Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định của ngân hàng thương mại: Nghiên cứu tại Việt Nam

Chia sẻ: Mai Thuy Dung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:215

Thêm vào BST

Báo xấu

83
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

: Luận án nghiên cứu tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định của hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam giai đoạn 2006 – 2017. Đây là vấn đề đang gây tranh cãi trong giới học thuật và thực tiễn hoạt động ngân hàng xuất phát từ nguyên nhân do bất ổn về kinh tế đã gây ra nhiều tổn thất không nhỏ cho hệ thống ngân hàng trên mọi mặt. Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng càng trở nên gay gắt, thúc đẩy các ngân hàng thương mại thay đổi phương thức hoạt động, ngày càng mở rộng phạm vi, đa dạng hóa các nguồn thu nhập có thể được để tiếp tục phát triển. Tuy nhiên sự ổn định của hệ thống ngân hàng vì thế cũng bị ảnh hưởng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định của ngân hàng thương mại: Nghiên cứu tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------- NGUYỄN TỪ NHU TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA VÀ CẠNH TRANH ĐẾN ỔN ĐỊNH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI: NGHIÊN CỨU TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------- NGUYỄN TỪ NHU TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA VÀ CẠNH TRANH ĐẾN ỔN ĐỊNH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI: NGHIÊN CỨU TẠI VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH : TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ NGÀNH : 93.40.201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS.TS. TRẦM THỊ XUÂN HƯƠNG 2. PGS.TS. VÕ XUÂN VINH TP. Hồ Chí Minh – Năm 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định của ngân hàng thương mại: Nghiên cứu tại Việt Nam” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Tất cả tài liệu tham khảo đều có nguồn gốc rõ ràng, được công bố theo đúng quy định và được trích dẫn đầy đủ. Nội dung của luận án do tôi tự nghiên cứu một cách trung thực, khoa học và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Nghiên cứu sinh Nguyễn Từ Nhu
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận án này tôi nhận được sự quan tâm của Ban Giám hiệu và hỗ trợ của Viện Đào tạo Sau đại học. Kết quả nghiên cứu khoa học dựa trên sự hướng dẫn, động viên và hỗ trợ rất nhiều từ Thầy Cô Trường Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Trầm Thị Xuân Hương, người hướng dẫn khoa học chính trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Những gợi ý, chỉnh sửa, góp ý và động viên của Cô đã tạo cho tôi nhiều động lực về tinh thần, giúp đỡ tôi trong những lúc tôi cảm thấy khó khăn nhất, mang đến cho tôi những kiến thức khoa học rộng lớn và sâu sắc về chuyên môn. Những kiến thức này không chỉ bổ ích cho luận án mà còn hỗ trợ tôi rất nhiều trong việc nghiên cứu sau này. Tôi cũng gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến PGS.TS. Võ Xuân Vinh, người hướng dẫn khoa học thứ hai cho luận án. Thầy là người gợi ý cho tôi những ý tưởng làm cơ sở để tôi khám phá ra vấn đề nghiên cứu cho luận án của mình. Trong suốt quá trình nghiên cứu, thầy luôn hỗ trợ tôi tìm tòi, phân tích các vấn đề nghiên cứu. sự giúp đỡ của thầy đã góp phần giúp tôi nhanh chóng hoàn thành luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn TS. Nguyễn Thị Thùy Linh – Trưởng khoa Ngân hàng và PGS.TS Trương Thị Hồng – Trưởng Bộ môn Quản trị ngân hàng, khoa Ngân hàng, Trường Đại học Kinh tế TP.Hồ Chí Minh. Hai cô luôn tạo mọi điều kiện tốt nhất trong công việc để tôi có thể vừa hoàn thành luận án, vừa công tác tốt tại đơn vị. Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Kinh tế TP.HCM, Viện đào tạo Sau đại học đã hỗ trợ công tác đào tạo trong suốt thời gian tôi công tác tại đây. Tôi cũng cảm ơn tập thể giảng viên khoa Ngân hàng đã chia sẻ, động viên để tôi hoàn thành tốt luận án này. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình và người thân đã luôn sát cánh bên tôi, chia sẻ cùng tôi tinh thần và thời gian để giúp tôi hoàn thành luận án. Nguyễn Từ Nhu
