Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:226

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm đánh giá thực trạng quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp tại một số cơ sở GDNN, đề xuất các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học Giáo dục: Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ THANH THỦY QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HÀ NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM NGUYỄN THỊ THANH THỦY QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HÀ NAM Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. ĐẶNG BÁ LÃM 2. PGS.TS. NGUYỄN CÔNG GIÁP Hà Nội, 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận án tiến sĩ “Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các Khu công nghiệp tỉnh Hà Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, dƣới sự hƣớng dẫn của PGS.TS. Đặng Bá Lãm và PGS.TS. Nguyễn Công Giáp. Những nội dung nghiên cứu trong luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kì công trình nào của các tác giả khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thanh Thủy
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lý khoa học, Đào tạo và Hợp tác quốc tế cùng các Quí thầy cô giáo của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã hƣớng dẫn, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin trân trọng biết ơn PGS.TS. Đặng Bá Lãm, PGS.TS. Nguyễn Công Giáp đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thiện luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa học trong các Hội đồng thi các chuyên đề tiến sĩ, Hội đồng Seminar luận án tiến sĩ, Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp Bộ môn và Phản biện độc lập đã có nhiều góp ý quan trọng để tôi kịp thời nghiên cứu bổ sung và hoàn thiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn các Hiệu trƣởng, cán bộ quản lý, các thầy cô giáo, học sinh của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, Lãnh đạo Sở Lao động TB&XH, Lãnh đạo Ban quản lý dự án các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam, Cán bộ quản lý các doanh nghiệp và ngƣời lao động tại các doanh nghiệp thuộc các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong điều tra, khảo sát và thực hiện luận án. Và cuối cùng, tôi xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã hỗ trợ, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện và hoàn thiện luận án. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án Nguyễn Thị Thanh Thủy
iii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ vii DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ .................................................................................................. ix DANH MỤC SƠ ĐỒ.........................................................................................................x MỞ ĐẦU ...........................................................................................................................1 1. Lý do lựa chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .....................................................................................................4 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ...............................................................................4 4. Giả thuyết khoa học .......................................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................................4 6. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................5 7. Quan điểm tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu ..........................................................6 8. Những luận điểm bảo vệ ................................................................................................8 9. Đóng góp mới của luận án .............................................................................................8 10. Cấu trúc của luận án ....................................................................................................9 11. Nơi thực hiện đề tài nghiên cứu ..................................................................................9 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP ....................10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...............................................................................10 1.2. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................................29 1.2.1. Đào tạo ...........................................................................................................29 1.2.2. Quản lý đào tạo ..............................................................................................29 1.2.3. Nhân lực ..........................................................................................................31 1.2.4. Nhân lực trình độ trung cấp ...........................................................................32 1.2.5. Khu công nghiệp .............................................................................................33 1.2.6. Nhu cầu nhân lực trong các khu công nghiệp ................................................34 1.3. Đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp35 1.3.1. Nhu cầu nhân lực trình độ trung cấp trong các khu công nghiệp .....................35 1.3.2. Một số mô hình đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp ...........................................................................................................39 1.3.2.1. Mô hình phát triển chương trình đào tạo theo phương pháp DACUM (Developing a Curriculum).......................................................................................39 1.3.2.2. Mô hình đào tạo theo tiếp cận CDIO ..........................................................40 1.3.2.3. Mô hình đào tạo theo quá trình ...................................................................41 1.3.2.4. Mô hình đào tạo theo CIPO.........................................................................42
iv 1.3.3. Nội dung đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp ..................................................................................................................44 1.3.3.1. Yếu tố đầu vào .............................................................................................44 1.3.3.2. Yếu tố quá trình ...........................................................................................45 1.3.3.3. Yếu tố đầu ra ................................................................................................46 1.3.3.4. Yếu tố bối cảnh ............................................................................................47 1.4. Một số mô hình quản lý đào tạo tại các cơ sở giáo dục ........................................48 1.4.1. Mô hình quản lý giáo dục theo lý thuyết Tony Bush ......................................48 1.4.2. Mô hình quản lý đào tạo theo mục tiêu ..........................................................49 1.4.3. Mô hình quản lý đào tạo theo tiếp cận SEAMEO-VOCTECH .......................50 1.4.4. Mô hình quản lý đào tạo theo tiếp cận PDCA ................................................52 1.4.5. Mô hình quản lý đào tạo theo chức năng của Henry Fayol ...........................53 1.5. Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp theo tiếp cận chức năng dựa vào CIPO ............................................................54 1.5.1. Quản lý yếu tố đầu vào ...................................................................................54 1.5.2. Quản lý quá trình ............................................................................................58 1.5.3. Quản lý các yếu tố đầu ra ...............................................................................59 1.5.4. Tác động của bối cảnh tới quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp......................................................................61 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................................69 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HÀ NAM ................................................................................................................................70 2.1. Khái quát về tỉnh Hà Nam.....................................................................................70 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ...........................................................................................70 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ................................................................................70 2.1.3. Tổng quan về các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam ...........................................72 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ..................................................................................75 2.2.1. Mục tiêu của khảo sát .....................................................................................75 2.2.2. Đối tượng, địa bàn và thời gian khảo sát .......................................................76 2.2.3. Nội dung khảo sát ...........................................................................................76 2.2.4. Phương pháp khảo sát ....................................................................................77 2.2.5. Quy trình tổ chức khảo sát..............................................................................77 2.2.6. Xử lý số liệu khảo sát ......................................................................................78 2.3. Thực trạng đào tạo nhân lực trình độ trung cấp ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam .............................................78
