Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:239

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học" được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu lý luận và thực tiễn về bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa, xây dựng quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom nhằm hỗ trợ giáo viên tiểu học vận dụng thiết kế bài tập phân bậc trong các môn học, từ đó phân loại mức độ nhận thức và điều chỉnh quá trình dạy học đáp ứng yêu cầu cần đạt về năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học, phù hợp với thực tiễn giáo dục hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ****************** VŨ THU HẰNG THIẾT KẾ BÀI TẬP PHÂN BẬC THEO THANG BLOOM TRONG DẠY HỌC PHÂN HÓA Ở TIỂU HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. Phó Đức Hòa 2. TS. Lương Việt Thái Chuyên ngành: Lí luận và lịch sử giáo dục Mã số : 9.14.01.02 HÀ NỘI, NĂM 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, được hoàn thành với sự hướng dẫn và giúp đỡ của nhiều nhà khoa học. Tất cả các nguồn số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong Luận án đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả Luận án Vũ Thu Hằng
ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình hoàn thành Luận án này, tôi nhận được những sự giúp đỡ vô cùng quý báu của các tập thể và cá nhân. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Lãnh đạo cùng toàn thể các thầy cô Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tạo điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo và các con học sinh một số trường tiểu học thuộc các quận/huyện Cầu Giấy, Nam Từ Liêm, Ba Đình, Đông Anh, Phú Xuyên (thành phố Hà Nội) và các tỉnh Lào Cai, Ninh Bình đã tham gia quá trình thực nghiệm sư phạm, gửi các ý kiến đóng góp để Luận án này hoàn thiện hơn. Đặc biệt, tôi muốn gửi lời tri ân sâu sắc đến PGS.TS. Phó Đức Hòa và TS. Lương Việt Thái là các cán bộ hướng dẫn khoa học, những người đã chỉ bảo, tư vấn, định hướng cho tôi về mặt học thuật, giúp tôi thể hiện ý tưởng nghiên cứu cũng như truyền đạt cho tôi nhiều kinh nghiệm quý báu trong nghiên cứu khoa học để tôi hoàn tất đề tài nghiên cứu này. Lời sau cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới những người thân trong gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và tạo điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận án này. Xin trân trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu này. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả Luận án Vũ Thu Hằng
iii MỤC LỤC Nội dung Trang LỜI CAM ĐOAN ...............................................................................................................I LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... II MỤC LỤC ....................................................................................................................... III DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................................VIII DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................................... IX DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ .............................................................................................. XI DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ....................................................................................... XII MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu.............................................................................................. 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 4 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 4 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu..................................................... 5 8. Luận điểm bảo vệ ................................................................................................... 9 9. Đóng góp mới của đề tài ........................................................................................ 9 10. Cấu trúc của luận án ............................................................................................... 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ BÀI TẬP PHÂN BẬC TRONG DẠY HỌC PHÂN HÓA THEO THANG BLOOM Ở TIỂU HỌC ............ 10 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .............................................................................. 10 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về dạy học phân hóa ................................................. 10 1.1.2. Các công trình nghiên cứu về thiết kế bài tập phân bậc ...................................... 15 1.1.3. Phân tích và bình luận .......................................................................................... 25 1.2. Dạy học phân hóa................................................................................................. 28 1.2.1. Khái niệm dạy học phân hóa ................................................................................ 28 1.2.2. Đặc điểm của dạy học phân hóa .......................................................................... 30
