Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh

Chia sẻ: Nguyễn Vương Cường | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

136
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh trình bày những vấn đề chung về giá trị sản xuất và giá trị sản xuất theo giá so sánh, phương pháp luận tính giá trị sản xuất theo giá so sánh, hoàn thiện phương pháp tính giá trị sản xuất theo giá so sánh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Phương pháp luận tính chỉ tiêu giá trị sản xuất các ngành sản phẩm theo giá so sánh

Bé Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n NguyÔn bÝch l©m Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ häc (Thèng kª) M· sè: 02.31.03.01 LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc 1. PGS.TS. Bïi Huy Th¶o 2. TS. Bïi §øc TriÖu Hµ Néi - 2008
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong luËn ¸n lµ trung thùc vµ néi dung nµy ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt kú mét c«ng tr×nh nµo kh¸c T¸c gi¶ luËn ¸n NguyÔn BÝch L©m
Môc lôc Trang phô b×a Lêi cam ®oan Môc lôc Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t Më ®Çu 1 Ch−¬ng 1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh… 4 1.1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt................................................... 4 1.1.1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt.......................................................................................... 4 1.1.2. Kh¸i niÖm hµng hãa vµ dÞch vô……………………………………………... 12 1.1.3. Kh¸i niÖm lEnh thæ kinh tÕ vµ ®¬n vÞ th−êng tró……………………………. 15 1.1.4. §¬n vÞ thèng kª…………………………………………………………….. 18 1.2. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh……… 21 1.2.1. Kh¸i niÖm gi¸ trÞ s¶n xuÊt............................................................................... 21 1.2.2. ý nghÜa vµ nh÷ng h¹n chÕ cña chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt................................... 25 1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ¸p dông tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ hiÖn hµnh.................... 27 1.2.4. C¸c lo¹i gi¸ dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt........................................................ 30 1.2.5. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh...................................................................... 34 1.2.6. C¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh…………………….. 40 1.2.7. Ph©n ngµnh s¶n phÈm dïng trong tÝnh to¸n gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 47 Ch−¬ng 2 Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh………………………. 53 2.1. N«ng, l©m nghiÖp vµ thñy s¶n............................................................................ 54 2.2. Khai th¸c má………………………………………………………………….. 57 2.3. C«ng nghiÖp chÕ biÕn…………………………………………………………. 58 2.4. §iÖn, ga, cung cÊp n−íc..................................................................................... 61 2.5. X©y dùng ……………………………………………………………………... 63 2.6. DÞch vô th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n vµ b¸n lÎ, dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y vµ 66 hµng hãa tiªu dïng c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh 2.7. DÞch vô kh¸ch s¹n vµ nhµ hµng ......................................................................... 69 2.8. DÞch vô vËn t¶i kho bEi vµ th«ng tin liªn l¹c………………………………….. 71 2.9. DÞch vô trung gian tµi chÝnh ………………………………………………….. 78 2.10. DÞch vô khi doanh bÊt ®éng s¶n....................................................................... 86 2.11. DÞch vô cho thuª m¸y mãc thiÕt bÞ kh«ng cã ng−êi ®iÒu khiÓn, ®å dïng c¸ nh©n 89 vµ hé gia ®×nh 2.12. DÞch vô nghiªn cøu vµ triÓn khai……………………………………………. 91
2.13. DÞch vô kinh doanh kh¸c…………………………………………………….. 93 2.14. DÞch vô qu¶n lý nhµ n−íc, an ninh quèc phßng vµ b¶o ®¶m xE héi b¾t buéc 97 2.15. DÞch vô gi¸o dôc vµ ®µo t¹o............................................................................. 99 2.16. DÞch vô y tÕ vµ cøu trî xE héi……………………………………………….. 102 2.17. DÞch vô v¨n hãa, thÓ thao, vui ch¬i gi¶i trÝ …………………………………. 107 2.18. DÞch vô cña c¸c ®oµn thÓ vµ hiÖp héi ……………………………………….. 109 2.19. DÞch vô lµm thuª c«ng viÖc gia ®×nh………………………………………… 110 B¶ng tæng hîp ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh SP theo gi¸ so s¸nh 111 Ch−¬ng 3 Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ 121 so s¸nh ë ViÖt Nam 3.1. Thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam 121 3.1.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh 121 3.1.2. C«ng cô dïng ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 130 3.1.3. Nguån th«ng tin 137 3.1.4. Gi¸ vµ hÖ thèng ph©n lo¹i ¸p dông ®Ó tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 138 3.1.5. Thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 143 3.1.6. −u ®iÓm vµ tån t¹i cña ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh cña ViÖt Nam 144 3.2. Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh, c«ng cô vµ nguån th«ng tin tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c 148 ngµnh s¶n phÈm 3.2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh 148 3.2.2. C«ng cô tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 157 3.2.3. Tæ chøc th«ng tin tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt 159 3.3. Mét sè khuyÕn nghÞ vÒ ®iÒu kiÖn vµ c¸c b−íc ¸p dông kÕt qu¶ nghiªn cøu 160 3.3.1. KhuyÕn nghÞ vÒ ®iÒu kiÖn ¸p dông 160 3.3.2. KhuyÕn nghÞ c¸c b−íc thùc hiÖn 162 3.3.3. KhuyÕn nghÞ vÒ ph©n c«ng thùc hiÖn 162 3.4. VËn dông ph−¬ng ph¸p tÝnh thö nghiÖm 163 3.4.1. Ngµnh th−¬ng nghiÖp b¸n bu«n, b¸n lÎ; dÞch vô söa ch÷a « t« xe m¸y, hµng 164 hãa tiªu dïng c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh 3.4.2. DÞch vô trung gian tµi chÝnh 169 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 176 Danh môc c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ 181 Tµi liÖu tham kh¶o 183 Phô lôc 1: CÊu tróc vµ −u ®iÓm cña b¶ng nguån vµ sö dông 186 Phô lôc 2: Thay ®æi chÊt l−îng s¶n phÈm trong biªn so¹n chØ sè gi¸ s¶n xuÊt 191