v 2.3.1. Mạng lưới cơ sở giáo dục nghề nghiệp đào tạo nhân lực trình độ trung cấp ở tỉnh Hà Nam ..............................................................................................................78 2.3.2. Quy mô và cơ cấu trình độ, ngành nghề đào tạo tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đào tạo trình độ trung cấp tỉnh Hà Nam ......................................................80 2.3.3. Nhu cầu về nhân lực trình độ trung cấp ở các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam82 2.3.4. Chất lượng nhân lực trình độ trung cấp sau đào tạo tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tỉnh Hà Nam .........................................................................................84 2.3.5. Thực trạng đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam .........................................................................................86 2.4. Thực trạng quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam .....................................................................................99 2.4.1. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu vào...........................................................99 2.4.2. Thực trạng quản lý các yếu tố quá trình.......................................................108 2.4.3. Thực trạng quản lý các yếu tố đầu ra ...........................................................112 2.5. Đánh giá chung ...................................................................................................117 2.5.1. Điểm mạnh ....................................................................................................118 2.5.2. Điểm yếu .......................................................................................................118 2.5.3. Thời cơ ..........................................................................................................119 2.5.4. Thách thức ....................................................................................................120 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................................121 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ ĐÀO TẠO NHÂN LỰC TRÌNH ĐỘ TRUNG CẤP ĐÁP ỨNG NHU CẦU CỦA CÁC KHU CÔNG NGHIỆP TỈNH HÀ NAM .....122 3.1. Định hƣớng phát triển các khu công nghiệp tại Hà Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045 ..........................................................................................................................122 3.2. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp........................................................................125 3.2.1. Đảm bảo tính thực tiễn .................................................................................125 3.2.2. Đảm bảo tính khả thi ....................................................................................125 3.2.3. Đảm bảo cân đối cung – cầu ........................................................................125 3.3. Các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam .............................................................................125 3.3.1. Giải pháp 1: Tổ chức xác định nhu cầu đào tạo nhân lực trung cấp của các khu công nghiệp dựa vào năng lực .........................................................................125 3.3.2. Giải pháp 2: Tổ chức xây dựng chương trình đào tạo trung cấp theo chuẩn đầu ra đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp .................................................129 3.3.3. Giải pháp 3: Chỉ đạo đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nâng cao năng lực dạy thực hành nghề ......................................135
vi 3.3.4. Giải pháp 4: Đầu tư cơ sở vật chất, tài chính cho đào tạo nhân lực trung cấp đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp ..............................................................................139 3.3.5. Giải pháp 5: Thiết lập liên kết đào tạo giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp trong khu công nghiệp.................................................................144 3.3.6. Giải pháp 6: Tổ chức tư vấn và giới thiệu việc làm cho học sinh sau tốt nghiệp......................................................................................................................148 3.4. Mối liên quan giữa các giải pháp ........................................................................152 3.5. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ............................154 3.6. Thử nghiệm giải pháp đã đề xuất ........................................................................157 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................................167 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................................168 1. Kết luận......................................................................................................................168 2. Khuyến nghị ..............................................................................................................169 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................171 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ..............................................................................................................183 PHỤ LỤC ......................................................................................................................184
vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý CBQL NT Cán bộ quản lý nhà trƣờng CNH-HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa CTĐT Chƣơng trình đào tạo CSSDNL Cơ sở sử dụng nhân lực CSSX Cơ sở sản xuất CSVC Cơ sở vật chất DN Doanh nghiệp ĐTN Đào tạo nghề GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDNN Giáo dục nghề nghiệp GV Giáo viên HĐND Hội đồng nhân dân HS Học sinh KCN Khu công nghiệp KCX Khu chế xuất KKT Khu kinh tế KT-XH Kinh tế - Xã hội LĐ-TB&XH Lao động – Thƣơng binh và Xã hội MKH Mô-đun kĩ năng hành nghề NNL Nguồn nhân lực TCN Trung cấp nghề TW Trung ƣơng XNK Xuất nhập khẩu UBND Ủy ban nhân dân
viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1. 1. Khung lý thuyết về quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam .................................................................... 66 Bảng 2.1. Tổng hợp số nhân lực trình độ trung cấp tại các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam ................................................................................................................................ 74 Bảng 2.2. Bảng số lƣợng các loại phiếu khảo sát và đối tƣợng khảo sát ....................... 76 Bảng 2.3. Mạng lƣới các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đào tạo trình độ trung cấp trên địa bàn tỉnh Hà Nam năm 2018 ............................................................................................ 79 Bảng 2.4. Số học sinh tốt nghiệp theo nhóm ngành nghề đào tạo năm 2018................. 82 Bảng 2.5. Kết quả đánh giá về chất lƣợng nhân lực trình độ trung cấp tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tỉnh Hà Nam ........................................................................................ 85 Bảng 2.6. Đánh giá thực trạng đội ngũ giáo viên ........................................................... 88 Bảng 2.7. Thực trạng tuyển sinh tại các cơ sở đào tạo ................................................... 90 Bảng 2.8. Thực trạng nhu cầu phát triển nghề nghiệp của học sinh sau tốt nghiệp ....... 96 Bảng 2.9. Thực trạng các yếu tố bối cảnh ...................................................................... 98 Bảng 2.10. Thực trạng quản lý chƣơng trình đào tạo ..................................................... 99 Bảng 2.11. Thực trạng quản lý xác định nhu cầu đào tạo nhân lực của doanh nghiệp ......... 102 Bảng 2.12. Thực trạng quản lý công tác tƣ vấn hƣớng nghiệp và tuyển sinh chọn nghề cho học sinh phổ thông ................................................................................................. 104 Bảng 2.13. Quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo............................................. 106 Bảng 2.14. Thực trạng quản lý tài chính ...................................................................... 107 Bảng 2.15. Thực trạng quản lý hoạt động dạy – học .................................................... 108 Bảng 2.16. Thực trạng quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ............. 111 Bảng 2.17. Thực trạng quản lý việc thi và cấp văn bằng chứng chỉ ............................ 112 Bảng 2.18. Thực trạng quản lý việc tƣ vấn và giới thiệu việc làm cho học sinh tốt nghiệp ........................................................................................................................... 113 Bảng 2.19. Thực trạng quản lý thông tin việc làm của học sinh tốt nghiệp ................. 114 Bảng 2.20. Thực trạng quản lý sự phát triển nghề nghiệp của học sinh ...................... 115 Bảng 2.21. Thực trạng quản lý thông tin về sự thỏa mãn nhu cầu của các doanh nghiệp trong các khu công nghiệp ............................................................................................ 116 Bảng 3. 1. Kết quả khảo nghiệm mức độ cần thiết của các giải pháp .......................... 155 Bảng 3.2. Kết quả thăm dò mức độ khả thi của các giải pháp .................................... 156 Bảng 3.3. Thang điểm đánh giá kỹ năng thực hành nghề của học sinh cho từng kỹ năng nghề chủ yếu ................................................................................................................. 159 Bảng 3.4. Kết quả bài kiểm tra kỹ năng nghề của học sinh hai lớp thử nghiệm và đối chứng ............................................................................................................................ 162 Bảng 3.5. Giá trị Mean, Độ lệch chuẩn, Sai số chuẩn ................................................. 163 Bảng 3.6. Kết quả xử lý số liệu qua SPSS.................................................................... 164
ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tỷ lệ lao động chia theo trình độ đào tạo ở các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam tình hết quý IV năm 2018 .......................................................................................75 Biểu đồ 2.2. Xu hƣớng cơ cấu nhân lực tham gia đào tạo các bậc trình độ ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tỉnh Hà Nam .................................................................................81 Biểu đồ 2.3. Nhu cầu về nhân lực trình độ trung cấp ở các khu công nghiệp tỉnh Hà Nam .................................................................................................................................83 Biểu đồ 2.4. Đánh giá về thực trạng chƣơng trình đào tạo..............................................86 Biểu đồ 2.5. Thực trạng hoạt động dạy – học .................................................................93 Biểu đồ 2.6. Thực trạng thông tin về sự thỏa mãn nhu cầu của doanh nghiệp ...............97 Biểu đồ 2.7. Thực trạng quản lý đội ngũ giáo viên .......................................................100 Biểu đồ 2.8. Thực trạng điều tiết bối cảnh ....................................................................117 Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ...........155 Biểu đồ 3.2. Tỉ lệ kết quả kiểm tra kỹ năng nghề của lớp thử nghiệm và lớp đối chứng ...163
x DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ phƣơng pháp tiếp cận theo CIDO [89] ............................................... 41 Sơ đồ 1.2. Mô hình đào tạo theo CIPO .......................................................................... 43 Sơ đồ 1.3. Mô hình quản lý đào tạo theo mục tiêu [119] ............................................... 50 Sơ đồ 1.4. Sơ đồ mô hình quản lý đào tạo theo tiếp cận SEAMEO – VOCTECH........ 51 Sơ đồ 1.5. Mô hình quản lý đào tạo theo tiếp cận PDCA .............................................. 52 Sơ đồ 1.6. Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp..................................................................................................................... 65 Sơ đồ 3.1. Sơ đồ mạng lƣới liên kết tổ chức xác định nhu cầu đào tạo nhân lực trình độ trung cấp của các khu công nghiệp............................................................................... 126 Sơ đồ 3.2. Quy trình thu thập thông tin về nhu cầu nhân lực trình độ trung cấp để xác định nhu cầu đào tạo ..................................................................................................... 129 Sơ đồ 3.3. Quy trình tổ chức xây dựng chƣơng trình đào tạo trung cấp theo chuẩn đầu ra đáp ứng nhu cầu của các khu công nghiệp ................................................................... 133 Sơ đồ 3.4. Quy trình chỉ đạo phát triển đội ngũ giáo viên nâng cao năng lực dạy thực hành nghề ...................................................................................................................... 138 Sơ đồ 3.5. Quy trình đầu tƣ cơ sở vật chất, trang thiết bị đào tạo ................................ 142 Sơ đồ 3.6. Quy trình huy động đầu tƣ các nguồn lực tài chính trong đào tạo nhân lực trung cấp ....................................................................................................................... 143 Sơ đồ 3.7. Quy trình thiết lập đào tạo liên kết giữa các cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp................................................................................................................. 147 Sơ đồ 3.8. Quy trình tổ chức tƣ vấn và giới thiệu việc làm cho học sinh sau tốt nghiệp ...... 150 Sơ đồ 3.9. Mối liên hệ giữa các giải pháp .................................................................... 153
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Nhân lực là nhân tố quan trọng quyết định sự tồn tại, phát triển nhanh và bền vững của mỗi quốc gia. Phát triển nhân lực là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) bền vững của mỗi đất nƣớc. Trong xu thế toàn cầu hóa, các quốc gia, trong đó có Việt Nam đều có những cơ hội để phát triển song cũng phải đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến các vấn đề xã hội, trong đó có vấn đề giáo dục, đào tạo và phát triển nhân lực. Mục tiêu dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh đƣợc Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng nêu lên chỉ có thể đạt đƣợc bằng con đƣờng phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hƣớng CNH-HĐH đất nƣớc, trong đó việc phát triển khu công nghiệp (KCN), khu chế xuất có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Việc phát triển KCN, khu chế xuất ở Việt Nam sẽ góp phần thu hút đầu tƣ, đẩy mạnh xuất khẩu và góp phần thực hiện mục tiêu tăng trƣởng kinh tế. Bên cạnh đó, KCN, khu chế xuất còn tạo thêm công ăn việc làm cho ngƣời lao động – nguồn lực quan trọng hàng đầu trong việc quyết định sự thành công hay thất bại của các KCN. Vì thế, vấn đề đào tạo đội ngũ nhân lực có đủ trình độ chuyên môn kỹ thuật, đủ kiến thức, kỹ năng đáp ứng yêu cầu công việc ở các KCN có ý nghĩa thiết thực. Do vậy, vai trò của quản lý đào tạo đội ngũ nhân lực là vô cùng quan trọng trong giải quyết đáp ứng nhu cầu của các KCN. Vấn đề phát triển nhân lực cho các KCN trong thời kỳ toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế nằm trong vấn đề chung của phát triển nguồn nhân lực (NNL), vì vậy từ góc độ của nhà quản lý, trƣớc hết phải xem xét mối quan hệ giữa đào tạo, sử dụng và xây