iv 1.2.3. Các loại phân hóa trong dạy học ......................................................................... 32 1.3. Bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa ............................................................ 37 1.3.1. Khái niệm bài tập phân bậc.................................................................................. 37 1.3.2. Vai trò của bài tập phân bậc trong quá trình dạy học ......................................... 38 1.3.3. Đặc điểm của bài tập phân bậc ............................................................................ 41 1.3.4. Chức năng của bài tập phân bậc .......................................................................... 42 1.3.5. Phân loại bài tập phân bậc .................................................................................. 42 1.3.6. Ưu điểm và hạn chế của bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa .................... 50 1.4. Ý nghĩa của việc thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học ................................................................................ 51 1.4.1. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học theo chương trình 2018 .......................................................................................................................... 51 1.4.2. Dạy học theo hướng phát triển năng lực cho học sinh tiểu học........................... 54 1.4.3. Thang Bloom trong dạy học ................................................................................. 57 1.4.4. Ý nghĩa của việc thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học ............................................................................ 65 Kết luận chương 1 ........................................................................................................... 67 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP PHÂN BẬC THEO THANG BLOOM TRONG DẠY HỌC PHÂN HÓA Ở TIỂU HỌC .................................................................................................................................. 69 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng.......................................................................... 69 2.1.1. Mục tiêu khảo sát .................................................................................................. 69 2.1.2. Nội dung khảo sát ................................................................................................. 69 2.1.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát ............................................................................. 70 2.1.4. Phương pháp khảo sát .......................................................................................... 72 2.1.5. Các bước tiến hành khảo sát ................................................................................ 72 2.1.6. Phương pháp xử lý số liệu .................................................................................... 72 2.2. Kết quả khảo sát ................................................................................................... 73 2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về dạy học phân hóa, bài tập phân bậc và bài tập phân bậc theo thang Bloom ở tiểu học ................................................................. 73 2.2.2. Thực trạng việc thiết kế và sử dụng bài tập phân bậc của giáo viên tiểu học hiện nay ............................................................................................................................. 88 2.3. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................................ 102
v Kết luận chương 2 ......................................................................................................... 103 CHƯƠNG 3: QUY TRÌNH THIẾT KẾ BÀI TẬP PHÂN BẬC TRONG DẠY HỌC PHÂN HÓA THEO THANG BLOOM Ở TIỂU HỌC .............................................. 105 3.1. Nguyên tắc thiết kế bài tập phân bậc trong dạy học phân hoá theo thang Bloom ở tiểu học .......................................................................................................................... 105 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu dạy học ............................................................... 105 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ..................................................................... 105 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phân hóa và vừa sức đối với học sinh ....................... 106 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính tích cực của học sinh ................................................. 106 3.2. Quy trình thiết kế bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa theo thang Bloom dưới góc độ lí luận dạy học ........................................................................................... 108 3.2.1. Bước 1: Xác định mục tiêu học tập .................................................................... 110 3.2.2. Bước 2: Phân tích nhu cầu học tập của học sinh ............................................... 112 3.2.3. Bước 3: Lựa chọn nội dung học tập ................................................................... 115 3.2.4. Bước 4: Mã hóa nội dung học tập theo thang Bloom ........................................ 115 3.2.5. Bước 5: Lựa chọn phương thức sử dụng bài tập ................................................ 117 3.2.6. Bước 6: Tổ chức hoạt động thực hành cho học sinh .......................................... 117 3.2.7. Bước 7: Phản hồi và điều chỉnh ......................................................................... 