Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:353

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện" nghiên cứu lí luận và thực trạng phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện, từ đó đề xuất một số biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện, góp phần phát triển nhận thức, tư duy, chuẩn bị sẵn sàng về ngôn ngữ cho trẻ vào lớp một.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI TRƯƠNG THỊ THÙY ANH PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI TRƯƠNG THỊ THÙY ANH PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN Chuyên ngành: Giáo dục học (Giáo dục Mầm non) Mã số: 9.14.01.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Đỗ Ngọc Hà PGS.TS. Lã Thị Bắc Lý Hà Nội, 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Đỗ Ngọc Hà và PGS.TS. Lã Thị Bắc Lý. Các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày … tháng … năm 2023 Tác giả Trương Thị Thùy Anh .
ii LỜI CẢM ƠN Luận án “Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện” được hoàn thành tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ và tạo điều kiện của Ban Giám hiệu, phòng Sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa cùng các thầy, cô trong Khoa Giáo dục Mầm non Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới Quý thầy cô, Quý Phòng Ban về sự giúp đỡ này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Đỗ Ngọc Hà và PGS.TS Lã Thị Bắc Lý, hai thầy cô đã trực tiếp hướng dẫn, định hướng, động viên để tôi có thể khắc phục khó khăn, hoàn thành bản luận án này. Tôi xin được cảm ơn tới Quý thầy, cô trong hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ các cấp đã nhận xét và đóng góp những ý kiến quý báu để luận án này được hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện của Ban Giám hiệu cùng các giáo viên mầm non, các bậc cha mẹ và các cháu lớp mẫu giáo 5-6 tuổi tại các trường mầm non trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. Tôi cũng xin dành lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu - Trường ĐHSP - ĐH Thái Nguyên, Ban Chủ nhiệm Khoa và các đồng nghiệp trong khoa Giáo dục Mầm non - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã quan tâm, tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ, chia sẻ khó khăn trong suốt chặng đường học tập, nghiên cứu của tôi. Tác giả luận án Trương Thị Thùy Anh
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................................ iii DANH MỤC KÍ HIỆU, TỪ VÀ CHỮ VIẾT TẮT ...................................................... vii DANH MỤC THUẬT NGỮ CHUYỂN DỊCH TỪ ANH SANG VIỆT .................. viii DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................................. ix DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ .................................................................................. xii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................2 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................3 6. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................3 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ............................................................3 8. Những luận điểm bảo vệ .........................................................................................6 9. Đóng góp mới của luận án ......................................................................................7 10. Bố cục của luận án ................................................................................................7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN..................................................................................................................8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................................8 1.1.1. Những nghiên cứu về lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo ................................ 8 1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo ............12 1.1.3. Những nghiên cứu về phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện...................................................................................................... 19 1.2. Lời nói mạch lạc và lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................22 1.2.1. Lời nói mạch lạc ................................................................................................. 22 1.2.2. Lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..................................................... 26 1.3. Hoạt động kể chuyện ..............................................................................................32 1.3.1. Khái niệm hoạt động kể chuyện.....................................................................32 1.3.2. Các hình thức kể chuyện ở trường mầm non .................................................. 34 1.4. Hoạt động kể chuyện với phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.....................................................................................................................................37