dựng môi trƣờng phát triển nhân lực. Trong mối quan hệ này, đào tạo nhân lực là bƣớc đi đầu tiên, có nhiều phƣơng thức để phát triển nhân lực, nhƣng giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) có vai trò quan trọng nhất. Để trở thành những nƣớc công nghiệp mới trong một thế giới đang biến đổi hết sức mạnh mẽ với nền kinh tế tri thức thì việc xử lý mối quan hệ giữa giáo dục – đào tạo và phát triển nhân lực có ý nghĩa rất quan trọng. Hiện nay, với quy luật cung – cầu của thị trƣờng lao động, đào tạo theo “hƣớng cung” đã không còn phù hợp, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trƣờng cạnh tranh và hội nhập quốc tế sâu rộng. Đào tạo nhân lực phải hƣớng tới đáp ứng tối đa nhu cầu đa dạng của khách hàng về số lƣợng, chất lƣợng cũng nhƣ cơ cấu ngành nghề và trình độ. Do vậy, để các cơ sở đào tạo nói chung và các cơ sở GDNN nói riêng tồn tại và phát
2 triển hợp quy luật, thì phƣơng thức đào tạo phải chuyển sang đào tạo theo “hƣớng cầu” là điều tất yếu. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng thì vấn đề chất lƣợng nhân lực đáp ứng nhu cầu xã hội, có khả năng cạnh tranh trong khu vực, châu lục hay trên thế giới là vấn đề đƣợc Đảng và Nhà nƣớc quan tâm bậc nhất. Ở Việt Nam, thực trạng về đội ngũ nhân lực hiện nay tuy đông đảo, nhƣng tỷ lệ đƣợc đào tạo thấp, trình độ đƣợc đào tạo thấp, cơ cấu ngành nghề không phù hợp, không đáp ứng đƣợc yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao động, càng không đáp ứng đƣợc yêu cầu sản xuất công nghiệp nói chung và các KCN nói riêng. Đây là một thách thức để Việt Nam hội nhập cùng thế giới, đặc biệt trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Vì thế, đây chính là bài toán mà các nhà quản lý cần tập trung giải quyết để có đƣợc đội ngũ nhân lực đáp ứng đƣợc cả về số lƣợng, cơ cấu và chất lƣợng phục vụ các KCN trong bối cảnh hiện nay. Bên cạnh đó, tỷ lệ lao động sau đào tạo không tìm đƣợc việc làm phù hợp với ngành nghề đƣợc đào tạo cao, theo số liệu của bản tin thị trƣờng lao động số 13, quý 1/2017 cho biết, có tới khoảng 326,2 nghìn ngƣời (chiếm gần 12% số lao động) thất nghiệp trên cả nƣớc là lao động đã qua đào tạo từ trung cấp trở lên. Vì thế, mối quan hệ giữa giáo dục – đào tạo và phát triển nhân lực nói chung, nhân lực cho các KCN nói riêng trong thời kỳ này đòi hỏi phải có những giải pháp có hiệu quả từ nhiều phƣơng diện, trong đó có nghiên cứu khoa học. Hà Nam là tỉnh cửa ngõ của Thủ đô, với hệ thống giao thông thuận tiện cả đƣờng bộ lẫn đƣờng thủy. Hà Nam đã và đang có những bƣớc đi nhanh chóng trên con đƣờng phát triển KT-XH, đặc biệt đến hết năm 2018, phát triển mạnh mẽ 8 KCN, trong đó 06 KCN đi vào hoạt động trọng điểm với cơ sở hạ tầng đồng bộ. Tỷ trọng công nghiệp trong tổng sản phẩm quốc nội tăng dần, năm 2018 giá trị sản xuất công nghiệp đạt 61,2%; thu hút đầu tƣ tăng so với cùng kỳ cả về số dự án và tổng mức đầu tƣ; thu cân đối ngân sách Nhà nƣớc ƣớc đạt 7.601,272 tỷ đồng, tăng 21,6% so với năm 2017 và đạt 114,6% dự toán Trung ƣơng, 111,7% dự toán địa phƣơng [153]. Để đạt đƣợc thành công nhƣ vây, yếu tố nhân lực có trình độ đào tạo đáp ứng đƣợc yêu cầu công việc ở các KCN tỉnh Hà Nam đóng một vai trò hết sức quan trọng. Theo số liệu thông kê cho thấy, Hà Nam là tỉnh có tốc độ tăng trƣởng cao với 11,05% năm 2018 và thu hút đƣợc nhiều vốn đầu tƣ trong và ngoài nƣớc trong giai đoạn gần đây, tuy nhiên đặc thù năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI của Hà Nam còn khá khiêm tốn, mới đạt đƣợc 62,77/100 điểm – xếp hạng thứ 37/63 tỉnh/thành phố năm
3 2018. Điều này cho thấy, việc nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh là một trong những vấn đề trọng tâm mà tỉnh cần quan tâm và cần có các biện pháp giải quyết. Trong đó, nhân lực có trình độ kỹ năng tay nghề cao đáp ứng đƣợc nhu cầu các KCN chính là một trong những giải pháp quyết định nâng cao năng xuất lao động, nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh, cũng nhƣ tăng trƣởng, phát triển KT-XH của tỉnh. Do vậy, vai trò của GDNN và các nhà quản lý GDNN ở tỉnh Hà Nam là không thể thiếu trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của tỉnh trong thời gian tới. Nhân lực có trình độ đào tạo của Hà Nam trong những năm qua nhìn chung tăng cả về mặt quy mô và chất lƣợng; tuy nhiên để có nhân lực đáp ứng đƣợc nhu cầu phát triển KT-XH nói chung của tỉnh và các KCN tại Hà Nam nói riêng thì hiện nay còn đang thiếu về số lƣợng và chƣa đạt về chất lƣợng. Một trong những nguyên nhân quan trọng là do định hƣớng đào tạo nhân lực và kế hoạch phát triển của các KCN chƣa thống nhất. Thực trạng nhân lực đƣợc đào tạo qua hệ thống GDNN mà các KCN không có nhu cầu và ngƣợc lại những ngành nghề mà nhiều cơ sở sản xuất trong các KCN cần lại không tìm đƣợc nhân lực vẫn đang diễn ra tại đây. Điều này đã gây khó khăn cho các cơ sở sản xuất và gây lãng phí nguồn lực. Trong thực tiễn đó, vấn đề quản lý đào tạo nhân lực có trình độ chuyên môn, có kỹ năng, năng lực… đáp ứng nhu cầu công việc thực tế ở các KCN tại Hà Nam nhận đƣợc nhiều sự quan tâm lớn. Ngoài ra, theo