Danh môc s¬ ®å vµ c¸c b¶ng trong luËn ¸n STT Tªn b¶ng, s¬ ®å Trang S¬ ®å 1.1 Mèi liªn hÖ gi÷a ba lo¹i gi¸ 32 B¶ng 2.1 B¶ng tæng hîp ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh 111 s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh B¶ng 3.1 Doanh sè hµng b¸n ra vµ trÞ gi¸ vèn hµng b¸n ra cña th−¬ng 165 nghiÖp ph©n theo nhãm hµng n¨m 2004 B¶ng 3.2 ChØ sè gi¸ tiªu dïng theo nhãm hµng n¨m 2004 so víi n¨m 166 1994 B¶ng 3.3 ChØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt theo nhãm hµng n¨m 2004 so 167 víi n¨m 1994 B¶ng 3.4 B¶ng tÝnh chuyÓn doanh sè hµng b¸n ra n¨m 2004 tõ gi¸ hiÖn 168 hµnh vÒ gi¸ so s¸nh B¶ng 3.5 Sè d− tÝn dông, lEi suÊt tÝn dông theo c¸c khu vùc cña hÖ 170 thèng ng©n hµng n¨m 2004 B¶ng phô lôc 1.1 B¶ng nguån vµ sö dông ®¬n gi¶n 188 B¶ng phô lôc 1.2 B¶ng nguån 189 B¶ng phô lôc 1.3 B¶ng sö dông 190
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t ViÕt t¾t ViÕt ®Çy ®ñ tiÕng ViÖt ViÕt ®Çy ®ñ tiÕng Anh CPI ChØ sè gi¸ tiªu dïng Consumer price index FISIM PhÝ dÞch vô ngÇm cña dÞch vô trung Financial intermediation services gian tµi chÝnh indirectly measured GDP Tæng s¶n phÈm trong n−íc Gross domestic product GO Gi¸ trÞ s¶n xuÊt Gross output PPI ChØ sè gi¸ cña ng−êi s¶n xuÊt Producer price index SNA HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia cña Liªn System of national accounts hîp quèc SUT B¶ng nguån vµ sö dông Supply and use table TCTK Tæng côc Thèng kª General Statistics Office WPI ChØ sè gi¸ b¸n bu«n vËt t− cho s¶n Wholesale price index xuÊt
1 Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp quan träng trong HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia (SNA), tæng s¶n phÈm trong n−íc ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô cuèi cïng ®−îc t¹o ra cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, dïng ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ s¶n xuÊt, nghiªn cøu c¬ cÊu vµ mèi quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ, mèi quan hÖ gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt víi phÇn huy ®éng vµo ng©n s¸ch nhµ n−íc cña toµn nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, GDP theo gi¸ so s¸nh ®−îc dïng ®Ó tÝnh tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ - mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc vµ ¶nh h−ëng rÊt m¹nh ®Õn triÓn väng ®Çu t− më réng s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. §Ó tÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh, c¸c nhµ thèng kª ph¶i tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO) vµ chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh, nãi c¸ch kh¸c GDP theo gi¸ so s¸nh ®−îc tÝnh gi¸n tiÕp vµ b»ng chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ trung gian theo gi¸ so s¸nh cña toµn bé nÒn kinh tÕ. ChÊt l−îng tÝnh GDP theo gi¸ so s¸nh phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh. HiÖn nay, ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh cña Tæng côc Thèng kª (TCTK) cßn h¹n chÕ, ch−a chÝnh x¸c, ch−a cã bµi b¶n vµ hÖ thèng tõ nguyªn t¾c ®Õn ph−¬ng ph¸p tÝnh, nguån th«ng tin vµ c¸c c«ng cô dïng ®Ó tÝnh. Trªn thÕ giíi, c¸c n−íc cã nÒn thèng kª ph¸t triÓn th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p sö dông ®Ó tÝnh chØ tiªu GDP theo gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh, do ®ã hÇu hÕt nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ s¸ch h−íng dÉn tÝnh GDP ®Òu tËp trung vµo ph−¬ng ph¸p sö dông, tµi liÖu vÒ ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt viÕt ®¬n gi¶n vµ qu¸ c« ®äng. Cho ®Õn nay, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ë trong n−íc thÓ hiÖn qua c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cña ngµnh Thèng kª vµ c¸c luËn ¸n tiÕn sÜ chuyªn ngµnh thèng kª t¹i tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n Hµ Néi vµ §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh vÒ lÜnh vùc thèng
2 kª tµi kho¶n quèc gia míi chØ ®Ò cËp tíi viÖc hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p thèng kª chØ tiªu gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng cña mét ngµnh theo gi¸ hiÖn hµnh cña phã gi¸o s−, tiÕn sÜ Bïi Huy Th¶o (1987), nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p chuyÓn ®æi tõ chØ tiªu thu nhËp quèc d©n trong hÖ thèng b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc d©n (MPS) sang chØ tiªu GDP trong SNA cña tiÕn sÜ D− Quang Nam §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh (1993), nghiªn cøu tæng quan vÒ ba ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu tæng s¶n phÈm trong n−íc theo gi¸ hiÖn hµnh cña tiÕn sÜ NguyÔn V¨n ChØnh Tæng côc Thèng kª (1994), nghiªn cøu c¸c chØ tiªu ph©n tÝch trong hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia cña tiÕn sÜ NguyÔn ThÞ Hång Hµ, §¹i häc Kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh (2001) vµ gÇn ®©y cã nghiªn cøu cña tiÕn sÜ TrÇn Ph−íc Tr÷ (2003) vÒ øng dông c¸c m« h×nh ®Ó ph©n tÝch t¨ng tr−ëng tæng s¶n phÈm trong n−íc. Ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®Ò cËp tíi ph−¬ng ph¸p tÝnh GDP nãi chung vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt nãi riªng theo gi¸ so s¸nh. Víi c¸c lý do trªn, t¸c gi¶ ®E chän ®Ò tµi: “Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh” ®Ó viÕt luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi Trªn c¬ së hÖ thèng hãa vµ lµm râ c¸c kh¸i niÖm cã liªn quan tíi chØ tiªu GO; nguyªn t¾c vµ c¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh GO theo gi¸ so s¸nh; ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh GO c¸c ngµnh kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay. Tõ ®ã luËn ¸n tËp trung hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu Theo môc ®Ých cña ®Ò tµi, luËn ¸n tËp trung nghiªn cøu: - Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh; - Nh÷ng tån t¹i trong ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam hiÖn nay; - Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO theo gi¸ so s¸nh tõ chØ sè gi¸.