iii MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................vii DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... viii TÓM TẮT LUẬN ÁN BẰNG TIẾNG VIỆT......................................................... ix ABSTRACT ............................................................................................................... x CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ...................................................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề .................................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ................................................ 4 1.3 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ............................................ 5 1.4 Phương pháp nghiên cứu............................................................................. 5 1.5 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án .................................................. 7 1.6 Kết cấu của luận án ..................................................................................... 8 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ........... 10 2.1 Lý thuyết kinh tế ....................................................................................... 10 2.1.1 Lý thuyết về ổn định kinh tế ...................................................................... 12 2.1.2 Lý thuyết về ổn định tài chính ................................................................... 17 2.2 Lý thuyết về ổn định ngân hàng ................................................................ 25 2.2.1 Ổn định của NHTM ................................................................................... 25 2.2.2 Vai trò của ổn định ngân hàng ................................................................... 29 2.2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến ổn định ngân hàng ........................................... 30 2.2.4 Đo lường ổn định ngân hàng ..................................................................... 32 2.3 Cạnh tranh trong hoạt động ngân hàng ...................................................... 43
iv 2.3.1 Khái niệm ................................................................................................... 43 2.3.2 Các lý thuyết về cạnh tranh ....................................................................... 46 2.3.3 Đo lường khả năng cạnh tranh của NHTM ............................................... 48 2.4 Đa dạng hóa trong hoạt động ngân hàng ................................................... 52 2.4.1 Khái niệm ................................................................................................... 53 2.4.2 Các lý thuyết về đa dạng hóa trong hoạt động ngân hàng ......................... 53 2.4.3 Các hình thức đa dạng hóa của NHTM ..................................................... 58 2.4.4 Đa dạng hóa thu nhập ngân hàng ............................................................... 60 2.4.5 Đo lường mức độ đa dạng hóa thu nhập ngân hàng .................................. 60 2.5 Cơ sở lý thuyết về tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng ................................................................................................... 61 2.5.1 Cơ sở lý thuyết về tác động của đa dạng hóa đến ổn định ngân hàng ....... 61 2.5.2 Cơ sở lý thuyết về tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng ......... 62 2.6 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm .................................................... 64 2.6.1 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của đa dạng hóa đến ổn định ngân hàng ...................................................................................... 64 2.6.2 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng ........................................................................................... 76 2.6.3 Tổng quan các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng ............................................................. 86 2.7 Khe hở nghiên cứu ..................................................................................... 87 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.......................................................................................... 89 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................. 91 3.1 Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 91 3.2 Mô tả các biến phụ thuộc và các biến độc lập trong các mô hình nghiên cứu.............................................................................................................. 94 3.3 Giả thuyết nghiên cứu .............................................................................. 101 3.4 Dữ liệu nghiên cứu................................................................................... 104 3.5 Các kiểm định sử dụng trong mô hình ..................................................... 107
v KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................ 109 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 110 4.1 Thống kế mô tả các biến nghiên cứu ....................................................... 110 4.2 Kết quả nghiên cứu .................................................................................. 114 4.2.1 Kết quả nghiên cứu tác động của đa dạng hóa đến ổn định ngân hàng ... 114 4.2.2 Kết quả nghiên cứu tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng ..... 118 4.2.3 Kết quả nghiên cứu tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng ................................................................................................. 123 4.2.4 Kết quả nghiên cứu tác động của các biến kiểm soát đến ổn định ngân hàng .......................................................................................................... 128 4.3 Thảo luận kết quả ..................................................................................... 130 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4........................................................................................ 134 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH ...................................... 135 5.1 Kết luận .................................................................................................... 135 5.2 Gợi ý một số chính sách về đa dạng hóa, cạnh tranh trong hoạt động kinh doanh ngân hàng ...................................................................................... 137 5.3 Đóng góp mới của luận án ....................................................................... 143 5.4 Hạn chế nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ............................... 144 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 146 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ..................................................................................................... 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 148 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 1-41
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CSTT : Chính sách tiền tệ ĐDH : Đa dạng hóa FEM : Fixed Effects model HQKD : Hiệu quả kinh doanh HTTC : Hệ thống tài chính NHTW : Ngân hàng trung ương NHTM : Ngân hàng thương mại PSTD : Phương sai thay đổi REM : Random Effects model ROA : Return on Assets ROE : Return on Equity TCTC : Tổ chức tài chính TMCP : Thương mại cổ phần TTS : Tổng tài sản VIF : Variance inflation factor VCSH : Vốn chủ sở hữu
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tóm tắt nội dung lý thuyết mất ổn định tài chính - “Minsky Moment” . 20 Bảng 2.2: Các nghiên cứu sử dụng mô hình Z-Score đánh giá ổn định ngân hàng .. 36 Bảng 2.3: Bảng tóm tắt lý thuyết phân tích động cơ ĐDH: Chi phí và lợi ích ......... 55 Bảng 2.4: Bảng tóm tắt các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa đến ổn định ngân hàng ................................................................................................. 70 Bảng 2.5: Bảng tóm tắt các nghiên cứu về tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng.......................................................................................................... 81 Bảng 3.1: Tóm tắt các biến nghiên cứu sử dụng và kỳ vọng về mối tương quan ... 104 Bảng 3.2: Danh sách 28 ngân hàng TMCP ở Việt Nam trong nghiên cứu ............. 105 Bảng 4.1: Thống kê mô tả các biến nghiên cứu ...................................................... 110 Bảng 4.2: Kết quả ước lượng các hệ số hồi quy của hàm tổng chi phí theo FEM và REM ....................................................................................................... 