Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:220

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam" được hoàn thành với mục tiêu nhằm phân tích và đánh giá thực trạng quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi hiệp định UKVFTA. Trên cơ sở đó, xác định các kết quả đạt được và những hạn chế còn tồn tại, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy quan hệ thương mại giữa hai quốc gia trong bối cảnh thực thi hiệp định những năm tới đây.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ------------*****---------- ĐÀO ĐÌNH MINH QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM – VƯƠNG QUỐC ANH TRONG BỐI CẢNH THỰC THI HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO VƯƠNG QUỐC ANH – VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI – 2025
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ------------*****---------- ĐÀO ĐÌNH MINH Tên đề tài luận án: QUAN HỆ THƯƠNG MẠI VIỆT NAM – VƯƠNG QUỐC ANH TRONG BỐI CẢNH THỰC THI HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO VƯƠNG QUỐC ANH – VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế quốc tế Mã số: 9.31.01.06 Người hướng dẫn khoa học: 1.PGS. TS. Nguyễn Huy Hoàng 2.TS. Hoa Hữu Cường HÀ NỘI – 2025
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ “Quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng cá nhân tôi và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Tất cả những tài liệu, số liệu tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu đầy đủ. Hà Nội, Ngày tháng năm 2025 Đào Đình Minh i
LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến 2 người thầy, người hướng dẫn khoa học của tôi, PGS.TS. Nguyễn Huy Hoàng và TS. Hoa Hữu Cường về sự chỉ dẫn tận tình, những góp ý quý báu và sự hỗ trợ không ngừng nghỉ trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Sự khích lệ và kiến thức của 2 Thầy đã giúp tôi vượt qua nhiều khó khăn và thử thách. Những chia sẻ, góp ý nhận xét và định hướng từ hai Thầy thực sự là những bài học rất quý giá cho bản thân tôi trong công việc cũng như cuộc sống sau này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, cán bộ và nhân viên tại Khoa Kinh tế học – Học viện Khoa học xã hội Việt Nam; các thầy cô tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á – Viện Hàn Lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã nhiệt tình góp ý trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Sự hỗ trợ từ các thầy cô và các anh chị đã giúp tôi có môi trường nghiên cứu tốt nhất. Tôi cũng xin cảm ơn các đồng nghiệp tại Khoa Kinh tế - Học viện Ngân hàng, đã cùng chia sẻ những khó khăn, động viên và giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong những giai đoạn quan trọng của nghiên cứu. Đặc biệt, tôi muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình tôi, những người đã luôn bên cạnh, động viên và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Sự hy sinh và tình yêu thương của gia đình là nguồn động lực vô cùng lớn để tôi hoàn thành công trình này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè gần xa đã hỏi thăm, chia sẻ kinh nghiệm và kiến thức trong quá trình học tập cũng như thực hiện nghiên cứu của mình. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, Ngày tháng năm 2025 Tác giả Đào Đình Minh ii
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ...................................................2 2.1. Mục tiêu nghiên cứu của luận án .................................................................. 2 2.2. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 3 2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án ................................................................. 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án ...................................................3 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án ...........................4 4.1 Phương pháp luận của luận án ...................................................................... 4 4.2 Phương pháp nghiên cứu luận án .................................................................. 4 4.3 Khung phân tích của luận án ......................................................................... 4 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ...............................................................7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án .............................................................7 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận án ........................................................................... 