Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:206

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm xây dựng quy trình phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh THPT. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM Nguyễn Thu Thủy PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIAO TIẾP TRONG DẠY HỌC NGOẠI NGỮ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS. Từ Đức Văn 2. PGS.TS. Lê Vân Anh HÀ NỘI, 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan công trình nghiên cứu này là do tôi thực hiện. Các số liệu và kết quả nghiên cứu đƣợc thể hiện trong luận án này là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Thu Thủy
ii LỜI CẢM ƠN Luận án này đƣợc thực hiện tại Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội và các trƣờng trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai thầy cô hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Từ Đức Văn và PGS.TS. Lê Vân Anh đã tận tình hƣớng dẫn và giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Trung tâm Đào tạo - Bồi dƣỡng thuộc Viện, các nhà khoa học đã tạo điều kiện mọi mặt để tác giả hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn Phòng phổ thông Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội; Đảng ủy, Chi bộ đảng, Ban Giám Hiệu và toàn thể cán bộ giáo viên, học sinh trƣờng trung học phổ thông Đống Đa và các trƣờng trung học phổ thông tại Hà Nội mà Nghiên cứu sinh đã tổ chức nghiên cứu và tạo mọi điều kiện về vật chất, tinh thần để tác giả thực hiện luận án. Xin chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học, gia đình, đồng nghiệp và tập thể lớp Nghiên cứu sinh Giáo dục học khóa 2016, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã quan tâm giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu, cổ vũ và động viên tác giả hoàn thành luận án. Tác giả luận án Nguyễn Thu Thủy
i MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC ................................................................................................................... i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ ................................................................................... v DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ.................................................................... viii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ GIAO TIẾP TRONG DẠY HỌC NGOẠI NGỮ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM .................................... 9 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 9 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực và năng lực giao tiếp .............................. 9 1.1.2. Những nghiên cứu về học tập theo tiếp cận trải nghiệm và dạy học theo tiếp cận trải nghiệm .......................................................................................... 11 1.1.3. Những nghiên cứu về năng lực ngôn ngữ giao tiếp và phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ ........................................... 12 1.1.4. Đánh giá các kết quả nghiên cứu ............................................................ 14 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài luận án ........................................................... 14 1.2.1. Năng lực, năng lực giao tiếp và năng lực ngôn ngữ giao tiếp ................ 14 1.2.2. Phát triển Năng lực ngôn ngữ giao tiếp .................................................. 18 1.2.3. Dạy học Ngoại ngữ cho học sinh Trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm .............................................................................................................. 19 1.3. Lí luận về DH Ngoại ngữ và năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong DH Ngoại ngữ trong chƣơng trình GDPT cho học sinh THPT ....................................................... 21 1.3.1. Vai trò, ý nghĩa, mục tiêu về dạy học Ngoại ngữ trong chương trình GDPT cho học sinh Trung học phổ thông .............................................................. 21 1.3.2. Bản chất việc tổ chức dạy học Ngoại ngữ cho HS trung học phổ thông ..... 22 1.3.3. Cấu trúc năng lực ngôn ngữ giao tiếp ................................................... 23 1.3.4. Cơ sở đánh giá năng lực ngôn ngữ giao tiếp ......................................... 24 1.3.5. Đặc điểm của dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh trung học phổ thông ................................................................................................ 26 1.3.6. Ưu và nhược điểm của dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh trung học phổ thông .......................................................................... 29
