Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:236

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án bao gồm 3 chương với các nội dung lý luận về cổ tức và chính sách cổ tức của công ty cổ phần; thực trạng về chính sách cổ tức tại các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam; giải pháp hoàn thiện chính sách cổ tức tại các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------- BẠCH THỊ THU HƯỜNG CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC DOANH NGHIỆP THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI – 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------- CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÁC DOANH NGHIỆP THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. NGUYỄN THỊ HÀ 2. TS. NGUYỄN THẾ THỌ HÀ NỘI – 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả luận án Bạch Thị Thu Hường i
LỜI CAM ĐOAN Luận văn được hoàn thành với sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban giám đốc Học viện Tài chính, của tập thể lãnh đạo và các thầy cô Khoa sau đại học, Khoa Tài chính doanh nghiệp, Bộ môn Tài chính doanh nghiệp và đặc biệt là công lao hướng dẫn tận tình, chu đáo của tập thể giáo viên hướng dẫn: PGS,TS. Nguyễn Thị Hà và TS. Nguyễn Thế Thọ. Em xin được gửi tới các thầy cô lời cảm ơn trân trọng nhất. Xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình và những tư liệu quý báu được cung cấp từ các nhà quản lý doanh nghiệp, các cán bộ tại các doanh nghiệp ngành Thủy sản. Xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã nhiệt tình ủng hộ, chia sẻ những khó khăn để tác giả hoàn thành luận án. Tác giả luận án Bạch Thị Thu Hường ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH SÁCH TỪ VIẾT TẮT ........................................................................... viii DANH MỤC BẢNG ............................................................................................. ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ..........................................................................xi PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN VỀ CỔ TỨC VÀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN .......................................................................................... 18 1.1. CÔNG TY CỔ PHẦN, LỢI NHUẬN VÀ CỔ TỨC CỦA CÔNG TY ........ 18 1.1.1. Công ty cổ phần và lợi nhuận của công ty ................................................. 18 1.1.1.1. Khái quát về công ty cổ phần .................................................................. 18 1.1.1.2. Lợi nhuận của công ty cổ phần ............................................................... 20 1.1.2. Cổ tức của công ty cổ phần ........................................................................ 21 1.1.2.1. Khái niệm về cổ tức ................................................................................. 21 1.1.2.2. Quy trình trả cổ tức của công ty cổ phần ............................................... 23 1.1.2.3. Mua lại cổ phần thay vì trả cổ tức .......................................................... 24 1.2. CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN ................................ 27 1.2.1. Khái niệm và mục tiêu của chính sách cổ tức ............................................ 27 1.2.1.1. Khái niệm về chính sách cổ tức .............................................................. 27 1.2.1.2. Mục tiêu của chính sách cổ tức ............................................................... 29 1.2.2. Vai trò của chính sách cổ tức ..................................................................... 30 1.2.3. Nội dung chính sách cổ tức ........................................................................ 31 1.2.3.1. Các mô hình chính sách cổ tức ............................................................... 31 1.2.3.2. Hình thức trả cổ tức ................................................................................ 41 1.2.4. Các chỉ tiêu phản ánh chính sách cổ tức .................................................... 45 1.2.5. Tác động của chính sách cổ tức ................................................................. 47 1.2.5.1. Tác động của chính sách cổ tức tới giá trị của công ty .......................... 47 iii
