Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:243

Thêm vào BST

Báo xấu

24
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án "Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh" nhằm nghiên cứu lí luận; khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS tại Tp Hồ Chí Minh, Luận án đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh, góp phần thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ thông mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh

ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN NGUYỄN VĂN HIẾU QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2022
ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN NGUYỄN VĂN HIẾU QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9 14 01 14 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Mỵ Giang Sơn THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2022
iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài......................................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu....................................................................................... 3 4. Giả thuyết nghiên cứu .............................................................................................................. 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................................ 4 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu................................................................................................. 5 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................................... 5 8. Đóng góp mới của luận án ....................................................................................................... 7 9. Cấu trúc của luận án................................................................................................................. 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ................................................................................................................................... 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ............................................................................................. 9 1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học .................................................................................................................................9 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học ...............................................................................................22 1.1.3. Khái quát kết quả các công trình đã công bố và những vấn đề đặt ra cần giải quyết......................................................................................................................34 1.2. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ..................... 35 1.2.1. Khái niệm về dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ........................................................................................................................35 1.2.2. Mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực ........39 1.2.3. Nội dung dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ........................................................................................................................40 1.2.4. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ........................................................................................................................42 1.2.5. Hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực .........................................................................................................................43 1.2.6. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ..................................................................................................44
iv 1.2.7. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ..................................................................................................47 1.3. Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ....... 48 1.3.1. Khái niệm quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...........................................................................................................48 1.3.2. Vai trò, tầm quan trọng của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ......................................................................................50 1.3.3. Lập kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ........................................................................................................................51 1.3.4. Tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...............................................................................................................................57 1.3.5. Lãnh đạo/chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .................................................................................................................64 1.3.6. Kiểm tra, đánh giá dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...........................................................................................................68 1.3.7. Quản lí các điều kiện hỗ trợ dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .............................................................................................71 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .................................................................................................................... 72 1.4.1. Các yếu tố thuộc về cán bộ quản lí .............................................................72 1.4.2. Các yếu tố thuộc về giáo viên .....................................................................73 1.4.3. Các yếu tố thuộc về môi trường, điều kiện làm việc ..................................74 Kết luận chương 1 ....................................................................................................................... 76 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH..................................................... 78 2.1. Khái quát về kinh tế, xã hội Thành phố Hồ Chí Minh ................................................ 78 2.1.1. Khái quát về kinh tế ....................................................................................78 2.1.2. Khái quát về văn hóa, xã hội ......................................................................79 2.1.3. Khái quát về giáo dục .................................................................................80 2.2. Tình hình chuẩn bị, tổ chức triển khai Chương trình giáo dục phổ thông theo tiếp cận năng lực người học ở Thành phố Hồ Chí Minh ............................................................ 85 2.3. Khái quát về tổ chức khảo sát thực trạng ....................................................................... 87 2.3.1. Mục đích, nội dung và thời gian khảo sát ...................................................88
