Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao năng lực cạnh tranh của điểm đến du lịch Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam

1<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án<br /> Thị trường du lịch (DL) trở nên cạnh tranh gay gắt hơn, khách du lịch (DL)<br /> ngày càng có nhiều kinh nghiệm hơn, nhiều sự lựa chọn hơn về các điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) cũng như các dịch vụ du lịch (DVDL). Trước những áp lực này, nhiều<br /> ĐĐDL đã coi trọng xây dựng các chính sách phát triển du lịch (DL) nhằm nâng cao<br /> năng lực cạnh tranh (NLCT); xác định năng lực cạnh tranh (NLCT) chính là công cụ<br /> để thu hút khách du lịch (DL), qua đó khẳng định được vị thế cạnh tranh, phát triển du<br /> lịch (DL) bền vững và đem lại sự thịnh vượng cho người dân địa phương.<br /> Với tình hình thực tế trên, năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) đã thu hút được sự chú ý của nhiều học giả nghiên cứu du lịch (DL), các nhà<br /> hoạch định chính sách, các tổ chức và doanh nghiệp du lịch (DNDL) với nhiều công<br /> trình nghiên cứu trong và ngoài nước. Đánh giá năng lực cạnh tranh (NLCT) của<br /> điểm đến du lịch (ĐĐDL) chia thành hai chủ đề chính: Xác định các khái niệm, xây<br /> dựng mô hình, các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du<br /> lịch (ĐĐDL) và đo lường thực nghiệm năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du<br /> lịch (ĐĐDL). Qua tổng quan tài liệu cho thấy, trong khi khái niệm về năng lực cạnh<br /> tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) được đề cập khá thống nhất thì vấn đề<br /> xác định khung nghiên cứu và hệ thống các tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá năng lực<br /> cạnh tranh (NLC) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) vẫn còn có những khác biệt.<br /> Theo đó, xuất hiện nhiều các mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh (NLCT)<br /> của điểm đến du lịch (ĐĐDL) và phần lớn tập trung vào các tiêu chuẩn, tiêu chí đánh<br /> giá mang tính quản lý vĩ mô như yếu tố kinh doanh, kế hoạch hoá và phát triển điểm<br /> đến du lịch (ĐĐDL); các yếu tố nguồn lực du lịch (DL) và tính hấp dẫn của điểm đến<br /> du lịch (ĐĐDL). Đặc biệt, hai công trình nghiên cứu điển hình về năng lực cạnh tranh<br /> (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) đã thu hút nhiều sự quan tâm và được ứng<br /> dụng nhiều trong các phân tích, đó là: Mô hình của Crouch và Ritchie (1999) và mô<br /> hình tích hợp của Dwyer và Kim (2003). Mô hình tích hợp của Dwyer và Kim (2003)<br /> đã kế thừa từ mô hình Crouch và Ritchie (1999) đồng thời bổ sung, khắc phục được<br /> một số hạn chế của mô hình này; do vậy, đã có rất nhiều tác giả áp dụng mô hình này<br /> trong các nghiên cứu về năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL).<br /> Tuy nhiên, cũng có một số nghiên cứu lập luận rằng chưa có phương pháp hay mô<br /> hình nào phù hợp để đánh giá năng lực cạnh tranh (NLCT) của tất cả các điểm đến du<br /> lịch (ĐĐDL) và chưa có bộ tiêu chí đánh giá nào có thể áp dụng cho tất cả các điểm<br /> đến du lịch (ĐĐDL) với mọi thời điểm. Rõ ràng, mỗi ĐĐDL có những đặc điểm địa<br /> lý khác nhau, các nguồn lực khác nhau nên mô hình đánh giá năng lực cạnh tranh<br /> (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) được áp dụng cho điểm đến du lịch (ĐĐDL)<br /> này nhưng đối với điểm đến du lịch (ĐĐDL) khác thì cho ra kết quả không phù hợp.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Từ thực tế trên, luận án hướng đến xác định một khung nghiên cứu với các tiêu<br /> chuẩn, tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh (NLCT) phù hợp với điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) Hạ Long - đối tượng nghiên cứu của đề tài; từ đó làm cơ sở để đánh giá thực<br /> trạng năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long.