Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán Ngân sách Nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:193

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việc nghiên cứu Luận án nhằm thực hiện các mục đích sau: Nghiên cứu, làm rõ cơ sở lý luận về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN; làm rõ vai trò của KTNN trong quá trình lập, thẩm định dự toán NSNN và các yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức kiểm toán dự toán NSNN; đánh giá thực trạng việc tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam, chỉ rõ những kết quả đạt được, xác định những hạn chế, bất cập cần bổ sung hoàn thiện và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập; những kinh nghiệm về kiểm toán dự toán NSNN của cơ quan KTNN của một số nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán Ngân sách Nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH HOÀNG QUANG HÀM HOμN THIÖN Tæ CHøC KIÓM TO¸N Dù TO¸N NG¢N S¸CH NHμ N¦íC CñA KIÓM TO¸N NHμ N¦íC VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH HOÀNG QUANG HÀM HOμN THIÖN Tæ CHøC KIÓM TO¸N Dù TO¸N NG¢N S¸CH NHμ N¦íC CñA KIÓM TO¸N NHμ N¦íC VIÖT NAM Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. TRẦN THỊ HỒNG MAI 2. TS. CAO TẤN KHỔNG HÀ NỘI - 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Hoàng Quang Hàm
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, hình MỞ ĐẦU........................................................................................................................... 1 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU............................................................... 6 Chương 1: NHỮNG LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC.......... 16 1.1. TỔNG QUAN VỀ DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ................................ 16 1.1.1. Bản chất của ngân sách nhà nước................................................................... 16 1.1.2. Mối quan hệ giữa ngân sách nhà nước với các quĩ tài chính nhà nước ngoài ngân sách và các đối tượng thụ hưởng ngân sách nhà nước .............. 18 1.1.3. Những lý luận cơ bản về dự toán ngân sách nhà nước và lập dự toán ngân sách nhà nước........................................................................................ 21 1.2. TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC.................................................................................... 32 1.2.1. Khái quát về kiểm toán nhà nước và vai trò của kiểm toán nhà nước đối với dự toán ngân sách nhà nước.............................................................. 32 1.2.2. Những đặc trưng cơ bản của dự toán ngân sách nhà nước ảnh hưởng đến tổ chức kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước.......................................... 44 1.2.3. Những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của kiểm toán nhà nước........................................................................ 47 1.2.4. Nội dung tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán Nhà nước ................................................................................................ 52 Kết luận Chương 1........................................................................................................... 74 Chương 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NUỚC VIỆT NAM VÀ KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI .................................. 75 2.1. KHÁI QUÁT VỀ KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ................................. 75 2.1.1. Chức năng, nhiệm vụ và tổ chức, cán bộ của Kiểm toán Nhà nước ............. 75 2.1.2. Nguyên tắc và cơ chế hoạt động kiểm toán ................................................... 82 2.1.3. Tổ chức công tác kiểm toán............................................................................ 85 2.1.4. Vai trò của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam với dự toán ngân sách nhà nước ......................................................................................................... 88
2.2. ĐẶC ĐIỂM DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VIỆT NAM ẢNH HƯỞNG TỚI TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC............................................................................................................ 90 2.2.1. Dự toán ngân sách nhà nước Việt Nam xây dựng dựa trên yêu cầu về phát triển kinh tế - xã hội của đất nước .................................................... 90 2.2.2. Dự toán ngân sách nhà nước Việt Nam được xây dựng dựa trên những nhiệm vụ cụ thể của các bộ, ngành và các địa phương ..................... 91 2.2.3. Dự toán ngân sách nhà nước Việt Nam được xây dựng dựa trên chính sách, chế độ do Nhà nước quy định trong lĩnh vực tài chính ngân sách ........................................................................................................ 