ii 1.4. Phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong DH Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm ........................................................ 29 1.4.1. Mục tiêu ................................................................................................... 29 1.4.2. Nội dung .................................................................................................. 30 1.4.3. Các hình thức tổ chức dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp (Ngoại ngữ) cho học sinh THPT ...... 36 1.4.4. Các phương pháp phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp theo tiếp cận trải nghiệm ............................................................................................................... 40 1.4.5. Quy trình theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp (Ngoại ngữ) cho học sinh trung học phổ thông ........................................ 43 1.4.6. Hoạt động của giáo vên trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh Trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm ................................................................. 48 1.4.7. Đánh giá kết quả phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh Trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm ................................. 48 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quá trình phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm .... 50 1.5.1. Yếu tố chủ quan ....................................................................................... 50 1.5.2. Yếu tố khách quan ................................................................................ 52 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................ 53 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ GIAO TIẾP TRONG DẠY HỌC TIẾNG ANH CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM TẠI HÀ NỘI ......... 54 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay ..............................................................54 2.1.1. Mục đích khảo sát .....................................................................................54 2.1.2. Nội dung, phương pháp, mẫu khảo sát và cách thức xử lý số liệu ...........54 2.2. Thực trạng phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông ................................................................................................. 57 2.2.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông ............................ 57 2.2.2. Thực trạng năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông ............................................................................. 59 2.3. Thực trạng phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong DH Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm .................................................. 63 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp
iii Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh trung học phổ thông tại Hà Nội 92 2.5. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................................ 98 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2. ...................................................................................... 101 CHƢƠNG 3. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ GIAO TIẾP TRONG DẠY HỌC NGOẠI NGỮ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM................. 102 3.1. Ý nghĩa của dạy học ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp cho học sinh trung học phổ thông nhằm đáp ứng yêu cầu của chƣơng trình giáo dục phổ thông 2018 ............................................... 102 3.2. Nguyên tắc xây dựng quy trình phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong DH Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm ...................... 103 3.2.1. Đảm bảo tính thống nhất giữa lí thuyết và thực hành .......................... 103 3.2.2. Đảm bảo tính khả thi và hiệu quả . ........................................................ 103 3.2.3. Đảm bảo tính logic, hệ thống và toàn diện ........................................... 104 3.2.4. Đảm bảo tính mềm dẻo, linh hoạt trong quá trình dạy học . ................. 104 3.2.5. Đảm bảo tính đổi mới theo xu hướng dạy học hiện đại . ...................... 104 3.3. Quy trình và biện pháp phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm. ................................. 105 3.3.1. Quy trình tổ chức các hoạt động phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT………... 105 3.3.2. Các hoạt động phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT ....................................................... 119 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3. ...................................................................................... 137 CHƢƠNG 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM........................................................ 138 4.1. Mục đích thực nghiệm ..................................................................................... 138 4.2. Nội dung thực nghiệm ..................................................................................... 138 4.3. Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................... 139 4.4. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................ 153 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4. ...................................................................................... 179 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 180 1. Kết luận ............................................................................................................... 180 2. Khuyến nghị................ ........................................................................................ 181 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................. 183 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................. 184 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