118 3.3. Lấy ý kiến chuyên gia đánh giá về quy trình thiết kế bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa theo thang Bloom ở tiểu học................................................................... 119 3.3.1. Mẫu phiếu (xem Phụ lục 2)................................................................................. 119 3.3.2. Xử lý thông tin .................................................................................................... 120 3.3.3. Kết quả ................................................................................................................ 122 3.4. Vận dụng quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học tiểu học .......................................................................................................................... 125 3.4.1. Vận dụng quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học môn Toán học 5 ............................................................................................................... 125 3.4.2. Vận dụng quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học môn Khoa học 4 .............................................................................................................. 133 Kết luận chương 3 ......................................................................................................... 141 CHƯƠNG 4: TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................. 144 4.1. Giới thiệu quá trình thực nghiệm ....................................................................... 144 4.1.1. Quy mô và địa bàn thực nghiệm ......................................................................... 144
vi 4.1.2. Mục đích thực nghiệm ........................................................................................ 146 4.1.3. Phương pháp và kĩ thuật tiến hành .................................................................... 146 4.1.4. Phân tích kết quả thực nghiệm ........................................................................... 147 4.2. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 149 4.2.1. Kết quả thực nghiệm vòng 1: Thực nghiệm hình thành ..................................... 149 4.2.2. Kết quả thực nghiệm vòng 2 ............................................................................... 166 4.2.3. Xử lý chung kết quả thực nghiệm ....................................................................... 178 Kết luận chương 4 ......................................................................................................... 184 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................................... 186 1. Kết luận .............................................................................................................. 186 2. Khuyến nghị ....................................................................................................... 188 2.1. Vơí cơ quan quản lý giáo dục cấp nhà nước .......................................................... 188 2.2. Với cơ quan quản lý giáo dục cấp Quận ................................................................ 189 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI.... 191 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. 192 PHỤ LỤC 1: PHIẾU TÌM HIỂU THÔNG TIN VỀ BÀI TẬP PHÂN BẬC TRONG DẠY HỌC PHÂN HÓA ............................................................................................... - 1 - PHỤ LỤC 2: PHIẾU LẤY Ý KIẾN CHUYÊN GIA VỀ QUY TRÌNH THIẾT KẾ BÀI TẬP PHÂN BẬC TRONG DẠY HỌC PHÂN HÓA ........................................ - 8 - PHỤ LỤC 3: NĂNG LỰC TOÁN HỌC VÀ YÊU CẦU CẦN ĐẠT MÔN TOÁN LỚP 5 ........................................................................................................................... - 12 - PHỤ LỤC 4: NỘI DUNG VÀ YÊU CẦU CẦN ĐẠT MÔN TOÁN LỚP 5 .......... - 14 - PHỤ LỤC 5: NĂNG LỰC VÀ YÊU CẦU CẦN ĐẠT MÔN KHOA HỌC 4 ....... - 19 - PHỤ LỤC 6: NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH VÀ YÊU CẦU CẦN ĐẠT MÔN KHOA HỌC LỚP 4.................................................................................................... - 20 - PHỤ LỤC 7: VÍ DỤ MINH HỌA BÀI TẬP PHÂN BẬC MÔN TOÁN LỚP 5... - 26 - 1. Ví dụ 1: Ôn tập về phân số................................... Error! Bookmark not defined. 2. Ví dụ 2: Hình thang.............................................. Error! Bookmark not defined. 3. Ví dụ 3: Thể tích hình hộp chữ nhật .................... Error! Bookmark not defined. 4. Ví dụ 4: Hình tròn - đường tròn ........................... Error! Bookmark not defined. 5. Ví dụ 5: Diện tich hình tam giác .......................... Error! Bookmark not defined. 6. Ví dụ 6: Vận tốc ................................................... Error! Bookmark not defined.
vii 7. Ví dụ 7: Trừ số đo thời gian ................................. Error! Bookmark not defined. PHỤ LỤC 8: VÍ DỤ MINH HỌA BÀI TẬP PHÂN BẬC MÔN KHOA HỌC LỚP 4 - 26 - 1. Ví dụ 1: Hỗn hợp ................................................. Error! Bookmark not defined. 2. Ví dụ 2: Sự biến đổi hóa học ............................... Error! Bookmark not defined. 3. Ví dụ 3: Sự sinh sản của côn trùng ...................... Error! Bookmark not defined. 4. Ví dụ 4: Sự sinh sản của ếch ................................ Error! Bookmark not defined. 5. Ví dụ 5: Tác động của con người đến môi trường rừngError! Bookmark not defined. 6. Ví dụ 6: Tác động của con người đến môi trường đấtError! Bookmark not defined.
viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Đọc là 1. DHPH Dạy học phân hóa 2. BTPB Bài tập phân bậc 3. GV Giáo viên 4. CBQL Cán bộ quản lý 5. HS Học sinh 6. PPDH Phương pháp dạy học 7. NL Năng lực 8. TNSP Thực nghiệm sư phạm 9. TTN Trước thực nghiệm 10. STN Sau thực nghiệm 11. TN Thực nghiệm 12. ĐC Đối chứng 13. SGK Sách giáo khoa 14. HĐHT Hoạt động học tập
ix DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1-1: Thống kê đặc điểm về GV tham gia khảo sát ............................. 71 Bảng 2.2-1: Kết quả điều tra nhận thức của GV về DHPH trong dạy học tiểu học ........................................................................................................................... 75 Bảng 2.2-2: Kết quả điều tra nhận thức của GV về BTPB trong dạy học tiểu học ........................................................................................................................... 78 Bảng 2.2-3: Kết quả khảo sát nhận thức của GV về tầm quan trọng của BTPB trong dạy học ở tiểu học .......................................................................................... 82 Bảng 2.2-4: Kết quả khảo sát nhận thức của GV về mục đích của BTPB trong dạy học ở tiểu học ................................................................................................... 85 Bảng 2.2-5: Kết quả điều tra nhận thức của GV về BTPB theo các cấp độ của thang Bloom ............................................................................................................ 87 Bảng 2.2-6: Kết quả khảo sát mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khi thiết kế BTPB ....................................................................................................................... 89 Bảng 2.2-7: Đánh giá của GV về việc thiết kế và sử dụng BTPB .................. 92 Bảng 2.2-8: Kết quả điều tra tần suất sử dụng các bước trong quy trình thiết kế BTPB .................................................................................................................. 94 Bảng 2.2-9: Đánh giá của GV về vận dụng BTPB ......................................... 97 Bảng 2.2-10: Đánh giá của GV trong thiết kế BTPB ..................................... 99 Bảng 2.2-11: Khó khăn của GV khi sử dụng BTPB trong quá trình dạy học ............................................................................................................................... 102 Bảng 3.2-1: Thao tác thực hiện theo quy trình 7 bước thiết kế BTPB theo thang Bloom..................................................................................................................... 108 Bảng 3.3-1: Quy trình 7 bước thiết kế BTPB theo thang Bloom ..................... 121 Bảng 3.3-2: Chuẩn số hóa thông tin bằng điểm ............................................ 121 Bảng 3.3-3: Chuẩn đánh giá theo điểm ......................................................... 121 Bảng 3.3-4: Đánh giá của chuyên gia về quy trình 7 bước thiết kế BTPB... 122
x Bảng 3.3-5: Đánh giá của chuyên gia về tiêu chí đánh giá quy trình thiết kế BTPB ..................................................................................................................... 124 Bảng 3.3-6: Thứ bậc các tiêu chí đánh giá quy trình thiết kế BTPB ............ 125 Bảng 3.4-1: Các bước thiết kế BTPB môn Toán 5 theo thang Bloom ......... 129 Bảng 3.4-2: Các bước thiết kế BTPB môn Khoa học 4 theo thang Bloom .. 138 Bảng 4.2-1: Chuẩn đánh giá (theo điểm) ...................................................... 151 Bảng 4.2-2: Chuẩn đánh giá (theo điểm) ...................................................... 168 Bảng 4.2-3: Bảng so sánh giá trị trung bình điểm số .................................... 180 Bảng 4.2-4: Bảng thể hiện giá trị phép kiểm chứng T–test .......................... 180 Bảng 4.2-5: Bảng đánh giá giá trị P .............................................................. 181 Bảng 4.2-6: Mức độ ảnh hưởng .................................................................... 181 Bảng 4.2-7: Bảng tính mức độ ảnh hưởng .................................................... 182 Bảng 4.2-8: Bảng kết luận mức độ tương quan Hopkins.............................. 183