v 2.3.2. Khách thể khảo sát ......................................................................................88 2.3.3. Phương pháp khảo sát .................................................................................88 2.4. Thực trạng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh ......................................................... 90 2.4.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .............................................................................................90 2.4.2. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học theo định hướng phát triển năng lực ...............................................................................................................................92 2.4.3. Thực trạng sử dụng các phương pháp/kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...................................................................93 2.4.4. Thực trạng thực hiện các hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...................................................................96 2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả kết quả học tập trong dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ........................................99 2.4.6. Thực trạng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ....................................................................................101 2.5. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh.................................................... 104 2.5.1. Thực trạng nhận thức về vai trò, tầm quan trọng của quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực ...........................................................................104 2.5.2. Thực trạng lập kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ................................................................................................105 2.5.3. Thực trạng tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh .........................................................................................................108 2.5.4. Thực trạng lãnh đạo/chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...........................................................................................112 2.5.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ...........................................................................................115 2.5.6. Thực trạng quản lí các điều kiện hỗ trợ dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trường trung học cơ sở ....................................117 2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................................................................................ 120 2.6.1. Các yếu tố thuộc về cán bộ quản lí ...........................................................120
vi 2.6.2. Các yếu tố thuộc về giáo viên ...................................................................121 2.6.3. Các yếu tố thuộc về môi trường, điều kiện làm việc ................................123 2.7. Đánh giá chung về thực trạng.......................................................................................... 124 2.7.1. Mặt mạnh ..................................................................................................124 2.7.2. Mặt yếu .....................................................................................................124 2.7.3. Nguyên nhân của thực trạng .....................................................................126 Kết luận chương 2 ..................................................................................................................... 128 CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT VÀ NĂNG LỰC HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............................................................................... 129 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp.......................................................................................... 129 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ...........................................................129 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ...........................................................129 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, hiệu quả ..............................................129 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học, đồng bộ ...........................................130 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống, kế thừa và phát triển ........................130 3.2. Các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh.................................... 130 3.2.1. Biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua công tác xây dựng kế hoạch ................................................131 3.2.2. Biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua công tác tổ chức ...................................................................139 3.2.3. Biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua công tác lãnh đạo/chỉ đạo ....................................................152 3.2.4. Biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua công tác kiểm tra, đánh giá ..................................................162 3.3. Quan hệ giữa các biện pháp đề xuất .............................................................................. 168 3.4. Khảo sát tính cần thiết và khả thi của các biện pháp ................................................. 168 3.4.1. Mục đích khảo sát .....................................................................................168 3.4.2. Phương pháp khảo sát ...............................................................................168 3.4.3. Khách thể khảo sát ....................................................................................169 3.4.4. Kết quả khảo sát ........................................................................................169 3.5. Thử nghiệm biện pháp ...................................................................................................... 175 3.5.1. Mục đích, nội dung và cơ sở thử nghiệm .................................................175