3 4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nªu trªn, luËn ¸n ®E sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hÖ thèng, c¸c ph−¬ng ph¸p thèng kª truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i vµ c¸c phÇn mÒm tin häc øng dông. 5. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi - HÖ thèng hãa vµ lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cã liªn quan ®Õn ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO; - Ph©n tÝch thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO c¸c ngµnh kinh tÕ theo gi¸ so s¸nh cña thèng kª ViÖt Nam; - Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh chØ tiªu GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh; - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ¸p dông ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh vµo thùc tiÔn cña thèng kª ViÖt Nam. 6. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, luËn ¸n gåm ba ch−¬ng: - Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh; - Ch−¬ng 2: Ph−¬ng ph¸p luËn tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh; - Ch−¬ng 3: Hoµn thiÖn ph−¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt c¸c ngµnh s¶n phÈm theo gi¸ so s¸nh ë ViÖt Nam.
4 Ch−¬ng 1 Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo gi¸ so s¸nh 1.1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n liªn quan tíi gi¸ trÞ s¶n xuÊt 1.1.1. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cã vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh tíi ph¹m vi tÝnh c¸c chØ tiªu GO vµ GDP cña nÒn kinh tÕ. ViÖc x¸c ®Þnh chÝnh x¸c, râ rµng kh¸i niÖm s¶n xuÊt lu«n ®−îc c¸c nhµ kinh tÕ vÜ m« quan t©m, lµ viÖc lµm ®Çu tiªn khi nghiªn cøu vµ ®−a ra ph−¬ng ph¸p tÝnh GO vµ GDP. Víi ý nghÜa ®ã, t¸c gi¶ tËp trung tr×nh bµy vµ luËn gi¶i kh¸i niÖm s¶n xuÊt ®Ó lµm c¬ së x¸c ®Þnh ph¹m vi tÝnh GO trong c¸c phÇn sau cña luËn ¸n. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt theo nghÜa chung nhÊt ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh con ng−êi c¶i t¹o thiªn nhiªn nh»m môc ®Ých t¹o ra ®iÒu kiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù sinh tån cña m×nh. Nh− vËy, s¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng tù nhiªn vÜnh h»ng cho cuéc sèng cña con ng−êi vµ trong thùc tÕ bao giê còng tån t¹i mét ph−¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh phï hîp víi tõng giai ®o¹n lÞch sö. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt xE héi, kh¸i niÖm s¶n xuÊt thay ®æi theo thêi gian vµ c¸c nhµ kinh tÕ ®E ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ s¶n xuÊt. Vµo thÕ kû thø XVIII, c¸c nhµ kinh tÕ Ph¸p theo tr−êng ph¸i Träng n«ng mµ ®¹i diÖn lµ Quesnay - ng−êi ®Çu tiªn ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt, cho r»ng: “S¶n xuÊt tr−íc hÕt ph¶i s¸ng t¹o ra s¶n phÈm vµ ph¶i mang l¹i thu nhËp rßng”. Theo tr−êng ph¸i nµy, chØ cã ho¹t ®éng n«ng nghiÖp míi lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt v× chØ cã ruéng ®Êt míi cã thÓ ®em l¹i thu nhËp rßng. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña tr−êng ph¸i Träng n«ng lµ ch−a ®Çy ®ñ khi hä qu¸ ®Ò cao vÞ trÝ cña n«ng nghiÖp trong nÒn kinh tÕ, kh¸i niÖm nµy phï hîp víi giai ®o¹n ®Çu trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña xE héi, ®ã lµ thêi kú c«ng xE nguyªn thñy, chiÕm h÷u n« lÖ vµ thêi kú ®Çu cña xE héi phong kiÕn.