số liệu thống kê thấy cả giai đoạn 2011-2018, Hà Nam có nhu cầu cao về nhân lực trung cấp tăng đột biến so với cả nƣớc, trung bình tỷ lệ đào tạo trình độ trung cấp chiếm khoảng 23%; riêng năm 2018 chiếm 36,7% (trong khi cả nƣớc trung bình chỉ khoảng 15%). Bên cạnh đó, theo báo cáo của Ban quản lý các KCN, từ năm 2017, tại các KCN tỉnh Hà Nam, xu hƣớng nhu cầu tuyển dụng nhân lực của hầu hết các DN ở trong các KCN của tỉnh Hà Nam là tuyển dụng nhân lực có trình độ phổ thông và trung cấp, không có nhu cầu tuyển dụng nhân lực có trình độ cao đẳng, với lý do, theo trả lời phỏng vấn sâu của ông Trần Xuân D - một cán bộ lãnh đạo Ban quản lý các Khu công nghiệp tỉnh Hà Nam cho biết: “Các DN trong các KCN cho rằng hầu hết nhân lực trình độ trung cấp và cao đẳng không quá chênh nhau về năng lực làm việc và đều phải đào tạo lại từ đầu trước khi bắt đầu vào công việc mới, trong khi đó nhân lực có trình độ cao đẳng thường có xu hướng yêu cầu về chế độ lương thưởng và đãi ngộ cao hơn, do vậy trong những năm gần đây các DN chỉ có xu hướng tuyển dụng nhân lực có trình độ phổ thông và trung cấp là chủ yếu”. Từ những lý do trên, luận án đề xuất nghiên cứu đề tài “Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam”, nhằm đề xuất
4 các giải pháp để quản lý hiệu quả cung - cầu nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. Đây là việc làm mang tính cấp thiết cao. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp tại một số cơ sở GDNN, đề xuất các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. 4. Giả thuyết khoa học Quá trình toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế sâu rộng đòi hỏi tất yếu phải đào tạo đƣợc đội ngũ nhân lực có đủ về số lƣợng, cơ cấu và trình độ chuyên môn chất lƣợng, đáp ứng đƣợc yêu cầu thay đổi của các ngành công nghiệp trong các KCN. Trong những năm qua, quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN trên cả nƣớc nói chung và Hà Nam nói riêng đã đƣợc nâng lên rõ rệt. Tuy nhiên, trên thực tế công tác này vẫn còn xuất hiện nhiều hạn chế, nhƣ quản lý xây dựng chƣơng trình đào tạo chƣa đáp ứng chuẩn đầu ra; quản lý tuyển sinh chƣa đạt mục tiêu kế hoạch; quản lý phối hợp đào tạo giữa cơ sở GDNN và cơ sở sử dụng lao động còn lỏng lẻo …. dẫn đến hiệu quả của công tác này chƣa thực sự đạt đƣợc nhƣ mong muốn. Vì vậy, nếu nghiên cứu đề xuất và triển khai đồng bộ các giải pháp phù hợp và khả thi trong quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam theo tiếp cận phức hợp kết hợp giữa tiếp cận chức năng và tiếp cận CIPO thì sẽ giải quyết đƣợc những hạn chế và góp phần nâng cao đƣợc năng lực cũng nhƣ hiệu quả quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN trên địa bàn tỉnh Hà Nam. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN
5 - Khảo sát và đánh giá thực trạng đào tạo và quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. - Đề xuất các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam - Khảo nghiệm và thử nghiệm giải pháp “Thiết lập liên kết đào tạo giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp trong KCN” 6. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu về thực trạng đào tạo và quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam giai đoạn 2011-2016. Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu tại: - Các KCN trên địa bàn tỉnh Hà Nam. - Các cơ sở GDNN trêm địa bàn tỉnh Hà Nam. Phạm vi nội dung: - Trong đào tạo nhân lực, đề tài chỉ đề cập đến trình độ trung cấp trên địa bàn tỉnh Hà Nam. - Chỉ nghiên cứu về nhân lực là công nhân kỹ thuật có trình độ đào tạo trong các khâu sản xuất của các DN có chiến lƣợc làm việc dài hạn trong KCN, không tính đến các DN sản xuất theo mùa vụ. - Nghiên cứu về thực trạng đào tạo và quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp để nhằm đề xuất các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. - Do thử nghiệm về quản lý là một vấn đề khó khăn, đòi hỏi nhiều thời gian và điều kiện tổ chức nên luận án chỉ tập trung thử nghiệm 1 giải pháp đó là “Thiết lập liên kết đào tạo giữa cơ sở giáo dục nghề nghiệp và doanh nghiệp trong KCN”. Phạm vi chủ thể quản lý: Các cơ sở GDNN trên địa bàn tỉnh Hà Nam.
6 7. Quan điểm tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Quan điểm tiếp cận Tiếp cận hệ thống: GDNN là một bộ phận của hệ thống giáo dục quốc dân, đóng vai trò quan trọng trong công tác đào tạo nhân lực cho các KCN. Tiếp cận này đặt công tác phát triển nhân lực trong mối quan hệ với các thành tố của KT-XH, KH&CN; từ đó, làm rõ ảnh hƣởng của các thành tố này đến vấn đề phát triển nhân lực của từng địa phƣơng. Tiếp cận CIPO: Tiếp cận CIPO về bản chất là tiếp cận theo quá trình có tƣơng tác với môi trƣờng, ngoại cảnh, bối cảnh. Vì vậy, để quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp hƣớng tới chất lƣợng và theo tiếp cận CIPO cần quản lý từ khâu đầu vào, đến quản lý quá trình đào tạo và quản lý các yếu tố đầu ra, đồng thời quan tâm đến tác động của bối cảnh, nền kinh tế thị trƣờng và đặc biệt là công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT. Tiếp cận chức