7 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận án........................................................................ 8 7. Cấu trúc của luận án .............................................................................................8 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................................................................9 1.1. Các nghiên cứu về quan hệ thương mại nói chung ..................................... 9 1.2. Các nghiên cứu về quan hệ thương mại trong bối cảnh hiệp định thương mại tự do ............................................................................................................... 16 1.3. Các nghiên cứu về quan hệ thương mại của Việt Nam với các đối tác trong bối cảnh hiệp định thương mại tự do ................................................................ 21 1.4. Các nghiên cứu về quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh ........................................................................................................................ 25 iii
1.5. Các nghiên cứu về quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh trong bối cảnh Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam. ............................................................................................................................... 26 1.6. Đánh giá về tình hình nghiên cứu và khoảng trống nghiên cứu .............. 28 1.6.1. Kết quả và đóng góp ................................................................................28 1.6.2. Giá trị khoa học được kế thừa: ................................................................28 1.6.3. Khoảng trống nghiên cứu: .......................................................................29 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................30 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUAN HỆ THƯƠNG MẠI TRONG BỐI CẢNH HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO .......................................................31 2.1 Cơ sở lý luận về chung quan hệ thương mại giữa các quốc gia ................ 31 2.1.1 Các khái niệm liên quan đến quan hệ thương mại giữa các quốc gia .....31 2.1.2 Vai trò của quan hệ thương mại đối với phát triển kinh tế .......................34 2.1.3 Cơ sở ra đời và phát triển quan hệ thương mại giữa các quốc gia .........35 2.1.4 Cơ sở lý thuyết về quan hệ thương mại giữa các quốc gia.......................37 2.2 Một số vấn đề lý luận về quan hệ thương mại trong bối cảnh hiệp định thương mại tự do ................................................................................................. 42 2.2.1 Khái niệm hiệp định thương mại tự do .....................................................42 2.2.2 Phân loại hiệp định thương mại tự do ......................................................44 2.2.3 Nội dung hiệp định thương mại tự do .......................................................48 2.2.4 Cơ sở lý thuyết về quan hệ thương mại trong bối cảnh hiệp định thương mại tự do ............................................................................................................53 2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ thương mại giữa các quốc gia .......... 57 2.3.1 Nhóm yếu tố quốc tế và khu vực ...............................................................57 2.3.2 Nhóm yếu tố trong nước............................................................................59 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................66 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ SỐ LIỆU ..........................67 3. 1 Quy trình nghiên cứu .......................................................................................67 3.1.1 Sơ đồ nghiên cứu ......................................................................................67 3.1.2 Cách tiếp cận ............................................................................................68 3.2 Phương pháp nghiên cứu và mô hình nghiên cứu đề xuất ............................68 iv
3.2.1 Phương pháp nghiên cứu định tính ..........................................................68 3.2.2 Phương pháp chỉ số thương mại ...............................................................69 3.2.3 Phương pháp định lượng và mô hình nghiên cứu đề xuất........................74 3.3 Nguồn dữ liệu nghiên cứu .................................................................................80 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................82 CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG THƯƠNG MẠI GIỮA VIỆT NAM VÀ VƯƠNG QUỐC ANH TRONG BỐI CẢNH THỰC THI HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO UKVFTA ...........................................................................................................83 4.1. Quan hệ thương mại hàng hóa của Việt Nam – Vương Quốc Anh trước khi thực thi UKVFTA.......................................................................................... 83 4.1.1 Kết quả đạt được .......................................................................................83 4.1.2 Những vấn đề đặt ra .................................................................................92 4.2. Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam ..................... 93 4.2.1. Nền tảng ra đời và tiến trình đàm phán UKVFTA ...................................93 4.2.2. Các cam kết chính về thương mại hàng hóa trong UKVFTA ..................94 4.3. Quan hệ thương mại của Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA .............................................................................................. 102 4.3.1. Phân tích định tính.................................................................................102 4.3.2. Phân tích tác động của UKVFTA đến quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh bằng chỉ số thương mại .................................................. 114 4.3.3. Phân tích tác động của UKVFTA đến quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh bằng phương pháp định lượng .......................................121 4.4. Đánh giá quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA ..................................................................................... 130 4.4.1 Những kết quả đạt được ..........................................................................130 4.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân.............................................................137 Tiểu kết chương 4 ..................................................................................................142 CHƯƠNG 5: TRIỂN VỌNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY QUAN HỆ THƯƠNG MẠI GIỮA VIỆT NAM VÀ VƯƠNG QUỐC ANH .......................145 5.1. Bối cảnh thế giới và trong nước tác động đến quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh ......................................................................... 145 5.1.1. Bối cảnh thế giới ....................................................................................145 v
5.1.2 Bối cảnh trong nước ...............................................................................149 5.2. Triển vọng quan hệ thương mại Việt Nam và Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA ..................................................................................... 153 5.2.1. Thuận lợi ................................................................................................153 5.2.2. Khó khăn ................................................................................................158 5.3. Giải pháp thúc đẩy quan hệ thương mại Việt Nam và Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA .................................................................... 161 5.3.1 Định hướng thúc đẩy quan hệ thương mại Việt Nam và Vương Quốc Anh .........................................................................................................................161 5.3.2 Giải pháp thúc đẩy quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh ...................................................................................................................162 5.4. Kiến nghị đối với Nhà nước ...................................................................... 167 Tiểu kết chương 5 ..................................................................................................175 KẾT LUẬN ............................................................................................................176 vi
DANH MỤC BẢNG Bảng 1. 1: Tóm tắt các yếu tố phổ biến tác động đến quan hệ thương mại trong các nghiên cứu ...........................................................................................................14 Bảng 1. 2: Tổng hợp các chỉ số thương mại thường được sử dụng trong các nghiên cứu .................................................................................................................20 Bảng 1. 3: Danh sách FTA Việt Nam đã ký kết ...............................................21 Bảng 4. 1: Phân nhóm hàng hóa .......................................................................87 Bảng 4. 2: Tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Vương Quốc Anh theo nhóm hàng giai đoạn 2011 – 2020 (đơn vị %) ................................88 Bảng 4. 3: Tỷ trọng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Vương Quốc Anh theo nhóm hàng giai đoạn 2011 – 2020 (đơn vị %) ................................89 Bảng 4. 4: Tăng trưởng thương mại hàng hóa của Việt Nam – Vương Quốc Anh, 2012 – 2023 (đơn vị %)...........................................................................................105 Bảng 4. 5: Kim ngạch các ngành hàng xuất khẩu chủ yếu của Việt Nam (đơn vị: Triệu USD) ..............................................................................................................107 Bảng 4. 6: Sự dịch chuyển cơ cấu hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Vương Quốc Anh (đơn vị: %) .............................................................................................109 Bảng 4. 7: Kim ngạch các ngành hàng nhập khẩu chủ yếu của Việt Nam từ Vương Quốc Anh (đơn vị: Triệu USD) ..................................................................110 Bảng 4. 8: Sự dịch chuyển cơ cấu hàng nhập khẩu của Việt Nam sang Vương Quốc Anh (đơn vị: %) .............................................................................................111 Bảng 4. 9: Cường độ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh giai đoạn 2011 – 2023 .............................................................................................................115 Bảng 4. 10: Tác động của UKVFTA đến kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Vương Quốc Anh ............................................................................................121 Bảng 4. 11: Tác động chuyển hướng mậu dịch của UKVFTA đến kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của quốc gia khác (ngoài Việt Nam) sang Vương Quốc Anh (đơn vị: ngàn USD) .........................................................................................................122 vii
Bảng 4. 12: Tác động của UKVFTA đến kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam sang Vương Quốc Anh (đơn vị: ngàn USD) ...........................................................123 Bảng 4. 13: Tác động chuyến hướng mậu dịch của UKVFTA đến kim ngạch nhập khẩu hàng hóa từ các quốc gia khác (ngoài Vương Quốc Anh) vào Việt Nam (đơn vị: ngàn USD) .................................................................................................124 Bảng 4. 14: Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân các mặt hàng của Việt Nam sang Vương Quốc Anh sau UKVFTA (đơn vị: %) .................................................131 Bảng 4. 15: Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân các mặt hàng của Việt Nam sang Vương Quốc Anh sau UKVFTA (đơn vị: %) .................................................133 Bảng 4. 16: Tỷ trọng giá trị một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Vương Quốc Anh giai đoạn 2021 – 2023 (đơn vị: ngàn USD) ......................138 Bảng 4. 17: Tỷ lệ tận dụng C/O ưu đãi theo hiệp định thương mại tự do của Việt Nam qua các năm ....................................................................................................140 viii
DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 2. 1: Tác động của sự tạo lập thương mại ...............................................54 Hình 2. 2: Tác động của sự chuyển hướng mậu dịch .......................................56 Hình 3. 1: Sơ đồ nghiên cứu của luận án .........................................................67 Hình 4. 1: Thương mại hàng hóa giữa Việt Nam - Vương Quốc Anh, 2011 – 2020 (đơn vị triệu USD)............................................................................................84 Hình 4. 2: Thị phần thương mại hàng hóa Việt Nam – Vương Quốc Anh, 2011 - 2020 (đơn vị %). .....................................................................................................85 Hình 4. 3: Tăng trưởng thương mại hàng hóa giữa Việt Nam - Vương Quốc Anh, 2012 – 2020 (đơn vị %). ...................................................................................86 Hình 4. 4: Cán cân thương mại Việt Nam - Vương Quốc Anh, 2011 – 2020 (đơn vị: Triệu USD)...........................................................................................................91 Hình 4. 5: Thương mại giữa hàng hóa Việt Nam - Vương Quốc Anh, 2011 – 2023 (đơn vị triệu USD)..........................................................................................103 Hình 4. 6: Thị phần thương mại hàng hóa Việt Nam – Vương Quốc Anh, 2011 - 2023 (đơn vị %) ....................................................................................................104 Hình 4. 7: Cán cân thương mại Việt Nam - Vương Quốc Anh, 2011 – 2023 (đơn vị: triệu USD) ..........................................................................................................114 Hình 4. 8: Chỉ số thương mại nội ngành Việt Nam - Vương Quốc Anh, 2011 – 2023 .........................................................................................................................120 Hình 5. 1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2011- 2028 .......152 Hình 5. 2: Tiềm năng đa dạng hóa thị trường nhập khẩu của Anh từ các nước thành viên Asean .....................................................................................................156 ix
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH Tiếng Anh STT VIẾT TẮT NGHĨA TIẾNG ANH NGHĨA TIẾNG VIỆT ASEAN – Kroea Free Trade Hiệp định thương mại tự do 1. AKFTA Agreement ASEAN – Hàn Quốc Association of Southeast Hiệp hội các quốc gia Đông 2. ASEAN Asian Nations Nam Á Comprehensive Economic Hiệp định Thương mại tự do 3. CETA and Trade Agreement EU-Canada Computable General 4. CGE Phân tích cân bằng tổng thể Equilibrium Comprehensive and Hiệp định Đối tác Toàn diện 5. CPTPP Progressive Agreement for và Tiến bộ xuyên Thái Bình Trans-Pacific Partnership Dương 6. EAC East African Community Cộng đồng Đông phi 7. EII Export Intensity Index Chỉ số cường độ xuất khẩu Chỉ số chuyên môn hóa xuất 8. ESI Export Similarity Index khẩu 9. ETI Enabling Trade Index Chỉ số thúc đẩy thương mại European Union – Vietnam Hiệp định thương mại tự do 10. EVFTA Free Trade Agreement Việt Nam - Liên minh Châu Âu 11. FDI Foreign Direct Investment Đầu tư trực tiếp nước ngoài 12. FTA Free Trade Agreement Hiệp định thương mại tự do General Agreement on Hiệp định chung về thương 13. GATS Trade in Services mại dịch vụ General Agreement on Hiệp định chung về thuế 14. GATT Tariffs and Trade quan và thương mại 15. GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội x
Horizontal Intra Industry Thương mại nội ngành theo 16. HIIT Trade chiều ngang 17. IIT Intra Industry Trade Chỉ số thương mại nội ngành Khối Thị trường chung Nam 18. MERCOSUR Mercado Común del Sur Mỹ 19. MII Import Intensity Index Chỉ số cường độ nhập khẩu Normalised Revealed Chỉ số lợi thế so sánh hiện 20. NRCA Comparative Advantage hữu tiêu chuẩn Office for National 21. ONS Thống kê Vương Quốc Anh Statistics Revealed Comparative Chỉ số lợi thế so sánh hiện 22. RCA Advantage hữu Hiệp định thương mại khu 23. RTA Regional Trade Agreement vực Trade Complementarity 24. TCI Chỉ số bổ sung thương mại Index 25. TII Trade Intensity Index Chỉ số cường độ thương mại UK – Vietnam Free Trade Hiệp định thương mại tự do 26. UKVFTA Agreement Việt Nam – Vương Quốc Anh United Nations Ủy ban Liên Hợp Quốc về 27. UNCITRAL Commission on Luật thương mại quốc tế International Trade Law United Nations Conference Hội nghị Liên Hợp Quốc về 28. UNCTAD on Trade and Development Thương mại và Phát triển Vertical Intra Industry Thương mại nội ngành theo 29. VIIT Trade chiều dọc 30. WB World Bank Ngân hàng thế giới 31. WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới xi
Tiếng Việt Từ viết tắt Viết đầy đủ CHMD Chuyển hướng mậu dịch CMCN Cách mạng công nghiệp CMH Chuyên môn hóa KNNK Kim ngạch nhập khẩu KNXK Kim ngạch xuất khẩu KTQT Kinh tế quốc tế LTSS Lợi thế so sánh QHTM Quan hệ thương mại TLTM Tạo lập thương mại TMDV Thương mại dịch vụ TMHH Thương mại hàng hóa TMQT Thương mại quốc tế XNK Xuất nhập khẩu xii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đẩy mạnh và đa dạng hóa quan hệ kinh tế, nhất là hoạt động trao đổi thương mại với các đối tác là hết sức quan trọng đối với các nền kinh tế mở như Việt Nam trong bối cảnh kinh tế khu vực và toàn cầu đang có nhiều biến động khó lường. Vương Quốc Anh là quốc gia quy mô thương mại rất lớn (đứng thứ 5 thế giới sau Hoa Kỳ, Trung Quốc, Đức, Nhật Bản), và là quốc gia đứng thứ ba về giá trị thương mại của Việt Nam tại khu vực Châu Âu. Trong khi đó, ở khu vực Đông Nam Á, Việt Nam là đối tác thương mại quan