5 Adam Smith (1723 - 1790) trong t¸c phÈm: “Cña c¶i Quèc gia” xuÊt b¶n n¨m 1784 ®E phª ph¸n kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña tr−êng ph¸i Träng n«ng, «ng cho r»ng: “C«ng nghiÖp chÕ biÕn còng lµ ngµnh s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng chÕ biÕn thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt”, tuy vËy Adam Smith kh«ng thõa nhËn c¸c ho¹t ®éng dÞch vô vµ kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña Adam Smith ®−îc dïng trong thèng kª vµ kinh tÕ vÜ m« cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung tån t¹i suèt thËp kû 40 cho tíi ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX. C¸c nhµ kinh tÕ häc Macxit cho r»ng: “Muèn s¶n xuÊt th× con ng−êi ph¶i kÕt hîp thµnh quan hÖ s¶n xuÊt”. S¶n xuÊt g¾n bã mét c¸ch h÷u c¬ víi ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng s¶n phÈm ®E s¶n xuÊt ra. S¶n xuÊt vµ tiªu dïng lµ hai giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nh−ng g¾n víi nhau trong ®êi sèng xE héi. S¶n xuÊt g¾n víi tiªu dïng th«ng qua ho¹t ®éng ph©n phèi s¶n phÈm. Víi quan niÖm nh− vËy, kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Macxit chØ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ ho¹t ®éng ph©n phèi l−u th«ng ®Ó ®−a s¶n phÈm vËt chÊt tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu dïng vµ ®−îc thÓ hiÖn râ qua ph©n lo¹i c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n víi viÖc ph©n ®Þnh ranh giíi gi÷a lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt vµ lÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt. C¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt bao gåm: c«ng nghiÖp, x©y dùng, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, vËn t¶i hµng hãa, b−u ®iÖn phôc vô c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, cung øng vËt t− kü thuËt thu mua n«ng s¶n, th−¬ng nghiÖp vµ ¨n uèng c«ng céng vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt kh¸c. LÜnh vùc kh«ng s¶n xuÊt vËt chÊt bao gåm c¸c ngµnh dÞch vô nh−: gi¸o dôc, y tÕ, thÓ thao, tµi chÝnh, tÝn dông vµ b¶o hiÓm, nghiªn cøu khoa häc, v.v. Theo t¸c gi¶, kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Macxit cã mét sè h¹n chÕ: - §E bá qua tån t¹i thùc tÕ kh¸ch quan cña c¸c ngµnh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ; - C¸ch ph©n biÖt gi÷a vËn t¶i hµng hãa vµ vËn t¶i hµnh kh¸ch lµ kh«ng thèng nhÊt vÒ t− duy kinh tÕ. VËn t¶i hµng hãa ®−îc tÝnh trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt vËt chÊt víi lËp luËn ®ã lµ ho¹t ®éng vËn chuyÓn hµng hãa tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu dïng ®Ó kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt. §Ó tiªu dïng hµng hãa vËt chÊt, kh«ng nhÊt thiÕt chØ vËn chuyÓn hµng hãa ®Õn n¬i tiªu dïng míi kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, vËn
6 chuyÓn hµnh kh¸ch tíi n¬i kh¸c ®Ó tiªu dïng hµng hãa còng kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. T−¬ng tù nh− vËy ®èi víi c¸ch ph©n biÖt gi÷a ho¹t ®éng b−u ®iÖn phôc vô s¶n xuÊt vµ b−u ®iÖn phôc vô ®êi sèng còng ch−a hîp lý; - §E bá qua vai trß cña c¸c ngµnh dÞch vô trong nÒn kinh tÕ, hiÖn nay ®ãng gãp cña c¸c ngµnh dÞch vô cã xu h−íng ngµy cµng t¨ng trong GDP, c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, c¸c ngµnh dÞch vô chiÕm mét tû träng rÊt cao trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ GDP; - Kh«ng ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia. §Çu thËp kû 50 cña thÕ kû XX, c¬ quan Thèng kª Liªn hîp quèc ®E x©y dùng HÖ thèng tµi kho¶n quèc gia nh»m m« t¶, ph©n tÝch c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ c¬ b¶n tõ s¶n xuÊt, tiªu dïng ®Õn tÝch lòy cña c¶i cña nÒn kinh tÕ vµ ®¸p øng cho nhu cÇu so s¸nh quèc tÕ. Trong SNA, c¸c nhµ kinh tÕ vÜ m« ®E ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt ®−îc dïng lµm c¬ së ®Ó ¸p dông thèng nhÊt trong thèng kª kinh tÕ cña c¸c n−íc. Tuy vËy, trong qu¸ tr×nh ¸p dông cã nh÷ng quan ®iÓm vµ c¸ch hiÓu kh«ng thèng nhÊt vÒ kh¸i niÖm nµy. S¶n xuÊt theo nghÜa réng ®−îc hiÓu lµ “Ho¹t ®éng do c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ thùc hiÖn qua viÖc sö dông c¸c chi phÝ vÒ lao ®éng, tµi s¶n, hµng hãa vµ dÞch vô ®Ó t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô míi”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn, kh«ng liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp víi con ng−êi kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt. NÕu chØ nh×n vµo kÕt qu¶ cuèi cïng cña hiÖn t−îng sÏ kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc kÕt qu¶ ®ã do qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mang l¹i hay kh«ng, ch¼ng h¹n ph¸t triÓn cña rõng tù nhiªn kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt, trong khi ®ã trång vµ ch¨m sãc rõng trång lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt. §èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô, c¸c nhµ kinh tÕ dÔ x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng nµo t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt thuéc vµo kh¸i niÖm s¶n xuÊt, trong khi ®ã kh«ng dÔ ph©n biÖt ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c cã vai trß quan träng, cã Ých ®èi víi con ng−êi nh−ng l¹i kh«ng thuéc vµo kh¸i niÖm s¶n xuÊt. Nh÷ng ho¹t ®éng thuéc vÒ c¸ nh©n mµ ng−êi kh¸c kh«ng thÓ lµm thay ®−îc nh−: ¨n, uèng, ngñ, rÌn luyÖn th©n thÓ, v.v, ®Òu kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