1.2.5.2. Tác động của chính sách cổ tức tới chi phí sử dụng vốn của công ty .... 48 1.2.5.3. Tác động của chính sách cổ tức tới tỷ lệ tăng trưởng bền vững của công ty ........................................................................................................................... 49 1.2.5.4. Tác động của chính sách cổ tức tới khả năng thanh toán của công ty ... 50 1.2.5.5. Tác động của chính sách cổ tức tới mối quan hệ giữa cổ đông của công ty và các chủ nợ .................................................................................................... 51 1.2.5.6. Tác động của chính sách cổ tức tới mối quan hệ nội bộ công ty ............ 52 1.2.6. Các nhân tố tác động đến chính sách cổ tức .............................................. 54 1.2.6.1. Các nhân tố bên ngoài ............................................................................ 54 1.2.6.2. Các nhân tố bên trong ............................................................................. 56 1.3. KINH NGHIỆM VỀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM .......... 58 1.3.1. Kinh nghiệm về chính sách cổ tức của công ty cổ phần ở một số nước trên thế giới.................................................................................................................. 58 1.3.1.1. Chính sách cổ tức của các công ty ở Hoa Kỳ ......................................... 58 1.3.1.2. Chính sách cổ tức của các công ty ở Úc ................................................. 61 1.3.1.3. Chính sách cổ tức của các công ty ở Nhật Bản ...................................... 62 1.3.1.4. Chính sách cổ tức của các công ty ở Hàn Quốc ..................................... 63 1.3.2. Bài học cho Việt Nam ................................................................................ 65 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM. ......................................................................................................... 67 2.1. TỔNG QUAN VỀ NGÀNH THỦY SẢN VÀ CÁC CÔNG TY THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM. ................. 67 2.1.1. Tổng quan về ngành thủy sản .................................................................... 67 2.1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của ngành thủy sản Việt Nam ......... 67 2.1.1.2. Đặc điểm hoạt động kinh doanh ............................................................. 68 2.1.2. Tổng quan về các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ................................................................................................... 72 iv
2.1.3. Khái quát tình hình tài chính của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ....................................................................... 75 2.1.3.1. Quy mô vốn kinh doanh .......................................................................... 75 2.1.3.2. Cơ cấu tài sản ......................................................................................... 76 2.1.3.3. Cơ cấu nguồn vốn ................................................................................... 78 2.1.3.4. Khả năng thanh toán ............................................................................... 80 2.1.3.5. Hiệu quả hoạt động kinh doanh .............................................................. 82 2.2. THỰC TRẠNG VỀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TẠI CÁC CÔNG TY THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ......... 85 2.2.1. Khái quát về tình hình trả cổ tức của các công ty cổ phần thủy sản niêm yết ......................................................................................................................... 85 2.2.2. Hình thức trả cổ tức và số lần trả cổ tức .................................................... 87 2.2.2.1. Hình thức trả cổ tức ................................................................................ 87 2.2.2.2. Số lần hay tần suất trả cổ tức ................................................................. 90 2.2.3. Mức trả cổ tức ............................................................................................ 90 2.2.4. Hệ số trả cổ tức .......................................................................................... 96 2.2.5. Mô hình chính sách cổ tức ....................................................................... 100 2.2.5.1. Nhóm công ty theo mô hình chính sách cổ tức ổn định ........................ 101 2.2.5.2. Nhóm công ty theo mô hình chính sách cổ tức thặng dư ...................... 104 2.2.5.3. Công ty theo mô hình chính sách cổ tức cố định ở mức thấp và chia thêm cổ tức vào cuối năm ........................................................................................... 106 2.2.5.4. Một số công ty chưa định hình mô hình chính sách cổ tức rõ ràng ..... 106 2.2.6. Tác động của chính sách cổ tức ............................................................... 107 2.2.6.1. Tác động của chính sách cổ tức đến giá trị các công ty thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam ........................................................... 108 2.2.6.2. Tác động của chính sách cổ tức đến tỷ lệ tăng trưởng bền vững của các công ty thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam ................. 113 2.2.7. Các nhân tố tác động đến chính sách cổ tức của các công ty thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán ở Việt Nam ..................................................... 115 v
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VỀ CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TẠI CÁC CÔNG TY THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ........................................................................................................ 126 2.3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................... 126 2.3.2. Những hạn chế trong chính sách cổ tức tại các công ty cổ phần thủy sản niêm yết .............................................................................................................. 128 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ............................................................. 131 2.3.3.1. Nguyên nhân khách quan ..................................................................... 131 2.3.3.1. Nguyên nhân chủ quan ......................................................................... 133 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ......................................................................................... 138 3.1. BỐI CẢNH KINH TẾ - XÃ HỘI, CƠ HỘI, THÁCH THỨC VÀ ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NGÀNH THỦY SẢN Ở VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN 2020 – 2030 ........................................................................................... 138 3.1.1. Bối cảnh kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế ...................................... 138 3.1.2. Cơ hội và thách thức đối với ngành Thủy sản Việt Nam ......................... 144 3.1.3. Định hướng phát triển ngành Thủy sản Việt Nam trong giai đoạn 2020 – 2030 .................................................................................................................... 146 3.1.3.1. Quan điểm phát triển ............................................................................ 147 3.1.3.2. Mục tiêu phát triển ................................................................................ 147 3.1.3.3. Định hướng phát triển ........................................................................... 148 3.2. CÁC QUAN ĐIỂM CẦN QUÁN TRIỆT TRONG VIỆC HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM .................................... 149 3.2.1. Chính sách cổ tức phải hướng tới lợi ích của cổ đông ............................. 149 3.2.2. Chính sách cổ tức phải xem xét trên cơ sở hài hoà lợi ích trước mắt với lợi ích lâu dài ........................................................................................................... 150 3.2.3. Chính sách cổ tức phải được xem xét trên cơ sở lợi nhuận và dòng tiền thực tế của công ty ............................................................................................. 151 vi
3.3.4. Chính sách cổ tức phải phù hợp đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của ngành mà công ty đang hoạt động ...................................................................................... 151 3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH CỔ TỨC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP THỦY SẢN NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM ........................................................................................................ 151 3.3.1. Hoàn thiện việc lựa chọn mô hình chính sách cổ tức phù hợp ................ 151 3.3.2. Hoàn thiện quy trình hoạch định chính sách cổ tức ................................. 155 3.3.3. Kết hợp chặt chẽ chính sách đầu tư và chính sách tài trợ và chính sách cổ tức ....................................................................................................................... 