xi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 1.4-1: Thang Bloom và Bloom tu chính ............................................... 59
xii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 2.2-1: So sánh mức độ nhận thức của GV về DHPH theo vùng nội thành và ngoại thành ............................................................................................... 77 Biểu đồ 2.2-2: Nhận thức của GV các tỉnh về BTPB .................................... 79 Biểu đồ 2.2-3: Nhận thức của GV về tầm quan trọng của BTPB trong dạy học ở tiểu học ................................................................................................................. 80 Biểu đồ 2.2-4: Nhận thức của GV mục đích của BTPB trong dạy học ở tiểu học ........................................................................................................................... 83 Biểu đồ 2.2-5: Nhận thức của GV mục đích của BTPB trong dạy học ở tiểu học ........................................................................................................................... 84 Biểu đồ 2.2-6: Nhận thức của GV về BTPB theo các cấp độ của thang Bloom ................................................................................................................................. 87 Biểu đồ 2.2-7: Đánh giá về việc thiết kế BTPB của GV ................................ 91 Biểu đồ 2.2-8: Tỉ lệ GV sử dụng quy trình thiết kế BTPB trong dạy học các môn ở tiểu học ......................................................................................................... 93 Biểu đồ 2.2-9: Mức độ quan trọng của các bước trong quá trình thiết kế và sử dụng BTPB .............................................................................................................. 94 Biểu đồ 2.2-10: Đánh giá về vận dụng BTPB ................................................ 96 Biểu đồ 2.2-11: Đánh giá về khó khăn trong thiết kế BTPB của GV............. 98 Biểu đồ 2.2-12: Khó khăn GV gặp phải liên quan đến việc sử dụng thang Bloom .................................................................................................................... 100 Biểu đồ 2.2-13: Tần suất khó khăn GV gặp phải khi thiết kế BTPB ........... 100 Biểu đồ 2.2-14: Khó khăn của GV khi sử dụng BTPB trong quá trình dạy học ............................................................................................................................... 101 Biểu đồ 4.2-1: Số lượng HS tham gia TN vòng 1......................................... 150 Biểu đồ 4.2-2: Kết quả đánh giá của GV về 7 bước trong quy trình thiết kế BTPB ..................................................................................................................... 151
xiii Biểu đồ 4.2-3: Kết quả tự đánh giá của GV về các bước thiết kế BTPB môn Toán lớp 5 .............................................................................................................. 152 Biểu đồ 4.2-4: Kết quả tự đánh giá của GV về các bước thiết kế BTPB môn Khoa học lớp 4 ....................................................................................................... 152 Biểu đồ 4.2-5: Đánh giá mức độ vận dụng quy trình thiết kế BTPB theo thang Bloom .................................................................................................................... 154 Biểu đồ 4.2-6: Thống kê điểm số TTN hình thành môn Toán lớp 5 ............ 155 Biểu đồ 4.2-7: Kết quả đánh giá TTN hình thành môn Toán lớp 5 .............. 156 Biểu đồ 4.2-8: Thống kê điểm số STN môn Toán lớp 5 – quận Cầu Giấy .. 157 Biểu đồ 4.2-9: Thống kê điểm số STN môn Toán lớp 5 - quận Ba Đình ..... 157 Biểu đồ 4.2-10: Thống kê điểm số STN môn Toán lớp 5 – huyện Đông Anh ............................................................................................................................... 157 Biểu đồ 4.2-11: Thống kê điểm số STN môn Toán lớp 5 của toàn mẫu ...... 159 Biểu đồ 4.2-12: Kết quả đánh giá STN môn Toán lớp 5 của toàn mẫu ........ 