112 Bảng 4.3: Bảng tổng hợp kết quả nhân tử phóng đại phương sai VIF ................... 113 Bảng 4.4: Kết quả ước lượng tác động của đa dạng hóa đến ổn định ngân hàng qua các chỉ tiêu Z-Score, ROA, ROE, RARROA, RARROE ........................... 116 Bảng 4.5: Kết quả ước lượng tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng qua các chỉ tiêu Z-Score, ROA, ROE ........................................................... 120 Bảng 4.6: Kết quả ước lượng tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng qua các chỉ tiêu ROA, ROE ................................................. 125 Bảng 4.7: Tổng hợp kết quả nghiên cứu ................................................................. 131
viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Tóm tắt trình tự nghiên cứu ........................................................................ 6 Hình 2.1: Mô tả lập luận của tác giả về lý thuyết ổn định ngân hàng....................... 26
ix TÓM TẮT LUẬN ÁN BẰNG TIẾNG VIỆT Tiêu đề: Tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định của ngân hàng thương mại: Nghiên cứu tại Việt Nam Tóm tắt: Luận án nghiên cứu tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định của hệ thống NHTM Việt Nam giai đoạn 2006 – 2017. Đây là vấn đề đang gây tranh cãi trong giới học thuật và thực tiễn hoạt động ngân hàng xuất phát từ nguyên nhân do bất ổn về kinh tế đã gây ra nhiều tổn thất không nhỏ cho hệ thống ngân hàng trên mọi mặt. Mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng càng trở nên gay gắt, thúc đẩy các NHTM thay đổi phương thức hoạt động, ngày càng mở rộng phạm vi, ĐDH các nguồn thu nhập có thể được để tiếp tục phát triển. Tuy nhiên sự ổn định của hệ thống ngân hàng vì thế cũng bị ảnh hưởng. Mục tiêu chung của luận án thực hiện đánh giá mức độ ảnh hưởng của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định của các NHTM Việt Nam. Bằng phương pháp nghiên cứu định lượng với mô hình hồi quy đa biến trên dữ liệu bảng, kết hợp phương pháp tổng hợp, thống kê mô tả, kết quả nghiên cứu cho thấy tồn tại mối tương quan một chiều giữa ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng. Từ đó giúp cho các nhà quản trị ngân hàng và các nhà hoạch định chính sách rút ra những kết luận quan trọng. Đồng thời luận án cũng gợi ý chính sách cần thiết góp phần vào việc lựa chọn và điều hành chiến lược ĐDH, cạnh tranh để mang đến ổn định hơn nữa cho hệ thống ngân hàng trong nước. Từ khóa: Đa dạng hóa, cạnh tranh, ổn định ngân hàng, hiệu quả kinh doanh
x ABSTRACT Title: The impact of diversification and competition on the stability of commercial banks: A research in Vietnam. Abstract: The thesis "The Impact of diversification and competition on the stability of commercial banks: A research in Vietnam" examines theories of stability, competition and diversification in banking. Its main purpose focuses on the impact of diversification on banking stability, competition on banking stability and the simultaneous impact of diversification and competition on stability of Vietnamese commercial banks in the period of 2006 - 2017. By using the linear regression method with the panel data, the thesis results show: Diversification and competition have positive impact on bank stability in Vietnam while the diversification impacts negatively on the relationship between competition and bank stability in this period. This shows that diversification is not really a effective tool of banks’ competitive strategies to motivate banks to be more stable. Besides, the thesis also finds factors that have a good effect on bank stability: asset growth rate and economic growth rate. However, the size of the bank and the inflation rate negatively impact the stability of the banks. The research results of this thesis will contribute important empirical evidence in research topics on diversification, competition and bank stability in Vietnamese commercial banks. The policy implications of the thesis will help commercial banks and relevant authorities to guide, plan and propose solutions to improve Vietnamese commercial bank stability in the next years. Keywords: Diversification, competition, stability, performance, commercial banks.
1 CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn đề Hiện nay, các nước trên thế giới đang trong giai đoạn hội nhập sâu rộng tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực huyết mạch của nền kinh tế: tài chính - ngân hàng. Trong đó, hệ thống các ngân hàng ngày một thể hiện rõ hơn vai trò huyết mạch của mình trong nền kinh tế. Hoạt động ngân hàng ảnh hưởng trực tiếp đến ổn định tiền tệ của hầu hết các quốc gia. Khi ngân hàng bất ổn kéo theo sự bất ổn cho toàn hệ thống, gây ra nhiều hệ lụy ảnh hưởng đến nền kinh tế như: nợ xấu gia tăng, rủi ro thanh khoản, ảnh hưởng đến lòng tin của người dân. Đứng trước thách thức hội nhập, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thừa nhận cạnh tranh là môi trường tạo động lực thúc đẩy giúp cho kinh tế phát triển. Kinh doanh tiền tệ rất nhạy cảm, chịu tác động bởi các yếu tố về kinh tế, chính trị, xã hội, tâm lý…Các ngân hàng thương mại (NHTM) sử dụng cạnh tranh như là chiến lược để mở rộng thị trường, thu hút ngày càng nhiều khách hàng, gia tăng thị phần, cải tiến và nâng cao hơn nữa chất lượng sản phẩm. Từ đó giúp cho hoạt động ngân hàng ngày càng phát triển và ổn định hơn. Tùy theo thế mạnh và nguồn lực hiện có ngân hàng có thể lựa chọn nhiều chiến lược cạnh tranh về số lượng cũng như chất lượng sản phẩm, lãi suất, công nghệ …. Để chiến lược cạnh tranh hiệu quả cần thiết phải đa dạng hóa (ĐDH). Ngân hàng tận dụng các nguồn lực hiện hữu để mở rộng, ĐDH các hoạt động kinh doanh sang một hay nhiều mảng khác nhau nhằm hạn chế và phân tán rủi ro, tăng nguồn thu cho ngân hàng. Mục tiêu cuối cùng là gia tăng lợi nhuận trong mối tương quan giữa kiểm soát rủi ro với ổn định cho ngân hàng. Tuy nhiên, thực tiễn từ trước đến nay tồn tại các tranh luận trái chiều về tác động của cạnh tranh và ĐDH đến ổn định tài chính trong hoạt động của các ngân hàng. Điều này tạo ra nhiều mối hoài nghi và sự không chắc chắn về những lợi ích do ĐDH và cạnh tranh mang lại. Từ đó đã gợi ra sự quan tâm rất lớn giữa các nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách. Bằng chứng về sự thất bại của nhà
2 quản lý và nhà giám sát ngân hàng đã đề ra một vấn đề phải xem xét lại ảnh hưởng của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định của các NHTM. Có quá nhiều kịch bản cũng như hiện tượng kinh tế liên quan đến ba vấn đề trên xảy ra trong ngân hàng theo những kết quả khác nhau và nằm ngoài mong đợi cũng như tiên liệu của các nhà quản lý. Điều đó cho thấy mối tương quan giữa cạnh tranh và ĐDH đến ổn định ngân hàng nên được đặt trong tương quan với những yếu tố khác cần được nghiên cứu cụ thể hơn. Tóm lại, các nhà hoạch định chính sách đang phải đối mặt với vấn đề tương phản rằng: liệu ĐDH và cạnh tranh ngân hàng có dẫn đến mối đe dọa cho ổn định ngân hàng hay không? Và cả ba yếu tố này được xem xét trong những hoàn cảnh, môi trường như thế nào thông qua đó nảy sinh những tác động khác nhau. Bên cạnh đó, trong các nghiên cứu học thuật về mối quan hệ giữa ĐDH, cạnh tranh và ổn định ngân hàng đã có nhiều kết quả khác nhau. Tồn tại hai quan điểm đối lập trong các nghiên cứu trước về cạnh tranh và ổn định ngân hàng. Quan điểm cạnh tranh - dễ tổn thương: tranh luận rằng có mối quan hệ ngược chiều giữa cạnh tranh và ổn định ngân hàng, vì cạnh tranh cao làm giảm sức mạnh thị trường của ngân hàng và lợi nhuận biên. Do đó, nó sẽ làm tăng rủi ro cho ngân hàng (Hauswald và Marquez, 2006; Petersen và Rajan, 1994; Besanko và Thakor, 2004). Còn quan điểm cạnh tranh - ổn định: lập luận rằng sự cạnh tranh càng nhiều dẫn đến ổn định càng cao (Jimezez và cộng sự, 2013; Stiglitz và Weiss, 1981; Matutes và Vives, 2000). Về ĐDH và ổn định ngân hàng, cũng có những quan điểm trái chiều nhưng đầy tính thuyết phục trong từng nền kinh tế, tùy theo đặc điểm hoạt động kinh doanh ngân hàng cụ thể. Baele (2007) chỉ ra mối quan hệ tích cực giữa giá trị thương hiệu và mức độ ĐDH chức năng, điều đó có nghĩa là ĐDH chức năng có thể cải thiện lợi nhuận ngân hàng trong tương lai. Ngược lại, Stiroh và Rumble (2006) kết luận các ngân hàng càng ĐDH càng rơi vào tình trạng nguy hiểm vì các ngân hàng này chủ yếu dựa vào nguồn thu nhập ngoài lãi, do đó sẽ phải chịu rủi ro hệ thống cao hơn rất nhiều.
3 Một khảo sát của DeYoung và Roland (2001), Laeven và Levine (2007) chỉ ra ngân hàng ĐDH thu nhập sẽ mang lại hữu ích đối với cho vay và quản lý một cách có hiệu quả rủi ro tín dụng bằng việc thu thập thông tin thông qua hoạt động chứng khoán hay bảo lãnh bảo hiểm,…Tuy nhiên, ĐDH cũng làm gia tăng chi phí quản lý do sự phức tạp hơn của tổ chức tập đoàn, lợi ích xung đột giữa các bộ phận trong tập đoàn vì các nhà quản lý có thể theo đuổi ĐDH để khai thác lợi ích cá nhân, làm giảm giá trị thị trường của tổ chức (Jensen và Meckling, 1976). Riêng ở Việt Nam, môi trường và thể chế hoạt động của hệ thống ngân hàng có những chuyển biến đáng ghi nhận về quản trị vận hành, bộ máy hoạt động, ứng dụng công nghệ và sự phát triển của các dịch vụ ngân hàng hiện đại. Tuy nhiên, không nằm ngoài quy luật chung, những bất ổn về kinh tế đã gây ra nhiểu tổn thất không nhỏ cho hệ thống ngân hàng trên mọi mặt. Các ngân hàng không những cạnh tranh với nhau mà còn cạnh tranh với các ngân hàng nước ngoài. Sự xuất hiện của các ngân hàng 100% vốn nước ngoài, các hạn chế đối với hoạt động áp dụng riêng cho chi nhánh ngân hàng dần được gỡ bỏ, mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàng càng trở nên gay gắt, thúc đẩy các NHTM thay đổi phương thức hoạt động, ngày càng mở rộng phạm vi, ĐDH các nguồn thu nhập có thể được để tiếp tục phát triển. Kết quả dẫn đến thu nhập các NHTM trong nước không còn xuất phát từ lĩnh vực tín dụng truyền thống mà còn mở rộng ra từ nhiều nguồn khác nhau. Gia tăng thu nhập thì chi phí, rủi ro cũng tăng lên ảnh hưởng đến ổn định ngân hàng. Như vậy, liệu ngân hàng có nên đánh đổi cơ hội gia tăng thu nhập và mức độ cạnh tranh với ổn định trong hoạt động hay không? Xuất phát từ tính cấp thiết của thực tiễn và lý thuyết về ảnh hưởng của ĐDH đến ổn định ngân hàng, của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng và ảnh hưởng của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng, luận án hướng đến việc làm rõ vấn đề trên là hoàn toàn thiết thực, có tầm quan trọng và ảnh hưởng rất lớn, đóng góp cho việc đưa ra các gợi ý về chính sách để phát triển toàn diện và ổn định hệ thống ngân hàng trong điều kiện cạnh tranh và hội nhập quốc tế. Đó là lý do tác giả chọn luận
4 án “Tác động của đa dạng hóa và cạnh tranh đến ổn định của ngân hàng thương mại: Nghiên cứu tại Việt Nam”. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu Xuất phát từ các vấn đề nghiên cứu đặt ra về tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng, luận án nghiên cứu những mục tiêu như sau: Mục tiêu tổng quát: Có thể thấy ổn định ngân hàng là vấn đề quan tâm hàng đầu của các nhà quản trị ngân hàng và các nhà hoạch định chính sách. Để làm được điều này, trong bối cảnh hội nhập, cạnh tranh thông qua ĐDH là lựa chọn hàng đầu trong hoạch định chiến lược. Do đó, mục tiêu chung của luận án là đánh giá tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định của các NHTM Việt Nam. Đây là bằng chứng thực nghiệm quan trọng nhằm gợi ý các giải pháp giúp hệ thống NHTM Việt Nam ngày càng phát triển ổn định hơn. Mục tiêu cụ thể: Từ mục tiêu tổng quát, luận án đi sâu nghiên cứu các mục tiêu cụ thể như sau: - Tác động của ĐDH đến ổn định của các NHTM Việt Nam. - Tác động của cạnh tranh đến ổn định của các NHTM Việt Nam. - Tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng của các NHTM Việt Nam. Để đạt được các mục tiêu trên, luận án tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu: 1. Tồn tại mối tương quan giữa ĐDH, cạnh tranh đến ổn định ngân hàng như thế nào? 2. Tác động ĐDH đến ổn định của các NHTM Việt Nam như thế nào? 3. Tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng tại các NHTM Việt Nam? 4. ĐDH và cạnh tranh tác động đến ổn định của các NHTM Việt Nam như thế nào?