7 §Ó ®¸nh gi¸ ®óng, ®Çy ®ñ kÕt qu¶ cña tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ, ®ång thêi ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi trong thùc tiÔn vµ kh¶ n¨ng so s¸nh quèc tÕ, SNA ®E cô thÓ hãa kh¸i niÖm s¶n xuÊt víi ph¹m vi hÑp h¬n kh¸i niÖm s¶n xuÊt theo nghÜa réng ®E nªu ë trªn. Thèng kª tµi kho¶n quèc gia cña Liªn hîp quèc ®E ®−a ra kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh− sau: S¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh sö dông lao ®éng vµ m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ lµ vËt chÊt vµ dÞch vô thµnh s¶n phÈm lµ vËt chÊt vµ dÞch vô kh¸c. TÊt c¶ hµng hãa vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ tr−êng hay Ýt ra còng cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho mét ®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c cã thu tiÒn hoÆc kh«ng thu tiÒn [22]. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA kh¼ng ®Þnh hai ®iÒu: thø nhÊt, s¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh sö dông lao ®éng vµ m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ lµ vËt chÊt vµ dÞch vô thµnh s¶n phÈm lµ vËt chÊt vµ dÞch vô kh¸c ®E phñ nhËn quan niÖm cña mét sè nhµ thèng kª cho r»ng mäi ho¹t ®éng cña con ng−êi mµ t¹o ra thu nhËp th× ®ã lµ s¶n xuÊt. S¶n xuÊt t¹o ra thu nhËp nh−ng kh«ng ph¶i mäi ho¹t ®éng t¹o ra thu nhËp lµ s¶n xuÊt. Mét c¸ nh©n hay mét ®¬n vÞ göi tiÒn vµo ng©n hµng ®Ó h−ëng lEi hay mua cæ phiÕu ®Ó nhËn cæ tøc, hµnh ®éng nµy t¹o ra thu nhËp nh−ng kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, lEi tiÒn göi ng©n hµng vµ cæ tøc lµ thu nhËp do së h÷u tµi s¶n mang l¹i. Thø hai, tÊt c¶ hµng hãa vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã kh¶ n¨ng b¸n trªn thÞ tr−êng hay Ýt ra còng cã kh¶ n¨ng cung cÊp cho mét ®¬n vÞ thÓ chÕ kh¸c cã thu tiÒn hoÆc kh«ng thu tiÒn ®E lo¹i c¸c ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh ra khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm s¶n xuÊt kh«ng bao gåm ho¹t ®éng t¹o ra dÞch vô ®Ó tù tiªu dïng trong néi bé hé gia ®×nh nh−: c¸c thµnh viªn trong hé gia ®×nh tù nÊu n−íng chuÈn bÞ b÷a ¨n, d¹y con c¸i häc tËp, quÐt dän s¾p xÕp nhµ cöa, v.v. Ph©n lo¹i theo ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ, kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA bao gåm: a. Ho¹t ®éng cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô víi môc ®Ých cung cÊp cho c¸c thùc thÓ kh¸c trong nÒn kinh tÕ, bao gåm c¶ ho¹t ®éng t¹o ra hµng
8 hãa vµ dÞch vô dïng lµm chi phÝ trung gian trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tù s¶n xuÊt hµng hãa ®−îc gi÷ l¹i ®Ó tÝch lòy cña ®¬n vÞ; b. C¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng hãa vµ dÞch vô cña Nhµ n−íc; c. Ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu s¶n phÈm vËt chÊt cña c¸c hé gia ®×nh; d. Ho¹t ®éng cña tæ chøc kh«ng vÞ lîi phôc vô cho tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia ®×nh; e. Ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë (nhµ tù cã tù ë) vµ dÞch vô gióp viÖc c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh do thuª m−ín lao ®éng bªn ngoµi; f. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p nh−ng t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô hîp ph¸p vµ ho¹t ®éng hîp ph¸p nh−ng t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô bÊt hîp ph¸p. Víi néi hµm vµ liÖt kª cô thÓ c¸c ho¹t ®éng thuéc vµ kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ nhËn thÊy ®èi víi khu vùc hé gia ®×nh cïng lµ ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu nh−ng c¸c ho¹t ®éng t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ng−îc l¹i c¸c ho¹t ®éng t¹o ra dÞch vô l¹i bÞ lo¹i trõ. Sau ®©y t¸c gi¶ tr×nh bµy c¸c lý do thèng kª Liªn hîp quèc ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh nµy. i. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh. Nhãm dÞch vô nµy bao gåm c¸c ho¹t ®éng do thµnh viªn cña hé gia ®×nh thùc hiÖn cho tiªu dïng cuèi cïng cña hé vµ bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng sau: dän vÖ sinh, trang trÝ, duy tu vµ söa ch÷a nhá do chñ së h÷u nhµ vµ ng−êi thuª nhµ thùc hiÖn; lau chïi, söa ch÷a ®å dïng l©u bÒn vµ c¸c dông cô kh¸c, gåm c¶ « t« dïng cho môc ®Ých tiªu dïng; chuÈn bÞ vµ nÊu c¸c b÷a ¨n; tr«ng nom, phôc vô trÎ em, ng−êi èm, giµ c¶ vµ ng−êi c« ®¬n; ®−a ®ãn c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. SNA quy ®Þnh c¸c ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh kh«ng thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt v× nh÷ng lý do sau: - MÆc dï sè ng−êi vµ thêi gian sö dông ®Ó lµm c¸c c«ng viÖc dÞch vô gia ®×nh chiÕm tû träng kh¸ lín vµ tiªu dïng nh÷ng dÞch vô nµy cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, nh−ng