iv BGH : Ban giám hiệu CBQL : Cán bộ quản lí CSVC : Cơ sở vật chất CEFR : Common European Framework of Reference (Khung tham chiếu trình độ ngôn ngữ chung Châu Âu) DH : Dạy học ĐC : Đối chứng GD : Giáo dục GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GDPT : Giáo dục phổ thông GV : Giáo viên GT : Giao tiếp HS : Học sinh HĐ : Hoạt động HĐTN : Hoạt động trải nghiệm HT : Học tập KHKT : Khoa học kĩ thuật NL : Năng lực NLGT : Năng lực giao tiếp NNGT : Ngôn ngữ giao tiếp NCS : Nghiên cứu sinh NXB : Nhà xuất bản QLGD : Quản lí giáo dục SGK : Sách giáo khoa THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông TN : Thực nghiệm TNSP : Thực nghiệm sƣ phạm
v DANH MỤC BẢNG SỐ Bảng 1.1. Thang năng lực ngôn ngữ giao tiếp ......................................................... 25 Bảng 1.2. Mức độ năng lực nói tƣơng tác ( theo Khung NL ngôn ngữ Việt Nam) ...... 25 Bảng 1.3. Các nhóm kĩ năng giao tiếp trong DH Ngoại ngữ ................................... 32 Bảng 1.4. Các phƣơng pháp phát triển năng lực NNGT theo tiếp cận trải nghiệm ...... 40 Bảng 1.5. Tiêu chí phát triển năng lực Nói theo tiếp cận trải nghiệm ..................... 45 Bảng 1.6. Kế hoạch phát triển năng lực Nghe hiểu theo tiếp cận trải nghiệm............... 47 Bảng 2.1. Nội dung và tiêu chí đánh giá kết quả khảo sát ....................................... 54 Bảng 2.2. Mức độ nhận thức của chuyên gia GD, cán bộ QL, GV và học sinh THPT về vai trò của phát triển năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh cho học sinh THPT tại Hà Nội ....................................................................................................... 57 Bảng 2.3. Nhận thức của chuyên gia GD, CBQL, GV và HS về khái niệm và nội hàm “năng lực NNGT trong dạy học Tiếng Anh” ......................................... 58 Bảng 2.4. Mức độ nhận thức của chuyên gia GD, CBQL, GV về vai trò của phát triển năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT tại Hà Nội ....................................................................................................... 59 Bảng 2.5. Thực trạng năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Tiếng Anh cho học sinh trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội ........................... 60 Bảng 2.6. Mức độ thực hiện năng lực NNGT trong dạy học Ngoại ngữ ................ 63 Bảng 2.7. Đánh giá của GV về mức độ phát triển năng lực NNGT của học sinh THPT.................................................................................................... 65 Bảng 2.8. Thực trạng kết quả phát triển các năng lực NNGT cho học sinh THPT....... 67 Bảng 2.9. Đánh giá của GV về kết quả phát triển năng lực NNGT cho học sinh THPT ................................................................................................... 69 Bảng 2.10. Thực trạng nhóm 1: Nhóm kĩ năng đƣa ra thông điệp ........................... 72 Bảng 2.11. Thực trạng nhóm 2: Nhóm kĩ năng tiếp nhận thông điệp ..................... 73 Bảng 2.12. Thực trạng nhóm 3: Nhóm kĩ năng phán đoán và xử lí thông tin.......... 74 Bảng 2.13. Thực trạng nhóm 4: Nhóm kĩ năng quản lí, làm chủ tình thế giao tiếp của HS ........................................................................................................ 77 Bảng 2.14. Thực trạng nhóm 5: Nhóm kĩ năng tạo lập những điều kiện thực hiện giao tiếp và sử dụng phƣơng tiện giao tiếp ............................................................... 78 Bảng 2.15. Thực trạng về mức độ thực hiện các hoạt động phát triển năng lực NNGT Tiếng Anh cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm ........................... 80 Bảng 2.16. Thực trạng phát triển năng lực giao tiếp của HS trong dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm trên lớp học .................................................... 82
vi Bảng 2.17. Thực trạng mức độ thực hiện các hình thức tổ chức phát triển năng lực NNGT trong dạy học Tiếng Anh cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm .... 86 Bảng 2.18. Thực trạng mức độ kết quả thực hiện các hình thức tổ chức phát triển năng lực NNGT trong dạy học Tiếng Anh cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm ................................................................................................................ 88 Bảng 2.19. Thực trạng việc sử dụng các phƣơng pháp phát triển năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm ........................................................ 89 Bảng 2.20.Thực trạng việc thực hiện kiểm tra đánh giá của GV trong quá trình DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm .................................................................. 91 Bảng 2.21. Đánh giá sự thuận lợi của nội dung các giáo trình, SGK, tài liệu DH trong việc thiết kế nội dung phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Tiếng Anh cho HS trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm ............................................ 92 Bảng 2.22. Đánh giá sự phù hợp trang thiết bị, điều kiện đối với dạy học Tiếng Anh cho HS trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm .......................... 93 Bảng 2.23. Đánh giá các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển năng lực NNGT Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT của GV Tiếng Anh tại Hà Nội ... 94 Bảng 2.24. Những khó khăn của GV khi phát triển năng lực NNGT cho HS trung học phổ thông trong quá trình DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm ....... 96 Bảng 3.1. Quy trình tổ chức hoạt động phát triển năng lực NNGT trong dạy học Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm ......................................................... 106 Bảng 3.2. Kế hoạch phát triển năng lực NNGT ..................................................... 109 Bảng 3.3. Năng lực nói độc thoại / thuyết trình ..................................................... 110 Bảng 3.4. Tiêu chí đánh giá năng lực nói độc thoại/ thuyết trình .......................... 112 Bảng 3.5. Các hoạt động phát triển năng lực NNGT ............................................. 114 Bảng 4.1. Các chủ đề dạy học dự án học kì II– SGK Tiếng Anh 10 ..................... 142 Bảng 4.2. Thông tin chung về giờ học phần Dự án (Project) thực nghiệm............ 146 Bảng 4.3. Lịch trình thực nghiệm dự kiến ............................................................. 146 Bảng 4.4. Nội dung và quá trình thực hiện các hoạt động thực nghiệm ................ 148 Bảng 4.5. Các mức độ điểm đƣợc cho dựa vào các yêu cầu .................................. 151 Bảng 4.6. Kết quả thống kê phiếu đánh giá qua quan sát GV nhóm TN ............... 154 Bảng 4.7. Kết quả thống kê phiếu đánh giá qua quan sát GV nhóm ĐC ............... 155 Bảng 4.8. So sánh năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm giữa nhóm đối chứng và thực nghiệm trƣớc khi tác động ...................................... 158 Bảng 4.9. Năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm của HS nhóm đối chứng và thực nghiệm sau khi tác động ..................................... 158
vii Bảng 4.10. So sánh các năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm trƣớc và sau tác động ................................................................................. 159 Bảng 4.11. So sánh các năng lực NNGT trong DH Tiếng Anh theo tiếp cận trải nghiệm trƣớc và sau của nhóm học sinh thực nghiệm............................................ 161 Bảng 4.12. Kết quả thực nghiệm ………………………… ................................... 162 Bảng 4.13. Thống kê mô tả phản hồi về hoạt động HS thuyết trình ...................... 166 Bảng 4.14. Thống kê mô tả phản hồi của HS về hoạt động hỏi đáp sau thuyết trình ........................................................................................................ 167 Bảng 4.15. Tổng hợp ý kiến đánh giá của học sinh ............................................... 168 Bảng 4.16. Thống kê mô tả phản hồi việc HS đánh giá phần thuyết trình của nhóm khác ........................................................................................................ 170 Bảng 4.17. Tổng hợp ý kiến HS tự đánh giá .......................................................... 171 Bảng 4.18. Kết quả thăm dò ý kiến HS trung học phổ thông................................. 173 Bảng 4.19. Những thay đổi về điểm số trƣớc và sau khi tham gia dự án .............. 178
viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Cấu trúc năng lực theo UNESCO .......................................................... 16 Sơ đồ 1.2. Cấu trúc năng lực ngôn ngữ giao tiếp .................................................... 23 Sơ đồ 1.3. Quy trình DH Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp ..................................................................................... 43 Biểu đồ 2.1. Thực trạng năng lực giao tiếp của HS trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm thông qua quá trình tự học (autonomy), tự rèn luyện (self- practice) theo đánh giá của HS ........................................................................ 84 Biểu đồ 4.1. Điểm học trung bình các môn thực hành Ngoại ngữ của HS tham gia câu lạc bộ CEC và HS không tham gia câu lạc bộ CEC .......................... 177 Biểu đồ 4.2. Điểm trung bình kĩ năng nghe và nói của học sinh phổ thông trƣớc và sau khi tham gia dự án Trò chuyện với ngƣời bản ngữ qua Skype .......... 178
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Giáo dục phát triển năng lực giao tiếp học sinh ngày nay đã trở thành xu hƣớng của giáo dục thế giới. Đồng thời việc hiểu biết và tri thức của con ngƣời đều bắt nguồn từ sự tƣơng tác của cá nhân với môi trƣờng sống. Đó là quá trình cá nhân trải nghiệm cuộc sống thông qua việc quan sát, lắng nghe, thực hành, thực nghiệm, trải nghiệm thực tiễn. Do vậy, trong dạy học và giáo dục cần coi trọng tính chủ thể và kinh nghiệm của HS thông qua việc tổ chức cho HS trải nghiệm trong những bối cảnh thực tiễn, nhằm giúp HS tích lũy những kinh nghiệm mới, kiến thức mới và cách thức hành động mới, phát triển năng lực cá nhân. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là chiến lƣợc dạy học lấy hoạt động trải nghiệm của HS làm trung tâm. Giá trị mà chiến lƣợc dạy học này đem lại cho HS là giúp HS phát triển và phát triển năng lực hành động. Với giá trị đó, dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là một xu thế dạy học mà giáo dục hiện đại hƣớng tới khi HS ngoài việc cần có học vấn thì còn phải có năng lực hành động. Việt Nam đang trong quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đòi hỏi cả ngƣời dạy và HS phải vận dụng đƣợc những hiểu biết và kinh nghiệm của mình vào giải quyết những vấn đề của thực tiễn cuộc sống. Theo đó, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần VIII Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI và Quyết định số 1400/QĐ-TTg phê duyệt Đề án "Dạy học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân, giai đoạn 2008-2020"… đã chỉ đạo, hƣớng dẫn, triển khai đổi mới chƣơng trình, phƣơng pháp dạy học ở các môn học và hoạt động giáo dục, trong đó có môn Ngoại ngữ là một môn học ở tất cả các cấp học, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời kì hội nhập quốc tế. Dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm là một trong những giải pháp có thể thực hiện đƣợc yêu cầu đổi mới đó. Cấp THPT là cấp học cuối cùng của giáo dục phổ thông. Sau khi học xong, học sinh THPT có thể tiếp tục học lên hoặc tham gia vào thị trƣờng lao động và cả hai hƣớng này đều cần đến Ngoại ngữ để tự học, tự tìm kiếm thông tin, tìm việc làm, nâng cao trình độ hay cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của các em. Do đó, cùng với hoạt động học tập để trau dồi kiến thức hay tìm việc làm, phát triển năng lực NNGT của học sinh THPT cũng cần phải không ngừng phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng, hứng thú của cá nhân và yêu cầu của xã hội hiện đại. Năng lực NNGT chỉ đƣợc phát triển khi HS áp dụng tốt kiến thức ngôn ngữ nền, kĩ năng và các kinh nghiệm sống vào việc giải quyết các tình huống thực tiễn của cuộc sống hàng ngày. Nhƣ vậy, việc phát triển năng lực NNGT ở cấp THPT phải đƣợc dựa trên một kiến thức nền cơ bản nhằm trang bị cho học sinh kĩ năng
2 học tập suốt đời để không ngừng học tập, làm việc và giải trí. Nhƣ vậy, đối với việc dạy học ngoại ngữ nói chung và dạy học tiếng Anh nói riêng, phát triển năng lực NNGT ở cấp THPT có vai trò rất lớn: giúp xác định năng lực NNGT của ngƣời học; giúp cung cấp thông tin phản hồi về việc dạy học để giúp các bên liên quan điều chỉnh để nâng cao chất lƣợng dạy học Ngoại ngữ. Trong nhiều trƣờng hợp, phát triển năng lực NNGT ở cấp THPT không còn là một hoạt động tách rời của quá trình dạy học Ngoại ngữ, mà trở thành một bộ phận cấu thành của quá trình này: phát triển là học tập và học tập cũng là phát triển [129]. Tuy nhiên, nhìn chung, hiện nay việc dạy và học Ngoại ngữ tại Việt Nam ở các cấp học nói chung và cấp THPT nói riêng vẫn còn hạn chế: chƣa thực sự phản ánh một cách chính xác năng lực Ngoại ngữ của ngƣời học; phát triển năng lực NNGT chƣa đúng và đủ mục tiêu của môn học; trong nhiều trƣờng hợp phát triển năng lực NNGT mới chỉ dừng ở mức xác định nhận thức và tƣ duy bậc thấp mà chƣa phát triển đƣợc các năng lực chung, các năng lực chuyên biệt gắn với các môn học và lĩnh vực học tập, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh...; và vai trò điều chỉnh giảng dạy Ngoại ngữ vẫn còn chƣa đƣợc coi trọng đúng mức [28, 44]. Ngoài ra, đối với việc học và thi Ngoại ngữ nói chung và tiếng Anh nói riêng thì tình trạng cũng tƣơng tự nhƣ ở Mỹ trƣớc năm 2015. Các hoạt động dạy và học tiếng Anh bị tác động và thay đổi, thay vì tập trung vào dạy học, nhiều giáo viên chú trọng đến luyện thi cho ngƣời học. Theo đó, những hoạt động học tập tích cực, giúp phát triển năng lực NNGT, giúp phát triển năng lực sáng tạo, kĩ năng tƣ duy, suy luận, kĩ năng phản biện... dần bị xem nhẹ hoặc bỏ qua vì những hoạt động học tập nhƣ vậy không trực tiếp làm tăng điểm số đạt đƣợc trong các kì thi - kiểm tra [79]. Các trƣờng trung học phổ thông ở Việt Nam cũng đang thực hiện đổi mới đào tạo nhằm đáp ứng yêu cầu của đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Học sinh trung học phổ thông sau khi tốt nghiệp cần đạt đƣợc các chuẩn năng lực đó để có thể thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ giáo dục trong thời kỳ mới. Nhƣ vậy, vấn đề đặt ra đối với các trƣờng trung học phổ thông là phải đổi mới phƣơng pháp dạy học môn học nói chung và môn Ngoại ngữ nói riêng theo hƣớng phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh. Một phƣơng thức hữu hiệu cho việc đổi mới này là tăng cƣờng tổ chức cho học sinh trải nghiệm các vấn đề của thực tiễn trong quá trình dạy học các môn học dựa trên hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của họ, coi hoạt động trải nghiệm của học sinh là trung tâm của việc dạy học. Nhƣ vậy dạy học theo tiếp cận trải nghiệm cần đƣợc vận dụng vào trong dạy học Ngoại ngữ ở các trƣờng trung học phổ thông hiện nay mới có thể phát triển đƣợc năng lực giao tiếp cho học sinh và đáp ứng đƣợc nhu cầu của xã hội.
3 Trƣớc những đòi hỏi về lí luận và thực tiễn nhƣ trình bày ở trên, “Phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghi m” đƣợc lựa chọn để thực hiện nghiên cứu đề tài luận án Tiến sĩ Giáo dục học. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng quy trình phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh THPT. 3. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Vấn đề phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm. 4. Giả thuyết khoa học Năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ của học sinh trung học phổ thông hiện nay còn nhiều hạn chế. Nếu đề xuất đƣợc một quy trình tổ chức chung và các hoạt động cụ thể phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm phù hợp, xây dựng môi trƣờng giao tiếp dự án học tập, tạo cơ hội cho học sinh THPT trải nghiệm giao tiếp qua dạy học dự án, rèn luyện năng lực nghe hiểu, năng lực nói thuyết trình thì sẽ phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ của học sinh THPT và nâng cao hiệu quả của hoạt động dạy học ngoại ngữ. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm. 5.2. Đánh giá thực trạng nhận thức, năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT và phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm. 5.3. Xây dựng quy trình khoa học và sử dụng hợp lý các biện pháp nhằm phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm. 5.4. Thực nghiệm sƣ phạm kiểm chứng tính khả thi của quy trình và các biện pháp đã đề xuất nhằm phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm.