iv 1.4.1. Ưu thế của hoạt động kể chuyện với phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ........................................................................................................................... 37 1.4.2. Quá trình phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện ............................................................................................................................... 38 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện .......................................................................................47 1.5.1. Trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ......................................................................................... 47 1.5.2. Giáo viên .............................................................................................................. 47 1.5.3. Môi trường giáo dục ........................................................................................... 48 Kết luận chương 1 .................................................................................................50 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN ....................51 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng ..................................................................................51 2.1.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................... 51 2.1.2. Nội dung khảo sát ............................................................................................... 51 2.1.3. Khách thể, địa bàn, thời gian khảo sát ............................................................. 51 2.1.4. Phương pháp và công cụ khảo sát .................................................................... 52 2.1.5. Chuẩn bị khảo sát................................................................................................ 53 2.1.6. Tiến hành khảo sát .............................................................................................. 56 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng ..................................................................................57 2.2.1. Thực trạng mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi 57 2.2.2. Thực trạng phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện ..................................................................................................................... 70 2.2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ........................................................................................................78 2.3. Đánh giá chung về thực trạng .................................................................................. 90 2.3.1. Đánh giá về mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi.90 2.3.2. Đánh giá về việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ qua hoạt động kể chuyện ...............................................................................................................................91 2.3.3. Đánh giá về các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ ................................................................................................................................92 Kết luận chương 2 .................................................................................................94 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KỂ CHUYỆN .............................95
v 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...............................................................................95 3.1.1. Đảm bảo lấy trẻ làm trung tâm ......................................................................... 95 3.1.2. Đảm bảo mục tiêu giáo dục ............................................................................... 95 3.1.3. Đảm bảo tính hệ thống và phát triển ................................................................ 95 3.1.4. Đảm bảo tính thực tiễn ....................................................................................... 95 3.1.5. Đảm bảo tính tích hợp ........................................................................................ 96 3.1.6. Đảm bảo tính cá biệt hóa ................................................................................... 96 3.2. Đề xuất biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện..............................................................................................96 3.2.1. Biện pháp 1: Lập kế hoạch phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện .............................................................................................. 96 3.2.2. Biện pháp 2: Thu hút trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi vào quá trình chuẩn bị môi trường giáo dục nhằm phát triển lời nói mạch lạc .......................................................................101 3.2.3. Biện pháp 3: Lồng ghép nội dung phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua kể chuyện trong các hoạt động học ....................................................110 3.2.4. Biện pháp 4: Hướng dẫn trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi mô tả/ lập truyện về các đối tượng, tranh ảnh để phát triển lời nói mạch lạc...............................................................117 3.2.5. Biện pháp 5: Tạo tình huống cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi kể chuyện theo kinh nghiệm để củng cố và phát triển lời nói mạch lạc ..........................................................121 3.2.6. Biện pháp 6: Phối hợp với gia đình khuyến khích trẻ kể chuyện ở nhà nhằm củng cố và phát triển lời nói mạch lạc..............................................................................126 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua hoạt động kể chuyện .................................................................. 