159 Biểu đồ 4.2-13: Kết quả đánh giá TN hình thành môn Toán lớp 5 theo khu vực ......................................................................................................................... 160 Biểu đồ 4.2-14: Thống kê điểm số TTN hình thành môn Khoa học lớp 4 ... 161 Biểu đồ 4.2-15: Kết quả đánh giá TTN hình thành môn Khoa học lớp 4 ............................................................................................................................... 161 Biểu đồ 4.2-16: Thống kê điểm số STN môn Khoa học lớp 4 – quận Cầu Giấy ............................................................................................................................... 162 Biểu đồ 4.2-17: Thống kê điểm số STN môn Khoa học lớp 4 – quận Ba Đình ............................................................................................................................... 163 Biểu đồ 4.2-18: Thống kê điểm số STN môn Khoa học lớp 4 – huyện Đông Anh ........................................................................................................................ 163 Biểu đồ 4.2-19: Thống kê điểm số STN môn Khoa học lớp 4 của toàn mẫu163 Biểu đồ 4.2-20: Kết quả đánh giá STN môn Khoa học lớp 4 của toàn mẫu 164
xiv Biểu đồ 4.2-21: Kết quả đánh giá TN hình thành môn Khoa học lớp 4 theo khu vực .................................................................................................................. 165 Biểu đồ 4.2-22: Kết quả đánh giá STN môn Khoa học lớp 4 của toàn mẫu 165 Biểu đồ 4.2-23: Số lượng HS tham gia TN vòng 2....................................... 167 Biểu đồ 4.2-24: Kết quả đánh giá của GV về 7 bước trong quy trình thiết kế BTPB ..................................................................................................................... 168 Biểu đồ 4.2-25: Đánh giá mức độ vận dụng quy trình thiết kế BTPB theo thang Bloom .......................................................................................................... 169 Biểu đồ 4.2-26: Thống kê điểm số STN tác động môn Toán lớp 5 – Hà Nội ............................................................................................................................... 171 Biểu đồ 4.2-27: Kết quả đánh giá STN tác động môn Toán lớp 5 – Hà Nội 171 Biểu đồ 4.2-28: Thống kê điểm số STN tác động môn Khoa học lớp 4 – Hà Nội ......................................................................................................................... 172 Biểu đồ 4.2-29: Kết quả đánh giá STN tác động môn Khoa học lớp 4 – Hà Nội ......................................................................................................................... 173 Biểu đồ 4.2-30: Thống kê điểm số STN tác động môn Toán lớp 5 – Lào Cai ............................................................................................................................... 173 Biểu đồ 4.2-31: Kết quả đánh giá STN tác động môn Toán lớp 5 – Lào Cai ............................................................................................................................... 174 Biểu đồ 4.2-32: Thống kê điểm số STN tác động môn Khoa học lớp 4 – Lào Cai ......................................................................................................................... 174 Biểu đồ 4.2-33: Kết quả đánh giá STN tác động môn Khoa học lớp 4 – Lào Cai ......................................................................................................................... 174 Biểu đồ 4.2-34: Thống kê điểm số STN tác động môn Toán lớp 5 – Ninh Bình ............................................................................................................................... 175 Biểu đồ 4.2-35: Kết quả đánh giá STN tác động môn Toán lớp 5 – Ninh Bình ............................................................................................................................... 175
