương pháp, hình thức KT-ĐG KQHT các môn KHTN theo tiếp cận năng lực ................................................60 Bảng 2.17. Những khó khăn của GV trong quá trình KT-ĐG KQHT các môn KHTN theo tiếp cận năng lực .......................................................................................61 Bảng 3.1. Kết quả khảo sát GV về tính cần thiết của các biện pháp KT-ĐG đề xuất .......74 Bảng 3.2. Các lớp dạy thực nghiệm và đối chứng .............................................................75 Bảng 3.3. Kết quả thăm dò GV về phương thức KT-ĐG theo hướng tiếp cận năng lực HS .....................................................................................................................79 Bảng 3.4. Kết quả thăm dò ý kiến của học sinh về phương thức KTĐG .........................80 Bảng 3.5. Kết quả các bài kiểm tra ....................................................................................83 Bảng 3.6. Bảng tổng hợp điểm các bài kiểm tra ................................................................83
Bảng 3.7. Bảng tổng hợp phân loại học sinh theo kết quả .................................................84 Bảng 3.8. Bảng % số HS đạt điểm Xi ...............................................................................85 Bảng 3.9. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống.........................................................................85 Bảng 3.10. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng .............................................................86 Bảng 3.11. Trung bình cộng; Phương sai; Độ lệch chuẩn và Độ biến thiên V% ..............87 Bảng 3.12. Phân loại kết quả KT của nhóm TN theo chuẩn KT-KN ................................88
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1. Quy trình KT-ĐG KQHT môn KHTN theo tiếp cận năng lực .........................79 Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích của bài kiểm tra số 1 .......................................................85 Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích của bài kiểm tra số 2 .......................................................85 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 3 .............................................................86 Hình 3.4. Biểu đồ phân loại học sinh theo kết quả điểm ...................................................86
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nhân loại đã bước sang thế kỉ XXI, thế kỉ mà tri thức và kĩ năng của con người được coi là yếu tố quyết định sự phát triển xã hội. Người ta coi thế kỉ XXI là thế kỉ của nền văn minh trí tuệ. Để có được nền văn minh đó thì giáo dục phải đào tạo cho xã hội những con người thông minh, trí tuệ, sáng tạo và giàu tính nhân văn. Xu hướng toàn cầu hoá kinh tế đang thu hút nhiều quốc gia, dân tộc, bao trùm ngày càng nhiều lĩnh vực; kinh tế tri thức ngày càng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất; và bước tiến nhảy vọt của khoa học và công nghệ… mở ra cho các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, những cơ hội lớn và thách thức lớn. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Giáo dục phổ thông của Việt Nam đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả giáo dục từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, coi trọng cả kiểm tra đánh giá kết quả học tập với kiểm tra đánh giá trong quá