132 Kết luận chương 3.............................................................................................................135 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .....................................................136 4.1. Khái quát về quá trình tổ chức thực nghiệm................................................... 136 4.1.1 Mục đích thực nghiệm ......................................................................................136 4.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm.....................................................................................136 4.1.3. Nội dung thực nghiệm......................................................................................136 4.1.4. Đối tượng, thời gian, địa bàn thực nghiệm....................................................136 4.1.5. Quy trình và điều kiện tổ chức thực nghiệm .................................................138 4.1.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................................139 4.2. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................... 141
vi 4.2.1. Mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trước thực nghiệm ............................................................................................................................ 141 4.2.2. Mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sau thực nghiệm ..................................................................................................................................151 4.2.3. Kiểm định sự khác biệt về mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ ở các nhóm sau thực nghiệm ........................................................................................................159 4.2.4. Phân tích kết quả thực nghiệm của 02 trường hợp điển hình......................169 Kết luận chương 4 ...............................................................................................174 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................175 1. Kết luận .....................................................................................................................175 2. Kiến nghị ..................................................................................................................176 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ .........................................178 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................179 PHỤ LỤC......................................................................................................................PL1
vii DANH MỤC KÍ HIỆU, TỪ VÀ CHỮ VIẾT TẮT STT Kí hiệu, chữ viết tắt Nội dung đầy đủ 1 CT Chương trình 2 ĐC Đối chứng 3 ĐTB Điểm trung bình 4 GV Giáo viên 5 GDMN Giáo dục mầm non 6 GVMN Giáo viên mầm non 7 HĐ Hoạt động 8 HĐKC Hoạt động kể chuyện 9 KC Kể chuyện 10 KV Khu vực 11 KQ Kết quả 12 LNML Lời nói mạch lạc 13 MG Mẫu giáo 14 MN Mầm non 15 MT Mô tả 16 TB Trung bình 17 TH Thứ hạng 18 TC Tiêu chí 19 TN Thực nghiệm 20 ̅ X Giá trị trung bình
viii DANH MỤC THUẬT NGỮ CHUYỂN DỊCH TỪ ANH SANG VIỆT STT Thuật ngữ tiếng Anh Viết tắt Nghĩa tiếng Việt 1 Coherence Mạch lạc 2 Counter-Storytelling KC ngược 3 Digital storytelling KC kĩ thuật số 4 Discourse Diễn ngôn 5 Egocentric speech Lời nói vị kỉ/lời nói riêng tư 6 External speech Lời nói bên ngoài Information and communication Công nghệ thông tin và 7 ICT technologies truyền thông 8 Inner speech Lời nói thầm 9 Internalization Nội tâm hóa Tình trạng kinh tế xã hội của 10 Family socioeconomic status SES gia đình
ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng thông tin về số khách thể nghiên cứu là trẻ theo đơn vị trường học ..51 Bảng 2.2. Thang đánh giá mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ...........................................................................................................................53 Bảng 2.3. Điểm và mức xếp loại LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo thang đo quy ước .55 Bảng 2.4. Điểm TB khi đánh giá LNML của trẻ MG 5-6 tuổi khi khảo sát thực trạng ...55 Bảng 2.5. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi .....................58 Bảng 2.6. Kết quả đánh giá mức độ biểu hiện LNML theo từng TC ở trẻ MG 5-6 tuổi ..59 Bảng 2.7. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo KV...60 Bảng 2.8. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo hai bài tập KC giữa các KV .................................................................................................61 Bảng 2.9. Kết quả đánh giá mức độ biểu hiện từng tiêu chí LNML của trẻ MG 5-6 tuổi giữa các KV .............................................................................................................63 Bảng 2.10. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo giới tính ...........................................................................................................................65 Bảng 2.11. Kết quả mức độ phát triển LNML của trẻ trai và trẻ gái theo hai bài tập ....66 Bảng 2.12. Kết quả đánh giá mức độ biểu hiện các tiêu chí LNML của trẻ MG 5-6 tuổi theo giới tính ............................................................................................................68 Bảng 2.13. Quan niệm của GV về lời nói mạch lạc...................................................70 Bảng 2.14. Nhận thức của GV về mục đích phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi...71 Bảng 2.15. Nhận thức của giáo viên về mức độ phù hợp của HĐKC đối với phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi ......................................................................................73 Bảng 2.16. Mức độ thực hiện các nhiệm vụ phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ......................................................................................................................74 Bảng 2.17. Phương pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ............74 Bảng 2.18. Mức độ sử dụng các hình thức phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ......................................................................................................................75 Bảng 2.19. Mối quan hệ giữa tần suất phát triển LNML cho trẻ qua các hình thức KC với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ............................................................78 Bảng 2.20. Mối quan hệ giữa việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển LNML của GV với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ...........................................................79
x Bảng 2.21. Mối quan hệ giữa mức độ sử dụng phương pháp phát triển LNML với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ..................................................................80 Bảng 2.22. Mối quan hệ giữa mức độ sử dụng các hình thức phát triển LNML với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ..................................................................81 Bảng 2.23. Mối quan hệ giữa tuổi, thâm niên, trình độ học vấn của GV với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ..............................................................................83 Bảng 2.24. Mối quan hệ giữa HĐ trò chuyện của cha/mẹ với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ..................................................................................................84 Bảng 2.25. Mối quan hệ giữa việc tổ chức HĐ vui chơi tại gia đình với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ..............................................................................85 Bảng 2.26. Mối quan hệ giữa HĐ đọc/kể chuyện cho trẻ nghe của cha/mẹ và mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi.......................................................................86 Bảng 2.27. Mối quan hệ giữa nội dung trò chuyện của cha mẹ và trẻ khi xem các chương trình ICT với mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi ....................................87 Bảng 2.28. Bảng thống kê Robust Tests of Equality of Means ..................................88 Bảng 2.29. Mối quan hệ giữa tuổi, trình độ học vấn, nhận thức của cha mẹ; cấu trúc và mức thu nhập gia đình với mức độ phát triển LNML của trẻ.....................................89 Bảng 4.1. Thống kê nhân khẩu học khách thể tham gia thực nghiệm ......................137 Bảng 4.3. Điểm TB khi đánh giá LNML của trẻ MG 5-6 tuổi trước TN .................140 Bảng 4.4. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ nhóm TN và ĐC trước TN..........................................................................................................................141 Bảng 4.5. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi nhóm TN và nhóm ĐC ở hai bài tập trước TN ............................................................................143 Bảng 4.6. Kết quả đánh giá LNML theo từng tiêu chí của trẻ MG 5-6 tuổi nhóm TN và nhóm ĐC ở hai bài tập trước TN ............................................................................146 Bảng 4.7. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ phát triển LNML giữa nhóm TN và nhóm ĐC trước TN............................................................................................149 Bảng 4.8. Kết quả kiểm định mức độ biểu hiện các tiêu chí LNML giữa nhóm TN và nhóm ĐC trước TN ................................................................................................150 Bảng 4.9. Kết quả đánh giá mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ nhóm thực nghiệm và đối chứng sau thực nghiệm....................................................................152 Bảng 4.10. Kết quả đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi nhóm TN và nhóm ĐC sau TN qua hai bài tập .......................................................................154
xi Bảng 4.11. Kết quả đánh giá LNML theo từng tiêu chí của trẻ MG 5-6 tuổi nhóm TN và nhóm ĐC ở hai bài tập sau TN ...........................................................................156 Bảng 4.12. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ phát triển LNML của trẻ ở nhóm ĐC trước và sau TN ...............................................................................................160 Bảng 4.13. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ biểu hiện LNML theo từng tiêu chí của trẻ ở nhóm ĐC trước và sau TN..................................................................161 Bảng 4.14. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ phát triển LNML của trẻ nhóm TN trước và sau TN................................................................................................163 Bảng 4.15. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ biểu hiện LNML theo từng tiêu chí của trẻ ở nhóm TN trước và sau TN ..................................................................164 Bảng 4.16. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ phát triển LNML của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC sau TN.........................................................................................166 Bảng 4.17. Kết quả kiểm định sự khác biệt về mức độ biểu hiện LNML theo từng tiêu chí của trẻ ở nhóm TN và nhóm ĐC sau TN ...........................................................168