trọng của Vương quốc Anh. Trong suốt ba thập niên vừa qua, Việt Nam luôn có tốc độ tăng trưởng GDP ấn tượng trong cả khu vực và thế giới. Việt Nam là một trong những quốc gia nhanh chóng kiểm soát thành công Đại dịch Covid -19, khôi phục tăng trưởng kinh tế cao, trở thành đối tác thương mại có vai trò và vị thế ngày càng cao đối với các doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài trong đó có Vương Quốc Anh. QHTM Việt Nam – Vương Quốc Anh là thành phần quan trọng trong mối quan hệ đối tác chiến lược giữa hai quốc gia. Trước bối cảnh Vương Quốc Anh xin rời khỏi Liên minh châu Âu (Brexit), hiệp định EVFTA mà EU đã ký kết với Việt Nam sẽ không còn áp dụng cho Vương Quốc Anh, hai quốc gia đã nhận thấy tính cấp thiết trong việc xây dựng một khuôn khổ hợp tác mới. Từ đó, Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh - Việt Nam (UKVFTA) được ký kết, có hiệu lực tạm thời từ ngày 1-1-2021 (là thời điểm Vương Quốc Anh chính thức tách khỏi khỏi EU) và chính thức có hiệu lực 1-5-2021, đánh dấu một khởi đầu mới trong quan hệ đối tác chiến lược giữa hai quốc gia. UKVFTA là cơ sở quan trọng nhằm đảm bảo những ưu đãi thương mại giữa hai bên vẫn được duy trì, tránh được sự gián đoạn trong quan hệ thương mại song phương, đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp đã có sẵn quan hệ kinh doanh giữa hai nước. Chính vì lẽ đó, trong thời gian tới, hai quốc gia cần tiếp tục phát huy vai trò của hiệp định này trong việc thúc đẩy mối QHTM năng động và phát triển giữa hai bên. 1
Đối với Việt Nam, với nội dung cam kết bao phủ và sâu rộng của một FTA thế hệ mới, UKVFTA đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc thúc đẩy TMHH giữa hai quốc gia. Theo dữ liệu từ Tổng Cục Thống Kê Việt Nam, sau 3 năm thực thi UKVFTA, TMHH giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh đã đạt được những kết quả ấn tượng. Tốc độ tăng trưởng thương mại lần lượt là 17,25%; 3,33% và 4,49% vào các năm 2021; 2022 và 2023. Năm 2023 kim ngạch thương mại song phương hai quốc gia đạt 7,14 tỷ USD tăng gần 27% so với năm 2020. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, tỷ trọng thương mại giữa hai bên còn thấp (nhỏ hơn 1%), dẫn đến mối QHTM này vẫn còn những hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng có được từ những ưu đãi do UKVFTA mang lại. Hơn thế nữa, ngoài những cơ hội, hiệp định UKVFTA còn đưa đến cả những thách thức cho Việt Nam, đặc biệt là lĩnh vực TMHH. Do vậy, việc phân tích tác động của UKVFTA đến TMHH giữa hai quốc gia, từ đó xác định những kết quả đạt được cũng như hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và nhà nước đẩy mạnh TMHH với Vương Quốc Anh là điều rất cần thiết, kết quả nghiên cứu sẽ góp phần gợi ý chính sách cho Việt Nam. Từ những lý do cơ bản nêu trên, đề tài “Quan hệ thương mại Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi Hiệp định thương mại tự do Vương Quốc Anh – Việt Nam” được thực hiện nhằm mang lại một góc nhìn mới, trong bối cảnh mới về thực trạng QHTM giữa hai nước; từ đó đưa ra một số giải pháp và kiến nghị nhằm thúc đẩy QHTM giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh, góp phần phát triển kinh tế, nâng cao vị thế quốc gia và hội nhập KTQT ngày càng thành công của Việt Nam. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục tiêu nghiên cứu của luận án Luận án tiến hành phân tích và đánh giá thực trạng QHTM Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA. Từ đó, luận án xác định các kết quả đạt được và những hạn chế còn tồn tại, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy QHTM giữa hai quốc gia trong bối cảnh thực thi hiệp định này đến năm 2030. 2
2.2. Câu hỏi nghiên cứu 1) Thực trạng về thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh thay đổi như thế nào trước và sau khi có UKVFTA? Những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân trong thương mại giữa hai quốc gia thời gian qua là gì? 2) Sau khi UKVFTA được thực thi, vị thế trong TMQT; lợi thế so sánh theo nhóm ngành và thương mại nội ngành giữa hai quốc gia thay đổi như thế nào? 3) Tác động của UKVFTA như thế nào đến kim ngạch XNK giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh? 4) Việt Nam cần có giải pháp, kiến nghị gì để tận dụng những ưu đãi và hạn chế những khó khăn trong bối cảnh thực thi UKVFTA, từ đó thúc đẩy QHTM giữa hai bên trong thời gian tới?. 2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Thứ nhất, thực hiện tổng quan nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án Thứ hai, hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về QHTM giữa các quốc gia trong bối cảnh FTA. Thứ ba, xây dựng khung lý thuyết, đề xuất mô hình nghiên cứu định lượng về QHTM giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh từ năm 2000 đến 2023. Thứ tư, thực hiện phân tích tác động của UKVFTA đến quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh bằng phương pháp định tính, chỉ số thương mại và định lượng. Thứ năm, xác định những kết quả đạt được, hạn chế còn tồn tại và nguyên nhân trong QHTM hàng hóa giữa hai quốc gia. Thứ sáu, xác định bối cảnh, triển vọng, đưa ra giải pháp và đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy QHTM giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA những năm tới đây. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án - Đối tượng nghiên cứu: luận án nghiên cứu QHTM Việt Nam và Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA. - Phạm vi nghiên cứu: 3
+ Phạm vi thời gian: luận án nghiên cứu QHTM Việt Nam và Vương Quốc Anh giai đoạn từ 2000 – 2023. + Phạm vi không gian: phân tích QHTM giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh. + Phạm vi nội dung: luận án giới hạn nghiên cứu QHTM giữa Việt Nam – Vương Quốc Anh trong lĩnh vực TMHH. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1 Phương pháp luận của luận án Trước tiên, NCS tiếp cận nội dung về QHTM quốc tế và FTA. Sau đó, tác giả dựa trên cơ sở lý luận về QHTM giữa các quốc gia trong bối cảnh FTA. Theo đó, luận án tập trung vào phân tích tác động của FTA đến QHTM ở cả ba khía cạnh là tác động tĩnh; lợi thế thương mại và tác động động. Từ cơ sở lý luận trên, cuối cùng, luận án kết hợp vận dụng các phương pháp phân tích định tính, phương pháp phân tích chỉ số thương mại và phương pháp phân tích định lượng nhằm đánh giá tác động của UKVFTA đến QHTM Việt Nam và Vương Quốc Anh. 4.2 Phương pháp nghiên cứu luận án Với đối tượng nghiên cứu như trên, để thực hiện đề tài của mình, NCS tiến hành sử dụng kết hợp các phương pháp phân tích định tính; phương pháp chỉ số thương mại và phương pháp phân tích định lượng. 4.3 Khung phân tích của luận án Trước hết, luận án vận dụng kết hợp ba phương pháp phân tích nhằm phân tích, đánh giá QHTM giữa Việt Nam và Vương Quốc Anh trong khuôn khổ thực thi UKVFTA. Cụ thể, đối với phương pháp phân tích định tính, tác giả sử dụng các chỉ tiêu trong TMQT như KNXK, KNNK; tỷ trọng thương mại; tốc độ tăng trưởng thương mại; cán cân thương mại và cơ cấu thương mại nhằm phân tích sự thay đổi trong QHTM giữa hai quốc gia theo thời gian. Trong phương pháp chỉ số thương mai, trên cơ sở các lý thuyết về TMQT (lý thuyết LTSS; lý thuyết H-O; và lý thuyết lợi thế theo quy mô), tác giả sử dụng các chỉ số TMQT như cường độ thương mại, CMH xuất khẩu và thương mại nội ngành. Trong phương pháp định lượng, NCS sử dụng hai mô hình định lượng là mô hình 4
SMART (Software for Market Analysis and Restrictions on Trade) (nhằm nghiên cứu mô phỏng tác động của sự cắt giảm thuế quan) và mô hình lực hấp dẫn (nghiên cứu tác động của các yếu tố khác nữa như thu nhập bình quân; UKVFTA; tỷ giá hối đoái; chênh lệch thu nhập và cơ sở hạ tầng) để phân tích QHTM Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA. Tiếp theo đó, luận án phân tích bối cảnh trong nước và quốc tế, đánh giá triển vọng trong QHTM giữa Việt Nam – Vương Quốc Anh trong bối cảnh thực thi UKVFTA. Việc xác định bối cảnh trong nước và quốc tế, triển vọng này kết hợp với kết quả đạt được và những hạn chế nguyên nhân còn tồn tại trong QHTM giữa hai bên là cơ sở để NCS đưa ra các định hướng, giải pháp và đề xuất kiến nghị nhằm thúc đẩy mối QHTM này trong thời gian tới. 5
Bối cảnh  Kim ngạch XNK trong nước  Tỷ trọng thương mại và quốc tế Phương pháp định tính  Tốc độ tăng trưởng (Hiệu ứng động)  Cán cân thương mại  Cơ cấu thương mại + Quan hệ Kết quả Phương pháp chỉ số đạt Định hướng, giải thương mại thương mại Chỉ số thương mại được và pháp nhằm thúc Các lý thuyết TMQT: Việt Nam – đẩy quan hệ  Cường độ thương mại Vương Quốc những - Lý thuyết LTSS thương mại Việt  CMH xuất khẩu hạn chế - Lý thuyết H-O Anh trong bối Nam – Vương - Lý thuyết lợi thế theo quy  Thương mại nội ngành cảnh thực thi nguyên Quốc Anh trong mô UKVFTA nhân bối cảnh thực thi còn tồn UKVFTA tại Mô hình lực hấp dẫn +   Thu nhập bình quân UKVFTA  Tỷ giá hối đoái Phương pháp định lượng  Chênh lệch thu nhập  Cơ sở hạ tầng Triển vọng quan hệ thương mại Mô hình SMART Việt Nam – Vương Quốc Anh trong  Sự cắt giảm thuế quan bối cảnh thực thi UKVFTA 6