91 2.2.4. Dự toán ngân sách nhà nước Việt Nam do Chính phủ tổ chức soạn lập, liên quan đến nhiều cơ quan, đơn vị và là văn bản pháp lý có tính chuyên môn cao đồng thời hoàn thành khi được Quốc hội quyết định ...................................................................................................... 92 2.2.5. Dự toán ngân sách nhà nước Việt Nam là dự toán ngân sách của toàn bộ quốc gia bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương.......... 94 2.3. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC VIỆT NAM.............................. 96 2.3.1. Khái quát kết quả tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước ............... 96 2.3.2. Thực trạng tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước ........................ 101 2.3.3. Đánh giá thực trạng tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam ............................................................ 113 2.4. KINH NGHIỆM TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI.................................... 121 2.4.1. Tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách của Kiểm toán Nhà nước Hungary ....................................................................................................... 121 2.4.2. Tổ chức kiểm toán dự toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Cộng hoà Liên bang Đức.................................................... 123 2.4.3. Những bài học kinh nghiệm đối với Kiểm toán Nhà nước Việt Nam ........ 125 Kết luận Chương 2......................................................................................................... 128 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC VIỆT NAM.................... 129 3.1. ĐỊNH HƯỚNG HOÀN THIỆN TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC VIỆT NAM........ 129 3.1.1. Quan điểm đổi mới công tác lập, thẩm định và quyết định dự toán ngân sách nhà nước của Việt Nam .............................................................. 129
3.1.2. Định hướng phát triển của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam thời gian tới ....... 132 3.1.3. Nguyên tắc, yêu cầu hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam............................................ 134 3.1.4. Định hướng hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam................................................... 135 3.2. NỘI DUNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CỦA KIỂM TOÁN NHÀ NƯỚC VIỆT NAM............................................................................................... 141 3.2.1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý để tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước ....................................................................................................... 141 3.2.2. Hoàn thiện tổ chức bộ máy, nhân sự để kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước ....................................................................................................... 146 3.2.3. Hoàn thiện tổ chức thực hiện kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước.............................................................................. 151 3.2.4. Hoàn thiện tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước............................................................................................... 165 3.2.5. Nâng cao chất lượng kiểm toán quyết toán ngân sách nhà nước để cung cấp thông tin cho việc đánh giá dự toán ngân sách nhà nước ........... 169 3.2.6. Nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp cho kiểm toán viên .............................................................................................. 170 3.3. ĐIỀU KIỆN ĐỂ THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC KIỂM TOÁN DỰ TOÁN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ........................ 171 3.3.1. Về phía Nhà nước ......................................................................................... 171 3.3.2. Về phía Kiểm toán Nhà nước ....................................................................... 174 Kết luận Chương 3......................................................................................................... 177 KẾT LUẬN................................................................................................................... 178 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN HĐND Hội đồng nhân dân INTOSAI Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao KTNN Kiểm toán Nhà nước KTV Kiểm toán viên NCKH Nghiên cứu khoa học NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách Nhà nước NSTW Ngân sách Trung ương UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH TRONG LUẬN ÁN Số hiệu Nội dung Trang Bảng 1.1: Nhiệm vụ kiểm soát chất lượng kiểm toán theo các cấp độ kiểm soát .................................................................................................73 Bảng 3.1: Phân công nhiệm vụ để tổ chức thực hiện nhiệm vụ kiểm toán dự toán NSNN .......................................................................................148 Hình 2.1: Sơ đồ tổ chức bộ máy Kiểm toán Nhà nước.............................................81 Hình 2.2: Sơ đồ tổ chức thực hiện nhiệm vụ của KTNN để trình ý kiến về dự toán NSNN .......................................................................................103
