Luận án tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện kiểm toán Báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:349

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung luận án gồm 3 chương được trình bày như sau: Lý luận cơ bản về kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp khai khoáng do kiểm toán độc lập thực hiện; Thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện; Giải pháp hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện kiểm toán Báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH **************** ĐẶNG THỊ HƢƠNG HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI- 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH **************** ĐẶNG THỊ HƢƠNG HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN CHUYÊN NGÀNH: KẾ TOÁN MÃ SỐ: 9.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. GIANG THỊ XUYẾN HÀ NỘI- 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án này là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa từng công bố ở một công trình nghiên cứu khoa học nào. Tác giả luận án Đặng Thị Hƣơng
ii LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Giang Thị Xuyến- giáo viên hƣớng dẫn khoa học, đã có những định hƣớng, ý kiến đóng góp, cách thức sửa chữa Luận án vô cùng quý báu; đồng thời luôn sát sao, luôn động viên và giúp đỡ nghiên cứu sinh bất cứ khi nào nghiên cứu sinh gặp khó khăn từ đó giúp nghiên cứu sinh hoàn thành luận án này đúng hạn. Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp chân thành và quý báu của các nhà khoa học, sự hỗ trợ nhiệt tình của các công ty kiểm toán, các kiểm toán viên hành nghề, Hội kế toán và kiểm toán Việt Nam, Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam trong quá trình nghiên cứu sinh thu thập tài liệu cho luận án. Nghiên cứu sinh cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Học viện Tài chính, Bộ môn kiểm toán và các đồng nghiệp trong khoa Kế toán đã tạo mọi điều kiện về vật chất và tinh thần, giúp đỡ nghiên cứu sinh hoàn thành luận án. Cuối cùng, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án này. NGHIÊN CỨU SINH Đặng Thị Hƣơng
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................. vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU .................................................................x DANH MỤC PHỤ LỤC .................................................................................. xi MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 Chƣơng 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN ................................................................................................................27 1.1. TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG ........................27 1.1.1. Khái quát về doanh nghiệp khai khoáng ................................................27 1.1.2. Đặc điểm của các doanh nghiệp khai khoáng ảnh hƣởng đến báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng......................................................................32 1.2. KÁI QUÁT VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN .......................... 36 1.2.1. Các phƣơng pháp tiếp cận kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng ...................................................................................................... 36 1.2.2. Các loại rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng .............................................................................................................. 38 1.2.3. Đối tƣợng, mục tiêu, nội dung và căn cứ kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng ............................................................................... 41 1.2.4. Phƣơng pháp, kỹ thuật và quy trình kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng .......................................................................................... 43 1.2.5. Các nhân tố ảnh hƣởng đến kiểm toán Báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng do kiểm toán độc lập thực hiện....................................................46 1.3. QUY TRÌNH KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG THEO PHƢƠNG PHÁP TIẾP CẬN KIỂM TOÁN DỰA TRÊN RỦI RO DO KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP THỰC HIỆN ................53