xv Biểu đồ 4.2-36: Thống kê điểm số STN tác động môn Khoa học lớp 4 – Ninh Bình ....................................................................................................................... 176 Biểu đồ 4.2-37: Kết quả đánh giá STN tác động môn Khoa học lớp 4 – Ninh Bình ....................................................................................................................... 176 Biểu đồ 4.2-38: Thống kê điểm số STN tác động của toàn mẫu .................. 177 Biểu đồ 4.2-39: Kết quả đánh giá STN tác động của toàn mẫu.................... 177 Biểu đồ 4.2-40: Mức độ hoàn thành trước và sau TN tác động của toàn mẫu ............................................................................................................................... 178 Biểu đồ 4.2-41: Mô tả dữ liệu TN ................................................................. 179 Biểu đồ 4.2-42: Tần suất xuất hiện các loại điểm giữa lớp TN và ĐC......... 180
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Trước xu thế toàn cầu hóa, hội nhập và phát triển, yếu tố tri thức đang trở thành những nhân tố tác động ở mức độ khác nhau đến tất cả các mặt đời sống xã hội của bất kì quốc gia nào. Để đáp ứng yêu cầu cung cấp tri thức cho người học, giáo dục nói chung và giáo dục phổ thông mỗi quốc gia nói riêng đã phải thay đổi mạnh mẽ. Điều này thể hiện rõ qua sự thay đổi chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học nhằm đào tạo thế hệ trẻ có nền tảng năng lực cơ bản như: năng lực hành động, khả năng sáng tạo, linh hoạt, tính trách nhiệm, năng lực hợp tác làm việc nhóm, khả năng giải quyết các vấn đề phức hợp trong những tình huống thay đổi đáp ứng yêu cầu nhân lực chung. Vì vậy, nhà giáo dục cần tạo ra cho người học một môi trường mà nơi đó, các em được “tự giác, tự do, tự khám phá”; hình thức tổ chức, nội dung dạy học hay phương pháp dạy học phải phù hợp với khả năng và mong muốn của người học và phải đảm bảo được sự kết hợp hài hoà giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội, giữa nhu cầu của người học với nhu cầu phát triển của một quốc gia, giữa hiệu quả tác động của GV với môi trường xã hội... Dạy học phân hóa (DHPH) là cách thức dạy học có tính đến sự khác biệt của người học (cá nhân) hoặc nhóm người học, đây là cách thức dạy học đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh trong đó điểm nổi bật là bài tập phân bậc. BTPB được thiết kế theo thang Bloom với 6 bậc đánh giá không chỉ mang ý nghĩa tạo động cơ học tập cho HS mà còn giúp cho HS cảm thấy hào hứng, nỗ lực nâng cao hiệu quả học tập. Ở tiểu học, DHPH giúp đưa HS yếu kém đạt chuẩn và giúp các học sinh đã đạt chuẩn hoặc khá, giỏi phát triển ở mức cao hơn. Dạy học phân hoá là một quan điểm dạy học tập trung vào việc thiết kế giảng dạy xuất phát từ tình hình thực tế của học sinh, dựa vào đặc điểm cá nhân, tâm lí, sinh lí, nhu cầu, động cơ, hứng thú, nguyện vọng, điều kiện hoàn cảnh… của các em mà tìm cách dạy cho phù hợp, giúp cho mọi học sinh đều có cơ hội phát triển toàn diện năng lực tiềm tàng của bản thân. Các nghiên cứu về giáo dục cũng đều khẳng định: “Một nền giáo dục có hiệu quả là một nền giáo dục dựa trên nguyên tắc phân hoá” và “DHPH sẽ tối đa hóa khả năng học tập của HS
2 bởi hoạt động dạy học phải dựa trên sự khác biệt và đáp ứng nhu cầu học tập của HS, phát huy tiềm năng vốn có của mỗi em theo hướng tích cực, từ đó trao cho các em cơ hội thành công trong học tập”. 1.2 Đứng trước xu thế này, Đảng và Nhà nước đã ban hành Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo trong đó nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học và một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ra đời nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới này. Giáo dục Việt Nam đứng trước một cuộc thay đổi tư duy chuyển từ dạy học theo định hướng nội dung sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất cho người học. Mục tiêu của giáo dục phổ thông trong chương trình phổ thông 2018 nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và DHPH phù hợp với định hướng mới này. Thực tế cho thấy, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được triển khai với những thay đổi về mục tiêu, nội dung, chương trình đòi hỏi sự thay đổi cơ bản về phương pháp giảng dạy. Mặc dù vậy, đây lại là mặt hạn chế của đội ngũ giáo viên, các phương pháp dạy học mới cũng đã được giáo viên khám phá và nỗ lực ứng dụng trong đó bao gồm cả dạy học phân bậc nhưng hiệu quả ứng dụng chưa cao, ứng dụng
