Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tác động của tính cách, giáo dục và kinh nghiệm đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:271

Thêm vào BST

Báo xấu

42
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án tìm hiểu tác động của các tính cách (vốn con người không nhận thức) đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội được xem xét thông qua hai tiền đề trong mô hình ý định khởi sự kinh doanh xã hội của Mair và Noboa (2006). Xem xét tác động của kinh nghiệm làm việc với các tổ chức xã hội và giáo dục khởi sự kinh doanh xã hội đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội thông qua lý thuyết nhận thức xã hội về nghề nghiệp (social cognitive career theory - SCCT).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Tác động của tính cách, giáo dục và kinh nghiệm đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH PHAN TẤN LỰC TÁC ĐỘNG CỦA TÍNH CÁCH, GIÁO DỤC VÀ KINH NGHIỆM ĐẾN Ý ĐỊNH KHỞI SỰ KINH DOANH XÃ HỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP.Hồ Chí Minh – năm 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH PHAN TẤN LỰC TÁC ĐỘNG CỦA TÍNH CÁCH, GIÁO DỤC VÀ KINH NGHIỆM ĐẾN Ý ĐỊNH KHỞI SỰ KINH DOANH XÃ HỘI Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. PHẠM XUÂN LAN 2. PGS.TS. BÙI THANH TRÁNG TP.Hồ Chí Minh – năm 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án tiến sĩ: “Tác động của tính cách, giáo dục và kinh nghiệm đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội” là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi, do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của người hướng dẫn khoa học. Tất cả các nội dung trích dẫn trong nghiên cứu đều được ghi chi tiết trong phần danh mục tài liệu tham khảo.
ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tôi xin chân thành cảm ơn hai thầy hướng dẫn cho luận án của tôi bao gồm PGS. TS Phạm Xuân Lan và PGS.TS. Bùi Thanh Tráng. Các thầy đã tận tình chỉ dạy, đưa ra những định hướng và theo sát tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện luận án. Chính sự quan tâm và hỗ trợ rất nhiệt tình từ các thầy đã giúp tôi có thêm động lực và sự tự tin để hoàn thành tốt nhất của luận án mình. Tiếp theo, tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy, cô trưởng/phó Khoa Quản trị, các anh, chị quản lý và lãnh đạo Viện đào tạo sau đại học, những giảng viên đã giảng dạy tôi trong thời gian làm NCS tại Trường Đại học Kinh tế TPHCM đã tận tình trong công tác giảng dạy, đã hỗ trợ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong việc hoàn thành các môn học trong chương trình, các chuyên đề cũng như luận án. Tôi cũng xin cảm ơn đến lãnh đạo và các đồng nghiệp tại trường tôi đang công tác vì đã luôn hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt luận án của mình. Cuối cùng, tôi xin xin bày tỏ lời cảm ơn chân tình tới gia đình. Họ luôn động viên và là nguồn cổ vũ to lớn giúp tôi hoàn thành luận án này. Thành phố Hồ Chí Minh 05/01/2021
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ viii DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ix DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... xi TÓM TẮT .................................................................................................................xii CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU........................................... 1 Giới thiệu chương 1..................................................................................................... 1 1.1 Nền tảng nghiên cứu ............................................................................................. 1 1.2 Khoảng trống nghiên cứu .................................................................................... 13 1.3 Mục tiêu và các câu hỏi nghiên cứu .................................................................... 15 1.4 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .................................................... 16 1.5 Phương pháp nghiên cứu..................................................................................... 18 1.6 Ý nghĩa luận án ................................................................................................... 19 1.7 Kết cấu của luận án ............................................................................................. 22 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ...................... 24 Giới thiệu chương 2................................................................................................... 24 2.1 Khởi sự kinh doanh xã hội .................................................................................. 24 2.2 Ý định khởi sự kinh doanh xã hội ....................................................................... 25 2.3 Lược khảo các lý thuyết nền về ý định khởi sự kinh doanh ............................... 27
iv 2.3.1 Lý thuyết sự kiện khởi sự kinh doanh của Shapero và Sokol (1982) (Shapero’s Entrepreneurial Event - SEE) ............................................................ 27 2.3.2 Lý thuyết về hành vi có kế hoạch (Theory of planned behavior - TPB) ....28 2.3.3 Lý thuyết tiềm năng khởi sự kinh doanh (entrepreneurial potential model) .................................................................................................................. 29 2.3.4 Mô hình nghiên cứu của Mair và Noboa (2006) ........................................30 2.3.5 Mô hình nghiên cứu ý định của Nga và Shamuganathan (2010) ............... 31 2.3.6 Lý thuyết nhận thức xã hội nghề nghiệp (Social cognitive career theory) .31 2.3.7 Lược khảo về các lý thuyết đã được sử dụng trong nghiên cứu về ý định khởi sự kinh doanh xã hội ............................................................................................ 32 2.4 Nghiên cứu thứ nhất về tác động của tính cách đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội .............................................................................................................................. 40 2.4.1 Lược khảo nghiên cứu về mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ............................................................................................... 40 2.4.2 Khoảng trống nghiên cứu về mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ............................................................................................... 45 2.4.3 Mô hình nghiên cứu đề xuất và giả thuyết về mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội .......................................................................47 2.5 Nghiên cứu thứ hai về tác động của kinh nghiệm và giáo dục đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội ......................................................................................................60 2.5.1 Lược khảo nghiên cứu về mối quan hệ giữa kinh nghiệm, giáo dục và ý định khởi sự kinh doanh xã hội.................................................................................... 61 2.5.2 Các khoảng trống nghiên cứu về mối quan hệ giữa giáo dục, kinh nghiệm và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ....................................................................65
v 2.5.3 Mô hình nghiên cứu đề xuất và giả thuyết về mối quan hệ giữa giáo dục khởi sự kinh doanh, kinh nghiệm và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ...................... 67 Tổng kết chương 2 .................................................................................................... 77 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 78 Giới thiệu chương 3................................................................................................... 78 3.1 Quy trình nghiên cứu .......................................................................................... 78 3.2 Nghiên cứu sơ bộ ................................................................................................ 78 3.2.1 Thang đo nháp thứ nhất trong nghiên cứu về mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ........................................................................ 80 3.2.2 Thang đo nháp trong nghiên cứu về mối quan hệ giữa kinh nghiệm với các tổ chức xã hội, giáo dục khởi sự kinh doanh xã hội và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ................................................................................................................... 85 3.2.3 Kết quả nghiên thảo luận nhóm .................................................................. 88 3.2.4 Quy trình phân tích sơ bộ định lượng ......................................................... 96 3.2.5 Kết quả nghiên cứu sơ bộ định lượng......................................................... 97 3.3 Nghiên cứu chính thức ...................................................................................... 101 3.3.1 Đối tượng khảo sát và phương pháp thu thập dữ liệu .............................. 102 3.3.2 Phương pháp chọn mẫu và cỡ mẫu ........................................................... 103 3.3.3 Kết quả nghiên cứu sơ bộ định lượng....................................................... 104 Tổng kết chương 3 .................................................................................................. 107 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................... 109 Giới thiệu chương 4................................................................................................. 109 4.1 Thông tin mẫu ................................................................................................... 109
vi 4.2 Kết quả nghiên cứu thứ nhất về tác động của tính cách đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội ............................................................................................................110 4.2.1 Kiểm định mô hình đo lường ....................................................................110 4.2.2 Kiểm định mô hình cấu trúc .....................................................................116 4.2.3 Kiểm tra tác động trung gian ....................................................................118 4.2.4 Thảo luận kết quả nghiên cứu thứ nhất về mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội .........................................................................122 4.3 Kết quả nghiên cứu thứ hai về tác động của giáo dục khởi sự kinh doanh xã hội và kinh nghiệm làm việc với các tổ chức xã hội đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội .................................................................................................................................127 4.3.1 Kiểm định mô hình đo lường ....................................................................127 4.3.2 Kiểm định mô hình cấu trúc .....................................................................130 4.3.3 Kiểm tra tác động trung gian ....................................................................132 4.3.4 Thảo luận kết quả nghiên cứu thứ hai về mối quan hệ giữa giáo dục, kinh nghiệm và ý định khởi sự kinh doanh xã hội .....................................................135 Tổng kết chương 4...................................................................................................138 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý QUẢN TRỊ..............................................139 Giới thiệu chương 5 .................................................................................................139 5.1 Đóng góp về mặt lý thuyết ................................................................................139 5.1.1 Đóng góp lý thuyết từ hai lược khảo về khởi sự kinh doanh xã hội và ý định khởi sự kinh doanh xã hội..................................................................................139 5.1.2 Đóng góp về lý thuyết của nghiên cứu thứ nhất về mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội .........................................................139
vii 5.1.3 Đóng góp về lý thuyết của nghiên cứu thứ hai về mối quan hệ giữa giáo dục, kinh nghiệm và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ............................................ 140 5.2 Đóng góp chung về mặt thực tiễn của luận án .................................................. 141 5.3 Hàm ý chính sách cho các bên liên quan .......................................................... 143 5.4 Kết luận và hạn chế và hướng nghiên cứu trong tương lai ............................... 147 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1. THỐNG KÊ MÔ TẢ CÁC NGHIÊN CỨU VỀ KHỞI SỰ KINH DOANH XÃ HỘI PHỤ LỤC 2. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH ĐỒNG TRÍCH DẪN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ Ý ĐỊNH KHỞI SỰ KINH DOANH XÃ HỘI PHỤ LỤC 3. THỐNG KÊ MÔ TẢ CÁC NGHIÊN CỨU VỀ Ý ĐỊNH KHỞI SỰ KINH DOANH XÃ HỘI PHU LỤC 4. DANH SÁCH CHUYÊN GIA PHỤ LỤC 5. DÀN BÀI THẢO LUẬN NHÓM PHỤ LỤC 6. BIÊN BẢN THẢO LUẬN NHÓM PHỤ LỤC 7. MỘT SỐ NỘI DUNG KHÁC TỪ THẢO LUẬN NHÓM PHỤ LỤC 8. TỔNG HỢP NHỮNG THAY ĐỔI VỀ CÁC PHÁT BIỂU TỪ PHỎNG VẤN CHUYÊN GIA PHỤ LỤC 9. KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH SƠ BỘ PHỤ LỤC 10. BẢNG KHẢO SÁT ĐỊNH LƯỢNG CHÍNH THỨC
viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DNXH : Doanh nghiệp xã hội SCCT : Lý thuyết nhận thức xã hội nghề nghiệp (Social cognitive career theory) SEE :Mô hình sự kiện doanh nhân của Shapero (Shapero’s Entrepreneurial Event - SEE) TPB : Theory of planned behavior - Lý thuyết về hành vi có kế hoạch
ix DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Các nhóm nghiên cứu trong khởi sự kinh doanh xã hội từ phân tích đồng trích dẫn ....................................................................................................................... 3 Bảng 1.2 Danh mục và các chủ đề trong ý định khởi sự kinh doanh xã hội............... 6 Bảng 2.1 Tổng hợp các nghiên cứu có sử dụng các lý thuyết về ý định trong nghiên cứu về ý định khởi sự kinh doanh xã hội .................................................................. 34 Bảng 2.2 Các nghiên cứu theo quan điểm sử dụng quan điểm Năm tính cách lớn .. 42 Bảng 2.3 Các tính cách chung được sử dụng để nghiên cứu về ý định khởi sự kinh doanh và khởi sự kinh doanh xã hội ......................................................................... 44 Bảng 2.4 Các nghiên cứu về kinh nghiệm và giáo dục với ý định khởi sự kinh doanh ......................................................................................................................... 62 Bảng 2.5 Các nghiên cứu ý định khởi sự kinh doanh xã hội xem xét kinh nghiệm và giáo dục là biến kiểm soát ......................................................................................... 63 Bảng 3.1 Thang đo nhận thức về sự mong muốn và nhận thức về tính khả thi ........ 80 Bảng 3.2 Thang đo ý định khởi sự kinh doanh xã hội .............................................. 81 Bảng 3.3 Thang đo xu hướng rủi ro .......................................................................... 82 Bảng 3.4 Thang đo nhu cầu thành tích...................................................................... 83 Bảng 3.5 Thang đo tính chủ động ............................................................................. 84 Bảng 3.6 Thang đo tính sáng tạo ............................................................................... 84 Bảng 3.7 Thang đo nghĩa vụ đạo đức ....................................................................... 85 Bảng 3.8 Thang đo sự đồng cảm ............................................................................... 85 Bảng 3.9 Thang đo sự tự tin vào năng lực bản thân trong kinh doanh xã hội .......... 86 Bảng 3.10 Thang đo kết quả mong đợi từ khởi sự kinh doanh xã hội ...................... 87
x Bảng 3.11 Thang đo giáo dục khởi sự kinh doanh xã hội .........................................87 Bảng 3.12 Thang đo kinh nghiệm làm việc với các tổ chức xã hội .......................... 88 Bảng 3.13 Các tiêu chí kiểm định mô hình đo lường..............................................105 Bảng 3.14 Các tiêu chí kiểm định mô hình cấu trúc ...............................................105 Bảng 3.15 Quy trình kiểm tra tác động trung gian theo Baron và Kenny (1986) ...106 Bảng 3.16 Điều kiện cho các tiêu chí Confidence Interval (CI) và Variance accounted for (VAF) ...............................................................................................107 Bảng 4.1 Thông tin mẫu khảo sát ............................................................................109 Bảng 4.2 Kết qua đo lường độ tin cậy thang đo và giá trị hội tụ ...........................110 Bảng 4.3 Phương sai trích và tương quan giữa các cấu trúc ...................................112 Bảng 4.4 Hệ số tải và hệ số tải chéo các cấu trúc ...................................................113 Bảng 4.5 Giá trị Heterotrait-Monotrait ratio ...........................................................115 Bảng 4.6 Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu..........................................117 Bảng 4.7. Kết quả kiểm tra tác động trung gian......................................................120 Bảng 4.8. Kiểm định bổ sung để kiểm tra tác động trung gian ...............................121 Bảng 4.9 Kết qua đo lường độ tin cậy thang đo và giá trị hội tụ ...........................127 Bảng 4.10 AVE và tương quan giữa các cấu trúc ...................................................128 Bảng 4.11 Hệ số tải nhân tố vá hệ số tải chéo.........................................................128 Bảng 4.12 Giá trị Heterotrait-Monotrait ratio .........................................................130 Bảng 4.13 Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu........................................131 Bảng 4.14 Kết quả kiểm định tác động trung gian ..................................................132 Bảng 4.15 Kiểm định bổ sung về tác động trung gian ............................................134
xi DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Các nhóm nghiên cứu trong chủ đề khởi sự kinh doanh xã hội ................... 3 Hình 1.2 Các nghiên cứu thực nghiệm tương ứng với các loại vốn con người ........ 13 Hình 2.1 Mô hình sự kiện khởi sự kinh doanh của Shapero và Sokol (1982) .......... 28 Hình 2.2 Mô hình lý thuyết về hành vi có kế hoạch ................................................. 29 Hình 2.3 Mô hình tiềm năng tiềm năng khởi sự kinh doanh .................................... 30 Hình 2.4 Mô hình nghiên cứu của Mair và Noboa (2006) ........................................ 31 Hình 2.5 Mô hình lý thuyết nhận thức xã hội nghề nghiệp ...................................... 32 Hình 2.6 Các hướng nghiên cứu chính trong nghiên cứu về tính cách doanh nhân xã hội .............................................................................................................................. 41 Hình 2.7 Mô hình nghiên cứu đề xuất mối quan hệ giữa tính cách và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ...................................................................................................... 60 Hình 2.8 Mô hình đề xuất mối quan hệ giữa giáo dục, kinh nghiệm và ý định khởi sự kinh doanh xã hội ...................................................................................................... 76 Hình 3.1 Quy trình thực hiện nghiên cứu thực nghiệm ............................................ 79 Hình 4.1 Kết quả kiểm định các tác động trực tiếp................................................. 118 Hình 4.2. Kết quả kiểm định các giả thuyết (H1 – H7) .......................................... 132
xii TÓM TẮT Luận án này nhằm lược khảo chủ đề về ý định khởi sự kinh doanh xã hội, nhằm xác định các nhóm nghiên cứu và danh mục nghiên cứu chính. Sau đó hai nghiên cứu thực nghiệm về tác động của đặc điểm tính cách đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội và tác động của giáo dục và kinh nghiệm làm việc với các tổ chức xã hội đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Kết quả thực hiện tổng quan chủ đề ý định khởi sự kinh doanh xã hội xác định được bốn danh mục trong các nghiên cứu về ý định khởi sự kinh doanh xã hội bao gồm ‘Mô hình nghiên cứu, các vấn đề liên quan đến phương pháp luận và cách tiếp cận’; ‘Các yếu tố thuộc về cá nhân’; ‘Bối cảnh và thể chế’ và ‘Quá trình từ ý định đến quyết định’. Sau đó dựa trên những khoảng trống nghiên cứu đã tìm được, hai nghiên cứu định lượng chính thức với cỡ mẫu 503 cá nhân đã tham gia các khóa học về khởi sự kinh doanh xã hội để kiểm định mô hình đo lường, mô hình cấu trúc, các giả thuyết nghiên cứu và các tác động trung gian. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm thứ nhất cho thấy vai trò quan trọng của các đặc điểm tính cách trong việc hình thành ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Đặc điểm tính cách của các cá nhân có ý định khởi sự kinh doanh xã hội là sự kết hợp của các đặc điểm tính cách kinh doanh truyền thống (tính chủ động và tính sáng tạo) và đặc điểm tính cách kinh doanh xã hội (sự đồng cảm và nghĩa vụ đạo đức). Kết quả từ nghiên cứu thực nghiệm thứ hai đã xác nhận khả năng ứng dụng của lý thuyết nhận thức xã hội về nghề nghiệp trong bối cảnh khởi sự kinh doanh xã hội để giải thích mối quan hệ từ giáo dục, kinh nghiệm làm việc với các tổ chức xã hội và ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Việc được học tập những kiến thức và kỹ năng về khởi sự kinh doanh xã hội chỉ có thể giúp người học tự tin về bản thân mà không thể giúp họ nhìn thấy những kết quả mong đợi. Ngoài ra, tác động của kinh nghiệm làm việc với các tổ chức xã hội đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội được trung gian hoàn toàn bởi sự tự tin vào năng lực bản thân và kết quả mong đợi. Từ khóa: ý định khởi sự kinh doanh xã hội, đặc điểm tính cách, giáo dục khởi sự kinh doanh xã hội, kinh nghiệm.
xiii ABSTRACT A systematic literature review on social entrepreneurial intention was conducted to outline state-of-the-art extant research, clarify predominant research trends, and subsequently suggest further research directions in the field. From the literature review gaps, two empirical studies were conducted focusing on personality traits, experience, and education that influence social entrepreneurial intention. Four main research categories in social entrepreneurial intention were identified: core model, methodological and theoretical issues; personal-level factors/variables; context and institutions; and the social entrepreneurial intention-to- behaviors process. Based on a dataset of 503 individuals who had taken social- entrepreneurship-orientation courses, hypotheses and mediation effects were tested. The first empirical research showed the personality traits of potential social entrepreneurs as a combination of general entrepreneurial traits (pro-activeness and innovativeness) and social entrepreneurial traits (empathy and moral obligations). The second empirical research demonstrated the applicability of social cognitive career theory in the context of social entrepreneurship. In addition, the results revealed that only social entrepreneurial self-efficacy partially mediates the impact of social entrepreneurship education on social entrepreneurial intention, while the two mediators sequentially intervene the linkage from prior experience with social organizations to social entrepreneurial intention. Policymakers and educators can rely on the findings of this study to design curricula that aim to enhance learners' social education and experience to stimulate social entrepreneurial intention. Keywords: social entrepreneurship, social entrepreneurial intention, social entrepreneurship education, personality traits, experience.
1 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Giới thiệu chương 1 Nghiên cứu này nhằm lược khảo chủ đề ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Từ những khoảng trống, nghiên cứu tập trung vào vai trò của tính cách, kinh nghiệm và giáo dục ảnh hưởng đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Chương 1 sẽ bắt đầu với nền tảng nghiên cứu, những mục tiêu, các câu hỏi nghiên cứu, đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu, điểm mới, ý nghĩa và cuối cùng là kết cấu của luận án. 1.1 Nền tảng nghiên cứu Kinh doanh xã hội đang giữ một vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ cung cấp các giải pháp cho những vấn đề xã hội (Ellis, 2010; Dees, 2017). Kinh doanh xã hội được xem như hình thức kinh doanh có lợi cho toàn xã hội vì nó nhắm đến giải quyết các vấn đề xã hội mà chính phủ hay doanh nghiệp thương mại thông thường không giải quyết hoặc không đáp ứng được thông qua các giải pháp sáng tạo hướng đến việc tạo ra các giá trị xã hội hơn là các giá trị kinh tế (Alvord và cộng sự, 2004). Hình thức kinh doanh xã hội phổ biến nhất là các doanh nghiệp xã hội (DNXH). Theo Luật Doanh nghiệp Việt Nam, DNXH được hiểu là những doanh nghiệp hoạt động không vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận mà hướng tới mục tiêu giải quyết các vấn đề xã hội và cam kết tái đầu tư 51% lợi nhuận hàng năm vào các mục tiêu xã hội đã cam kết ban đầu. Mặc dù nguồn lực vẫn còn hạn chế nhưng có thể thấy được trong những năm qua kinh doanh xã hội đã góp phần chia sẻ trách nhiệm và các gánh nặng với Nhà nước, đồng thời đã khắc phục được sự vận hành bởi động cơ lợi nhuận trong cơ chế thị trường hiện nay (Pham và cộng sự, 2016). Với việc luật hóa DNXH trong Luật Doanh nghiệp 2014 đã tạo nên tiền đề quan trọng cho việc hình thành môi trường pháp lý và những chính sách phù hợp khuyến khích cho sự phát triển của DNXH. Có thể nói Luật Doanh nghiệp sửa đổi ban hành tháng 11/2014 đã đi vào lịch sử, mở ra một chương mới cho cộng đồng doanh nghiệp Việt khi lần đầu tiên khai sinh khái niệm DNXH chính thức trong hệ thống pháp lý.
2 Tháng 8/2018 kỷ niệm 10 năm phát triển DNXH Việt Nam và châu Á. Theo thống kê của Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phục vụ Cộng đồng (CSIP - Centre for Social Initiatives Promotion) - đơn vị đi đầu trong việc hỗ trợ giúp đỡ khởi sự các DNXH tại Việt Nam, số lượng doanh nghiệp hoạt động như DNXH hiện nay tại Việt Nam khoảng 200, trong đó gần 100 DNXH đã đăng ký chính thức. Mặc dù còn nhiều hạn chế nhưng tiềm năng và vai trò của các DNXH trong bối cảnh Việt Nam vẫn còn rất lớn. Những doanh nghiệp này giúp cải thiện cuộc sống cho hơn 600,000 người, đa số là người dân ở vùng sâu, những lao động khuyết tật, dân tộc thiểu số và tạo việc làm cho hơn 100,000 người ở nhiều lĩnh vực khác nhau (CSIP, 2018). Ngoài ra, tinh thần khởi sự kinh doanh xã hội cũng bắt đầu được lan rộng trong cộng đồng. Các khái niệm về DNXH, khởi sự kinh doanh xã hội cũng bắt đầu nhận được nhiều sự quan tâm của giới trẻ, các doanh nhân thương mại, các nhà tài trợ…nhưng có một thực tế là số lượng DNXH tại Việt Nam vẫn còn ít mặc dù tiềm năng của loại hình này là rất lớn và các nhà hoạch định chính sách vẫn đang tìm cách để làm tăng số lượng DNXH và doanh nhân xã hội. Về mặt học thuật, tác giả thực hiện tìm kiếm cụm từ social entrepreneurship trong trường chủ đề (tiêu đề /tóm tắt/ từ khóa) trên các cơ sở dữ liệu uy tín. Kết quả tìm kiếm ban đầu có 1,670 ấn phẩm. Trong số này, có 392 ấn phẩm bị loại trùng lắp nội dung hoặc chúng không liên quan đến khởi sự kinh doanh xã hội. Kết quả là, còn lại 1,278 ấn phẩm được chọn để phân tích các chủ đề trong khởi sự kinh doanh xã hội bằng phương pháp đồng trích dẫn. Đồng trích dẫn (co-citation) được định nghĩa là tần suất hai ấn phẩm được trích dẫn cùng nhau bởi các ấn phẩm khác (Small, 1973). Nói cách khác, đồng trích dẫn xảy ra khi hai tài liệu tham khảo, A và B, được trích dẫn bởi nghiên cứu C, cho thấy mối quan hệ đồng trích dẫn giữa hai tài liệu A và B. Hai tài liệu thường xuyên được trích dẫn cùng nhau (được trích dẫn bởi C, D và E), sức mạnh đồng trích dẫn của chúng càng cao và càng có nhiều khả năng chúng có liên quan với nhau (Ferreira, 2018). Tác giả sử dụng phần mềm VOSViewer (van Eck và Waltman, 2009; Waltman, 2017) để phân tích đồng trích dẫn 1,278 ấn phẩm này. Kết quả phân tích đồng trích dẫn cho thấy các ấn phẩm về khởi sự kinh doanh xã hội
3 hình thành năm nhóm chủ đề (Hình 1.1). Các chủ đề này được đặt tên dựa trên nội dung những ấn phẩm có số lượng trích dẫn nhiều trong chủ đề đó (Bảng 1.1). KHỞI SỰ KINH DOANH XÃ HỘI Nhóm 1. Nhóm 2. Nhóm 3. Nhóm 4. Sự phát triển Bricolage và Sự nhận thức Nhóm 5. Sự đổi mới xã khái niệm khởi các vấn đề liên cơ hội, động Bối cảnh trong hội trong khởi sự kinh doanh quan đến quản lực và ý định khởi sự kinh sự kinh doanh xã hội và lý trong kinh khởi sự kinh doanh xã hội xã hội DNXH doanh xã hội doanh xã hội (Nguồn: kết quả phân tích đồng trích dẫn của tác giả) Hình 1.1 Các nhóm nghiên cứu trong chủ đề khởi sự kinh doanh xã hội Bảng 1.1 Các nhóm nghiên cứu trong khởi sự kinh doanh xã hội từ phân tích đồng trích dẫn Nhóm Nghiên cứu tiêu biểu Nhóm 1. Sự phát triển khái Mair và Marti (2006), Austin và cộng sự (2006), niệm khởi sự kinh doanh xã Chell (2007), Sharir và Lerner (2006), Thompson hội và DNXH và cộng sự (2000), Nicholls (2006), Dees (1998). Datta và Gailey (2012), Granovetter (1985), Nhóm 2. Bricolage và các vấn Doherty và cộng sự (2014), Desa (2012), Desa và đề liên quan đến quản lý trong Basu (2013), Haugh (2007), Pache và Santos kinh doanh xã hội (2013), Montgomery và cộng sự (2012). Nhóm 3. Sự nhận thức cơ hội, Shapero và Sokol (1982), Krueger và cộng sự động lực và ý định khởi sự (2000), Mair và Marti (2006), Liñán và Chen kinh doanh xã hội
4 Nhóm Nghiên cứu tiêu biểu (2009), Nga và Shamuganathan (2010), Hockerts (2017), Corner và Ho (2010). Nhóm 4. Sự đổi mới xã hội Chell và cộng sự (2010), Nicholls (2008), trong khởi sự kinh doanh xã Nicholls (2009), Perrini và cộng sự (2010), Shaw hội và de Bruin (2013), Smith và Stevens (2010). Nhóm 5. Bối cảnh trong khởi Lepoutre và cộng sự (2013), Zahra và cộng sự sự kinh doanh xã hội (2009), Bacq và cộng sự (2013), Stephan và cộng sự (2015), Estrin và cộng sự (2013), McMullen (2011). (nguồn: tác giả tổng hợp) Nhóm nghiên cứu đầu tiên là sự phát triển khái niệm khởi sự kinh doanh xã hội và DNXH, tập trung vào xây dựng các khái niệm và các cách tiếp cận khác nhau về khởi sự kinh doanh xã hội và DNXH. Nhóm nghiên cứu thứ hai đề cập đến bricolage và các vấn đề liên quan đến quản lý trong khởi sự kinh doanh xã hội. Bricolage trong khởi sự kinh doanh xã hội bao gồm các hoạt động được thúc đẩy bởi việc theo đuổi các nguồn lực khan hiếm để tạo ra các giải pháp sáng tạo và có giá trị, tạo ra các giá trị xã hội (Bacq và cộng sự, 2015). Các khía cạnh khác nhau của bricolage được xem xét trong nhóm nghiên cứu này. Ngoài ra, các vấn đề liên quan đến quản trị trong DNXH cũng được xem xét như chiến lược, sự hợp tác, huy động nguồn lực, công nghệ, quản lý tài chính, định hướng thị trường... Nhóm nghiên cứu thứ ba bao gồm các nghiên cứu về nhận thức cơ hội và ý định khởi sự kinh doanh xã hội, giải thích quá trình xác định cơ hội và hình thành ý định khởi sự kinh doanh xã hội. Ngoài ra, các yếu tố ảnh hưởng đến ý định khởi sự kinh doanh xã hội cũng là hướng nghiên cứu chính trong nhóm nghiên cứu này. Nhóm nghiên cứu thứ tư giải thích cách thức DNXH tác động đến xã hội để tạo ra đổi mới xã hội, thay đổi xã hội và giá trị xã hội. Nhóm nghiên cứu cuối cùng đề cập đến vai trò của các yếu tố thuộc về bối cảnh, thể chế, thảo luận về các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến khởi sự kinh doanh xã hội.