xii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ....................................................................................................................133 Biểu đồ 4.1. Phân bố điểm đánh giá LNML của trẻ ở nhóm TN và nhóm ĐC trước TN ...............................................................................................................................141 Biểu đồ 4.2. Phân bố điểm đánh giá LNML của nhóm TN và nhóm ĐC ở hai bài tập trước TN.................................................................................................................143 Biểu đồ 4.3. Phân bố điểm LNML của trẻ ở nhóm TN và nhóm ĐC sau TN ..........152 Biểu đồ 4.4. Phân bố điểm đánh giá LNML của nhóm TN và nhóm ĐC sau TN qua hai bài tập.....................................................................................................................153
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Đối với trẻ MG, ngôn ngữ có vai trò đặc biệt quan trọng. Ngôn ngữ không chỉ là công cụ để nhận thức thế giới, để tư duy và tự điều chỉnh mà còn là cơ sở cho mọi tương tác xã hội. Nhờ ngôn ngữ, trẻ có thể giao tiếp với mọi người xung quanh, có thể lĩnh hội thêm những kiến thức mới, hiểu và học hỏi được những nguyên tắc đạo đức và hành vi phù hợp. Sự phát triển ngôn ngữ giúp cho hoạt động trí tuệ và các thao tác tư duy của trẻ ngày càng được hoàn thiện, là điều kiện quan trọng cho sự phát triển nhận thức. Chính vì thế, phát triển ngôn ngữ cho trẻ cần được coi là một nhiệm vụ “quan trọng nhất, cần thiết nhất, bắt đầu từ sớm nhất và cần được quan tâm nhất” [28; tr.22]. 1.2. Trong bối cảnh đổi mới GDMN theo Nghị quyết của Đảng và Quốc hội và theo Chương trình GDMN năm 2018 đã ban hành, lĩnh vực phát triển ngôn ngữ là một trong năm lĩnh vực có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển của trẻ MG. Nhiệm vụ phát triển ngôn ngữ được thực hiện với nhiều nội dung khác nhau, như giáo dục chuẩn mực ngữ âm, hình thành và phát triển vốn từ, dạy trẻ nói đúng ngữ pháp, sử dụng thành thạo các kiểu câu theo mục đích giao tiếp, phát triển LNML, giáo dục văn hoá giao tiếp ngôn ngữ, phát triển ngôn ngữ nghệ thuật. Trong đó, phát triển LNML được xem là một trong những nhiệm vụ đặc biệt quan trọng, là cái đích cuối cùng trong tiến trình hoàn thiện lời nói của trẻ. Với trẻ 5-6 tuổi, việc sở hữu LNML ở mức tốt là dấu hiệu chứng tỏ các bình diện tâm lí của trẻ đã có sự phát triển rõ rệt về chất, là hành trang vô cùng quý giá, giúp trẻ tự tin khi bước vào các cấp học cao hơn. 1.3. Ở trường MN, nhiệm vụ phát triển LNML có thể được lồng ghép, thực hiện trong nhiều HĐ khác nhau. Mỗi HĐ, với những lợi thế riêng, góp phần giúp trẻ có cơ hội được rèn luyện và phát triển lời nói theo những cách riêng biệt. Trong đó, HĐKC có thể được xem là một trong những phương tiện giáo dục LNML hiệu quả. Trong HĐKC, trẻ không chỉ được suy nghĩ và tưởng tượng ra những tình huống thú vị, được hồi tưởng lại những trải nghiệm đã tham gia mà còn có cơ hội được sử dụng ngôn ngữ để chia sẻ câu chuyện với những người xung quanh. Do đó, HĐKC không chỉ mang lại cho trẻ cơ
2 hội được phát triển khả năng tư duy và sáng tạo mà còn giúp trẻ được học hỏi, rèn luyện, cải thiện và nâng cao LNML. 1.4. Thực tế cho thấy, KC là một trong những HĐ mang lại cho trẻ nhiều cơ hội để phát triển ngôn ngữ và LNML. Tuy nhiên, việc khai thác ưu thế của HĐ này ở trường MN còn nhiều hạn chế. Hầu hết GVMN mới chỉ chú trọng đến hình thức kể lại truyện văn học mà ít khai thác và sử dụng các hình thức KC khác. Việc tổ chức HĐKC hầu như mới chỉ hướng tới mục tiêu phát triển ngôn ngữ nói chung, gắn với việc giúp trẻ hiểu và nhớ nội dung, ý nghĩa của câu chuyện; chưa/ít khuyến khích và tạo cơ hội cho trẻ nói/kể theo định hướng phát triển LNML. GVMN tuy có thể đã nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề nhưng còn khá lúng túng trong việc xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC, cũng như chưa biết cách lồng ghép nhiệm vụ phát triển LNML sao cho phù hợp. Do đó, mặc dù trẻ có thể lĩnh hội được một số kĩ năng ngôn ngữ nhưng những kĩ năng này còn rời rạc, chưa đủ để tạo ra sự thay đổi rõ rệt trong chất lượng LNML của trẻ. Như vậy, việc nghiên cứu và đề xuất các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi qua HĐKC vừa có ý nghĩa lí luận, vừa phù hợp với tình hình và yêu cầu của thực tiễn. Đặc biệt, đối với vùng dân tộc thiểu số, hướng nghiên cứu phát triển LNML qua HĐKC sẽ mang lại những hiệu ứng tích cực, góp phần nâng cao năng lực sử dụng tiếng Việt của trẻ, giảm thiểu sự bất bình đẳng trong quá trình phát triển của trẻ MG giữa các vùng, miền. Từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động kể chuyện” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lí luận và thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi, từ đó đề xuất biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC, góp phần phát triển nhận thức, tư duy, chuẩn bị sẵn sàng về ngôn ngữ cho trẻ vào lớp một. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giáo dục phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi ở trường MN. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở trường MN.