158 3.3.4. Hoàn thiện chính sách cổ tức phù hợp với từng giai đoạn chu kỳ sống của doanh nghiệp ...................................................................................................... 160 3.3.5. Đa dạng hóa hình thức trả cổ tức ............................................................. 163 3.3.6. Xác định số lần phù hợp trả cổ tức trong năm ......................................... 167 3.3.7. Vận dụng mua lại cổ phần thay vì trả cổ tức ........................................... 168 3.3.8. Xây dựng kế hoạch dòng tiền bảo đảm thực hiện chính sách trả cổ tức của công ty ................................................................................................................ 171 3.4. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN GIẢI PHÁP ..................................................... 174 3.4.1. Đẩy mạnh minh bạch hóa và công khai thông tin về công ty cổ phần niêm yết ....................................................................................................................... 174 3.4.2. Thực hiện ưu đãi hơn về thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp thủy sản .............................................................................................................. 175 3.4.3. Nâng cao hiệu quả kinh doanh ................................................................. 177 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 181 vii
DANH SÁCH TỪ VIẾT TẮT STT Từ viết tắt Diễn giải 1 CSCT Chính sách cổ tức 2 CTCP Công ty cổ phần 3 DN Doanh nghiệp 4 DPS Dividend per share – Cổ tức mỗi cổ phần 5 EPS Earning per share – Thu nhập trên mỗi cổ phần 6 FEM Fixed Effects Model – Mô hình tác động cố định 7 HNX Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội 8 HOSE Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh 9 OLS Ordinary least squares 10 PE Tỷ số giá trên thu nhập mỗi cổ phiếu 11 REM Random Effects Model – Mô hình tác động ngẫu nhiên 12 UBCK Ủy Ban Chứng Khoán viii
DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 1 Bảng 1.1: Thuế cổ tức ở Hoa Kỳ giai đoạn 2003 – 2017 61 Bảng 2.1: Các công ty thủy sản niêm yết trên thị trường chứng 2 khoán Việt Nam trong mẫu nghiên cứu tính đến thời điểm 73 31/12/2018 Bảng 2.2: Phân nhóm các công ty thủy sản niêm yết theo quy mô 3 74 vốn kinh doanh Bảng 2.3: Phân nhóm các công ty thủy sản niêm yết theo hiệu 4 75 quả kinh doanh Bảng 2.4: Thống kê các công ty thủy sản niêm yết trả cổ tức giai 5 85 đoạn 2010 – 2018 Bảng 2.5: Các hình thức trả cổ tức của các công ty cổ phần thủy 6 sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam giai đoạn 88 2010 – 2018 Bảng 2.6: Mức trả cổ tức của các công ty thủy sản niêm yết giai 7 91 đoạn 2010 – 2018 Bảng 2.7: Mức cổ tức của các công ty thủy sản niêm yết phân 8 94 loại theo quy mô vốn và hiệu quả kinh doanh Bảng 2.8: Hệ số trả cổ tức của các công ty thủy sản niêm yết, 9 96 giai đoạn 2010 – 2018 Bảng 2.9: Hệ số trả cổ tức của các công ty thủy sản niêm yết 10 98 phân loại theo quy mô và hiệu quả, giai đoạn 2010 – 2018 11 Bảng 2.10: Mô tả các biến trong mô hình 108-109 12 Bảng 2.11: Kết quả Hausman test 110 13 Bảng 2.12: Kết quả kiểm định phương sai sai số thay đổi 111 14 Bảng 2.13: Kết quả ước lượng hồi quy 111 Bảng 2.14: Tác động của chính sách cổ tức đến tỷ lệ tăng trưởng 15 bền vững của các công ty thủy sản niêm yết giai đoạn 2010 – 113 2018 16 Bảng 2.15: Mô tả các biến trong mô hình 119-120 ix
17 Bảng 2.16: Kết quả Hausman test 121 18 Bảng 2.18: Kết quả ước lượng hồi quy 122 19 Bảng 2.19: Kế hoạch dòng tiền của công ty 174 x
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ STT Tên bảng Trang Biểu đồ 1.1: Lợi nhuận sau thuế bình quân và Cổ tức một cổ 1 59 phần của các công ty Hoa Kỳ qua các năm Biểu đồ 1.2: Hệ số trả cổ tức ở Hoa Kỳ giai đoạn 1960 đến năm 2 60 2015 Biểu đồ 1.3: Hệ số trả cổ tức ở Úc và một số nước khác trên thế 3 62 giới 4 Biểu đồ 1.4: Hệ số trả cổ tức của Nhật Bản và một số nước khác 62 Biểu đồ 1.5: Mức cổ tức và Hệ số trả cổ tức của các công ty 5 63 Nhật Bản giai đoạn 1989 – 2013 6 Biểu đồ 1.6: Hệ số trả cổ tức ở Hàn Quốc và một số nước khác 64 Biểu đồ 2.1: Kim ngạch và tốc độ tăng (giảm) xuất khẩu thủy 7 68 sản của Việt Nam giai đoạn 2006 – 2018 8 Sơ đồ 2.2: Chuỗi giá trị ngành thủy sản 69 Biểu đồ 2.3: Quy mô vốn kinh doanh của các công ty thủy sản 9 74 niêm yết cuối năm 2018 Biểu đồ 2.4: Quy mô vốn kinh doanh bình quân của các công ty 10 76 thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam Biểu đồ 2.5: Cơ cấu tài sản bình quân của các công ty thủy sản 11 77 niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam Biểu đồ 2.6: Tỷ trọng TSDH của các công ty thủy sản niêm yết 12 77 phân loại theo quy mô và hiệu quả kinh doanh (%) Biểu đồ 2.7: Cơ cấu nguồn vốn của các công ty thủy sản niêm 13 78 yết giai đoạn 2010 – 2018 Biểu đồ 2.8: Hệ số nợ trung bình của các công ty thủy sản niêm 14 yết phân loại theo quy mô vốn và hiệu quả kinh doanh giai đoạn 79 2010 – 2018 Biểu đồ 2.9: Khả năng thanh toán của các công ty thủy sản niêm 15 80 yết giai đoạn 2010 – 2018 xi