vii 3.5.2. Đối tượng, phạm vi và thời gian thử nghiệm ............................................175 3.5.3. Phương pháp thử nghiệm ..........................................................................175 3.5.4. Tiến trình thử nghiệm ...............................................................................176 3.5.5. Kết quả thử nghiệm...................................................................................179 3.5.6. Kết luận thử nghiệm .................................................................................187 Kết luận chương 3 ..................................................................................................................... 188 KẾT LUẬN, KHUYẾN NGHỊ .............................................................................................. 189 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ................................................................................................................................... 193 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 194
viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Các chữ viết tắt Nội dung đầy đủ 1. BGH Ban Giám hiệu 2. BT Bình thường 3. CBQL Cán bộ quản lí 4. ĐTB Điểm trung bình 5. GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 6. GV Giáo viên 7. HS Học sinh 8. IQT Ít quan trọng 9. ITH Ít thực hiện 10. K kém 11. Kh Khá 12. KQT Không quan trọng 13. KTH Không thực hiện 14. QT Quan trọng 15. RQT Rất quan trọng 16. RTX Rất thường xuyên 17. STN Sau thử nghiệm 18. T Tốt 19. TB Trung bình 20. THCS Trung học cơ sở 21. Tp Thành phố 22. TTCM Tổ trưởng chuyên môn 23. TTN Trước thử nghiệm 24. TX Thường xuyên 25. Y Yếu
ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1. Quy mô trường, lớp và HS THCS Tp Hồ Chí Minh .................................... 81 Bảng 2. Chất lượng đội ngũ CBQL và GV cấp THCS Tp Hồ Chí Minh .................. 82 Bảng 3. Trình độ chuyên môn đội ngũ CBQL và GV cấp THCS Tp Hồ Chí Minh .. 82 Bảng 4. Kết quả bồi dưỡng thường xuyên CBQL và GV cấp THCS Tp Hồ Chí Minh ..................................................................................................................... 83 Bảng 5. Quy ước thang đo các tiêu chí đánh giá theo 5 mức của Likert ..................... 89 Bảng 6. Kết quả đánh giá về vức độ và hiệu quả thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ..................................................................................................................... 90 Bảng 7. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả thực hiện nội dung dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ..................................................................................................................... 92 Bảng 8. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả thực hiện các phương pháp/kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh .......................................................................................... 94 Bảng 9. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả thực hiện các hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ............................................................................................... 97 Bảng 10. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả thực hiện việc kiểm tra, đánh giá kết quả kết quả học tập trong dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ......................................... 99 Bảng 11. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả sử dụng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ............................................................................................. 101 Bảng 12. Kết quả đánh giá vai trò, tầm quan trọng của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS ................................. 104 Bảng 13. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả của lập kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ................................................................................................................... 105
x Bảng 14. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả của tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ..... 108 Bảng 15. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả của lãnh đạo/chỉ đạo dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh .......................................................................................................... 112 Bảng 16. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả của kiểm tra, đánh giá dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh .......................................................................................................... 115 Bảng 17. Kết quả đánh giá về mức độ và hiệu quả thực hiện việc quản lí các điều kiện hỗ trợ dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ............................................................................ 117 Bảng 18. Kết quả đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về CBQL đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh (N = 1354).......................................................... 121 Bảng 19. Kết quả đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về GV đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ............................................................................ 122 Bảng 20. Kết quả đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố thuộc về môi trường, điều kiện làm việc đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS Tp Hồ Chí Minh ....................................... 123 Bảng 21. Kết quả đánh giá sự cần thiết của các biện pháp đề xuất ......................... 169 Bảng 22. Kết quả đánh giá tính khả thi của các biện pháp đề xuất ......................... 172 Bảng 23. Kết quả đánh giá hiệu quả tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh TTN ............. 179 Bảng 24. Kết quả đánh giá hiệu quả tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh STN ............. 181 Bảng 25. So sánh kết quả đánh giá hiệu quả tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh STN với TTN..................................................................................................... 183
xi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Mối quan hệ giữa các thành viên, bộ phận thực hiện dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS .................................................. 58 Biểu đồ 2.1. So sánh mức độ và hiệu quả thực hiện các thành tố dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh ................................................................................................................ 103 Biểu đồ 2.2. So sánh mức độ và hiệu quả thực hiện các nội dung quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh ......................................................................................................... 120
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ tri thức đặt GD&ĐT của tất cả các quốc gia trên thế giới trước những thách thức to lớn. Theo Bộ GD&ĐT (2018b): “Để bảo đảm phát triển bền vững, nhiều quốc gia đã không ngừng đổi mới giáo dục để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, trang bị cho các thế hệ tương lai nền tảng văn hoá vững chắc và năng lực thích ứng cao trước mọi biến động của thiên nhiên và xã hội. Đổi mới giáo dục đã trở thành nhu cầu cấp thiết và xu thế mang tính toàn cầu”. Một trong những nội dung, yêu cầu đổi mới giáo dục là đổi mới chương trình giáo dục theo hướng tiếp cận năng lực thay cho hướng tiếp cận nội dung như trước đây, nhằm thích ứng với sự bùng nổ tri thức loài người. Trong bối cảnh đó, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khoá XI) đã thông qua Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế (Nghị quyết 29) đã nêu 9 nhiệm vụ và giải pháp, trong đó có: “... Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của GD&ĐT theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học... Đổi mới căn bản công tác quản lí GD&ĐT, bảo đảm dân chủ, thống nhất; tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục, đào tạo; coi trọng quản lí chất lượng” (Ban Chấp hành Trung ương, 2013). Thực hiện Nghị quyết số 29/NQ-TW, Bộ GD&ĐT đã triển khai và công bố Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể và chương trình các môn học vào ngày 26/12/2018; đồng thời, danh mục sách giáo khoa lớp 1, 2 và 6 cũng được phê duyệt để đưa vào giảng dạy từ năm học 2019-2020. Như vậy, một trong những định hướng quan trọng của việc xây dựng chương trình, sách giáo khoa mới là tiếp cận phẩm chất và năng lực HS; do đó mọi hoạt động dạy học trong các nhà trường phổ thông phải thay đổi căn bản và toàn diện theo tiếp cận này và đây là vấn đề tất yếu, cấp thiết trong
2 giai đoạn hiện nay. Chương trình và sách giáo khoa mới đã được triển khai đưa vào giảng dạy và gặp không ít khó khăn đối với CBQL và GV, đặc biệt, chất lượng GV đã ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả thực hiện chương trình, bởi đa số họ vẫn quen với cách dạy học theo tiếp cận nội dung. Để thực hiện thành công chương trình mới, công tác quản lí của các cấp trong ngành Giáo dục đóng vai trò quan trọng, giúp điều tiết mọi hoạt động dạy học của GV đi đúng hướng. Do đó, quản lí dạy học theo hướng định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học là vấn đề tất yếu, cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. 1.2. Đã có nhiều nghiên cứu về dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học trên thế giới và ở Việt Nam. Đặc biệt, ở Việt Nam, từ khi Nghị quyết số 29-NQ/TW được ban hành (ngày 04/11/2013), các nhà quản lí, khoa học giáo dục mới chính thức có cơ sở pháp lí rõ ràng để tổ chức triển khai nhiều nghiên cứu xoay quanh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Kể từ đó, cụm từ “Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực” khá phổ biến và được nhắc lại thường xuyên trong các hoạt động chuyên môn ở bậc phổ thông. Nhiều giáo trình, đề tài, luận án, báo cáo khoa học… đã đi sâu vào từng lĩnh vực môn học hoặc các thành tố của quá trình dạy học ở các cấp, bậc học khác nhau nhằm hướng tới phát triển năng lực đặc thù hoặc năng lực chung (cốt lõi) cho người học. Tuy nhiên, các nghiên cứu về quản lí hoạt động này thì chưa được quan tâm nhiều. Mặc dù đã có những nghiên cứu về thực trạng, từ đó đề xuất biện pháp/giải pháp quản lí trên địa bàn cụ thể với phương pháp khảo sát phù hợp, nhưng nội dung khảo sát chưa đầy đủ và chưa đi và cụ thể, việc phân tích số liệu thu được vẫn chưa sâu sắc, phương pháp phỏng vấn chưa bổ sung cho phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi, do đó kết quả thu được chưa đủ độ tin cây; dẫn tới các biện pháp/giải pháp đề xuất chưa mang tính đặc thù, vẫn còn chung chung. Do đó, cần thiết phải có một nghiên cứu bài bản, đầy đủ, sâu sắc trên cơ sở khung lí luận vững chắc về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. 1.3. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Tp Hồ Chí Minh lần thứ X, nhiệm kì 2015-2020 cũng đã đưa ra 12 nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu, trong đó có nhiệm vụ:
3 “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giảng dạy và học tập theo hướng hiện đại, đáp ứng chuẩn giáo dục khu vực và quốc tế; phát triển tốt nhất năng lực sáng tạo của HS, coi trọng thực hành, thực tế; chú trọng giáo dục lối sống, nhân cách, đạo đức, lí tưởng và truyền thống cách mạng, ý chí kiên cường xây dựng và bảo vệ Tổ quốc...” (Ban Chấp hành Đảng bộ Tp Hồ Chí Minh, 2015). Để thực hiện nhiệm vụ này, Sở GD&ĐT cần có các giải pháp quản lí phù hợp với đặc thù của Thành phố. Thời gian qua đã có một số nghiên cứu liên quan đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS được thực hiện trên địa bàn Tp Hồ Chí Minh; tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu này mới chỉ đi vào từng lĩnh vực/môn học hoặc từng thành tố của quá trình dạy học mang tính rời rạc… Còn thiếu những nghiên cứu một cách tổng quát, bài bản, hệ thống, sâu sắc, toàn diện cho cả một cấp học ở bậc phổ thông, đặc biệt là ở cấp THCS; các biện pháp/giải pháp đề xuất vẫn chưa thể hiện rõ tính đặc thù của vùng miền, lĩnh vực/môn học...; đặc biệt, chưa có nghiên cứu nào được tiến hành ở cấp THCS tại Tp Hồ Chí Minh - một thành phố có nhiều điểm đặc thù về giáo dục bậc phổ thông nói chung, cấp THCS nói riêng. Vì những lí do trên, nghiên cứu đề tài “Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh” có tính thời sự, cấp thiết; có ý nghĩa thực tiễn, góp phần thiết thực trong việc thực hiện Nghị quyết 29 của Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khoá XI). 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận; khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS tại Tp Hồ Chí Minh, Luận án đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh, góp phần thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ thông mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong giai đoạn hiện nay. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