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Kiểm toán Nhà nước (KTNN) Việt Nam ra đời trong công cuộc đổi mới của đất nước và tiến trình cải cách nền hành chính quốc gia, là một cơ quan mới nằm trong cơ cấu tổ chức Nhà nước Việt Nam mà trước đó chưa có tiền thân về tổ chức và tiền lệ về hoạt động. Sự ra đời và phát triển KTNN là một tất yếu khách quan, đánh dấu một bước phát triển mới của hệ thống các công cụ kiểm tra, kiểm soát ở Việt Nam trong điều kiện mới. Việc thành lập cơ quan KTNN khẳng định quyết tâm của Đảng, Nhà nước ta trong việc lập lại trật tự, kỷ cương quản lý nguồn lực tài chính quốc gia; tăng cường tính minh bạch và công khai nền tài chính đất nước; góp phần thực thi dân chủ xã hội và chống tiêu cực, tham nhũng. Trong giai đoạn đầu mới thành lập, KTNN chủ yếu thực hiện chức năng kiểm toán báo cáo tài chính và kiểm toán tuân thủ; các nhiệm vụ và quyền hạn của KTNN cũng được quy định phù hợp với chức năng kiểm toán báo cáo tài chính và kiểm toán tuân thủ. Từ khi Luật KTNN được ban hành có hiệu lực từ 01/01/2006 và địa vị pháp lý của KTNN được hiến định trong Hiến pháp (Hiến pháp sửa đổi năm 2013 tại Điều 118) KTNN là cơ quan do Quốc hội thành lập, hoạt động độc lập và chỉ tuân theo pháp luật, thực hiện kiểm toán việc quản lý, sử dụng tài chính, tài sản công đã tạo điều kiện pháp lý cho KTNN mở rộng hoạt động của mình. Ngoài việc nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính, kiểm toán tuân thủ, KTNN còn đẩy mạnh kiểm toán hoạt động và các hoạt động tiền kiểm như kiểm toán các chuyên đề chuyên sâu, kiểm toán các dự án đầu tư trong quá trình triển khai thực hiện dự án... Đặc biệt điều 15 Luật KTNN quy định KTNN có nhiệm vụ trình ý kiến của KTNN để Quốc hội xem xét, quyết định dự toán ngân sách nhà nước (NSNN), quyết định phân bổ ngân sách trung ương (NSTW), quyết định dự án, công trình quan trọng quốc gia, phê chuẩn quyết toán NSNN; tham gia với Uỷ ban kinh tế và ngân sách của Quốc hội (nay là Ủy ban Tài chính ngân sách) và các cơ quan khác của Quốc hội, Chính phủ trong việc xem xét, thẩm tra báo cáo về dự toán NSNN, phương án phân bổ NSTW, phương án điều chỉnh dự toán NSNN, phương án bố trí ngân sách cho dự án,
2 công trình quan trọng quốc gia do Quốc hội quyết định. Những quy định này là tiền đề để KTNN kiểm toán hiệu quả dự toán NSNN. Trong những năm gần đây chất lượng dự toán NSNN ngày càng được nâng cao góp phần vào việc nâng cao chất lượng quản lý ngân sách, tạo nên nhiều chuyển biến tích cực trong quản lý thu NSNN và góp phần thay đổi cơ cấu chi theo hướng tích cực. Tuy nhiên dự toán thu, chi NSNN còn khá nhiều hạn chế làm ảnh hưởng đến công tác quản lý, điều hành NSNN, giảm hiệu quả sử dụng ngân sách và chính sách tài khóa. Những hạn chế trong dự toán NSNN đặt ra nhiệm vụ cho KTNN phải tham gia sâu, rộng vào quá trình lập, thẩm định dự toán NSNN. Với qui định trong Luật KTNN, KTNN đã có đủ căn cứ pháp lý để tiến hành kiểm toán dự toán NSNN và thực tế cho thấy KTNN đã có nhiều đóng góp cho công tác quản lý, điều hành NSNN của các cấp chính quyền và giám sát ngân sách của Quốc hội và Hội đồng nhân dân (HĐND) các cấp, trong đó có việc cung cấp thông thông tin, tài liệu cho Quốc hội quyết định dự toán NSNN hàng năm. Tuy nhiên, chất lượng kiểm toán dự toán còn bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu do đây là một nhiệm vụ mới chưa có tiền lệ trước đó nên KTNN còn thiếu cả lý luận và kinh nghiệm thực tiễn để kiểm toán dự toán NSNN. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán Ngân sách Nhà nước của Kiểm toán Nhà nước Việt Nam” là đòi hỏi cấp bách trước yêu cầu thực tiễn đặt ra cho việc quản lý, điều hành NSNN nói chung và hoạt động của KTNN Việt Nam nói riêng. 2. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu Luận án nhằm thực hiện các mục đích sau: - Nghiên cứu, làm rõ cơ sở lý luận về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN; làm rõ vai trò của KTNN trong quá trình lập, thẩm định dự toán NSNN và các yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức kiểm toán dự toán NSNN; - Đánh giá thực trạng việc tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam, chỉ rõ những kết quả đạt được, xác định những hạn chế, bất cập cần bổ sung hoàn thiện và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập; những kinh nghiệm về kiểm toán dự toán NSNN của cơ quan KTNN của một số nước.