năng: Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN đƣợc nghiên cứu thông qua các chức năng của quản lý: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra, đánh giá. Nghiên cứu xác định vai trò, nhiệm vụ của từng chức năng cụ thể trong chu trình quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp. Tiếp cận chuẩn đầu ra: Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN hƣớng tới chuẩn đầu ra, lấy chuẩn đầu ra làm đích, hƣớng tới việc hình thành năng lực cần thiết cho ngƣời học để sau khi tốt nghiệp có thể thực hiện đƣợc yêu cầu công việc của mình theo chuẩn nghề nghiệp đáp ứng nhu cầu thực tế sản xuất tại các DN trong các KCN. Tiếp cận cung – cầu: Đào tạo phát triển nhân lực trình độ trung cấp có hiệu quả khi đƣợc gắn liền với các quy luật cơ bản của thị trƣờng lao động, đó là quy luật cung – cầu, quy luật giá trị, quy luật cạnh tranh. Vì vậy, quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp cần phải dựa vào quy luật cung – cầu để xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và đánh giá việc triển khai các hoạt động phù hợp với chuẩn đầu ra của các cơ sở sử dụng nhân lực. Tiếp cận năng lực:
7 Đào tạo trình độ trung cấp nhằm mục đích hình thành cho ngƣời học các năng lực cần thiết để có thể hành nghề. Do vậy, chuẩn đầu ra của chƣơng trình đào tạo (CTĐT) cần đƣợc thiết kế theo chuẩn năng lực nghề nghiệp mà DN đang sử dụng. Nội dung của CTĐT phải đƣợc cấu trúc theo năng lực; tổ chức đào tạo và đánh giá kết quả đào tạo phải theo năng lực đầu ra. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lý luận: Luận án nghiên cứu phân tích, tổng hợp một số tài liệu, văn bản trong và ngoài nƣớc có liên quan đến đề tài để làm cơ sở xây dựng khung lý thuyết của đề tài. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: - Hiện vật: Thu thập các hồ sơ, thông tin, văn kiện, số liệu, dữ liệu, tài liệu lƣu trữ về thực trạng nhu cầu nhân lực và đào tạo, quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam - Sử dụng phiếu hỏi để thu thập thông tin về thực trạng nhu cầu nhân lực và đào tạo nhân lực, quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam làm cơ sở để xây dựng các giải pháp, thăm dò tính khả thi và hiệu quả của các giải pháp đã đề xuất. - Phỏng vấn: Trực tiếp phỏng vấn sâu CBQL tại các cơ sở GDNN và CBQL tại các DN đang hoạt động trong các KCN tỉnh Hà Nam về định hƣớng nhu cầu đào tạo nhân lực trình độ trung cấp; về chất lƣợng nhân lực trình độ trung cấp và thực trạng quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. Ngoài ra, luận án cũng thực hiện phỏng vấn sâu đối tƣợng HS của hai lớp thử nghiệm và lớp đối chứng khi thực hiện thử nghiệm giải pháp về kiến thức, kĩ năng nghề, thái độ làm việc, khả năng giải quyết tình huống thực tế sau quá trình đào tạo để đánh giá về hiệu quả của giải pháp trong quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Sử dụng và tổng kết các kinh nghiệm đã có trong thực tiễn nhằm đề xuất các giải pháp cho đề tài. - Phƣơng pháp chuyên gia: Lựa chọn chuyên gia; Lấy ý kiến của các chuyên gia về thực trạng, các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam.
8 - Phƣơng pháp thử nghiệm: Thử nghiệm áp dụng để đánh giá tính khả thi của một giải pháp đã đƣợc đề xuất. - Phƣơng pháp thống kê xử lý dữ liệu: Sử dụng phần mềm SPSS đề xử lý, phân tích các dữ liệu khảo sát. 8. Những luận điểm bảo vệ - Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam là yêu cầu bức thiết và không thể thiếu của các cơ sở đào tạo trung cấp hiện nay. Các cơ sơ đào tạo đó không thể chỉ đào tạo cái họ có mà cần phải đào tạo cả những cái DN trong các KCN cần. - Quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam đƣợc thiết kế theo tiếp cận phức hợp kết hợp giữa tiếp cận chức năng và tiếp cận CIPO từ quản lý các yếu tố đầu vào đến quản lý quá trình dạy học và các yếu tố đầu ra dƣới sự tác động của bối cảnh là phù hợp để đào tạo đáp ứng nhu cầu cho các DN trong các KCN. - Để quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các DN trong các KCN không thể dựa vào các giải pháp đơn lẻ độc lập mà phải có hệ thống giải pháp quản lý đồng bộ, tác động đến các khâu của quá trình đào tạo và đảm bảo tính chịu trách nhiệm của các cơ sở GDNN trên địa bàn tỉnh Hà Nam. 9. Đóng góp mới của luận án Về lý luận: Tổng hợp, bổ sung và hệ thống cơ sở lý luận về quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN trong cơ chế thị trƣờng để làm cơ sở xây dựng khung lý thuyết của luận án. Về thực tiễn: - Thông qua các thông tin khảo sát và phân tích số liệu, luận án đã phát hiện, làm sáng tỏ và đánh giá đƣợc thực trạng về đào tạo và quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam làm cơ sở để đề xuất các giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam trong giai đoạn tiếp theo. - Luận án đề xuất và khẳng định đƣợc 06 giải pháp quản lý đào tạo nhân lực trình độ trung cấp theo các thành tố của quá trình đào tạo là cần thiết và có tính khả thi để đáp ứng nhu cầu của các KCN tỉnh Hà Nam, nhằm nâng cao năng lực đào tạo và quản lý đào tạo phù hợp với điều kiện thực tiễn ở Hà Nam.