9 môc ®Ých chÝnh cña SNA nh»m phôc vô cho viÖc lËp chÝnh s¸ch vµ ph©n tÝch kinh tÕ, kh«ng chØ thuÇn lµ tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh gi¸ trÞ kinh tÕ; - Tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh lµ ho¹t ®éng tù lËp, cã ¶nh h−ëng rÊt Ýt ®èi víi nÒn kinh tÕ, quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt nh÷ng dÞch vô nµy ®i cïng víi quyÕt ®Þnh tiªu dïng. §iÒu nµy kh¸c víi tr−êng hîp tù s¶n tù tiªu s¶n phÈm vËt chÊt cña hé gia ®×nh. Ch¼ng h¹n, trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hé gia ®×nh th−êng kh«ng dù ®Þnh tiªu dïng toµn bé n«ng s¶n hä t¹o ra. NÕu mïa mµng béi thu vµ sau khi thu ho¹ch xong, hé gia ®×nh sÏ quyÕt ®Þnh bao nhiªu s¶n l−îng dµnh cho tiªu dïng hiÖn t¹i, bao nhiªu dù tr÷ cho tiªu dïng vµ s¶n xuÊt trong vô tíi, phÇn s¶n l−îng cßn l¹i dïng ®Ó b¸n hoÆc trao ®æi trªn thÞ tr−êng. Do quen gäi lµ ho¹t ®éng tù s¶n tù tiªu nh−ng ng−êi s¶n xuÊt kh«ng thÓ quyÕt ®Þnh bao nhiªu s¶n phÈm dµnh cho tiªu dïng t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt ®ang diÔn ra. Ch¼ng h¹n, lóc ®Çu hé gia ®×nh dù ®Þnh toµn bé s¶n phÈm trång trät thu ®−îc sÏ dµnh cho tiªu dïng, nh−ng khi mïa mµng tèt h¬n so víi dù kiÕn, ng−êi n«ng d©n sÏ b¸n s¶n phÈm thõa trªn thÞ tr−êng; - Tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh víi môc ®Ých phôc vô cho tiªu dïng cña hé, kh«ng b¸n ra ngoµi nªn kh«ng cã gi¸ thÞ tr−êng phï hîp ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña nh÷ng lo¹i dÞch vô nµy. V× vËy, rÊt khã x¸c ®Þnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, thu nhËp vµ chi tiªu cña hé gia ®×nh khi biªn so¹n tµi kho¶n s¶n xuÊt vµ c¸c tµi kho¶n kh¸c trong SNA; - Kh«ng thÓ g¸n gi¸ trÞ cña dÞch vô cïng lo¹i trªn thÞ tr−êng cho ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh v× gi¸ trÞ g¸n cho nµy cã ý nghÜa kinh tÕ hoµn toµn kh¸c víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ thùc tÕ nhËn ®−îc nÕu cung cÊp nh÷ng dÞch vô cïng lo¹i cho bªn ngoµi. NÕu g¸n gi¸ trÞ cña ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh th× còng ph¶i g¸n gi¸ trÞ thu nhËp do ho¹t ®éng nµy mang l¹i cho hé vµ khi ®ã g©y khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn nghÜa vô nép thuÕ cho Nhµ n−íc. Toµn bé thu nhËp do ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh ®−îc tiªu dïng hÕt, ®iÒu nµy hoµn toµn kh¸c nÕu thu nhËp ®−îc nhËn b»ng tiÒn. Ch¼ng h¹n nÕu thµnh viªn cña hé gia ®×nh ®øng tr−íc hai sù lùa chän: lµm dÞch vô cho chÝnh hé gia ®×nh cña hä hoÆc lµm dÞch vô ®ã cho hé gia ®×nh kh¸c vµ ®−îc tr¶ thï lao b»ng tiÒn. DÞch vô ®−îc tr¶ thï lao sÏ ®−îc
10 chän v× khi cã thu nhËp b»ng tiÒn, hé gia ®×nh cã nhiÒu sù lùa chän h¬n cho tiªu dïng cña hé. Do vËy, g¸n gi¸ trÞ cho ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh kh«ng chØ khã thùc hiÖn mµ cßn t¹o ra gi¸ trÞ kh«ng ®ång nhÊt víi gi¸ trÞ tiÒn tÖ dïng cho môc ®Ých lËp chÝnh s¸ch vµ ph©n tÝch kinh tÕ. - Hé gia ®×nh th−êng kh«ng ghi chÐp vµ h¹ch to¸n c¸c dÞch vô nµy khi chóng ®−îc t¹o ra vµ tiªu dïng lu«n cho hé gia ®×nh. Nãi c¸ch kh¸c, kh«ng cã tÝnh kh¶ thi trong thèng kª nÕu quy ®Þnh ®−a c¸c ho¹t ®éng nµy vµo kh¸i niÖm s¶n xuÊt. ii. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë. Thùc tÕ t¹i c¸c n−íc ph¸t triÓn, phÇn lín ng−êi d©n ®i thuª nhµ ®Ó ë, ng−îc l¹i t¹i c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn ng−êi d©n cã nhµ riªng chiÕm ®a sè mÆc dï gi¸ trÞ vµ trang thiÕt bÞ trong nhµ kh«ng thÓ so víi c¸c n−íc ph¸t triÓn. Tû lÖ gi÷a hé gia ®×nh cã nhµ ®Ó ë vµ hé gia ®×nh ®i thuª nhµ kh¸c nhau gi÷a c¸c n−íc vµ tû lÖ nµy thay ®æi rÊt nhanh trong tõng quèc gia. Ho¹t ®éng cho thuª nhµ ®Ó ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt, ®−îc tÝnh vµo GO vµ GDP, v× vËy ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh quèc tÕ, so s¸nh gi÷a c¸c vïng trong cïng mét quèc gia, ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë ®−îc quy ®Þnh thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt. iii. §èi víi ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt cho tiªu dïng cña hé gia ®×nh. Trong SNA, tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt cña hé gia ®×nh ®Òu thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt mÆc dï t¹i thêi ®iÓm s¶n xuÊt hé gia ®×nh ch−a cã quyÕt ®Þnh b¸n hoÆc b¸n víi sè l−îng bao nhiªu s¶n phÈm cña hä trªn thÞ tr−êng. RÊt khã liÖt kª ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn nh÷ng ho¹t ®éng cña hé gia ®×nh thuéc vµo kh¸i niÖm s¶n xuÊt. Tuy vËy, trong SNA quy ®Þnh khi l−îng s¶n phÈm do hé gia ®×nh t¹o ra chiÕm tû lÖ kh¸ quan träng trong tæng cung cña lo¹i s¶n phÈm ®ã trong nÒn kinh tÕ th× ph¶i h¹ch to¸n vµ tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña ngµnh t−¬ng øng. iv. Ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p. Trong thùc tÕ mÆc dï rÊt khã thu thËp ®−îc th«ng tin cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÊt hîp ph¸p nh−ng kh¸i niÖm s¶n xuÊt trong SNA vÉn bao gåm c¸c ho¹t ®éng nµy v× chóng lu«n tån t¹i kh¸ch quan trong nÒn kinh tÕ, vÉn t¹o ra hµng hãa, dÞch vô vµ thu nhËp. NÕu kh«ng bao gåm ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt, khi ®ã ph¹m vi tÝnh chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt, tæng s¶n phÈm trong n−íc