2 trình học tập để có thể tác động kịp thời nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo dục. Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Giáo dục THCS với mục tiêu giúp học sinh củng cố, phát triển những kết quả của giáo dục Tiểu học; có học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở và những hiểu biết ban đầu về kĩ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học Trung học phổ thông, trung cấp học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. Đánh giá kết quả giáo dục đối với học sinh ở các môn học và hoạt động giáo dục trong mỗi lớp và cuối cấp học nhằm xác định mức độ đạt được của mục tiêu giáo dục THCS, làm căn cứ để điều chỉnh quá trình giáo dục, góp phần nâng cao giáo dục toàn diện. Hoạt động dạy học ở trường THCS góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục THCS cụ thể như: Hình thành cơ sở học vấn phổ thông trình độ THCS; chuẩn bị cho HS có thể học lên trung học phổ thông, học nghề kỹ thuật; bước vào cuộc sống lao động. Hoạt động dạy học ở trường THCS tạo điều kiện cho HS nghiên cứu cơ sở của những khoa học với sự phong phú, đa dạng của nhiều bộ môn, khối lượng tri thức lớn, phức tạp và hệ thống hơn. Hoạt động dạy học theo từng bộ môn được chỉ đạo, hướng dẫn trực tiếp của GV bộ môn tương ứng. Điều này khác với hoạt động dạy học ở bậc tiểu học, mỗi môn học được hướng dẫn bở một GV có phong cách, phương pháp, trình độ... dạy học riêng nên tạo ra sự đa dạng trong dạy học. Trong các môn học ở bậc THCS có các môn khoa học tự nhiên (Vật lý, Hoá học, Sinh học). Các môn khoa học tự nhiên là môn khoa học có sự kết hợp nhuần nhuyễn lý thuyết với thực nghiệm. Vì vậy, thực hành, thí nghiệm trong phòng thực hành, phòng học bộ môn, ngoài thực địa có vai trò và ý nghĩa quan trọng, là hình thức dạy học đặc trưng của môn học này. Hoạt động KT-ĐG KQHT các môn học trong đó có các môn KHTN ở nhà trường THCS là một trong những khâu có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và có liên hệ
3 mật thiết đến việc phản ánh chất lượng của quá trình dạy học bởi vì KT-ĐG KQHT của HS không chỉ là hoạt động chắp nối thêm vào sau mỗi bài giảng mà nó còn có quan hệ hợp thành trong việc ĐG chất lượng học tập, năng lực của HS. Hoạt động KT-ĐG đúng đắn, chính xác sẽ giúp cho GV điều chỉnh phương pháp giảng dạy, HS điều chỉnh phương pháp học tập phù hợp với mục tiêu giáo dục. Thực tiễn hoạt động KT-ĐG KQHT ở các trường THCS quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay vẫn còn mang tính truyền thống, chú trọng kiểm tra tri thức lý thuyết của HS chứ chưa chú ý nhiều đến đổi mới KT-ĐG theo hướng tiếp cận năng lực HS, chưa thật sự đổi mới việc KT-ĐG thông qua vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ của từng môn học nhất là các môn KHTN, chưa tạo sự gắn kết giữa học và hành, chưa vận dụng những tri thức, kỹ năng vào giải quyết một vấn đề cụ thể của thực tiễn khách quan. Vì vậy việc KT-ĐG KQHT của HS chưa có tác dụng mạnh mẽ, kích thích, động viên người học nỗ lực học tập. Xuất phát từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài: “Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn Khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh” làm luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Giáo dục học. Chúng tôi hy vọng đề tài này sẽ góp phần nâng cao năng lực tự học của học sinh đó là năng lực nhận thức và tư duy, năng lực phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, giúp học sinh có kĩ năng tự học để tự học suốt đời. 2. Mục đích nghiên cứu Từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHTN ở trường THCS, đề xuất các biện pháp đổi mới KTĐG kết quả học tập nhằm nâng cao chất lượng dạy học các môn KHTN ở trường THCS. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học ở trường Trung học cơ sở. 3.2. Đối tượng nghiên cứu