<br /> Hạ Long là một điểm đến du lịch (ĐĐDL) thành phố trực thuộc tỉnh, một trung<br /> tâm du lịch (DL) lớn, có đóng góp không nhỏ vào phát triển du lịch (DL) của Quảng<br /> Ninh cũng như của Việt Nam. Hạ Long đang thực hiện chuyển đổi một cách mạnh<br /> mẽ từ một thành phố khai thác than ven biển để định hướng trở thành trung tâm DL<br /> quốc tế với vị trí địa lý thuận lợi, văn hoá đa dạng; đặc biệt Vịnh Hạ Long hai lần<br /> được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới và là một trong bảy Kỳ quan<br /> thiên nhiên mới của thế giới. Giai đoạn 2010 - 2017 ghi nhận sự phát triển khá nhanh<br /> của DL Hạ Long với số lượt khách DL quốc tế và nội địa ngày càng tăng; cơ sở hạ<br /> tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch (CSHT và CSVCKTDL) từng bước được đầu<br /> tư theo hướng hiện đại, sản phẩm du lịch (SPDL) ngày càng đa dạng và được nâng<br /> cao về chất lượng; hình ảnh, thương hiệu điểm đến du lịch (ĐĐDL) dần được khẳng<br /> định trên thị trường; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội (KTXH) của toàn<br /> thành phố.<br /> So với điểm đến du lịch (ĐĐDL) cạnh tranh như Đà Nẵng, có thể thấy Hạ Long<br /> có các nguồn lực du lịch (DL) rất lớn song những kết quả đạt được chưa thực sự phát<br /> triển tương xứng với tiềm năng, lợi thế hiện có và chưa khẳng định được hình ảnh,<br /> thương hiệu của Hạ Long trên thị trường DL trong nước và quốc tế. Thêm vào đó, Hạ<br /> Long còn bộc lộ một số vấn đề hạn chế như: đội ngũ nhân lực DL còn thiếu và yếu,<br /> đặc biệt đối với nhân lực có tay nghề cao; các SPDL, các chương trình DL, tour,<br /> tuyến DL còn nghèo nàn, chất lượng thấp; hệ thống CSHT và CSVCKTDL còn thiếu<br /> và chưa đồng bộ. Những vấn đề về quản lý điểm đến du lịch (ĐĐDL) như ô nhiễm<br /> môi trường, an toàn về tài sản, tính mạng của du khách đã đe doạ nghiêm trọng đến<br /> năng lực cạnh tranh (NLCT) và phát triển bền vững của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ<br /> Long. Mặc dù cũng đã có khá nhiều các công trình nghiên cứu về điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) Hạ Long nhưng chưa có công trình cụ thể nào đi sâu vào nghiên cứu năng<br /> lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long.<br /> Xuất phát từ những lý do khách quan trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Nâng cao<br /> năng lực cạnh tranh của điểm đến du lịch Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam” để<br /> nghiên cứu cho luận án tiến sĩ kinh tế, với mong muốn đề xuất một số giải pháp và<br /> kiến nghị có tính khả thi nhằm năng cao năng lực cạnh tranh (NLCT) cho ĐĐDL Hạ<br /> Long trong thời gian tới.<br /> 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị có cơ sở khoa học và<br /> thực tiễn nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL)<br /> Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nhiệm vụ nghiên cứu: Để giải quyết được mục tiêu nghiên cứu đề ra, nhiệm vụ<br /> của đề tài luận án bao gồm: Một là, hệ thống hoá các vấn đề lý luận chung về năng<br /> lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL). Làm rõ quan điểm về năng lực<br /> cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL), các yếu tố cấu thành, khung<br /> nghiên cứu với các tiêu chuẩn và tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh (NLCT) của<br /> điểm đến du lịch (ĐĐDL). Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao NLCT của<br /> điểm đến du lịch (ĐĐDL). Nghiên cứu kinh nghiệm của một số điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) trong nước và khu vực, rút ra các bài học kinh nghiệm nhằm nâng cao năng<br /> lực cạnh tranh (NLCT) của ĐĐDL Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam; Hai là, phân<br /> tích, đánh giá thực trạng NLCT của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh<br /> - Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2017; làm rõ tầm quan trọng của các thành tố đến<br /> năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh Việt Nam; Ba là, đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao năng lực cạnh<br /> tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam.<br /> 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của đề tài luận án là năng lực cạnh tranh (NLCT) của<br /> điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam<br /> Phạm vi nghiên cứu:<br /> Về nội dung: (1) Luận án tập trung vào nghiên cứu năng lực cạnh tranh (NLCT)<br /> của điểm đến du lịch (ĐĐDL), trong đó tập trung làm rõ các yếu tố cấu thành năng<br /> lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL); đề xuất khung nghiên cứu với<br /> các tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá; các nhân tố ảnh hưởng đến nâng cao năng lực cạnh<br /> tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam; (2)<br /> Luận án cũng tiến hành kiểm định khung nghiên cứu để làm tăng độ tin cậy và làm rõ<br /> tầm quan trọng của các thành tố đến năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du<br /> lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam thông qua mô hình hồi qui đa biến, từ<br /> đó xác định được các giải pháp ưu tiên để nâng cao năng lực cạnh tranh (NLCT) của<br /> điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam.<br /> Về không gian: Luận án giới hạn nghiên cứu trên địa bàn thành phố Hạ Long,<br /> Quảng Ninh - Việt Nam trong mối quan hệ so sánh với điểm đến du lịch (ĐĐDL)<br /> cạnh tranh là Đà Nẵng - Việt Nam.<br /> Về thời gian: Số liệu thứ cấp sử dụng trong luận án được thu thập trong giai<br /> đoạn 2010 - 2017; số liệu điều tra sơ cấp được thu thập trong năm 2016 - 2017. Các<br /> giải pháp, kiến nghị được đề xuất đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2030.<br /> 4. Những đóng góp mới của luận án<br /> Về lý luận: (1) Xác định khung nghiên cứu năng lực cạnh tranh (NLCT)<br /> của ĐĐDL với 10 tiêu chuẩn và 50 tiêu chí đánh giá; (2) Luận án sử dụng đồng<br /> thời hai phương pháp định tính và định lượng. Mô hình hồi qui đa biến với Sự hài<br /> lòng của du khách được xác định là biến phụ thuộc; các biến độc lập bao gồm:<br /> <br /> 4<br /> <br /> Tài nguyên DL, Nguồn nhân lực du lịch (DL), sản phẩm du lịch (SPDL), cơ sở hạ<br /> tầng (CSHT) và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch (CSVCKTDL), Quản lý điểm đến<br /> du lịch (ĐĐDL), Hình ảnh điểm đến du lịch (ĐĐDL), doanh nghiệp du lịch<br /> (DNDL), Sự thuận tiện tiếp cận điểm đến du lịch (ĐĐDL), Giá cả, Sự tham gia<br /> của cộng đồng dân cư địa phương vào du lịch (DL); (3) Khung nghiên cứu năng<br /> lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) được đề xuất có thể áp<br /> dụng được đối với các điểm đến du lịch (ĐĐDL) địa phương có thế mạnh tài<br /> nguyên du lịch (DL) biển đảo. Tuy nhiên, cũng cần xem xét các điều kiện và các<br /> đặc điểm đặc thù của mỗi điểm đến du lịch (ĐĐDL) cụ thể để điều chỉnh các tiêu<br /> chuẩn và tiêu chí đánh giá cho phù hợp nhằm đạt được kết quả cao nhất.<br /> Về thực tiễn: (1) Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm của Đà Nẵng, Singapore,<br /> Phuket (Thái Lan), rút ra được tám bài học kinh nghiệm nhằm nâng cao năng lực<br /> cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam;<br /> (2) Đánh giá được thực trạng năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam; kiểm định độ tin cậy của khung nghiên<br /> cứu và phân tích hồi qui đa biến để xác định được hệ số quan trọng cũng như mức độ<br /> tác động của các thang đo đến năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam; (3) Đánh giá những ưu điểm và nguyên<br /> nhân, những hạn chế và nguyên nhân của năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến<br /> du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam để làm căn cứ đề xuất các giải<br /> pháp, kiến nghị nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch<br /> (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam; (4) Đề xuất được năm giải pháp và kiến<br /> nghị nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh (NLCT) của điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ<br /> Long, Quảng Ninh - Việt Nam trong thời gian tới; (5) Kết quả nghiên cứu là tài liệu<br /> tham khảo có ý nghĩa cho điểm đến du lịch (ĐĐDL) Hạ Long, Quảng Ninh - Việt<br /> Nam cũng như các điểm đến du lịch (ĐĐDL) khác; các cơ quan quản lý, các doanh<br /> nghiệp du lịch (DNDL) và các cơ sở đào tạo du lịch (DL) của Việt Nam.<br /> 5. Kết cấu của luận án<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án được kết cấu<br /> thành 4 chương:<br /> Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu<br /> Chương 2. Cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về năng lực cạnh tranh của<br /> điểm đến du lịch<br /> Chương 3. Thực trạng năng lực cạnh tranh của điểm đến du lịch Hạ Long,<br /> Quảng Ninh - Việt Nam<br /> Chương 4. Một số giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh<br /> của điểm đến du lịch Hạ Long, Quảng Ninh - Việt Nam<br /> <br /> 5<br /> <br /> CHƯƠNG 1<br /> TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI<br /> 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án<br /> Những nghiên cứu về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh<br /> Có khá nhiều các quan điểm khác nhau về cạnh tranh được đưa ra, tuy<br /> nhiên đến năm 1992, Từ điển kinh doanh được xuất bản ở Anh thì khái niệm<br /> này mới được thống nhất và thừa nhận rộng rãi. Từ những nghiên cứu về cạnh<br /> tranh một cách chuyên sâu hơn, các nhà kinh tế đã đưa ra những quan điểm về<br /> NLCT và xây dựng hệ thống lý luận về NLCT. Theo đó, NLCT được thể hiện<br /> qua bốn nhóm yếu tố: (1) Điều kiện các yếu tố sản xuất và dịch vụ; (2) Điều<br /> kiện về cầu; (3) Các ngành hỗ trợ và có liên quan; (4) Chiến lược, cơ cấu và<br /> cạnh tranh của ngành. Bên cạnh đó, nghiên cứu NLCT trên các cấp độ cũng có<br /> nhiều quan điểm khác nhau. Nhìn chung, các nhà nghiên cứu đều đồng tình và<br /> xem xét theo các cấp độ của NLCT được thể hiện ở cấp quốc gia, cấp ngành,<br /> cấp doanh nghiệp, cấp sản phẩm.<br /> 1.1.2. Những nghiên cứu về năng lực cạnh tranh điểm đến du lịch<br /> Qua tổng quan tài liệu trong và ngoài nước của phần này cho thấy, những<br /> nỗ lực nghiên cứu NLCT của ĐĐDL đã tập trung giải quyết các vấn đề khái<br /> niệm, cách tiếp cận, xác định các biến đo lường NLCT của ĐĐDL và đề xuất<br /> các mô hình đánh giá NLCT của ĐĐDL ở phạm vi quốc gia, vùng lãnh thổ hay<br /> địa phương cụ thể. Phần lớn các khái niệm tập trung vào ba nhóm tư tưởng<br /> chính: lợi thế so sánh và/hoặc quan điểm cạnh tranh về giá; quan điểm chiến<br /> lược và quản lý; quan điểm lịch sử và VHXH. Bên cạnh việc đưa ra các khái<br /> niệm, các nhà nghiên cứu đã bắt đầu tập trung sâu hơn vào các cách thức để<br /> đánh giá, đo lường NLCT của ĐĐDL.<br /> Trong số đó, có hai mô hình và ba bộ chỉ số được đánh giá là tương đối<br /> đầy đủ các yếu tố cả từ phía cung và phía cầu, đó là: Crouch và Ritchie (1999)<br /> và Dwyer và Kim (2003); Ba bộ chỉ số: Chỉ số đánh giá NLCT điểm đến của<br /> Hội đồng DL và Lữ hành thế giới (WTTC) và của Diễn đàn kinh tế thế giới<br /> (WEF) năm 2004; Bộ chỉ số đánh giá NLCT DL của Tổ chức Hợp tác và Phát<br /> triển kinh tế (OECD) năm 2013 và Bộ chỉ số NLCT và lữ hành TTCI năm 2014.<br /> Với các kết quả nghiên cứu thông qua các mô hình và các bộ chỉ số đánh giá<br /> trên đã được các nhà nghiên cứu, hoạch định chính sách và các DNDL trên toàn<br /> cầu quan tâm, ứng dụng và đánh giá cao.<br /> <br />