4 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung nghiên cứu - Luận án nghiên cứu về khái niệm “năng lực giao tiếp trong dạy học ngoại ngữ” trong giới hạn chỉ nói về “năng lực ngôn ngữ giao tiếp” (ngoại ngữ). Năng lực ngôn ngữ giao tiếp ở đây đƣợc hiểu là năng lực sử dụng ngôn ngữ (ngoại ngữ) để giao tiếp. Do vậy, luận án chỉ đi sâu vào tiếp cận hoạt động ngôn ngữ giao tiếp. - Luận án dựa vào chu trình học tập trải nghiệm của David A.Kolb để tập trung thiết kế và tổ chức dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông theo tiếp cận trải nghiệm. - Luận án tập trung giải quyết vấn đề năng lực giao tiếp bằng ngôn ngữ và dùng ngoại ngữ làm phƣơng tiện, công cụ giao tiếp (không phải tiếng mẹ đẻ). Do đó, luận án đi sâu vào việc tổ chức hoạt động dạy học Ngoại ngữ của giáo viên, đảm bảo trong hoạt động dạy học đó, mọi học sinh trung học phổ thông đều đƣợc định hƣớng, tạo cơ hội, điều kiện học Ngoại ngữ để phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp thông qua trải nghiệm. - Đề tài nghiên cứu đề xuất quy trình và các biện pháp tổ chức dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp cho học sinh trung học phổ thông; thực nghiệm quy trình và các biện pháp đó đối với hoạt động dạy học một môn Ngoại ngữ cụ thể là môn Tiếng Anh - một trong những môn Ngoại ngữ chính tại các trƣờng THPT. - Khảo nghiệm ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu, giảng dạy và đánh giá Ngoại ngữ về quy trình và các biện pháp đƣợc đề xuất. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu - Thực trạng dạy học môn Ngoại ngữ đƣợc khảo sát ở 07 trƣờng THPT trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đây là những trƣờng đầu tiên của thành phố có đầy đủ cơ sở vật chất và đội ngũ GV dạy học chƣơng trình môn Ngoại ngữ thí điểm theo Đề án Ngoại ngữ Quốc Gia 2020, cũng là những đại diện cho loại trƣờng có bề dày lịch sử và trƣờng mới đƣợc thành lập với quy mô đào tạo rộng hẹp và ở các vùng khác nhau của thành phố. Cụ thể: Kim Liên (trƣờng công lập trong khu vực nội thành có bề dày lịch sử ), Hecmann Gmeiner (trƣờng bán tự chủ mới đƣợc thành lập), Trung Giã (trƣờng công lập ở khu vực ngoại thành ), Phan Huy Chú (trƣờng bán tự chủ chất lƣợng cao mới đƣợc thành lập), Đống Đa (trƣờng công lập trong khu vực nội thành có bề dày lịch sử ), Tây Hồ (trƣờng công lập mới đƣợc thành lập) và Nguyễn Thị Minh Khai (trƣờng công lập ở khu vực ngoại thành có bề dày lịch sử) làm cơ sở cho nghiên cứu phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh trung học phổ thông.
5 - Đối tƣợng khảo sát thực trạng là học sinh trung học phổ thông (Lớp 10, 11, và 12) đang theo học chƣơng trình Ngoại ngữ thí điểm, các chuyên gia giáo dục (phụ trách môn Ngoại ngữ tại Sở), cán bộ quản lý (hiệu trƣởng, hiệu phó, tổ trƣởng chuyên môn phụ trách môn Ngoại ngữ tại trƣờng) và giáo viên dạy Ngoại ngữ tại 07 trƣờng trung học phổ thông đại diện trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Về thực nghiệm sƣ phạm: Tiến hành thực nghiệm và đánh giá kết quả thực nghiệm quy trình và các biện pháp tổ chức dạy học môn Ngoại ngữ (môn tiếng Anh) theo tiếp cận trải nghiệm trên khách thể là học sinh trung học phổ thông (lớp 10, 11 và 12) trƣờng THPT Đống Đa và trƣờng THPT Kim Liên đang học chƣơng trình Ngoại ngữ thí điểm trong thời gian 4 năm học: từ năm học 2015 - 2016 đến học kì II năm học 2018 - 2019. 7. Quan điểm tiếp cận và Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Các quan điểm tiếp cận nghiên cứu 7.1.1. Tiếp cận trải nghiệm Nghiên cứu, phân tích và tổ chức dạy học môn Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo hƣớng tổ chức các hoạt động thực tiễn cho học sinh, tạo môi trƣờng học tập để học sinh trải nghiệm dựa trên hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của họ, từ đó giúp học sinh tích lũy những kiến thức, kinh nghiệm mới và hình thành, phát triển năng lực giao tiếp. 7.1.2. Tiếp cận năng lực Quá trình dạy học môn Ngoại ngữ cho học sinh THPT đƣợc nghiên cứu, phân tích và đánh giá trong quá trình tổ chức cho học sinh vận dụng kiến thức, kĩ năng vào việc tổ chức các hoạt động dạy học Ngoại ngữ , hoạt động giáo dục và giải quyết những vấn đề của thực tiễn giáo dục. Xem xét kết quả của quá trình này là các năng lực làm việc độc lập, năng lực hợp tác, năng lực khám phá và sáng tạo, năng lực dạy học, năng lực giáo dục của học sinh cùng những năng lực khác. 7.1.3. Tiếp cận theo hệ thống – cấu trúc - Tiếp cận hệ thống cấu trúc cho phép nhìn nhận một cách sâu sắc, toàn diện và khách quan về quá trình phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT.Từ đó giúp chúng ta thấy đƣợc mối quan hệ giữa các thành tố cấu thành năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm nói chung và mối quan hệ giữa các quá trình giáo dục khác của nhà trƣờng phổ thông nói riêng. - Quy trình dạy học phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm cần đƣợc đề xuất và thực hiện trong quá trình toàn vẹn và quan hệ với các hoạt động giáo dục khác ở nhà trƣờng phổ thông.
6 7.1.4.Tiếp cận hoạt động: Trên cơ sở dạy học và phát triển năng lực ngôn ngữ (Ngoại ngữ) đòi hỏi HS phải thực hiện các hoạt động giao tiếp cụ thể, luận án tiếp cận nghiên cứu vấn đề theo quy trình hoạt động trải nghiệm gồm các giai đoạn và hoạt động sử dụng ngôn ngữ khác nhau. 7.1.5.Tiếp cận thực tiễn Tác giả tiếp cận những yêu cầu từ thực tiễn dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT và thực tiễn phát triển năng lực ngôn ngữ (Ngoại ngữ) cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm. 7.2. H thống các phương pháp nghiên cứu cụ thể Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu đã đề ra, tác giả sử dụng những phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể nhƣ sau: 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng phối hợp các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh… các công trình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc có liên quan đến đề tài nhằm xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu. 7.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn  Phương pháp khảo sát bằng phiếu hỏi Phƣơng pháp khảo sát bằng phiếu hỏi dành cho cán bộ QLGD, GV và học sinh THPT nhằm tìm hiểu thực trạng năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm của học sinh và thực trạng phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm ở các trƣờng THPT. Từ đó, những thông tin quan trọng làm căn cứ cho việc đề xuất quy trình dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp cho học sinh THPT.  Phương pháp quan sát sư phạm Phƣơng pháp quan sát sƣ phạm nhằm quan sát, thu thập những số liệu cụ thể về thực trạng dạy học Ngoại ngữ ở THPT hiện nay và quy trình phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT có hiệu quả thực sự nhƣ thế nào trong thực tiễn. (Xem phụ lục 3,4,9,10)  Phương pháp phỏng vấn Tiến hành phỏng vấn một số CBQL, GV, HS nhằm thu thập, chính xác hóa và bổ sung những thông tin trực tiếp từ các đối tƣợng đƣợc khảo sát qua phiếu hỏi và quan sát.  Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Việc nghiên cứu các sản phẩm đã đạt đƣợc của HS (các bức ảnh chụp, video clips, đĩa thu âm hay các dự án học tập “Project”…do HS thực hiện trong quá trình học Ngoại ngữ ) để thu thập thông tin về quá trình dạy học nhằm phát triển năng
7 lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT.  Phương pháp thực nghi m sư phạm Phƣơng pháp thực nghiệm khoa học để kiểm tra độ tin cậy của quy trình phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT qua kĩ thuật chọn mẫu thực nghiệm và mẫu đối chứng tƣơng đƣơng, so sánh chéo và so sánh đầu vào và đầu ra của mẫu thực nghiệm.  Phương pháp chuyên gia Phƣơng pháp chuyên gia đƣợc sử dụng trong đề tài này là một trong những phƣơng pháp chủ yếu nhằm thu thập các ý kiến của những ngƣời có kinh nghiệm, có kiến thức chuyên sâu trong lĩnh vực nghiên cứu về các nội dung liên quan đến đề tài vì đây là một đề tài mang tính chất liên ngành, liên môn và có tính tích hợp cao. 7.2.3. Nhóm phương pháp thống kê toán học Đề tài sử dụng một số thuật toán (công thức, hàm số…) của toán học thống kê, phần mềm Epidata 3.1, Excel 2010 với mục đích phân tích, định lƣợng và định tính các số liệu khảo sát thực trạng và thực nghiệm sƣ phạm. 8. Những luận điểm bảo vệ - Phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm sẽ giúp học sinh THPT thực hiện các hoạt động tƣơng tác, giao tiếp trong cuộc sống, học tập và lao động. Vì vậy, việc phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cần đƣợc tiến hành trong quá trình giáo dục THPT ở Việt Nam. - Ở các trƣờng THPT hiện nay, việc phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm còn chƣa đƣợc quan tâm đúng mức cả về lí luận và thực tiễn (ví dụ: lí luận còn thiếu, tần suất sử dụng chƣa nhiều, nhiều nhóm kĩ năng của GV và HS… còn hạn chế). - Để phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT, cần xây dựng một quy trình dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm chặt chẽ, tác động vào nhận thức, kĩ năng học và nhu cầu dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT. Phải đƣợc thực hiện đồng bộ cả lý luận và thực hành, tiến hành xuyên suốt từ việc lập kế hoạch đồng bộ, thiết kế và tổ chức đƣợc các hoạt động dạy học Ngoại ngữ cụ thể theo tiếp cận trải nghiệm phù hợp với nội dung chủ đề từng bài trong khung chƣơng trình Ngoại ngữ THPT. - Trong bối cảnh lớp học, nếu sử dụng hợp lý quy trình phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm sẽ giúp nâng cao chất lƣợng của các hoạt động DH Ngoại ngữ, qua đó góp phần tăng động lực
8 học tập cho HS. Việc tìm hiểu, lựa chọn, hệ thống những vấn đề cốt lõi về năng lực ngôn ngữ giao tiếp, cũng nhƣ việc chỉ ra một cách tƣờng minh khả năng ứng dụng những tri thức này vào phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ cho học sinh THPT theo tiếp cận trải nghiệm sẽ giúp GV và HS ý thức đƣợc một cách rõ hơn về tính khoa học, lợi ích của phát triển năng lực giao tiếp. 9. Những đóng góp mới của luận án 9.1. Về lí luận Hệ thống hóa, bổ sung, làm phong phú cơ sở lí luận về biện pháp phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT bao gồm: hệ thống khái niệm công cụ, các nhóm kĩ năng giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ của học sinh THPT, các biện pháp phát triển, môi trƣờng giáo dục và các yếu tố ảnh hƣởng đến việc phát triển năng lực ngôn ngữ giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh THPT học sinh THPT. 9.2. Về thực tiễn - Phát hiện thực trạng năng lực NNGT trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm và phát triển năng lực NNGT trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh các trƣờng hiện nay cho học sinh THPT ở Hà Nội đƣợc mô tả, phân tích trên cơ sở thang đánh giá với 20 kĩ năng thành phần thuộc 5 nhóm kĩ năng cơ bản cần rèn luyện, hình thành cho học sinh THPT; - Đề xuất đƣợc quy trình chung và các hoạt động phát triển năng lực NNGT cho HS trong các trƣờng THPT trong dạy học ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm một cách hiệu quả; Thực nghiệm với nhóm hoạt động 1 và 2 cho thấy tính hiệu quả, khả thi của quy trình đã đề xuất; - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý giáo dục và các nhà trƣờng THPT nhằm nâng cao hiệu quả và đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới của quá trình dạy học Ngoại ngữ THPT. 10. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, các phụ lục, nội dung chính của luận án gồm: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận của phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh trung học phổ thông. Chƣơng 2. Thực trạng phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh học sinh trung học phổ thông. Chƣơng 3. Quy trình và biện pháp phát triển năng lực giao tiếp trong dạy học Ngoại ngữ theo tiếp cận trải nghiệm cho học sinh học sinh trung học phổ thông. Chƣơng 4. Thực nghiệm sƣ phạm
9 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGÔN NGỮ GIAO TIẾP TRONG DẠY HỌC NGOẠI NGỮ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực, năng lực giao tiếp 1.1.1.1. Nghiên cứu về năng lực Phạm trù năng lực đƣợc nhiều học giả trong nƣớc và quốc tế thuộc nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau về cách nghiên cứu. Theo quan niệm của OECD (2020), năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu phức tạp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể. Ở Việt Nam, các tác giả Nguyễn Thuý Hồng [40], Nguyễn Thành Thi (2014) [83] cho rằng năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân, phù hợp với yêu cầu của một hoạt động nhất định, đảm bảo cho hoạt động có hiệu quả, hay nói cách khác năng lực là khả năng vận dụng các kiến thức, kĩ năng, thái độ, niềm tin, giá trị, ... vào việc thực hiện các nhiệm vụ trong những hoàn cảnh cụ thể của thực tiễn. Khung quy chiếu chung các ngôn ngữ Châu Âu [2] cũng nêu rõ “Năng lực là tập hợp kiến thức, kĩ năng và nền tảng sẵn có cho hành động”, nhƣ vậy khái niệm này đề cập đến các yếu tố cần phải tích lũy của chủ thể HS nhằm vận dụng trong một tình huống cụ thể nào đó. 1.1.1.2. Những nghiên cứu về năng lực giao tiếp Các tác giả của Khung quy chiếu chung các ngôn ngữ Châu Âu [2] cho rằng năng lực giao tiếp là khả năng của một cá nhân nói chung và HS nói riêng thực hiện một hoạt động nào đó, ở đây là hành động giao tiếp trong ngôn ngữ cần học. Vào những năm gần đây, những chuyên khảo trong lĩnh vực này đi sâu vào nghiên cứu giao tiếp dƣới góc độ chuyên ngành và ứng dụng. Cụ thể:  Hướng thứ nhất: Hướng nghiên cứu NLGT dựa trên tính chất trong tổ chức Ở Mỹ, một quốc gia rất phát triển đã coi đây là hƣớng nghiên cứu phổ biến. Tác giả Robert Barrass (1990) [160] đã nhấn mạnh các NLGT cá nhân đặc biệt quan trọng trong các mối quan hệ của tổ chức. Tại Việt Nam, tác giả Nguyễn Văn Đồng [56] chia thành 3 nhóm năng lực giao tiếp sau: - Nhóm năng lực giao tiếp ngôn ngữ bao gồm: Kĩ năng lắng nghe; kĩ năng diễn đạt; kĩ năng phân tích tình huống; kĩ năng tổ chức thông tin; kĩ năng trình bày văn bản. - Nhóm năng lực giao tiếp phi ngôn ngữ bao gồm: Kĩ năng mặc; kĩ năng kiểm soát tƣ thế, cử chỉ; kĩ năng kiểm soát biểu hiện nét mặt và cái nhìn; kĩ năng kiểm soát lĩnh vực phi ngôn ngữ của lời nói.