4 Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học Kiểm tra, đánh giá KQHT theo tiếp cận năng lực là một xu thế hiện nay của giáo dục, đòi hỏi đánh giá được việc học sinh vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, qua đó phát triển các năng lực cần thiết. Tuy nhiên việc kiểm tra, đánh giá KQHT môn KHTN cấp THCS hiện nay vẫn nặng về kiểm tra, đánh giá kiến thức lý thuyết chưa thật sự đổi mới việc kiểm tra, đánh giá sự vận dụng kiến thức, kỹ năng của môn học. Từ kết quả nghiên cứu lý luận và thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn KHTN ở các trường THCS quận 11, có thể đề xuất được các biện pháp đổi mới KTĐG kết quả học tập của HS đồng thời mang tính cần thiết và khả thi nhằm nâng cao chất lượng dạy học phổ thông. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về KT-ĐG kết quả học tập các môn KHTN ở các trường Trung học cơ sở. - Khảo sát thực trạng KT-ĐG kết quả học tập các môn KHTN ở các trường Trung học cơ sở, quận 11, TP.HCM. - Đề xuất các biện pháp đổi mới KT-ĐG kết quả học tập các môn KHTN ở các trường Trung học cơ sở, quận 11, TP.HCM. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu hoạt động KT-ĐG kết quả học tập của giáo viên dạy các môn KHTN ở các trường THCS quận 11, TP. Hồ Chí Minh. - Khảo sát hoạt động KTĐG kết quả học tập các môn: hóa học, vật lý học, sinh học lớp 8 và 9 năm học 2017-2018 ở các trường THCS quận 11, TP. Hồ Chí Minh. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu đề tài 7.1.1. Phương pháp tiếp cận hoạt động
5 Các năng lực của học sinh được thể hiện thông qua các hoạt động học tập và rèn luyện. Do đó, nghiên cứu kiểm tra - đánh giá kết quả học tập môn KHTN theo tiếp cận năng lực nhằm đánh giá và phát triển các năng lực cho học sinh phải thông qua các hoạt động cụ thể. Nghĩa là đề tài đánh giá KQHT cũng như đánh giá năng lực của học sinh THCS trong quá trình cho học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập, bài tập kiểm tra – đánh giá cụ thể. 7.1.2. Phương pháp tiếp cận hệ thống – cấu trúc Quá trình đánh giá KQHT môn KHTN là một hệ thống gồm nhiều thành tố có quan hệ mật thiết với nhau như: mục tiêu kiểm tra -đánh giá, nội dung kiểm tra - đánh giá, tiêu chí đánh giá, phương pháp hình thức kiểm tra – đánh giá, giáo viên – học sinh tham gia đánh giá và kết quả kiểm tra – đánh giá. Các thành tố này không tồn tại độc lập mà tác động qua lại và phụ thuộc lẫn nhau. Đồng thời quá trình kiểm tra - đánh giá lại là một khâu của quá trình dạy học. Vì vậy, nghiên cứu kiểm tra – đánh giá KQHT môn KHTN cần xác định các xác định các thành tố hệ thống, mối liên hệ giữa các thành tố, chức năng của các thành tố để đảm bảo nâng cao hiệu quả kiểm tra – đánh giá KQHT môn KHTN. 7.1.3. Phương pháp tiếp cận thực tiễn Kiểm tra – đánh giá KQHT môn KHTN phải nhằm đánh giá và phát triển các năng lực của học sinh THCS đáp ứng chuẩn đầu ra sau khi tốt nghiệp trung học cơ sở, góp phần đào tạo theo nhu cầu thực tế của xã hội, nhu cầu thực tiễn nghề nghiệp trong tương lai. 7.2. Hệ thống các phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, hệ thống hoá các tài liệu liên quan đến đánh giá kết quả học tập môn KHTN để làm cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn a) Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Sử dụng phiếu hỏi để khảo sát thực trạng về KTĐG KQHT môn KHTN của học sinh THCS với hai mẫu phiếu dành cho giáo viên giảng dạy môn KHTN và học sinh THCS.
6 b) Phương pháp quan sát sư phạm Tiến hành dự giờ, quan sát một số giờ dạy môn KHTN của giáo viên. c) Phương pháp phỏng vấn Trò chuyện với giáo viên và học sinh trong quá trình khảo sát thực trạng. 7.2.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng toán thống kê để phân tích và tổng hợp số liệu thu được thông qua khảo sát cùng với thực nghiệm với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS, từ đó rút ra các kết luận phù hợp. 8. Cấu trúc của luận văn MỞ ĐẦU Chương 1. Cơ sở lý luận về kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở Chương 2. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh Chương 3. Biện pháp đổi mới KTĐG KQHT các môn khoa học tự nhiên ở các trường Trung học cơ sở quận 11, Thành phố Hồ Chí Minh KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
7 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ ngày càng phát triển vượt bậc, trong đó nền kinh tế tri thức đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Giáo dục đã trở thành nhân tố quyết định sự phát triển nhanh và bền vững của quốc gia. Từ giữa thế kỷ XX vào thập niên 80, vấn đề kiểm tra - đánh giá học sinh đã có những bước đột phá quan trọng về quan điểm, phương pháp, triết lý, các hoạt động cụ thể nhằm đánh giá người học và quá trình học tập, xem đây là vấn đề quan trọng nhất trong quá trình dạy học. Kiểm tra (KT) - đánh giá (ĐG) giáo dục nói chung và đánh giá kết quả học tập nói riêng có một vai trò quan trọng trong quá trình giáo dục. Vấn đề kiểm tra đánh giá theo môn học ngày càng được quan tâm. Kết quả của những nghiên cứu này thường tập trung nhấn mạnh vào các khía cạnh sau: (1) Kiểm tra đánh giá thường xuyên trong đào tạo, một mặt giúp người dạy và người học có được các thông tin phản hồi kịp thời để điều chỉnh hoạt động giảng dạy và học tập; mặt khác thúc đẩy tính tích cực và chủ động trong học tập của học sinh, hiệu quả dạy học tăng lên và áp lực của kiểm tra cuối kỳ được giảm nhẹ; (2) Đề cương môn học như là một công cụ để dạy học. Đề cương môn học phải chỉ rõ thời gian, hình thức kiểm tra,quy định và yêu cầu của từng bài kiểm tra,cách đánh giá, trọng số đánh giá kết quả học tập của từng phần. Căn cứ vào đó, người dạy và người học tự lập kế hoạch dạy – học của mình. Đồng thời, các hình thức kiểm tra – đánh giá cần đa dạng và thời gian thực hiện kiểm tra – đánh giá cần đa dạng và thời gian thực hiện kiểm tra – đánh giá cũng cần thực hiện thường xuyên theo tuần, tháng, giữa kỳ, cuối kỳ; (3) Cần thực hiện đánh giá thường xuyên trong tiến trình dạy học cùng với các phương pháp khác như đánh giá tổng kết và người học tự đánh giá kết quả học tập theo danh sách các mục tiêu phải đạt của môn học.
8 1.1.1. Các nghiên cứu về kiểm tra, đánh giá trên thế giới Việc KT-ĐG kết quả học tập hoàn toàn giao cho GV và HS chủ động, PP đánh giá được sử dụng đa dạng, sáng tạo và linh hoạt. Xu hướng đánh giá mới của thế giới là đánh giá dựa theo năng lực (Competence base assessment), tức là đánh giá khả năng tiềm ẩn của HS dựa trên kết quả đầu ra cuối một giai đoạn học tập, là quá trình tìm kiếm minh chứng về việc HS đã thực hiện thành công các sản phẩm đó. ĐG năng lực nhằm giúp GV có thông tin kết quả học tập của HS để điều chỉnh hoạt động giảng dạy; giúp HS điều chỉnh hoạt động học tập; giúp GV và nhà trường xác nhận, xếp hạng kết quả học tập. Nhiều quốc gia đã đẩy mạnh KT-ĐG quá trình bằng các hình thức, phương pháp đánh giá không truyền thống như quan sát, phỏng vấn, hồ sơ, dự án, trình diễn thực, nhiều người cùng tham