Biểu đồ 2.10: Khả năng thanh toán của các công ty thủy sản 16 niêm yết phân loại theo quy mô vốn và hiệu quả kinh doanh giai 81 đoạn 2010 – 2018 Biểu đồ 2.11: Doanh thu thuần và lợi nhuận bình quân của các 17 82 công ty thủy sản niêm yết giai đoạn 2010 – 2018 Biểu đồ 2.12: Tỷ suất lợi nhuận của các công ty thủy sản niêm 18 84 yết giai đoạn 2010 – 2018 Biểu đồ 2.13: Tỷ suất lợi nhuận của các công ty thủy sản niêm 19 yết phân loại theo quy mô vốn và hiệu quả kinh doanh giai đoạn 84 2010 – 2018 Biểu đồ 2.14: Các hình thức trả cổ tức của công ty thủy sản niêm 20 89 yết giai đoạn 2010 – 2018 Biểu đồ 2.15: Tỷ lệ tăng trưởng bền vững của các công ty thủy 21 sản niêm yết phân loại theo quy mô vốn và hiệu quả kinh doanh 114 giai đoạn 2010 – 2018 22 Biểu đồ 3.1: Dự báo tăng trưởng GDP của một số quốc gia 138 xii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chính sách cổ tức của công ty cổ phần ấn định mức lợi nhuận sau thuế chi trả cho các cổ đông và phần lợi nhuận giữ lại để tái đầu tư. Chính sách cổ tức cùng với chính sách đầu tư và chính sách tài trợ là một trong ba chính sách tài chính có tính chất chiến lược ảnh hưởng quyết định đến giá trị của doanh nghiệp cũng như sự tồn tại và phát triển của công ty. Tầm quan trọng của chính sách cổ tức đã thu hút sự quan tâm của các nhà kinh tế, không phải ngẫu nhiên mà trên thế giới đã hình thành nên các trường phái lý thuyết về chính sách cổ tức: Trường phái hữu khuynh bảo thủ tin rằng một sự gia tăng trong tỷ lệ chi trả cổ tức sẽ làm tăng giá trị doanh nghiệp; Trường phái tả khuynh cấp tiến tin rằng một sự gia tăng trong tỷ lệ chi trả cổ tức sẽ làm giảm giá trị doanh nghiêp; Còn trường phái trung dung lại cho rằng chính sách cổ tức không tác động gì đến giá trị doanh nghiệp. Các cuộc tranh luận về chính sách cổ tức trên thế giới cho đến nay vẫn đang tiếp diễn. Điều đó cho thấy sự phong phú và phức tạp trong lý thuyết về chính sách cổ tức. Mặc dù vậy, các lý thuyết này đã đặt nền tảng và gợi mở cho việc xây dựng các chính sách cổ tức trong thực tiễn hoạt động của các công ty cổ phần ở các nước trên thế giới. Hiện nay, các chính sách cổ tức trong thực tiễn thường được các công ty cổ phần ở các nước thường áp dụng là: Chính sách ổn định cổ tức, chính sách thặng dư cổ tức, chính sách tỷ lệ chi trả cố định, chính sách trả cổ tức nhỏ trong năm và trả cổ tức bổ sung ở cuối năm… Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, công ty cổ phần ở các nước ngày càng tìm các giải pháp hoàn thiện chính sách cổ tức hướng tới sự cân bằng giữa cổ tức hiện tại cho cổ đông và sự tăng trưởng của công ty trong tương lai sao cho tối đa hóa giá trị công ty. Ở Việt Nam, trong những năm vừa qua, ngành thủy sản đã đóng góp tích cực trong chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, đóng góp hiệu quả cho công cuộc xóa đói, giảm nghèo, giải quyết việc làm cho trên bốn triệu lao động, nâng cao đời sống cho cộng đồng dân cư khắp các vùng nông thôn, ven biển, đồng bằng, trung du, miền núi…, đồng thời góp phần quan trọng trong bảo vệ an ninh 1
quốc phòng trên vùng biển đảo của Tổ quốc. Theo Tổng cục Thống kê, năm 2015 GDP (giá so sánh năm 2010) thủy sản đạt 91.185 tỷ đồng chiếm 19,25% tổng GDP toàn ngành nông - lâm - thủy sản và chiếm 3,17% tổng GDP toàn quốc. Từ năm 2012 đến năm 2015, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam luôn đứng thứ tư (chỉ sau dệt may, gia dầy và dầu thô) là một trong số lĩnh vực xuất khẩu chủ lực thu về ngoại tệ cho Việt Nam. Vì vậy, các doanh nghiệp thủy sản phát triển sẽ là động lực góp phần thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam. Trong sự phát triển đó, các doanh nghiệp thủy sản niêm yết đóng vai trò đầu tàu. Trong VNR500 - Top 500 Doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam những năm vừa qua, có các công ty niêm yết trên sàn thuộc ngành thủy sản như Công ty Cổ phần Vĩnh Hoàn (VHC), Công ty Cổ phần Hùng Vương (HVG), Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Thủy sản An Giang (AGF). Trong quá trình hoạt động kinh doanh những năm vừa qua, các doanh nghiệp thủy sản niêm yết đã chú trọng hơn đến việc xây dựng một chính sách cổ tức hợp lý. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu này một cách tốt nhất là điều không đơn giản. Ngay các cổ đông của công ty bao gồm nhiều đối tượng khác nhau. Mức độ quan tâm của những nhà đầu tư dành cho chính sách cổ tức là khác nhau nên một chính sách cổ tức khó có thể đáp ứng đồng thời tất cả yêu cầu của các cổ đông. Mặt khác, hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp này cũng trải qua những bước thăng trầm, dẫn đến việc trả cổ tức cho cổ đông còn bị động... Bên cạnh đó, trình độ và tầm nhìn của không ít nhà quản trị của công ty còn bị hạn chế trong việc hoạch định chính sách cổ tức. Vì vậy, xây dựng một chính sách chi trả cổ tức hợp lý và có tính chất chiến lược dài hạn vẫn một vấn đề hết sức quan trọng đối với sự phát triển của các công ty thủy sản niêm yết ở Việt Nam. Xuất phát từ những đòi hỏi cả về lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát Trên cơ sở kết hợp nghiên cứu lý luận về cổ tức và chính sách cổ tức của công ty cổ phần và phân tích đánh giá thực trạng chính sách cổ tức của các doanh 2
nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong thời gian vừa qua đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách cổ tức cho các doanh nghiệp thủy sản niêm yết. Mục tiêu cụ thể Để đạt được mục tiêu tổng quát nêu trên, luận án lần lượt thực hiện làm rõ những mục tiêu cụ thể sau đây: Thứ nhất, hệ thống hóa và góp phần làm rõ hơn cơ sở lý luận về cổ tức, chính sách cổ tức của công ty cổ phần. Nghiên cứu tìm hiểu kinh nghiệm về chính sách cổ tức của một số công ty cổ phần ở nước ngoài, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Thứ hai, phân tích đánh giá thực trạng chính sách cổ tức tại các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong những năm vừa qua, từ đó chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân dẫn đến hạn chế trong chính sách cổ tức của các doanh nghiệp này. Sử dụng mô hình hồi quy để đánh giá tác động của các nhân tố đến chính sách cổ tức và tác động của chính sách cổ tức đến giá trị của công ty. Thứ ba, đề xuất hệ thống giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách cổ tức tại các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 3. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu của luận án, các câu hỏi nghiên cứu được đặt ra là: - Chính sách cổ tức của các công ty cổ phần thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam? - Những thành công và những hạn chế trong chính sách cổ tức của các công ty cổ phần thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam? Những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong chính sách cổ tức của các công ty cổ phần thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam? - Giải pháp nào để hoàn thiện chính sách cổ tức cho các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam? 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là chính sách cổ tức của công ty cổ phần. - Phạm vi nghiên cứu: + Về không gian: Luận án nghiên cứu về chính sách cổ tức tại 14 doanh nghiệp thủy sản niêm yết ở Sở Giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh và Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội. . + Về thời gian: Luận án sử dụng số liệu dựa trên báo cáo tài chính và báo cáo thường niên của 14 doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam trong khoảng thời gian từ năm 2010 – 2018. 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận án bao gồm phương pháp định tính, phương pháp định lượng và phương pháp khảo sát. Phương pháp nghiên cứu định tính: Luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu như diễn giải, quy nạp, phân tích thống kê, so sánh, đối chiếu, tổng hợp,… để xem xét, phân tích và đánh giá về chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Bên cạnh đó, nghiên cứu định tính được sử dụng để lựa chọn các biến trong mô hình nghiên cứu các nhân tố tác động đến chính sách cổ tức của các doanh nghiệp và tác động của chính sách cổ tức đến giá trị công ty. Phương pháp nghiên cứu định lượng: Luận án sử dụng phần mềm Stata đối với dữ liệu bảng (Pannel Data), sử dụng các mô hình hồi quy để xác định các nhân tố tác động đến chính sách cổ tức và tác động của chính sách cổ tức đến giá trị doanh nghiệp của các công ty thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Luận án lựa chọn mô hình hồi quy phù hợp trong ba mô hình: mô hình hồi quy theo phương pháp bình phương nhỏ nhất (Pooled OLS), mô hình tác động ngẫu nhiên (REM) và mô hình tác động cố định (FEM). Thực hiện kiểm định (bao gồm: kiểm định đa cộng tuyến, kiểm định tự tương quan, kiểm định phương sai sai số thay đổi) để tìm và khắc phục các khuyết tật của mô hình (nếu có). 4