5 1.3 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu nội dung chính: ĐDH, cạnh tranh và ổn định ngân hàng; tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng tại các NHTM Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu Luận án tiến hành trên dữ liệu của 28 NHTM Việt Nam trong khoảng thời gian từ năm 2006 đến 2017. Đây là các ngân hàng có dữ liệu đầy đủ, được công bố chi tiết trên báo cáo thường niên hàng năm, báo cáo tài chính được kiểm toán, tổng giá trị tài sản của 28 ngân hàng chiếm hơn 75% giá trị tổng tài sản (TTS) của toàn hệ thống. 1.4 Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết mục tiêu xác định tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng, luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng với mô hình hồi quy đa biến trên dữ liệu bảng. Ngoài ra, kết hợp phương pháp tổng hợp, thống kê mô tả để nghiên cứu về các yếu tố ĐDH, cạnh tranh và ổn định ngân hàng của các NHTM Việt Nam. Đầu tiên, để xác định tác động của ĐDH đến ổn định ngân hàng, tác giả sử dụng mô hình hồi quy với dữ liệu bảng. Trong đó biến phụ thuộc phản ánh ổn định ngân hàng và biến độc lập là ĐDH thu nhập ngân hàng. Tác giả cũng sử dụng mô hình hồi quy đo lường tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng với biến cạnh tranh là hệ số Lerner. Hệ số này phản ánh khi mức độ thị trường của ngân hàng cao, ngân hàng sẽ kém cạnh tranh hơn. Từ đó xem xét tương quan một chiều của Lerner đến các chỉ tiêu ổn định ngân hàng. Để thực hiện mục tiêu xác định tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng, tác giả sử dụng mô hình hồi quy với biến độc lập là ĐDH thu nhập ngân hàng, hệ số Lerner và biến tương tác của ĐDH thu nhập và hệ số Lerner. Để trả lời câu hỏi ĐDH thu nhập và cạnh tranh ảnh hưởng cùng chiều hay ngược chiều đến
6 các chỉ tiêu ổn định ngân hàng, tác giả xem xét dấu của các hệ số hồi quy của các biến độc lập này trong mô hình. Ngoài ra, để tìm hiểu các yếu tố khác tác động đến ổn định ngân hàng, tác giả sử dụng thêm một số biến độc lập khác phản ánh đặc trưng ngân hàng và đặc điểm vĩ mô của nền kinh tế. Các biến này được xem là các biến kiểm soát và được đưa vào tất cả các mô hình để tìm hiểu mối tương quan với biến phụ thuộc. Bên cạnh đó, trong các mô hình hồi quy đưa ra, để lựa chọn mô hình phù hợp, tác giả thực hiện các bước kiểm định cụ thể. Trước tiên, giữa mô hình OLS và FEM, sau khi thực hiện ước lượng mô hình FEM dùng kiểm định F để kiểm định gỉả thuyết H0: lựa chọn mô hình FEM. Cuối cùng tác giả cũng sử dụng kiểm định Hausman để lựa chọn giữa FEM Và REM Trong các nghiên cứu trước đây, nhiều nhà kinh tế học quan tâm khi đánh giá tác động của các biến nghiên cứu đến ổn định ngân hàng là vấn đề nội sinh. Điều này làm chệch các hệ số tương quan của các biến độc lập dẫn đến ước lượng mô hình không đáng tin cậy. Để xử lý biến nội sinh, tác giả dùng phương pháp ước lượng GMM để tìm ra các hệ số hồi quy với ước lượng hiệu quả và chính xác hơn. Xác định vấn đề nghiên cứu Tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu tác động của ĐDH đến ổn định ngân hàng. Nghiên cứu tác động của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng. Nghiên cứu tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng.
7 Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp ước lượng mô hình hồi quy đa biến trên dữ liệu bảng (OLS, FEM, REM, GMM) kết hợp phương pháp tổng hợp, thống kê mô tả dữ liệu. Từ đó kiểm định các kết quả của mô hình để ước lượng độ tin cậy các số liệu. Kết quả nghiên cứu - Có tác động cùng chiều của ĐDH đến ổn định ngân hàng tại các NHTM Việt Nam. - Tồn tại tác động cùng chiều của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng tại các NHTM Việt Nam. - Tác động ngược chiều của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng tại các NHTM Việt Nam. - Gợi ý các chính sách về ĐDH, cạnh tranh và các vấn đề liên quan đến ổn định ngân hàng tại Việt Nam. - Nêu một số hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo. Hình 1.1: Tóm tắt trình tự nghiên cứu Nguồn: Tác giả tóm tắt quá trình nghiên cứu 1.5 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Thứ nhất, thông qua việc nghiên cứu tác động của ĐDH, cạnh tranh đến ổn định ngân hàng, luận án cung cấp một khung lý thuyết tổng quan về mối tương quan một chiều của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng. Thứ hai, thông qua nghiên cứu cơ sở dữ liệu của các NHTM Việt Nam, nghiên cứu làm rõ mối quan hệ của ĐDH, cạnh tranh và ổn định ngân hàng tại các NHTM Việt Nam. Kết quả nghiên cứu góp phần vào việc lựa chọn và điều hành chiến lược ĐDH, cạnh tranh để mang đến ổn định hơn nữa cho hệ thống ngân hàng trong nước.
8 Thứ ba, xem xét tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng trong hệ thống NHTM Việt Nam nhằm xác định tầm quan trọng của ĐDH và sử dụng ĐDH như là công cụ đặc biệt trong quá trình hoạch định chiến lược cạnh tranh. Trên cơ sở đó góp phần giúp cho các NHTM Việt Nam xây dựng phương hướng kinh doanh, bao gồm ĐDH, để đạt được kết quả kinh doanh tốt hơn. Ngoài ra, dựa vào kết quả nghiên cứu này, giúp cho các nhà quản trị ngân hàng và các nhà hoạch định chính sách rút ra những kết luận và gợi ý chính sách cần thiết trong bối cảnh kinh tế như hiện nay, góp phần đưa hệ thống NHTM trong nước ngày càng hoạt động hiệu quả, tăng cường sức mạnh cạnh tranh và ổn định bền vững. 1.6 Kết cấu của luận án Nội dung luận án gồm có năm phần chính tương ứng với từng chương từ chương 1 đến chương 5 và phần tài liệu tham khảo, cụ thể như sau: CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU Chương 1 trình bày tổng quan về vấn đề nghiên cứu chính của luận án, bao gồm: mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu, phạm vi và đối tượng nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án, kết cấu chung của luận án. CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN LÝ THUYẾT Phần đầu chương 2 trình bày toàn bộ cơ sở lý thuyết về các vấn đề: ĐDH, cạnh tranh và ổn định ngân hàng. Luận án cũng lược khảo các nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của ĐDH đến ổn định ngân hàng, của cạnh tranh đến ổn định ngân hàng và tác động của ĐDH và cạnh tranh đến ổn định ngân hàng. Phần cuối chương 2, dựa vào tổng quan lý thuyết và các nghiên cứu trước, tác giả rút ra khe hở nghiên cứu. Từ đó làm cơ sở tìm kiếm và lựa chọn phương pháp nghiên cứu trên dữ liệu là các NHTM Việt Nam giai đoạn 2006 – 2017. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Dựa trên vấn đề nghiên cứu được xây dựng ở chương 2, nội dung chương 3 trình bày phương pháp nghiên cứu phù hợp để đo lường tác động của ĐDH và cạnh