3 4. Giả thuyết khoa học Mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi còn thấp và có liên quan với yếu tố gia đình cùng các biện pháp giáo dục trẻ ở trường MN. Nếu đề xuất và thực hiện nhất quán, đồng bộ các biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC theo hướng xây dựng môi trường giáo dục, lập kế hoạch và tổ chức các HĐ giáo dục nhằm tích cực hóa lời nói của trẻ thì LNML của trẻ sẽ được cải thiện và phát triển. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC 5.2. Nghiên cứu, phân tích và đánh giá thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở trường MN 5.3. Đề xuất biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC 5.4. Thực nghiệm biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi về đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu việc phát triển LNML độc thoại cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở trường MN. 6.2. Phạm vi về khách thể, địa bàn khảo sát và thực nghiệm - Về khách thể khảo sát: 132 trẻ 5-6 tuổi ở một số trường MN, 132 cha/mẹ của các trẻ này và 168 GVMN đã từng dạy lớp MG 5-6 tuổi (và) hoặc đã tham gia dạy các trẻ được khảo sát. - Về khách thể thực nghiệm: 42 trẻ MG 5-6 tuổi. - Địa bàn nghiên cứu: tỉnh Thái Nguyên. 6.3. Phạm vi về hình thức tổ chức hoạt động Trong HĐ học và các HĐ sinh hoạt hằng ngày của trẻ 5-6 tuổi ở trường MN. 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống Phát triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi là một quá trình giáo dục mang tính hệ thống, gồm nhiều thành tố như: mục tiêu, nguyên tắc, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và đánh giá KQ. Các thành tố này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Thêm nữa, phát
4 triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi cũng được xem xét trong hệ thống giáo dục ngôn ngữ nói chung nhằm hướng tới mục tiêu của chương trình giáo dục trẻ 5- 6 tuổi. 7.1.2. Tiếp cận hoạt động LNML của trẻ được hình thành và phát triển thông qua HĐ thực tiễn của bản thân trẻ. Do đó, khi đề xuất biện pháp giáo dục phát triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi qua HĐKC cần hướng vào việc tạo cơ hội, môi trường cho trẻ được thực hành trải nghiệm LNML qua HĐKC. 7.1.3. Tiếp cận tích hợp LNML là sản phẩm của HĐ ngôn ngữ - giao tiếp của trẻ. Sự phát triển LNML của trẻ chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố: tâm sinh lí, môi trường giáo dục, đặc biệt là việc tổ chức HĐKC… Vì vậy, nghiên cứu sự phát triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi cần phải xem xét mọi yếu tố có liên quan. 7.1.4. Tiếp cận cá nhân Mỗi đứa trẻ là một cá thể duy nhất với những nét độc đáo riêng biệt. Vì thế, cần tôn trọng sự đa dạng của trẻ cũng như tạo cơ hội để trẻ có trải nghiệm học tập phù hợp. Tiếp cận cá nhân đòi hỏi việc phát triển LNML phải được lập kế hoạch và thực hiện dựa trên hứng thú, nhu cầu, sở thích của trẻ; gắn với việc khơi gợi động lực sử dụng lời nói và tạo cơ hội cho mỗi trẻ được nói/kể mọi lúc, mọi nơi; đồng thời theo dõi và đánh giá sự tiến bộ của từng trẻ theo một lộ trình cụ thể, riêng biệt. 7.1.5. Tiếp cận thực tiễn Tiếp cận thực tiễn yêu cầu luận án phải phân tích được thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5- 6 tuổi qua HĐKC; tìm ra nguyên nhân, những ưu điểm và hạn chế để từ đó đề xuất các biện pháp phát triển LNML cho trẻ phù hợp với thực tiễn giáo dục ở trường MN. 7.1.6. Tiếp cận phát triển Trẻ MG là một thực thể đang phát triển. Vì thế, nghiên cứu về phát triển LNML cho trẻ phải hướng tới vùng phát triển gần nhất của trẻ bằng những biện pháp giáo dục phù hợp. Theo đó, những biện pháp phát triển LNML qua HĐKC phải phù hợp với mức độ phát triển LNML ở trẻ, đồng thời giúp các kĩ năng nói/kể của trẻ thay đổi phù hợp với từng giai đoạn phát triển cụ thể.