Phương pháp khảo sát: Luận án sử dụng phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi về việc thực hiện và xây dựng chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Về ý nghĩa khoa học của luận án: (i) Luận án hệ thống hóa và góp phần làm sáng rõ thêm những vấn đề lý luận về cổ tức, chính sách cổ tức; (ii) xác định các nhân tố tác động đến chính sách cổ tức của doanh nghiệp; (iii) tác động của chính sách cổ tức đến giá trị của công ty. Về ý nghĩa thực tiễn của luận án: Luận án đi sâu xem xét, phân tích thực trạng chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam, qua đó chỉ ra những kết quả đạt được và những hạn chế trong chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Tìm hiểu nguyên nhân đẫn đến hạn chế trong chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Đề xuất giải pháp hoàn thiện chính sách cổ tức của các doanh nghiệp thủy sản niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. 7. Tổng quan nghiên cứu 7.1. Các nghiên cứu trên thế giới về chính sách cổ tức 7.1.1. Các nghiên cứu về chính sách cổ tức Cổ tức và chính sách cổ tức là vấn đề thu hút các nhà khoa học trên thế giới đã quan tâm nghiên cứu. Một số công trình nghiên cứu sâu về lý luận và thực tiễn áp dụng của cổ tức và chính sách cổ tức, có thể kể đến một số công trình như sau: George M. Frankfurter, Bob G. Wood và James Wansley (2003) [81] đã xuất bản cuốn “Dividend policy: theory and practice” gồm 3 phần và 16 chương. Các tác giả nghiên cứu về các quan điểm lịch sử của chính sách cổ tức áp dụng trên các doanh nghiệp hiện đại phát triển trong thế kỷ 19 và thế kỷ 20 của nước Anh, Hà Lan và Mỹ. Bên cạnh đó, các tác giả nghiên cứu sự phát triển về mô hình chính sách cổ tức và thảo luận những vấn đề khác các liên quan đến chính sách cổ tức. H. Kent Baker (2009) [68] đã viết cuốn “Dividends and Dividend policy” gồm 6 phần và 28 chương. Tác giả nghiên cứu cổ tức và chính sách cổ tức của công 5
ty cổ phần dựa trên: lịch sử hình thành, xu hướng phát triển của chính sách cổ tức, các nhân tố tác động đến chính sách cổ tức. Bên cạnh đó, tác giả còn đi sâu nghiên cứu hình thức chi trả cổ tức bằng tiền mặt và mua lại cổ phần bao gồm lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm. H. Kent Baker, J. Clay Singleton, E. Theodore Veit (2011) [69] ngoài nghiên cứu các vấn đề của tài chính doanh nghiệp như: Chi phí sử dụng vốn, các quyết định tài chính, quản lý rủi ro tài chính,… các tác giả còn đề cập đến cổ tức và chính sách cổ tức trong chương 6 (trang 236) dựa trên các nghiên cứu về lý thuyết Bird – in – the – Hand, lý thuyết Residual Dividend,... của các nhà kinh tế lớn như Graham và Dod, Lintner, Gordon, Miller và Modigliani, Bernstein, Black và Scholes, Jose và Steven, Blume,… 7.1.2. Các nghiên cứu về tác động của chính sách cổ tức đến giá trị của công ty Có rất nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới về tác động của chính sách cổ tức đến giá trị công ty để trả lời cho câu hỏi “chính sách cổ tức có ảnh hưởng đến giá trị công ty không và nếu ảnh hưởng thì theo chiều hướng nào?”. Các nhà khoa học đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này, cụ thể như:  Quan điểm thứ nhất cho rằng “Chính sách cổ tức không làm thay đổi giá trị công ty, do đó không ảnh hưởng đến giá cổ phiếu”. Nghiên cứu tiêu biểu nhất của quan điểm này thuộc về Miller và Modiglani (M&M) (1961) [93], xây dựng lý thuyết trong điều kiện thị trường vốn hoàn hảo và nhà đầu tư có lý trí, hiểu biết. Với các giả định về thị trường vốn hoàn hảo, M&M đã xây dựng lý thuyết về mối quan hệ giữa chính sách cổ tức và giá trị công ty như sau: Trong điều kiện thị trường vốn hoàn hảo, chính sách cổ tức không ảnh hưởng đến tổng thu nhập của cổ đông, hay nói cách khác mọi chính sách cổ tức đều như nhau. Lý thuyết này của M&M đối lập với quan điểm truyền thống là các cổ đông đều thích trả cổ tức cao, nghĩa là đề cao chính sách cổ tức, cổ tức trả càng cao thì thu nhập của cổ đông càng cao. Cho đến nay, lý thuyết M&M đã được chứng minh về cơ bản là đúng. Tuy 6