3 - Đề xuất những định hướng và giải pháp hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam một cách hiệu quả. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan đến tổ chức kiểm toán dự toán NSNN; thực tiễn về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của một số cơ quan KTNN trên thế giới; thực trạng về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án giới hạn việc nghiên cứu trong phạm vi tổ chức kiểm toán báo cáo dự toán NSNN do Chính phủ trình Quốc hội là báo cáo dự toán của toàn bộ NSNN gồm ngân sách trung ương và ngân sách chính quyền địa phương do KTNN Việt Nam tổ chức thực hiện kiểm toán. Thời kỳ nghiên cứu để đánh giá việc tổ chức kiểm toán dự toán NSNN là từ khi KTNN Việt Nam được thành lập và đi vào hoạt động (1994) trong đó tập trung nghiên cứu giai đoạn từ năm 2006 (là năm Luật KTNN bắt đầu có hiệu lực thi hành) đến năm 2013. 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Luận án tập trung nghiên cứu và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về kiểm toán dự toán NSNN và tổ chức kiểm toán dự toán NSNN như: Thứ nhất, trên cơ sở hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản, luận án phát triển và bổ sung thêm lý luận về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN. Thứ hai, trên cơ sở khảo sát thực tiễn, luận án đánh giá thực trạng về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam đồng thời chỉ ra những tồn tại, hạn chế từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm để tổ chức kiểm toán dự toán NSNN một cách có hiệu quả; Thứ ba, luận án đề xuất giải pháp để nâng cao chất lượng tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam và điều kiện thực hiện các giải pháp đó; Thứ tư, luận án là công trình nghiên cứu khoa học (NCKH) chuyên sâu, có giá trị lý luận và thực tiễn về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của KTNN Việt Nam, đồng thời là tiền đề để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.
4 Thứ năm, luận án là tài liệu tham khảo hữu ích cho công tác nghiên cứu, giảng dạy tại các trường Đại học, Viện nghiên cứu và là tài liệu tham khảo cho các cơ quan liên quan đến quá trình lập, thẩm định và quyết định dự toán NSNN. Thứ sáu, kết quả nghiên cứu của luận án là nguồn tài liệu tham khảo, hỗ trợ cho KTNN về việc xây dựng quy trình kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức có hiệu quả việc kiểm toán dự toán NSNN. 5. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu chung là phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin, quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể như sau: - Phương pháp nghiên cứu dữ liệu thứ cấp: Phương pháp này được vận dụng chủ yếu nhằm xem xét, hệ thống hóa và tóm tắt những kết quả nghiên cứu có liên quan tới đề tài Luận án. - Phương pháp hệ thống hóa, tổng hợp và phân tích, thống kê: Thông qua phương pháp này, các thông tin đơn lẻ sẽ được tổng hợp, hệ thống hóa và xâu chuỗi thành các nhóm vấn đề; được phân tích, khái quát hóa để xây dựng khung phân tích theo yêu cầu của đề tài Luận án. - Phương pháp so sánh: Phương pháp này được sử dụng để so sánh các khái niệm, quy định pháp luật và các nội dung khác theo yêu cầu của đề tài Luận án. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình: Thông qua nghiên cứu trường hợp điển hình ở một số nước trên thế giới về tổ chức kiểm toán dự toán NSNN để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. - Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này được sử dụng để tham vấn ý kiến của các chuyên gia, nhà quản lý, đồng nghiệp trong nước và ngoài nước về những vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của Luận án. Ngoài các phương pháp nghiên cứu trên, việc nghiên cứu đề tài cũng dựa trên các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế - xã hội, pháp luật về NSNN và về KTNN của Việt Nam.