11 sÏ bÞ thiÕu vµ dÉn tíi chªnh lÖch gi÷a bªn nguån vµ bªn sö dông hµng hãa vµ dÞch vô cña nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt bÊt hîp ph¸p ®−îc chia thµnh hai lo¹i: ho¹t ®éng s¶n xuÊt hîp ph¸p nh−ng s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô t¹o ra lµ bÊt hîp ph¸p v× luËt ph¸p cÊm, ch¼ng h¹n nh−: ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cã t− c¸ch ph¸p nh©n thùc hiÖn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô bÞ cÊm trong danh môc xuÊt, nhËp khÈu cña Nhµ n−íc; ho¹t ®éng s¶n xuÊt hîp ph¸p nh−ng do nh÷ng ng−êi bÊt hîp ph¸p thùc hiÖn, nh− c¸c thÇy thuèc ch−a cã giÊy phÐp hµnh nghÒ thùc hiÖn kh¸m ch÷a bÖnh cho ng−êi d©n. Theo SNA, ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh−ng TCTK quy ®Þnh kh«ng tÝnh gi¸ trÞ cña c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p nµy trong GO vµ GDP: “Kh¸i niÖm s¶n xuÊt ¸p dông trong thèng kª tµi kho¶n quèc gia cña ViÖt Nam phï hîp víi ph¹m trï s¶n xuÊt cña thèng kª tµi kho¶n quèc gia 1993 cña Liªn hîp quèc nh−ng cã mét ®iÓm kh¸c lµ kh«ng bao gåm c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p bÞ cÊm trong HiÕn ph¸p vµ c¸c bé luËt hiÖn hµnh nh−: bu«n lËu ma tóy, ho¹t ®éng m¹i d©m, ho¹t ®éng mª tÝn dÞ ®oan” [8, môc 3.5 tr 58]. TCTK ®−a ra quy ®Þnh nµy v× hiÖn nay kh«ng thu thËp sè liÖu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p. Qua ph¶n ¸nh néi dung kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ cña luËn ¸n cã mét sè quan ®iÓm sau: - NhÊt trÝ víi luËn gi¶i lý do kh«ng bao gåm ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh trong kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA; - Quy ®Þnh ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë thuéc kh¸i niÖm s¶n xuÊt lµ kh«ng tháa ®¸ng. VÒ b¶n chÊt ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë còng gièng nh− ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh. C¸c luËn gi¶i ®Ó lo¹i trõ ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô c¸ nh©n vµ hé gia ®×nh khái kh¸i niÖm s¶n xuÊt còng ®óng víi tr−êng hîp cña ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë. D−êng nh− thèng kª Liªn hîp quèc quy ®Þnh ®iÒu nµy chñ yÕu ®Ó ®¸p øng yªu cÇu so s¸nh quèc tÕ gi÷a c¸c quèc gia. T¸c gi¶ ®Ò nghÞ kh«ng nªn ®−a ho¹t ®éng tù s¶n xuÊt dÞch vô nhµ ë vµo kh¸i niÖm s¶n xuÊt.
12 Víi nh÷ng luËn gi¶i vÒ néi dung kh¸i niÖm s¶n xuÊt cña SNA, t¸c gi¶ ®Ò xuÊt kh¸i niÖm s¶n xuÊt nh− sau: S¶n xuÊt lµ qu¸ tr×nh con ng−êi chñ ®éng sö dông kh¶ n¨ng lao ®éng, tri thøc, m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó chuyÓn nh÷ng chi phÝ vËt chÊt vµ dÞch vô thµnh s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô míi. S¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô s¶n xuÊt ra ph¶i cã kh¶ n¨ng b¸n, trao ®æi trªn thÞ tr−êng hoÆc cung cÊp cho c¸c thùc thÓ ®Ó tháa mKn c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ, s¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng vÜnh h»ng, bao gåm c¶ nh÷ng ho¹t ®éng tån t¹i kh¸ch quan trong cuéc sèng cho dï chóng cã ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn hay kh«ng. 1.1.2. Kh¸i niÖm hµng hãa vµ dÞch vô S¶n xuÊt cña c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô víi néi dung, thêi ®iÓm vµ lo¹i gi¸ c¶ kh¸c nhau ®−îc ¸p dông khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt, v× vËy trong phÇn nµy, t¸c gi¶ tr×nh bµy ®Þnh nghÜa cña hµng hãa vµ dÞch vô trong SNA, nªu mét sè ®Æc tr−ng vµ néi dung cña tõng nhãm hµng hãa vµ dÞch vô, lµm c¬ së nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GO trong c¸c phÇn sau. Môc ®Ých cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹o ra hµng hãa vµ dÞch vô nh»m thu lîi nhuËn tèi ®a qua viÖc b¸n hay trao ®æi s¶n phÈm trªn thÞ tr−êng, phôc vô cho nhu cÇu tiªu dïng cuèi cïng hay tù tÝch lòy tµi s¶n cho ®¬n vÞ, hoÆc cho tiªu dïng chung cña toµn xE héi. Phï hîp víi môc ®Ých t¹o ra s¶n phÈm cña ®¬n vÞ s¶n xuÊt, c¸c nhµ thèng kª ®E gép hµng hãa vµ dÞch vô vµo ba nhãm chÝnh: (i) Hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; (ii) Hµng hãa vµ dÞch vô tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy; (iii) Hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng. Hµng hãa vµ dÞch vô cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau: • Hµng hãa lµ s¶n phÈm vËt chÊt ®−îc t¹o ra ®Ó tháa mEn nhu cÇu cña ng−êi sö dông. Mçi lo¹i hµng hãa ®Òu thuéc së h÷u cña mét thùc thÓ trong xE héi, nãi c¸ch kh¸c, ng−êi ta ®E x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi hµng hãa vµ cã thÓ chuyÓn nh−îng quyÒn së h÷u nµy gi÷a c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ. Nhu cÇu ®èi víi hµng hãa xuÊt ph¸t tõ c¸c hé gia ®×nh dïng cho tiªu dïng cuèi cïng; tõ khu vùc s¶n xuÊt dïng lµm chi phÝ trung gian ®Ó t¹o ra s¶n phÈm míi hoÆc dïng ®Ó t¨ng tÝch lòy tµi s¶n; tõ khu vùc nhµ