gia, HS tự đánh giá... ĐG kết quả học tập thông qua dự án hoặc nghiên cứu nhóm được chú trọng. Chẳng hạn, ở Hoa Kỳ, để KT-ĐG mức độ tiếp nhận và cảm thụ văn học của HS về một tác phẩm nào đó, GV yêu cầu HS thành lập nhóm để phân tích nội dung, nghệ thuật của tác phẩm đó và có thể lập dự án tham quan bảo tàng của nhà văn, nhà thơ. Qua phân tích tác phẩm và qua chuyến tham quan, HS viết thu hoạch, trình bày kết quả nghiên cứu của nhóm trước lớp. Với cách này, HS có quyền tự do làm bài theo hiểu biết của mình, trao đổi, tương tác với nhau, tìm hiểu từ thực tế, vận dụng nhiều kiến thức của nhiều môn học khác nhau, hợp tác nghiên cứu có thể đưa ra nhiều nhận định sáng tạo. Đây là hình thức học tập mang tính tích hợp cao, GV và HS cùng tham gia KT-ĐG kết quả của từng nhóm. Ở Liên Xô trước đây, các công trình nghiên cứu KT-ĐG về lĩnh vực tri thức của học sinh xuất hiện từ những thập niên 30 – 40 của thế kỷ XX. N.P. Arkhalghelxki đã nghiên cứu về “Kiểm tra và đánh giá tri thức học sinh các trường tiểu học và trung học” năm 1938 đã đưa ra hệ thống phương pháp đánh giá tri thức của học sinh với các nhân tố cơ bản có ảnh hưởng sâu sắc đến vấn đề chất lượng đánh giá. Cũng vào năm này, X.V. Ivanov trong “Kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh” cũng đã đề cập đến các vấn đề về vị trí, tầm quan trọng của đánh giá tri thức, kỹ năng, kỹ xảo; trong đó tác giả đã
9 đưa ra một số tiêu chuẩn chung của việc đánh giá tri thức (Đặng Vũ Hoạt và Hà Thị Đức, 1986). Các nhà khoa học giáo dục khác lại đi sâu vào nghiên cứu các khía cạnh cụ thể của việc KT-ĐG, chẳng hạn: Các nhà giáo dục I.A. Papakhtrian, R.P. Krirosava nghiên cứu về các nguyên tắc cơ bản trong KT, ĐG tri thức của học sinh như: nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, tính liên tục, nguyên tắc đảm bảo tính khách quan…; A.Iakolev – L.G. nghiên cứu về tính khách quan trong việc cho điểm học sinh của người giáo viên Đặng Vũ Hoạt và Hà Thị Đức, 1986). Không tách rời việc ĐG KQHT của học sinh là sự kiểm tra vì nó là một trong những phương tiện quan trọng để đánh giá. Nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề KT, đặc biệt là quá trình xây dựng và sử dụng hệ thống trắc nghiệm được đưa vào phát triển rộng rãi vào thập niên 60 của thế kỷ XX, sau khi Benjamin Bloom và các đồng nghiệp của ông đã đưa ra cách phân loại mục tiêu giáo dục một cách cụ thể với ba lĩnh vực: nhận thức, tâm vận và tình cảm. Lĩnh vực nhận thức được quan tâm hơn hết, và phương pháp trắc nghiệm được sử dụng để ĐG lĩnh vực này. Nghiên cứu khoa học về trắc nghiệm có các công trình khoa học như Q. Stodola và K. Stordahl; R. L. Enel; B. L. Howard; L. L. Moris, C. Taylor, F. Gibbon; Philippet. Các nghiên cứu này tập trung vào trắc nghiệm trong lớp học và trắc nghiệm tiêu chuẩn hoá, trong đó các tác giả tập trung nghiên cứu về các loại câu hỏi trắc nghiệm, ưu điểm và hạn chế của câu hỏi trắc nghiệm, đồng thời tìm hiểu những kỹ thuật cơ bản về đo lường kết quả học tập bằng trắc nghiệm (Ebel R.L., 1972; Howard B.L., 1963; Moris L.L., Taylor C., Gibbon F., 1994; Philippet C., 1998; Stoda Q. & Stordahl, 1967). Ngoài ra, còn có một số công trình khoa học về đo lường và đánh giá KQHT như các nghiên cứu của một số nhà khoa học khác "lại đi sâu vào sử dụng trắc nghiệm để đo lường các lĩnh vực của mục tiêu giáo dục với các nguyên tắc, kỹ thuật xác định và sử dụng toán thống kê để phân tích giá trị điểm số thu được nhằm giúp cho đánh giá được chính xác (Erwin T.D., 1991; K.D. Hopkins và J.C. Stanley,