5 6. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, tổng quan về vấn đề nghiên cứu, kết luận, danh mục công trình đã công bố của tác giả có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận án gồm 3 chương (162 trang). Chương 1: Những lý luận cơ bản về tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán nhà nước (59 trang). Chương 2: Thực trạng tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán nhà nước Việt Nam và kinh nghiệm của một số nước trên thế giới (54 trang). Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước Việt Nam (49 trang).
6 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1. Tình hình nghiên cứu trong nước Do KTNN mới thành lập từ năm 1994 và việc kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước mới được KTNN tổ chức thực hiện từ năm 2006, nên chưa có nhiều nghiên cứu về lĩnh vực này. Trong thời gian qua, đã có một số công trình, bài viết liên quan đến đề tài Luận án hoặc liên quan đến các nội dung nghiên cứu của Luận án được công bố trên các tạp chí khoa học, tạp chí chuyên ngành, các báo cáo trình bày tại hội thảo khoa học, các đề tài nghiên cứu khoa học, các tin bài được đăng tải trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Cụ thể đã có một số đề tài NCKH, một số bài viết về kiểm toán dự toán NSNN như sau: - Đề tài NCKH cấp Bộ năm 2005 “Vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong quá trình thẩm định dự toán ngân sách nhà nước” do CN. Hà Ngọc Son, nguyên Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước, làm chủ nhiệm. Đề tài đã khái quát về chu trình ngân sách và lập dự toán ngân sách theo quy định của Luật NSNN hiện hành, trong đó đi sâu nghiên cứu về trình tự lập dự toán NSNN và dự toán ngân sách địa phương, đây là những vấn đề lý luận cơ bản làm cơ sở cho việc xây dựng và xác định vai trò của KTNN trong việc thẩm định dự toán NSNN. Đề tài đưa ra những luận cứ khoa học để xác lập vai trò của KTNN trong thẩm định dự toán ngân sách thông qua việc nghiên cứu về khái niệm, nội dung, yêu cầu, sự cần thiết phải thẩm định dự toán NSNN. Đồng thời xác định rõ vai trò của Quốc hội, HĐND thông qua việc nghiên cứu chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Quốc hội, HĐND trong giám sát ngân sách, đi sâu nghiên cứu các chức năng, nhiệm vụ trong kiểm tra, thẩm định để quyết định dự toán ngân sách. Đề tài đã trình bày khái quát về chức năng, nhiệm vụ của KTNN, từ đó xác định nhiệm vụ của KTNN trong việc giúp Quốc hội, HĐND thẩm định dự toán ngân sách; đề tài cũng nêu các giải pháp để nâng cao vai trò của KTNN đối với dự toán NSNN. Tuy nhiên đề tài
7 chưa đề cập nhiều đến kiểm toán dự toán NSNN và chưa đề cập đến tổ chức kiểm toán dự toán NSNN, cụ thể: Đề tài chưa đề cập đến thực trạng kiểm toán dự toán NSNN (do năm 2005, Luật KTNN chưa ban hành nên KTNN chưa có nhiệm vụ kiểm toán dự toán NSNN), chưa đề cập đến nội dung kiểm toán dự toán NSNN, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN, qui trình kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy nhân sự để kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN và tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. - Đề tài NCKH cấp Bộ năm 2008 “Tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước” do TS. Mai Vinh, Kiểm toán trưởng KTNN Khu vực I, KTNN làm chủ nhiệm. Đề tài đã đi sâu nghiên cứu về dự toán NSNN và kiểm toán dự toán NSNN trên phương diện lý luận cũng như thực tiễn. Về phương diện lý luận, các tác giả đã khái quát về dự toán NSNN; nội dung của dự toán NSNN; căn cứ, qui trình và một số phương pháp lập dự toán NSNN; các nhân tố ảnh hưởng đến dự toán NSNN trên cơ sở đó đi sâu nghiên cứu về kiểm toán dự toán NSNN như vai trò của KTNN trong quá trình xây dựng và thẩm định dự toán NSNN; những đặc trưng cơ bản của dự toán NSNN chi phối đến tổ chức kiểm toán dự toán NSNN; về tổng kết thực tiễn, đề tài đi sâu đánh giá thực trạng lập, thẩm định và quyết định dự toán NSNN, thực trạng công tác kiểm toán dự toán NSNN của KTNN. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và tổng kết đánh giá thực tiễn công tác kiểm toán dự toán NSNN của KTNN, đề tài đề xuất định hướng tổ chức kiểm toán dự toán NSNN, xây dựng qui trình kiểm toán dự toán NSNN đồng thời đề xuất những điều kiện để nâng cao chất lượng kiểm toán dự toán NSNN. Tuy nhiên đề tài chưa đề cập nhiều và rõ nét về thực trạng kiểm toán dự toán NSNN (do tính đến năm 2008 là năm đề tài được nghiệm thu, KTNN mới có nhiệm vụ kiểm toán dự toán NSNN theo Luật KTNN được 2 năm nên chưa có nhiều tư liệu để tổng kết đánh giá); chưa đề cập cụ thể và toàn diện nội
8 dung kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN, qui trình kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy nhân sự để kiểm toán dự toán NSNN và tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. Về tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước: đề tài mới đề cập một số vấn đề về qui trình kiểm toán dự toán NSNN nhưng chưa đề cập cụ thể, rõ nét về tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN từ khâu chuẩn bị kiểm toán đến thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. - Luận văn thạc sỹ kinh tế "Xây dựng qui trình kiểm toán dự toán ngân sách nhà nước của Kiểm toán Nhà nước" của Hoàng Quang Hàm (2006). Luận văn đã khái quát những vấn đề lý luận về dự toán ngân sách và kiểm toán dự toán NSNN như nêu rõ khái niệm, vai trò và chu trình NSNN; dự toán NSNN và sự cần thiết phải thẩm tra dự toán NSNN; yêu cầu, nguyên tắc, căn cứ thẩm tra dự toán NSNN; những đặc trưng cơ bản của dự toán NSNN chi phối đến việc kiểm toán dự toán NSNN; đặc trưng cơ bản của kiểm toán dự toán NSNN; đối tượng và căn cứ kiểm toán dự toán NSNN. Luận văn cũng đã tổng kết, đánh giá thực trạng hoạt động thẩm tra dự toán NSNN, thực trạng Qui trình kiểm toán và công tác kiểm toán dự toán NSNN. Từ việc nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn Luận văn đã nêu rõ sự cần thiết phải kiểm toán dự toán NSNN; nguyên tắc, yêu cầu xây dựng Qui trình kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước của KTNN và đề xuất xây dựng qui trình kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước của KTNN đồng thời đề xuất các nội dung của qui trình kiểm toán dự toán NSNN cũng như đề xuất các giải pháp, điều kiện để thực hiện và nâng cao chất lượng, hiệu lực công tác kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên do đề tài hoàn thành khi Luật KTNN vừa có hiệu lực thực hiện nên chưa đề cập nhiều đến kiểm toán dự toán NSNN và chưa đề cập đến tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách Nhà
9 nước, cụ thể: Đề tài chưa nêu được thực trạng kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập được rõ nét và toàn diện về nội dung kiểm toán dự toán NSNN, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy nhân sự để kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. Đối với một số bài viết trong một số hội thảo có liên quan đến NSNN, dự toán NSNN và kiểm toán NSNN, dự toán NSNN cũng đề cập đến một số nội dung có thể tham khảo, kế thừa khi nghiên cứu Luận án, cụ thể: - Hội thảo khoa học năm 2006 “Vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong quá trình lập dự toán ngân sách nhà nước” do KTNN Việt