4 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lí hoạt động dạy học ở trường phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết nghiên cứu Dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế. Nếu hệ thống và phát triển được lí luận về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS và khảo sát, đánh giá chính xác, toàn diện thực trạng quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh, sẽ đề xuất được các biện pháp quản lí hoạt động này một cách thiết thực, hiệu quả và phù hợp với thực tiễn đặc thù của địa phương. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở trường THCS - Tổng quan nghiên cứu về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS; - Hệ thống hóa những vấn đề lí luận về dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS; - Hệ thống hóa những vấn đề lí luận về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS; - Các định các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh - Khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh;
5 - Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh; - Khảo sát, đánh giá thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. 5.3. Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. 5.4. Khảo sát tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 5.5. Thử nghiệm một số biện pháp đã đề xuất. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về đối tượng nghiên cứu Tập trung nghiên cứu quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS tại Tp Hồ Chí Minh của chủ thể quản lí là Sở GD&ĐT Tp Hồ Chí Minh. 6.2. Về địa bàn nghiên cứu - Các trường THCS trên địa bàn 22 quận, huyện, thành phố thuộc Tp Hồ Chí Minh. - Tổ chức thử nghiệm ở 124 trường THCS tại 22 quận, huyện, thành phố. 6.3. Về khách thể khảo sát - Nhóm 1: 03 CBQL Sở GD&ĐT (Trưởng phòng, Phó Trưởng phòng Giáo dục trung học); 13 CBQL Phòng GD&ĐT (Trưởng phòng, Phó Trưởng phòng); 361 CBQL là BGH trường THCS (Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng); 927 TTCM trường THCS. - Nhóm 2: 13 Chuyên viên Phòng Giáo dục trung học của Sở GD&ĐT; 37 chuyên viên Phòng GD&ĐT quận/huyện/thành phố. - Nhóm 3: 7251 GV trường THCS (396 Tổ phó chuyên môn, 6855 GV). 6.4. Về thời gian khảo sát - Tháng 3 đến tháng 5 năm 2021. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
6 7.1. Phương pháp tiếp cận - Tiếp cận hệ thống: Quan tâm toàn diện đến các yếu tố trong hệ thống năng lực của người học và các thành tố của hoạt động dạy học (mục tiêu dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, hình thức dạy học, đánh giá kết quả học tập của người học) trong mối quan hệ biện chứng giữa chúng với nhau. - Tiếp cận năng lực: Quản lí việc hình thành hệ thống các năng lực cho học sinh (theo tiếp cận dựa vào kết quả đầu ra), gồm: 1) Các năng lực chung của HS (Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo). 2) Năng lực đặc thù của HS (Năng lực ngôn ngữ; Năng lực tình toán; Năng lực khoa học; Năng lực công nghệ; Năng lực tin học; Năng lực thẩm mĩ; và Năng lực thể chất). - Tiếp cận thực tiễn: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS tại Tp Hồ Chí Minh phải phù hợp với thực tiễn kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục Tp Hồ Chí Minh (đời sống xã hội; điều kiện trường, lớp; đội ngũ CBQL, GV; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học; tình hình xã hội hóa giáo dục...). - Tiếp cận chức năng quản lí: Quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở trường THCS sẽ được xem xét, phân tích trên cơ sở tiếp cận các chức năng quản lí: lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo, kiểm tra dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS. 7.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: Sử dụng các phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp, phân loại và hệ thống hóa các kết quả nghiên cứu, tài liệu trong và ngoài nước liên quan đến khoa học quản lí, đến hoạt động dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS để tổng quan nghiên cứu vấn đề và xây dựng khung lí luận về quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở trường THCS. - Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: + Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: nghiên cứu các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện, các quyết định quản lí có liên quan của các cấp lãnh đạo và
7 các cấp quản lí giáo dục. + Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: khảo sát thực trạng hoạt động dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh; khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. + Phương pháp phỏng vấn sâu: phỏng vấn một số CBQL, GV; một số chuyên gia giáo dục về các vấn đề có liên quan. + Phương pháp thử nghiệm: thử nghiệm một biện pháp đề xuất nhằm khẳng định tình khả thi, độ tin cậy của kết quả nghiên cứu. - Nhóm phương pháp thống kê và xử lí số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS và Microsoft Excel để mã hóa, nhập liệu, phân tích thống kê nhằm đánh giá định lượng, đảm bảo độ tin cậy của kết quả thu được. 8. Đóng góp mới của luận án 8.1. Về mặt lí luận Hệ thống và phát triển lí luận về hoạt động dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS trường THCS. 8.2. Về mặt thực tiễn - Hình thành bức tranh thực trạng hoạt động dạy học và quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh. - Đề xuất các biện pháp quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS ở các trường THCS Tp Hồ Chí Minh có tính cấp thiết, tính khả thi, có ý nghĩa thực tiễn, phù hợp với đặc thù của Thành phố, góp phần thiết thực trong việc thực hiện Nghị quyết 29 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khoá XI) và Nghị quyết đại hội Đại biểu Đảng bộ Tp Hồ Chí Minh lần thứ X nhiệm kì 2015 -2020. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận án gồm có 03 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của quản lí dạy học theo định hướng phát triển phẩm