13 n−íc dïng trong ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ®Êt n−íc vµ tõ khu vùc n−íc ngoµi thÓ hiÖn qua nhu cÇu nhËp khÈu hµng hãa. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng hãa diÔn ra hoµn toµn riªng biÖt. Cã lo¹i hµng hãa ®−îc mua, b¸n nhiÒu lÇn; cã lo¹i l¹i kh«ng ®−a ra l−u th«ng hoÆc trao ®æi trªn thÞ tr−êng. Sù t¸ch biÖt gi÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng lµ ®Æc tr−ng quan träng cña hµng hãa vµ ®Æc tr−ng nµy kh«ng cã ®èi víi dÞch vô. • DÞch vô lµ s¶n phÈm t¹o ra bëi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh−ng kh«ng tån t¹i nh− mét thùc thÓ riªng biÖt trong nÒn kinh tÕ mµ qua ®ã ng−êi ta cã thÓ x¸c lËp quyÒn së h÷u ®èi víi nã, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ sö dông dÞch vô diÔn ra ®ång thêi, kÕt thóc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng lµ thêi ®iÓm kÕt thóc ho¹t ®éng cung cÊp dÞch vô cho ®èi t−îng tiªu dïng vµ do vËy kh«ng cã tån kho ®èi víi dÞch vô. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt dÞch vô cung cÊp cho ng−êi tiªu dïng vµ t¸c ®éng tíi ng−êi tiªu dïng d−íi c¸c d¹ng sau: - Thay ®æi ®iÒu kiÖn vÒ hµng hãa cña ng−êi tiªu dïng: c¸c nhµ s¶n xuÊt dÞch vô t¸c ®éng trùc tiÕp vµo hµng hãa cña ng−êi tiªu dïng th«ng qua viÖc vËn chuyÓn, lau chïi, söa ch÷a, v.v; - Thay ®æi ®iÒu kiÖn vËt chÊt cña con ng−êi: c¸c nhµ s¶n xuÊt dÞch vô cã thÓ vËn chuyÓn hµnh kh¸ch, cung cÊp chç ë, dÞch vô y tÕ, v.v; - Thay ®æi ®iÒu kiÖn tinh thÇn cña con ng−êi: c¸c nhµ s¶n xuÊt cung cÊp dÞch vô gi¸o dôc, vui ch¬i gi¶i trÝ, cung cÊp th«ng tin, t− vÊn vµ c¸c dÞch vô t−¬ng tù kh¸c; - Thay ®æi hoµn c¶nh kinh tÕ cña c¸c ®¬n vÞ trong nÒn kinh tÕ: c¸c nhµ s¶n xuÊt cung cÊp dÞch vô vÒ b¶o hiÓm, dÞch vô trung gian tµi chÝnh, b¶o vÖ, b¶o lEnh, v.v. Môc ®Ých s¶n xuÊt cña ba nhãm: hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng; hµng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy; hµng hãa vµ dÞch vô phi thÞ tr−êng hoµn toµn kh¸c nhau, nªn néi dung tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña mçi nhãm kh«ng gièng nhau. Cô thÓ nh− sau:
14 a. Hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng lµ nh÷ng s¶n phÈm ®−îc b¸n, trao ®æi, dù ®Þnh b¸n hoÆc trao ®æi trªn thÞ tr−êng víi gi¸ c¶ do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh, trõ mét sè ngµnh dÞch vô ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh ®Æc biÖt. Nh×n chung gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô cã tÝnh thÞ tr−êng tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tæng cña c¸c kho¶n sau: - Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô b¸n ra; - Tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô trao ®æi; - Tæng gi¸ trÞ hµng hãa dïng trong thanh to¸n b»ng hiÖn vËt; - Tæng gi¸ trÞ chªnh lÖch s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån kho dù ®Þnh dïng cho c¸c môc ®Ých trªn. b. Hµng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy lµ nh÷ng s¶n phÈm do ®¬n vÞ s¶n xuÊt nh−ng ®−îc gi÷ l¹i ®Ó tiªu dïng cuèi cïng hoÆc ®Ó tÝch lòy. Trong SNA, kh¸i niÖm tiªu dïng cuèi cïng kh«ng ¸p dông cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh nh−: doanh nghiÖp, ng©n hµng, c«ng ty b¶o hiÓm, v.v, nªn hµng hãa tù s¶n xuÊt vµ tiªu dïng chØ ¸p dông cho khu vùc hé gia ®×nh. VÝ dô, s¶n phÈm n«ng nghiÖp do hé gia ®×nh s¶n xuÊt ra vµ ®Ó tiªu dïng. Hµng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy cã thÓ do c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt thuéc mäi khu vùc thÓ chÕ trong nÒn kinh tÕ t¹o ra. Hµng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tÝch lòy rÊt ®a d¹ng, nh− c¸c c«ng cô s¶n xuÊt ®Æc thï; nhµ ë vµ nhµ x−ëng do hé gia ®×nh vµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt tù x©y dùng, v.v. Gi¸ trÞ cña hµng hãa tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng cuèi cïng vµ tÝch lòy tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt b»ng tæng cña c¸c kho¶n sau: - Tæng gi¸ trÞ hµng hãa s¶n xuÊt ra bëi hé gia ®×nh vµ tiªu dïng lu«n bëi hé gia ®×nh ®ã; - Tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh t¹o ra vµ ®−îc gi÷ l¹i ®¬n vÞ ®Ó dïng vµo s¶n xuÊt trong t−¬ng lai cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt; - Tæng gi¸ trÞ cña chªnh lÖch s¶n phÈm dë dang vµ thµnh phÈm tån kho dù ®Þnh sö dông cho tiªu dïng cuèi cïng hoÆc tÝch lòy.