Nam tổ chức. Các bài tham luận trình bày tại hội thảo đều tập trung vào phân tích vai trò của ngân sách Nhà nước trong bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, an ninh quốc phòng cũng như phân tích vai trò của dự toán NSNN đối với quản lý, điều hành ngân sách; hầu hết các bài viết đều nêu bật vai trò không thể thiếu của KTNN đối với quá trình lập, thẩm định và quyết định dự toán NSNN để có ý kiến tư vấn cho Quốc hội, HĐND quyết định dự toán NSNN. Đồng thời một số bài tham luận đã đề xuất một số giải pháp để nâng cao chất lượng kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên các bài viết chưa đề cập đến nội dung kiểm toán dự toán NSNN, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN, qui trình kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy nhân sự để kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước, tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán NSNN... - Hội thảo quốc tế năm 2009 “Vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong việc nâng cao tính hiệu lực của chi tiêu công” do KTNN Việt Nam tổ chức. Trong hội thảo này có một số bài viết đã nêu bật sự cần thiết phải kiểm toán
10 NSNN, dự toán NSNN và đề xuất một số giải pháp để nâng cao chất lượng kiểm toán NSNN, dự toán NSNN như bài tham luận của GS,TS Vương Đình Huệ nguyên Tổng Kiểm toán Nhà nước với tiêu đề "Vai trò của kiểm toán nhà nước trong việc nâng cao hiệu lực quản lý chi tiêu công"; bài tham luận của PGS, TS Đặng Văn Thanh chủ tịch hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam với tiêu đề "Vai trò của kiểm toán nhà nước trong việc nâng cao hiệu quả, hiệu lực quản lý tài chính nhà nước"; bài tham luận của PGS.TS Trần Đình Thiên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam với tiêu đề "ngân sách nhà nước và kiểm toán nhà nước"... Bên cạnh những thành công nêu trên các bài viết đều chưa đề cập đến nội dung kiểm toán dự toán NSNN, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN, qui trình kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy nhân sự để kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán NSNN... Bài tham luận của Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Lê Hoàng Quân "KTNN với việc giúp Quốc hội xem xét quyết định dự toán NSNN" trình bày tại hội thảo "Vai trò của KTNN trong việc hỗ trợ Quốc hội, HĐND quyết định dự toán NSNN hàng năm" do KTNN và Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội tổ chức tháng 10/2011 tại Hà Nội. Bài tham luận đã nêu một số hạn chế, tồn tại về tình hình lập dự toán NSNN và chấp hành dự toán NSNN qua kết quả kiểm toán của KTNN và chỉ ra những nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế đó; bài viết cũng nêu một số giải pháp để KTNN phát huy vai trò trong việc giúp Quốc hội xem xét, quyết định dự toán NSNN. Bài viết có nhiều nội dung có thể kế thừa để phát triển thành những giải pháp hoàn thiện tổ chức kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên là bài viết trong khuôn khổ một hội thảo nên chưa đề cập nhiều và rõ nét về thực trạng kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập đến nội dung kiểm toán dự toán NSNN, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN, qui trình kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy
11 nhân sự để kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước, tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN. Bài tham luận của TS. Lê Đình Thăng - Kiểm toán trưởng KTNN Khu vực XI "Vai trò của KTNN giúp Quốc hội xem xét quyết định dự toán NSNN" trình bày tại hội thảo "Vai trò của KTNN trong việc hỗ trợ Quốc hội, HĐND quyết định dự toán NSNN hàng năm" do KTNN và Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội tổ chức tháng 10/2011 tại Hà Nội. Bài tham luận đã nêu vai trò của KTNN trong quản lý NSNN đặc biệt nêu bật vai trò của KTNN đối với dự toán NSNN, sự cần thiết có sự tham gia của KTNN trong lập dự toán NSNN và vai trò của KTNN giúp Quốc hội, HDND quyết định dự toán NSNN đồng thời kiến nghị một số qui định của pháp luật cần phải sửa đổi bổ sung để KTNN phát huy được vai trò giúp Quốc hội, HĐND quyết định dự toán NSNN hàng năm. Bài viết có nhiều nội dung có thể kế thừa phát triển để nhấn mạnh sự cần thiết phải kiểm toán dự toán ngân sách Nhà nước, các điều kiện cần thiết về pháp luật để kiểm toán dự toán NSNN đạt kết quả tốt. Tuy nhiên là bài viết trong khuôn khổ một hội thảo nên chưa đề cập đến nội dung kiểm toán dự toán NSNN, loại hình kiểm toán áp dụng khi kiểm toán dự toán NSNN, qui trình kiểm toán dự toán NSNN; chưa đề cập đến tổ chức bộ máy nhân sự để kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm soát chất lượng kiểm toán dự toán NSNN, tổ chức kiểm toán theo qui trình kiểm toán dự toán NSNN. 2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Do các quốc gia có KTNN phát triển hầu hết tổ chức nhà nước theo mô hình liên bang và dự toán NSNN của liên bang chỉ bao gồm NSTW nên việc lập dự toán NSNN đơn giản hơn và dễ kiểm soát hơn các nước tổ chức nhà nước theo mô hình đơn nhất như ở Việt Nam (lập dự toán NSNN bao gồm cả NSTW và ngân sách địa phương (NSĐP). Vì vậy ở các nước này, việc tham gia của KTNN vào quá trình lập, thẩm định, quyết định dự toán
12 NSNN không quá phức tạp khi chỉ phải đánh giá dự toán NSNN mà chủ yếu là ngân sách của trung ương được tổng hợp từ dự toán của các bộ, ngành. Và đây cũng là thực tế dẫn đến ít có công trình nghiên cứu ngoài nước liên quan đến tổ chức kiểm toán dự toán NSNN. Những công trình nghiên cứu của các tác giả liên quan đến kiểm toán dự toán NSNN của nước ngoài mà nghiên cứu sinh có điều kiện tiếp cận là: - Báo cáo của đoàn cán bộ, kiểm toán viên (KTV) của KTNN Việt Nam đi nghiên cứu học tập về kiểm toán dự toán NSNN tại Hungary và Cộng hòa Liên bang Đức năm 2006. Trong báo cáo đã nêu khái quát qui trình lập dự toán NSNN của Hungary và Cộng hòa Liên Bang Đức và khẳng định vai trò tư vấn quan trọng của KTNN để Quốc hội quyết định dự toán NSNN. Đồng thời báo cáo cũng nêu rõ việc tham gia của KTNN của hai nước vào quá trình lập dự toán; cách thức KTNN của hai nước tham gia vào quá trình soạn lập ngân sách để thu thập, thông tin nhằm đánh giá dự toán ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên báo cáo hầu hết chỉ đề cập đến kiểm toán dự toán NSNN chưa đề cập rõ nét đến tổ chức kiểm toán dự toán NSNN của hai nước. - Tài liệu hội thảo khoa học năm 2007 “Mối quan hệ giữa Kiểm toán Nhà nước, Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội và Bộ Tài chính trong quá trình lập và thẩm định dự toán ngân sách nhà nước” do KTNN Việt Nam phối hợp với dự án GTZ tổ chức. Hội thảo có nhiều bài tham luận của các KTV có kinh nghiệm của kiểm toán Liên bang Đức trong đó đáng lưu ý là bài tham luận của ông Horst Erb KTV thuộc KTNN liên bang Đức với nội dung "Công tác tư vấn và báo cáo của Kiểm toán liên bang Đức trong qui trình ngân sách". Các bài tham luận của hội thảo tập trung trình bày đến mối quan hệ của KTNN với Bộ Tài chính với các ủy ban của Quốc hội trong quá trình lập, thẩm định dự toán NSNN và nêu bật vai trò quan trọng của KTNN trong việc tham gia ý kiến phản biện để Quốc hội quyết định dự toán ngân sách nhà nước; bài tham luận của ông Horst Erb KTV thuộc KTNN liên