5 7.1.7. Tiếp cận văn hóa Các yếu tố như văn hóa nhà trường, văn hoá gia đình, văn hoá địa phương, dân tộc… có tác động nhất định đến sự hình thành và mức độ phát triển LNML của trẻ. Vì vậy, nghiên cứu về LNML và phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC cần đặt trẻ vào bối cảnh văn hóa gia đình, văn hóa vùng miền, địa phương để xem xét. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận 7.2.1.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp Phương pháp này được sử dụng nhằm phân tích, tổng hợp các văn bản, tài liệu, các công trình nghiên cứu khoa học thuộc lĩnh vực có liên quan đến vấn đề nghiên cứu; hệ thống hóa các quan điểm và lí thuyết liên quan đến LNML và phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC. 7.2.1.2. Phương pháp hệ thống hóa, khái quát hóa lí luận Phương pháp này được sử dụng nhằm xác định hệ thống các khái niệm và quan điểm, xây dựng khung lí thuyết, đường lối phương pháp luận, cũng như thiết kế điều tra và xây dựng chương trình TN. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát được sử dụng nhằm tìm hiểu thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC ở trường MN. Cụ thể, quan sát trẻ trong HĐKC, quan sát cách thức và mức độ hỗ trợ của GV đối với trẻ trong HĐKC theo mục tiêu phát triển LNML, quan sát môi trường vật chất và bầu không khí tâm lí trong các lớp học. Phương pháp này còn được sử dụng để phát hiện những thay đổi về LNML của trẻ trong quá trình TN. Đặc biệt, kĩ thuật ghi âm được sử dụng để thu thập mẫu lời kể của trẻ, cũng như ghi lại các câu trả lời của GV và cha mẹ trẻ khi được phỏng vấn. 7.2.2.2. Phương pháp trò chuyện và phỏng vấn sâu Phương pháp trò chuyện được sử dụng để trao đổi với GV nhằm có thêm thông tin về thực trạng phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi; trò chuyện để khuyến khích trẻ chia sẻ câu chuyện, suy nghĩ của bản thân; trò chuyện với cha mẹ của trẻ để xác định thêm sự ảnh hưởng của yếu tố gia đình tới mức độ phát triển LNML của từng trẻ.
6 Ngoài ra, phương pháp phỏng vấn sâu cũng được sử dụng để tìm hiểu rõ hơn về nhận thức, quan điểm và mức độ thực hành của cha mẹ và giáo viên liên quan đến vấn đề phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC. 7.2.2.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Phương pháp này được sử dụng nhằm điều tra thực trạng nhận thức và thực hành của GV về vấn đề LNML và phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi thông qua HĐKC ở trường MN. Ngoài ra, phiếu hỏi cũng được sử dụng đối với cha/mẹ của trẻ để xác định sự ảnh hưởng của các yếu tố gia đình đến sự phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi. 7.2.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Phương pháp TN sư phạm được sử dụng nhằm đánh giá hiệu quả và tính khả thi của những biện pháp phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐKC đã được đề xuất. 7.2.2.5. Phương pháp nghiên cứu trường hợp Phương pháp này được sử dụng nhằm phân tích và chỉ rõ sự thay đổi về LNML của 02 trường hợp trẻ MG 5-6 tuổi (đã tham gia TN) ở thời điểm trước và sau TN. 7.2.3. Nhóm phương pháp nghiên cứu bổ trợ Một số công thức toán thống kê và phần mềm SPSS 20 được dùng để xử lý, phân tích, so sánh KQ điều tra thực trạng, trước và sau TN sư phạm. 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. Thực trạng mức độ phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi còn thấp. Một số trẻ đã có các kĩ năng thành phần của LNML và có khả năng tạo nên một đoạn LNML độc thoại nhưng về cơ bản, lời nói/kể của trẻ thiếu tính logic cả về nội dung và hình thức, rời rạc, gián đoạn; không rõ ràng, mạch lạc, khiến người nghe khó hiểu. 8.2. Sự phát triển LNML của trẻ MG 5-6 tuổi chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố. Trong đó, sự khác biệt về đặc điểm gia đình, mức độ tham gia của trẻ vào các HĐ ngôn ngữ tại gia đình; mức độ nhận thức và thực hiện các biện pháp phát triển LNML cho trẻ của GVMN có mối quan hệ tương quan với mức độ phát triển LNML của trẻ. 8.3. Việc phát triển LNML cho trẻ MG 5-6 tuổi sẽ đạt hiệu quả nếu đề xuất và thực hiện đồng bộ, nhất quán các biện pháp phát triển LNML cho trẻ qua HĐKC theo hướng xây dựng môi trường giáo dục, lập kế hoạch và tổ chức các HĐ giáo dục nhằm tích cực hóa lời nói của trẻ.