iv 1.3.1. Giai đoạn chuẩn bị và lập kế hoạch kiểm toán ......................................53 1.3.2. Giai đoạn thực hiện kiểm toán ............................................................... 68 1.3.3. Giai đoạn kết thúc kiểm toán ................................................................. 74 1.4. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP KHAI KHOÁNG VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM ... 78 1.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp khai khoáng .............................................................................................................. 78 1.4.2. Bài học cho các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam ........................83 Kết luận chƣơng 1 ............................................................................................84 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ..........................................................................................85 2.1. TỔNG QUAN VỀ CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN VÀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ................................ 85 2.1.1. Sự ra đời và phát triển của các công ty cổ phần than ở Việt Nam......... 85 2.1.2. Đặc điểm của các công ty cổ phần than Việt Nam ảnh hƣởng đến báo cáo tài chính ..................................................................................................... 88 2.1.3. Khái quát về kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam có thực hiện kiểm toán BCTC các công ty cổ phần than ....... 97 2.1.4. Sơ lƣợc về thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện ..........................................107 2.2. THỰC TRẠNG QUY TRÌNH KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN THEO PHƢƠNG PHÁP TIẾP CẬN KIỂM TOÁN DỰA TRÊN RỦI RO DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ..............................................................................112 2.2.1. Thực trạng giai đoạn chuẩn bị kiểm toán............................................. 113 2.2.2. Thực trạng giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ...................................... 114 2.2.3. Thực trạng giai đoạn thực hiện kiểm toán ........................................... 122 2.2.4. Thực trạng giai đoạn kết thúc kiểm toán ............................................. 131
v 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ..............................................................................134 2.3.1. Những ƣu điểm trong kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần than134 2.3.2. Những hạn chế trong kiểm toán báo cáo tài chính các công ty cổ phần than và nguyên nhân của những hạn chế ....................................................... 136 Kết luận chƣơng 2 ..........................................................................................147 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN .................................................................148 3.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN, NGUYÊN TẮC VÀ YÊU CẦU HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN .............................................................................................................148 3.1.1. Định hƣớng phát triển các công ty kiểm toán độc lập kiểm toán Báo cáo tài chính cho các công ty cổ phần than ở Việt Nam ...................................... 148 3.1.2. Nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện kiểm toán Báo cáo tài chính các công ty cổ phần than ............................................................................................... 151 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ..............................................................................155 3.2.1. Hoàn thiện quy trình kiểm toán BCTC các công ty cổ phần than theo phƣơng pháp tiếp cận kiểm toán dựa trên rủi ro do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện ............................................................................... 155 3.2.2. Một số giải pháp khác trong kiểm toán BCTC các công ty cổ phần than 193 3.3. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC CÔNG TY CỔ PHẦN THAN DO CÁC CÔNG TY KIỂM TOÁN ĐỘC LẬP Ở VIỆT NAM THỰC HIỆN ................................196 3.3.1. Về phía cơ quan quản lý Nhà nƣớc...................................................... 196 3.3.2. Về phía hiệp hội nghề nghiệp .............................................................. 198 3.3.3. Về phía các kiểm toán viên và các công ty kiểm toán độc lập ............ 199
vi 3.3.4. Về phía các công ty cổ phần than ........................................................ 201 Kết luận chƣơng 3 ..........................................................................................202 KẾT LUẬN ....................................................................................................203 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................................1 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................3
vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ ACCA Association of Chartered Certified Accountants Hội kế toán công chứng Anh quốc AASC Công ty TNHH Hãng kiểm toán AASC AFC Viet Nam Công ty TNHH Kiểm toán AFC Việt Nam AISC Công ty TNHH Kiểm toán và Dịch vụ Tin học Thành phố Hồ Chí Minh AVA Công ty TNHH kiểm toán và Thẩm định giá Việt Nam BCKT Báo cáo kiểm toán BCTC Báo cáo tài chính BDO Audit Công ty TNHH Kiểm toán BDO BGĐ Ban Giám đốc BQT Ban quản trị BTC Bộ Tài chính CĐKT Cân đối kế toán CMKT Chuẩn mực kiểm toán CPA VIETNAM Công ty TNHH Kiểm toán CPA VIETNAM CSDL Cơ sở dẫn liệu CTCP Công ty cổ phần CTKD Chu trình kinh doanh CTKT Công ty kiểm toán DN Doanh nghiệp DNKK Doanh nghiệp khai khoáng GTLV Giấy tờ làm việc HĐQT Hội đồng quản trị HSKT Hồ sơ kiểm toán HTK Hàng tồn kho
viii INTOSAI International Organization of Supreme Audit Institutions Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao KH Khách hàng KQKD Kết quả kinh doanh KSNB Kiểm soát nội bộ KTĐL Kiểm toán độc lập KTNB Kiểm toán nội bộ KTNN Kiểm toán Nhà nƣớc KTV Kiểm toán viên LCTT Lƣu chuyển tiền tệ NCS Nghiên cứu sinh NĐ Nghị định NV Nghiệp vụ NVKTPS Nghiệp vụ kinh tế phát sinh NVL Nguyên vật liệu NY Niêm yết PKF Viet Nam Công ty TNHH PKF Việt Nam PPKTCB Phƣơng pháp kiểm toán cơ bản PPKTTT Phƣơng pháp kiểm toán tuân thủ PPTCKT Phƣơng pháp tiếp cận kiểm toán QĐ Quyết định RRKD Rủi ro kinh doanh RRKS Rủi ro kiểm soát RRKT Rủi ro kiểm toán RRTT Rủi ro tiềm tàng SDTK Số dƣ tài khoản SXKD Sản xuất kinh doanh SSTY Sai sót trọng yếu THKQKS Tổng hợp kết quả khảo sát
ix TNCB Thử nghiệm cơ bản TNKS Thử nghiệm kiểm soát TSCĐ Tài sản cố định TTTM Thông tin thuyết minh UHY ACA Công ty TNHH Kiểm toán và Tƣ vấn UHY ACA VACO Công ty TNHH Kiểm toán Vaco VACPA Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam Vinacomin Tập đoàn Công nghiệp than khoáng sản Việt Nam XDCB Xây dựng cơ bản
x DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU 1. SƠ ĐỒ Sơ đồ TQ01 – Sơ đồ mục tiêu và cách thức tiếp cận luận án .............................. 19 Sơ đồ 1.1: Quy trình kiểm toán BCTC DNKK do KTĐL thực hiện ................... 55 Sơ đồ 1.2: Tổng hợp các bƣớc công việc trong giai đoạn kết thúc kiểm toán, lập và phát hành Báo cáo kiểm toán .......................................................................... 74 Sơ đồ 3.1: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán ................... 160 Sơ đồ 3.2: Quy trình nhập kho nguyên vật liệu ................................................. 167 Sơ đồ 3.3: Giải pháp hoàn thiện phân tích sơ bộ BCTC CTCP than ................. 168 Sơ đồ 3.4: Giải pháp hoàn thiện đánh giá hệ thống KSNB cấp độ toàn DN ..... 171 Sơ đồ 3.5: Giải pháp hoàn thiện việc xác định mức trọng yếu .......................... 174 Sơ đồ 3.6: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn thực hiện kiểm toán ........................ 180 Sơ đồ 3.7: Giải pháp hoàn thiện giai đoạn kết thúc kiểm toán .......................... 188 2. BẢNG Bảng 1.1: Các thủ tục kiểm toán cần thực hiện đối với một số khoản mục đặc thù trên BCTC của doanh nghiệp khai khoáng .......................................................... 72 Bảng 2.1. Các loại thuế, phí CTCP khai thác than phải nộp cho Nhà nƣớc ........ 96 Bảng 2.2: Các thủ tục kiểm toán đối với các khoản mục đặc thù trên BCTC của CTCP than ở Việt Nam ........................................................................................ 98 Bảng 2.3: Hệ thống văn bản pháp lý hiện hành về KTĐL ................................. 102 Bảng 2.4: Kết quả thu thập Phiếu khảo sát ........................................................ 107 Bảng 3.1: Mẫu thu thập thông tin khách hàng ................................................... 157 Bảng 3.2A: Bảng mô tả các thủ tục kiểm soát của công ty khai thác than ở Việt Nam đối với chu trình bán hàng- phải thu- thu tiền ........................................... 163 Bảng 3.2B: Bảng mô tả các thủ tục kiểm soát của công ty khai thác than ở Việt Nam đối với chu trình mua hàng- phải trả- trả tiền............................................165 Bảng 3.3: Bảng tổng hợp phân tích hệ số .......................................................... 169 Bảng 3.4: Mẫu bảng tổng hợp các vấn đề soát xét............................................. 189
xi DANH MỤC PHỤ LỤC Số hiệu Tên phụ lục phụ lục 2.1 Danh sách các công ty cổ phần than ở Việt Nam hiện nay 2.2 Tổng hợp một số chỉ tiêu chính của các CTKT đã kiểm toán BCTC các CTCP than từ năm 2012 đến nay 2.3A Danh sách các cá nhân NCS đã phỏng vấn sâu 2.3B Bảng câu hỏi phỏng vấn sâu 2.4A Phiếu khảo sát 2.4B1 Bảng câu hỏi khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với các nhà quản lý, các lãnh đạo công ty kiểm toán 2.4B2 Tổng hợp kết quả khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với các nhà quản lý, các lãnh đạo công ty kiểm toán 2.4C1 Bảng câu hỏi khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với các KTV và trợ lý kiểm toán 2.4C2 Tổng hợp kết quả khảo sát về kiểm toán BCTC các CTCP than đối với các KTV và trợ lý kiểm toán 2.5 Danh sách các CTKT là thành viên hãng kiểm toán quốc tế 2.6 Chƣơng trình kiểm toán BCTC mẫu của VACPA 2.7 Trích GTLV- Xem xét chấp nhận khách hàng và đánh giá rủi ro hợp đồng của CTKT PKF Viet Nam 2.8 Trích GTLV- Đánh giá và chấp nhận khách hàng hiện tại của CTKT AASC 2.9 Đánh giá tính độc lập của KTV tham gia cuộc kiểm toán của CTKT AASC 2.10 Trích GTLV-Tìm hiểu về CTCP than và môi trƣờng hoạt động của CTCP than do CTKT BDO thực hiện 2.11 Trích GTLV-Tìm hiểu về hoạt động kinh doanh của CTCP than do
xii CTKT AASC thực hiện. 2.12 Trích GTLV- Phân tích sơ bộ BCTC của CTCP than do CTKT BDO thực hiện 2.13 Trích GTLV- Phân tích sơ bộ Bảng CĐKT của CTCP than do CTKT AASC thực hiện 2.14 Trích GTLV- Đánh giá chung về KSNB và rủi ro gian lận của CTKT BDO 2.15 Trích GTLV- Đánh giá rủi ro cấp độ BCTC của CTKT AASC 2.16 Trích GTLV- Đánh giá rủi ro cấp độ CSDL của CTKT AASC 2.17 GTLV- Đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu của BDO 2.18 Trích GTLV- Đánh giá rủi ro và xác định mức độ trọng yếu của CTKT AASC 2.19 GTLV- Thử nghiệm chi tiết về kiểm soát đối với tiền lƣơng (Payroll TOC) của CTKT BDO 2.20 Trích GTLV- Thủ tục phân tích HTK của CTKT BDO 2.21 Trích GTLV- Tìm hiểu về quy trình tập hợp chi phí, tính giá thành của đơn vị của CTKT BDO 2.22 Trích GTLV- Kiểm tra việc tính giá thành sản phẩm than của CTKT BDO 2.23 Trích GTLV- Xem xét tình hình kế hoạch sửa chữa lớn TSCĐ của CTKT AASC 2.24 GTLV- Soát xét sự kiện phát sinh sau niên độ của CTKT BDO 2.25 GTLV-Xem xét đánh giá khả năng hoạt động liên tục của CTKT PKF Viet Nam 3.1 Bảng đánh giá rủi ro gian lận tại CTCP than 3.2 Tổng hợp đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ BCTC và cấp độ CSDL trong giai đoạn lập kế hoạch kiểm toán 3.3 Bảng xác định yếu tố độ tin cậy
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong những năm gần đây hoạt động kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC) của kiểm toán độc lập (KTĐL) ngày càng phát triển và KTĐL đã khẳng định đƣợc vai trò, vị trí quan trọng của mình trong việc kiểm tra và đƣa ra ý kiến xác nhận về mức độ trung thực hợp lý của thông tin đƣợc kiểm toán từ đó giúp ngƣời sử dụng thông tin đƣa ra quyết định phù hợp. Bên cạnh đó, KTĐL còn đƣa ra ý kiến tƣ vấn nhằm giúp đơn vị đƣợc kiểm toán hoàn thiện hệ thống kế toán, hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của đơn vị. Xuất phát từ tầm quan trọng và vai trò của kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện trong nền kinh tế nên đã có rất nhiều nhà khoa học, các tổ chức kinh tế quan tâm nghiên cứu. Mặc dù vậy, lý luận về kiểm toán BCTC doanh nghiệp do KTĐL thực hiện hiện nay cũng còn nhiều quan điểm khác biệt cần tiếp tục nghiên cứu để bổ sung và hoàn thiện để làm cơ sở cho nghiên cứu và đào tạo nguồn nhân lực kế toán, kiểm toán. Ngoài ra, cần có lý luận về kiểm toán BCTC của các lĩnh vực cụ thể nhƣ: khai khoáng, bƣu điện,…để ứng dụng trong thực tiễn. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại chƣa có công trình nghiên cứu khoa học nào đề cập đến lý luận về kiểm toán BCTC các doanh nghiệp khai khoáng (DNKK) nên các vấn đề lý luận về kiểm toán BCTC doanh nghiệp (DN) nói chung và kiểm toán BCTC các DNKK nói riêng (trong đó có các DN khai thác, chế biến, kinh doanh than) do KTĐL thực hiện cũng cần đƣợc nghiên cứu, bổ sung và hoàn thiện. Về mặt thực tiễn, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng và sự cạnh tranh gay gắt giữa các công ty kiểm toán (CTKT), các CTKT độc lập ở Việt Nam đều đã từng bƣớc quan tâm đến việc cải tiến và hoàn thiện nội dung, quy trình, phƣơng pháp, kỹ thuật kiểm toán BCTC từ đó giúp nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của các CTKT. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt đƣợc, các CTKT cần tiếp tục hoàn thiện kiểm toán BCTC DN nói chung và kiểm toán BCTC các DN hoạt động trong các lĩnh vực đặc thù nói riêng nhƣ: khai khoáng, xây lắp, ngân hàng, bƣu điện,… để đáp ứng tốt hơn yêu cầu của ngƣời sử dụng thông tin trong điều kiện nền kinh tế phát triển và hội nhập.
2 Khai thác than là một trong các ngành công nghiệp đƣợc hình thành sớm nhất ở Việt Nam, luôn đƣợc coi là ngành công nghiệp mũi nhọn, đã có những đóng góp to lớn cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nƣớc. Các công ty than có nhiệm vụ đáp ứng nguồn than, đảm bảo an ninh năng lƣợng quốc gia. Bên cạnh đó, các công ty than còn có những đóng góp to lớn vào ngân sách Nhà nƣớc và đã tạo công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn ngƣời lao động. Tuy nhiên, khai thác than cũng có ảnh hƣởng mạnh đến môi trƣờng và đòi hỏi bảo đảm an toàn cao cho ngƣời lao động. Chính vì vậy, BCTC của các công ty than, đặc biệt là các công ty cổ phần (CTCP) than niêm yết (NY) đƣợc nhiều đối tƣợng (nhƣ: Chính Phủ, cơ quan thuế, cơ quan quản lý nhà nƣớc về môi trƣờng và lao động, nhà đầu tƣ, ngƣời lao động…) quan tâm sử dụng để đƣa ra các quyết định phù hợp. Do khai thác than là một ngành sản xuất đặc biệt, quy trình sản xuất phức tạp, trải qua nhiều công đoạn từ: thăm dò, đầu tƣ, khai thác, vận chuyển, chế biến mới đƣợc than sạch đem tiêu thụ nên BCTC của các công ty than thƣờng tiềm ẩn nhiều sai sót do những khó khăn liên quan đến việc kiểm tra và xác định số lƣợng và giá trị hàng tồn kho (HTK), việc tập hợp chi phí, tính giá thành sản phẩm; tính đúng đắn của các loại thuế, phí phải nộp Nhà nƣớc nhƣ: thuế tài nguyên, phí tài nguyên, phí hoàn nguyên môi trƣờng; khó khăn trong việc kiểm tra sự tuân thủ các quy định pháp lý của các CTCP than…đã dẫn đến kiểm toán BCTC các CTCP than hiện còn nhiều bất cập và thách thức với các CTKT Việt Nam. Chính vì vậy, việc nghiên cứu thực trạng để đƣa ra giải pháp hoàn thiện kiểm toán BCTC các CTCP than do KTĐL thực hiện nhằm đảm bảo và nâng cao chất lƣợng, hiệu quả kiểm toán BCTC các CTCP than có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với bản thân các CTCP than mà còn đối với công chúng và xã hội nhằm đảm bảo và nâng cao chất lƣợng, hiệu quả kiểm toán BCTC các CTCP than. Xuất phát từ các phân tích nêu trên cho thấy đề tài: “Hoàn thiện kiểm toán Báo cáo tài chính các công ty cổ phần than do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện” có ý nghĩa thời sự và cần thiết về cả lý luận và thực tiễn. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án Nghiên cứu tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án có ý nghĩa rất quan trọng giúp nghiên cứu sinh (NCS) hệ thống hóa đƣợc
3 những vấn đề lý luận chung về kiểm toán BCTC theo phƣơng pháp tiếp cận kiểm toán (PPTCKT) dựa trên cơ sở rủi ro trong kiểm toán BCTC DN nói chung và kiểm toán BCTC các DN hoạt động trong từng lĩnh vực, ngành nghề kinh doanh cụ thể do KTĐL thực hiện từ đó xác định đƣợc những vấn đề đã đƣợc nghiên cứu, những vấn đề còn đang bỏ ngỏ làm định hƣớng cho những nghiên cứu của mình. Để làm rõ tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án, NCS khái quát hóa các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án theo 2 mục chính là các công trình nghiên cứu trong nƣớc và các công trình nghiên cứu ngoài nƣớc, trong đó mỗi mục chia ra làm 2 nhóm là: các công trình nghiên cứu về kiểm toán BCTC nói chung và các công trình nghiên cứu về kiểm toán BCTC các lĩnh vực đặc thù, cụ thể nhƣ sau: 2.1 Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nƣớc có liên quan đến đề tài luận án Nghiên cứu tổng quan của NCS về các công trình nghiên cứu trong nƣớc liên quan đến đề tài luận án cho thấy, có nhiều công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố là: các giáo trình, sách xuất bản, luận án tiến sĩ, các công trình nghiên cứu khoa học các cấp, các bài đăng tạp chí có liên quan đến kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện nhƣng chƣa có đề tài nào nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về quy trình kiểm toán BCTC theo PPTCKT dựa trên cơ sở rủi ro (gọi tắt là: PPTCKT dựa trên rủi ro) trong kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện và cho đến nay chƣa có một công trình nghiên cứu khoa học nào nghiên cứu về kiểm toán BCTC các CTCP than do KTĐL thực hiện. Cụ thể nhƣ sau: a. Các công trình nghiên cứu về kiểm toán BCTC nói chung  Về giáo trình và sách tham khảo Hầu hết các trƣờng đại học có đào tạo chuyên ngành kế toán, kiểm toán nhƣ: Học viện tài chính, Đại học Kinh tế quốc dân, Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh, Đại học thƣơng mại, Đại học ngoại thƣơng, Học viện ngân hàng... đều xuất bản các giáo trình liên quan đến lý thuyết kiểm toán và thực hành kiểm toán BCTC do các nhà khoa học đầu ngành trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán đã và đang công tác tại các trƣờng đại học biên soạn nhƣ: Giáo trình lý thuyết kiểm
4 toán (GS.TS Nguyễn Quang Quynh), Giáo trình lý thuyết kiểm toán (TS Nguyễn Viết Lợi và Ths Đậu Ngọc Châu); Giáo trình kiểm toán tài chính (GS.TS Nguyễn Quang Quynh và PGS.TS Ngô Trí Tuệ), giáo trình kiểm toán BCTC (Ths. Đậu Ngọc Châu và TS Nguyễn Viết Lợi), giáo trình Tổ chức quá trình kiểm toán BCTC (PGS.TS Thịnh Văn Vinh và PGS.TS Giang Thị Xuyến), Giáo trình kiểm toán căn bản (PGS.TS Nguyễn Trọng Cơ và PGS.TS Thịnh Văn Vinh),... Bên cạnh các giáo trình, còn có nhiều sách tham khảo liên quan đến kiểm toán BCTC nhƣ: Kiểm toán - Lý thuyết và thực hành (TS Phan Trung Kiên); Kiểm toán Báo cáo tài chính - Lý thuyết và thực hành (PGS.TS Phạm Tiến Hƣng và TS Vũ Thị Phƣơng Liên); Kiểm toán căn bản - Lý thuyết, câu hỏi và bài tập trắc nghiệm (TS Trần Mạnh Dũng và Ths.Lại Thị Thu Thuỷ); Kiểm toán (TS Phạm Xuân Thành); … Có thể thấy, nội dung các giáo trình, sách tham khảo kể trên đều có đề cập đến các nội dung cơ bản trong kiểm toán nói chung và kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện nói riêng nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, nội dung, quy trình, phƣơng pháp, kỹ thuật kiểm toán BCTC doanh nghiệp nói chung do KTĐL thực hiện trong đó các giáo trình mới xuất bản những năm gần đây đều đã sửa đổi, bổ sung một số nội dung nhƣ: mục tiêu kiểm toán, PPTCKT, quy trình kiểm toán BCTC theo PPTCKT dựa trên rủi ro,... cho phù hợp với thực tế và xu hƣớng phát triển của kiểm toán trên thế giới cũng nhƣ ở Việt Nam. Có thể thấy những tài liệu này đã cung cấp một số cơ sở lý luận về kiểm toán BCTC DN làm tài liệu tham khảo rất hữu ích cho luận án của NCS.  Về các luận án tiến sĩ Trong những năm gần đây có khá nhiều luận án tiến sĩ nghiên cứu về kiểm toán BCTC nói chung, cụ thể nhƣ: - Luận án tiến sĩ “Nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trong các công ty KTĐL Việt Nam” (Đoàn Thanh Nga, 2011) đã nghiên cứu sâu vào bƣớc công việc đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán, trong đó tác giả cũng nghiên cứu về sự phát triển của các PPTCKT BCTC theo thời gian bao gồm: PPTCKT theo khoản mục trên bảng cân đối kế
5 toán (CĐKT), PPTCKT theo hệ thống và PPTCKT dựa trên rủi ro. Kết quả nghiên cứu trong luận án của tác giả Đoàn Thanh Nga đã chỉ ra rằng, PPTCKT dựa trên rủi ro là PPTCKT cần thiết để cuộc kiểm toán BCTC đảm bảo chất lƣợng và hiệu quả. Tuy nhiên, tác giả Đoàn Thanh Nga không đề cập đầy đủ đến các nội dung khác trong kiểm toán BCTC nhƣ: đối tƣợng, nội dung, quy trình, phƣơng pháp kiểm toán,…nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu. - Luận án tiến sĩ“Hoàn thiện kiểm toán BCTC của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” (Nguyễn Thị Mỹ, 2012) đã nghiên cứu một số nội dung trong kiểm toán BCTC của các công ty niêm yết trên thị trƣờng chứng khoán, trong đó có mục 1.2 đề cập đến các nội dung sau: đối tƣợng kiểm toán và cách thức tiếp cận đối tƣợng kiểm toán (theo khoản mục và theo chu trình); PPTCKT (theo hệ thống hoặc theo rủi ro); phƣơng pháp kiểm toán; mục tiêu kiểm toán; quy trình kiểm toán; kiểm toán một số phần hành đặc trƣng trong kiểm toán BCTC của các công ty NY (nhƣ: kiểm toán vốn chủ sở hữu và các quỹ; kiểm toán lợi nhuận phân chia; kiểm toán BCTC hợp nhất). Mặc dù tác giả Nguyễn Thị Mỹ có đề cập đến các nội dung trong kiểm toán BCTC nhƣng một số nội dung còn đề cập ở mức độ sơ lƣợc và chƣa đề cập sâu đến PPTCKT dựa trên rủi ro và quy trình kiểm toán BCTC dựa trên rủi ro; đồng thời luận án cũng không đề cập đến kiểm toán một số phần hành kiểm toán đặc thù trong DN sản xuất nhƣ: Hàng tồn kho (HTK), Tài sản cố định (TSCĐ); chi phí SXKD dở dang;... Đây chính là những khoảng trống mà NCS tiếp tục nghiên cứu. - Luận án tiến sĩ“Vận dụng các phương pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy trình kiểm toán BCTC tại các công ty KTĐL ở Việt Nam” (Đinh Thị Thu Hà, 2016) đã nghiên cứu sâu về các phƣơng pháp kiểm toán và các kỹ thuật kiểm toán trong kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện; các nhân tố ảnh hƣởng đến việc vận dụng phƣơng pháp kỹ thuật kiểm toán và nội dung vận dụng các phƣơng pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy trình kiểm toán BCTC do KTĐL thực hiện. Đồng thời, luận án đã nghiên cứu rất sâu về lịch sử hình thành và phát triển của các PPTCKT. Vì vậy, có một số nội dung trong luận án nhƣ: phƣơng pháp, kỹ thuật kiểm toán và PPTCKT đƣợc NCS sử dụng để tham khảo cho luận án của mình. Tuy nhiên, tác giả Đinh Thị Thu Hà chủ yếu nghiên cứu về việc vận dụng
6 các phƣơng pháp kỹ thuật kiểm toán trong quy trình kiểm toán BCTC nói chung, không nghiên cứu một số các nội dung khác trong kiểm toán BCTC nói chung (nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, nội dung, căn cứ kiểm toán,...) và kiểm toán BCTC các CTCP than nên có những khoảng trống cho NCS tiếp tục nghiên cứu. - Luận án tiến sĩ “Kiểm toán ước tính kế toán trong kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp do các công ty kiểm toán độc lập ở Việt Nam thực hiện” (Nguyễn Thị Lê Thanh, 2017) đã nghiên cứu về các ƣớc tính kế toán, đặc điểm các ƣớc tính kế toán và các vấn đề liên quan đến kiểm toán các ƣớc tính kế toán trong kiểm toán BCTC (nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, căn cứ, nội dung, phƣơng pháp kiểm toán) đặc biệt đi sâu vào nghiên cứu phƣơng pháp kiểm toán các ƣớc tính kế toán. Nhƣ vậy, tác giả Nguyễn Thị Lê Thanh chỉ nghiên cứu về kiểm toán các ƣớc tính kế toán trong kiểm toán BCTC nói chung, không nghiên cứu về kiểm toán các ƣớc tính kế toán và kiểm toán các bộ phận, khoản mục khác trong kiểm toán BCTC các CTCP than. Tuy nhiên, nghiên cứu về kiểm toán các ƣớc tính kế toán trong kiểm toán BCTC DN nói chung cũng là tài liệu NCS tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về kiểm toán các ƣớc tính kế toán trong DN khai thác than. - Luận án tiến sĩ “Kiểm toán hàng tồn kho trong kiểm toán BCTC do các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam thực hiện” (Nguyễn Thị Lan Anh, 2017) mặc dù đã nghiên cứu về PPTCKT, quy trình kiểm toán HTK theo PPTCKT dựa trên rủi ro và kiểm soát chất lƣợng kiểm toán HTK. Tuy nhiên, nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Lan Anh chỉ tập trung nghiên cứu vào một khoản mục riêng lẻ là HTK trên BCTC của các DN nói chung, không nghiên cứu các khoản mục khác trên BCTC cũng nhƣ không nghiên cứu cụ thể kiểm toán HTK trong lĩnh vực khai thác than, không nghiên cứu về các nội dung khác trong kiểm toán BCTC nhƣ: đối tƣợng, mục tiêu, nội dung, căn cứ kiểm toán,....nên còn những khoảng trống để NCS tiếp tục nghiên cứu. Mặc dù vậy, luận án cũng là tài liệu cho NCS tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về kiểm toán HTK trong DN khai thác than. - Luận án tiến sĩ “Mối quan hệ giữa kiểm soát nội bộ, rủi ro gian lận và lập kế hoạch kiểm toán trong kiểm toán BCTC” (Nguyễn Thành Trung, 2017) đã