3 còn rời rạc và không mang tính đồng bộ. Cơ bản, đội ngũ GV đã có nhận thức đúng đắn và mức độ phù hợp của dạy học phân hóa và bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa tuy nhiên các bước ứng dụng trong quy trình thiết kế và triển khai nội dung dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa chưa mang lại hiệu ứng tích cực. • 1.3. Việc nghiên cứu và sử dụng BTPB trong dạy học nói chung và DHPH nói riêng không phải vấn đề mới trong thực tiễn. Các công trình nghiên cứu về DHPH khẳng định tầm quan trọng của DHPH trong đó hoạt động hướng vào người học, người học được quan tâm hơn và có cơ hội học tập phù hợp với bản thân. Hầu hết các tác giả đều chỉ rõ tầm quan trọng của việc sử dụng bài tập phân bậc trong dạy học. Kết quả nghiên cứu của một số công trình khoa học gần đây nhất cũng cho thấy dạy học phân hóa đã phát huy được vai trò trong giáo dục tiểu học [13-31]. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu về thiết kế dạy học phân bậc trong dạy học phân hóa ở cấp tiểu học đặc biệt nghiên cứu về bài tập phân bậc được thiết kế theo thang đo Bloom, bởi thang đo Bloom với 6 bậc đánh giá về cấp độ kiến thức của học sinh tương đương với mỗi cấp độ của quá trình nhận thức được cho rằng phù hợp trong dạy học phân hóa. Do đó, nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn để đưa ra quy trình thiết kế hệ thống BTPB trong DHPH theo thang Bloom là một trong những giải pháp tích cực với mục đích hỗ trợ GV trong việc nâng cao chất lượng dạy học trong nhà trường tiểu học. Đây cũng là lý do nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài “Thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học” để thực hiện nghiên cứu luận án tiến sĩ. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa, xây dựng quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom nhằm hỗ trợ giáo viên tiểu học vận dụng thiết kế bài tập phân bậc trong các môn học, từ đó phân loại mức độ nhận thức và điều chỉnh quá trình dạy học đáp ứng yêu cầu cần đạt về năng lực và phẩm chất cho học sinh tiểu học, phù hợp với thực tiễn giáo dục hiện nay.
4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu • Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học phân hóa ở tiểu học. • Đối tượng nghiên cứu: Quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học. 4. Giả thuyết khoa học Bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa đóng vai trò quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở cấp tiểu học. Nếu xây dựng quy trình thiết kế bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa theo thang Bloom đảm bảo tính khoa học và thực tiễn, góp phần hỗ trợ giáo viên tiểu học vận dụng thiết kế bài tập phân bậc trong các môn học để giúp kiểm tra, đánh giá và phân loại mức độ nhận thức của học sinh, từ đó điều chỉnh hoạt động dạy học đáp ứng yêu cầu cần đạt của chương trình. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng việc thiết kế và sử dụng bài tập phân bậc trong dạy học phân hóa ở các trường tiểu học; từ đó làm cơ sở thực tiễn đề xuất quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom. 5.3. Đề xuất quy trình thiết kế và sử dụng bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở cấp tiểu học. 5.4. Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm định tính khả thi của quy trình thiết kế và sử dụng bài tập phân bậc theo thang Bloom; từ đó khẳng định tính khoa học của giả thuyết đề ra. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu quy trình thiết kế bài tập phân bậc theo thang Bloom trong dạy học phân hóa ở tiểu học. Quy trình này có thể vận dụng cho các môn học ở tiểu học hỗ trợ giáo viên nâng cao chất lượng dạy và học đáp ứng yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực cho học sinh tiểu học. 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu