Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Thu hút nguồn vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo ASXH ở Việt Nam đến năm 2020

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:184

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Kinh tế "Thu hút nguồn vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo ASXH ở Việt Nam đến năm 2020" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu An sinh Xã hội; Khái quát thực trạng thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo Anh sinh Xã hội và kết quả nghiên cứu; Một số giải pháp tăng cường thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo An sinh Xã hội ở Việt Nam đến năm 2020.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế: Thu hút nguồn vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo ASXH ở Việt Nam đến năm 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ---o0o--- NGUYỄN VIỆT CƯỜNG THU HÚT NGUỒN VỐN ODA NHẰM THỰC HIỆN MỤC TIÊU ĐẢM BẢO ASXH Ở VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 Chuyªn ng nh: T i chÝnh - Ng©n h ng M sè: 62 34 02 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học : PGS. TS. NGUYỄN HỮU TÀI HÀ NỘI - 2016
ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến các cá nhân, tổ chức đã giúp đỡ hoàn thành Luận án Tiến sỹ với đề tài “Thu hút nguồn vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo ASXH ở Việt Nam đến năm 2020” đúng hạn: 1. Thầy giáo hướng dẫn đã rất nhiệt tình, tận tâm bảo ban, hướng dẫn, giúp đỡ em hoàn thành công trình nghiên cứu. 2. Cô giáo PGS.TS Nguyễn Thị Minh trưởng khoa Toán kinh tế, thầy Giáo TS. Phạm Long khoa Ngân hàng – Tài chính đã dành thời gian giúp đỡ, tư vấn cho em xây dựng mô hình nghiên cứu, bảng hỏi và xử lý kết quả điều tra theo phương pháp khoa học. 3. Tập thể các thầy cô, cán bộ, giảng viên của trường Kinh tế quốc dân nói chung và của Viện Ngân hàng Tài chính, Viện Sau đại học nói riêng. 4. Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội (Vụ Kế hoạch – Tài chính) nơi em đang công tác đã tạo điều kiện về mặt thời gian, sắp xếp công việc, số liệu,…; các Bộ, ngành, cơ quan liên quan (Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Y Tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Ủy Ban dân tộc,…), các tổ chức cung cấp ODA cho Việt Nam, các chuyên gia có liên quan đã dành thời gian giúp đỡ tác giả về việc số liệu, điền thông tin bảng hỏi,… 5. Gia đình, bạn bè, anh, em, đồng nghiệp đã hỗ trợ tác giả hoàn thành công trình nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn./. Tác giả luận án Nguyễn Việt Cường
iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết luận trong luận án là trung thực, có nguồn gốc cụ thể rõ ràng. Các kết quả của luận án chưa từng được công bố trong bất cứ cong trình khoa học nào. Tác giả luận án Nguyễn Việt Cường
iv MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... ii LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..................................................................... viii DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................... x DANH MỤC SƠ ĐỒ ............................................................................................ xiii MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 7 1.1 Các nghiên cứu trong và ngoài nước về thu hút vốn ODA và ODA cho An sinh Xã hội ....................................................................................... 7 1.1.1 Các nghiên cứu nước ngoài ............................................................................ 7 1.1.2 Các nghiên cứu trong nước ............................................................................ 9 1.1.3 Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................. 14 1.2. Các nhân tố tác động đến thu hút ODA cho an sinh xã hội ................... 15 1.2.1. Sự phù hợp mục tiêu giữa nhà tài trợ và bên nhận vốn ODA cho lĩnh vực ASXH ................................................................................................... 15 1.2.2 Hệ thống chính sách, thể chế, chiến lược thu hút vốn ODA của các nước nhận ODA cho lĩnh vực ASXH .......................................................... 18 1.2.3 Hiệu quả việc sử dụng vốn ODA cho ASXH .............................................. 20 1.3. Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết...................................................... 21 1.4. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 21 1.4.1. Nghiên cứu định tính .................................................................................... 22 1.4.2. Xây dựng thang đo ban đầu ......................................................................... 24 1.4.3. Nghiên cứu định lượng ............................................................................... 28 TÓM TẮT CHƯƠNG 1 ........................................................................................ 36 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THU HÚT VỐN ODA NHẰM THỰC HIỆN MỤC TIÊU AN SINH XÃ HỘI ................................................... 38 2.1 Tổng quan về hệ thống an sinh xã Hội ..................................................... 38 2.1.1 Khái niệm về an sinh xã hội ......................................................................... 38
v 2.1.2 Vai trò của hệ thống An sinh Xã hội............................................................ 40 2.1.3 Các yêu cầu đối với hệ thống An sinh Xã hội ............................................. 42 2.1.4 Cấu trúc của hệ thống An sinh Xã hội ......................................................... 43 2.2 Tổng quan về vốn ODA cho ASXH .......................................................... 44 2.2.1 Khái niệm vốn ODA .................................................................................... 44 2.2.2 Bản chất nguồn vốn ODA cho lĩnh vực ASXH ........................................... 46 2.2.3 Đặc điểm vốn ODA cho lĩnh vực ASXH .................................................... 47 2.3 Nhà tài trợ và các hình thức cung cấp, các phương thức viện trợ vốn ODA cho An sinh Xã Hội ................................................................... 55 2.3.1 Các nhà tài trợ ODA cho lĩnh vực ASXH.................................................... 55 2.3.2 Các hình thức cung cấp ODA cho lĩnh vực ASXH ..................................... 55 2.3.3 Các phương thức viện trợ ODA cho An sinh Xã hội ................................... 56 2.4 Kinh nghiệm của một số quốc gia về thu hút, quản lý và sử dụng vốn ODA cho Anh sinh Xã hội .................................................................. 58 2.4.1 Đối với các quốc gia thực hiện thành công cho An sinh Xã hội.................. 58 2.4.2 Đối với các quốc gia thực hiện không thành công cho An sinh Xã Hội ..... 63 2.4.3 Bài học rút ra đối với Việt Nam ................................................................... 64 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ........................................................................................ 66 CHƯƠNG 3: KHÁI QUÁT THỰC TRẠNG THU HÚT VỐN ODA NHẰM THỰC HIỆN MỤC TIÊU ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................................... 67 3.1 Khái quát thực trạng ASXH ở Việt Nam............................................... 67 3.1.1 Thực trạng về dạy nghề, tạo việc làm, thu nhập và tham gia thị trường lao động ....................................................................................................... 67 3.1.2 Bảo hiểm xã hội .......................................................................................... 68 3.1.3 Ưu đãi đặc biệt (người có công, liệt sĩ) và trợ giúp xã hội ......................... 69 3.1.4 Hệ thống dịch vụ xã hội cơ bản .................................................................. 70 3.2 Khái quát thực trạng thu hút vốn ODA trong lĩnh vực ASXH ở Việt Nam ..................................................................................................... 71
vi 3.2.1 Nguồn tài chính trong lĩnh vực ASXH ở Việt Nam ................................... 72 3.2.2 Khái quát thực trạng thu hút ODA cho ASXH ở Việt Nam ....................... 73 3.2 Kết quả nghiên cứu định lượng ................................................................ 78 3.3.1 Thống kê mô tả ........................................................................................... 78 3.3.2 Kiểm định thang đo ..................................................................................... 85 3.3.3 Kiểm định hệ số tương quan giữa các biến độc lập và biến ý định tiếp tục cung cấp vốn ODA ................................................................................ 88 3.3.4 Kiểm định mối quan hệ của mô hình ......................................................... 88 3.3.5 Kết quả kiểm tra sự khác biệt giữa nhà tài trợ song phương và nhà tài trợ đa phương ............................................................................................... 89 3.4 Phân tích đánh giá chung thực trạng thu hút vốn ODA cho mục tiêu đảm bảo ASXH ................................................................................... 98 3.4.1 Một số kết quả đạt được ............................................................................... 98 3.4.2 Một số hạn chế và nguyên nhân ................................................................. 103 TÓM TẮT CHƯƠNG BA .................................................................................. 107 CHƯƠNG 4: MỘT SỐ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THU HÚT VỐN ODA NHẰM THỰC HIỆN MỤC TIÊU ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI Ở VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 ............................................................................. 108 4.1 Chủ trương, định hướng, nhu cầu thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo An sinh Xã hội đến năm 2020 ......................... 108 4.1.1 Chủ trương của Đảng và Nhà nước về Anh sinh Xã hội ........................... 108 4.1.2 Định hướng thu hút vốn ODA theo ngành, lĩnh vực, vùng lãnh thổ ............... 109 4.2 Các nguyên tắc chỉ đạo trong việc thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội .................................................... 113 4.3 Nhu cầu vốn thu hút ODA đến 2020 phát triển kinh tế xã hội với mục tiêu đảm bảo An sinh xã hội ........................................................... 115 4.3.1 Những thay đổi trong quan hệ hợp tác phát triển phù hợp với bối cảnh mới của Việt Nam ...................................................................................... 115
vii 4.3.2 Những thách thức trong việc thu hút, quản lý và sử dụng nguồn vốn ODA và vốn vay ưu đãi trong thời gian tới ............................................... 116 4.3.3 Dự báo tầm nhìn đến 2020 về thu hút vốn ODA cho mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội và các năm tiếp theo ........................................................... 118 4.4 Kiến nghị các giải pháp nhằm thu hút vốn ODA ................................. 120 4.4.1 Nhóm giải pháp tăng cường, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà tài trợ và Việt Nam .................................................................................................... 120 4.4.2 Nhóm giải pháp hoàn thiện thể chế, pháp luật, chính sách, chiến lược ODA trong ASXH ...................................................................................... 122 4.4.3 Nhóm giải pháp về tăng cường hiệu quả sử dụng vốn ODA trong ASXH ........... 128 4.4.4 Giải pháp quản lý ....................................................................................... 136 4.4.5 Nhóm giải pháp khác ................................................................................. 145 4.5 Hạn chế của nghiên cứu........................................................................... 148 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ...................................................................................... 149 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................................................................ 152 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 153 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 158
viii DANH MỤC CÁC TỪ VIÊT TẮT TT CHỮ VIẾT TẮT NỘI DUNG ĐẦY ĐỦ 1 ASXH An sinh xã hội 2 BHXH Bảo hiểm xã hội 3 BHYT Bảo hiểm y tế 4 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 5 BTXH Bảo trợ xã hội 6 ĐBKK Đặc biệt khó khăn 7 ĐTXH Đối tượng xã hội 8 NTT Người tàn tật 9 TCXH Trợ cấp xã hội 10 TGXH Trợ giúp xã hội 11 XĐGN Xóa đói giảm nghèo 12 ADB Ngân hàng phát triển châu á 13 ILO Tổ chức lao động thế giới 14 UNDP Chương trình phát triển Liên hợp quốc 15 ODA Nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức 16 WB Theo ngân hàng Thế giới 17 UNICEF Quỹ nhi đồng Liên hợp quốc 18 WFP Chương trình lương thực thế giới 19 FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của LHQ 20 WHO Tổ chức y tế thế giới 21 UNESCO Tổ chức văn hóa, khoa học và giáo dục của LHQ
ix TT CHỮ VIẾT TẮT NỘI DUNG ĐẦY ĐỦ 22 IMF Quỹ tiền tệ quốc tế 23 EU Liên minh Châu Âu 24 ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á 25 NDF Quỹ phát triển Bắc Âu 26 NGOs Tổ chức phi chính phủ 27 OECD Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế 28 LĐTBXH Lao động - Thương binh và Xã hội 29 NNPTNT Nông nghiệp phát triển nông thôn 30 KHĐT Kế hoạch và Đầu tư 31 GDĐT Giáo dục và Đào tạo 32 KT-XH Kinh tế - Xã hội 33 UBND Uỷ ban nhân dân 34 GDP Tổng sản phẩm quốc nội 35 GNP Tổng sản phẩm quốc dân 36 SDR Đồng tiền quy ước 37 TW Trung ương 38 XHCN Xã hội chủ nghĩa 39 HTNS Hỗ trợ ngân sách 40 HTCCTT Hỗ trợ cán cân thanh toán 41 CG Hội nghị nhóm tư vấn các nhà tài trợ cho Việt Nam 42 ICOR Chỉ số ICOR 43 NHTW Ngân hàng Trung ương 44 TA Hỗ trợ kỹ thuật 45 NCS Nghiên cứu sinh
x DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Thang đo ý định tiếp tục cho vay vốn ODA của nhà tài trợ và các nhân tố tác động đến ý định tiếp tục cho vay vốn ODA ............ 25 Bảng 1.2: Mẫu điều tra các chuyên gia .............................................................. 32 Bảng 2.1: Những ràng buộc về kinh tế khi cung cấp ODA của 20 nước thuộc ủy ban hỗ trợ phát triển DAC/thuộc tổ chức OECD ................ 52 Bảng 3.1: ODA cam kết, ký kết, giải ngân cho đảm bảo ASXH từ năm 1993 đến 2014 ................................................................................... 76 Bảng 3.2: ODA ký kết cho đảm bảo ASXH theo từng lĩnh vực thời kỳ 1993 – 2014 ................................................................................................. 77 Bảng 3.3: Đánh giá của các chuyên gia về sự phù hợp mục tiêu giữa bên cấp và nhận vốn ODA ........................................................................ 78 Bảng 3.4 : Đánh giá của đại diện nhà tài trợ song phương và đa phương về sự phù hợp mục tiêu giữa bên cấp và nhận vốn ODA ....................... 79 Bảng 3.5: Đánh giá của các chuyên gia về chính sách, thể chế, pháp luật hiện hành ............................................................................................ 80 Bảng 3.6: Đánh giá của đại diện nhà tài trợ song phương và đa phương đối với chính sách, thể chế, pháp luật hiện hành ..................................... 80 Bảng 3.7: Đánh giá của các chuyên gia về sự thay đổi chính sách, thể chế, luật pháp hiện hành ............................................................................ 81 Bảng 3.8: Đánh giá của đại diện nhà tài trợ song phương và đa phương đối với sự thay đổi chính sách, thể chế, pháp luật của Việt Nam ............ 81 Bảng 3.9: Đánh giá của các chuyên gia về hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA ................................................................................................... 82 Bảng 3.10: Đánh giá của đại diện nhà tài trợ song phương và đa phương đối với hiệu quả sử dụng vốn ODA của Việt Nam .................................. 83 Bảng 3.11: Đánh giá của các chuyên gia về ý định tiếp tục cung cấp vốn ODA cho Việt Nam ........................................................................... 84
xi Bảng 3.12: Ý định tiếp tục cho Việt Nam vay vốn ODA của các nhà tài trợ ...... 84 Bảng 3.13: Kiểm định KMO và Bartlett .............................................................. 85 Bảng 3.14: Kết quả phân tích nhân tố EFA .......................................................... 87 Bảng 3.15: Ma trận hệ số tương quan giữa viến ý định tiếp tục cung cấp vốn ODA với các biến độc lập .................................................................. 88 Bảng 3.16: Kết quả nghiên cứu về mối qua hệ giữa biến Ý định tiếp tục cung cấp vốn ODA với các biến độc lập .................................................... 89 Bảng 3.17: Điểm trung bình của hai nhà tài trợ với “Mục tiêu chung giữa nhà tài trợ và bên tiếp nhận nguồn vốn ODA” ......................................... 90 Bảng 3.18: Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “sự phù hợp mục tiêu giữa nhà tài trợ và bên tiếp nhận nguồn vốn ODA” ........... 91 Bảng 3.19: Điểm trung bình của hai nhà tài trợ với “chính sách, chiến lược, thể chế, pháp luật hiện hành” ............................................................. 91 Bảng 3.20: Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “chính sách, chiến lược, thể chế, pháp luật hiện hành” .......................................... 91 Bảng 3.21: Điểm trung bình của hai nhà tài trợ với “sự thay đổi chính sách, chiến lược, thể chế, pháp luật” ........................................................... 92 Bảng 3.22: Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “sự thay đổi chính sách, chiến lược, thể chế, pháp luật” ........................................ 93 Bảng 2.23: Điểm trung bình của hai nhà tài trợ với “hiệu quả sử dụng vốn ODA” ................................................................................................. 93 Bảng 3.24 : Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “hiệu quả sử dụng vốn ODA” ................................................................................. 94 Bảng 3.25: Điểm trung bình của hai nhà tài trợ với với “Ý định tiếp tục cho Việt Nam vay vốn ODA” ................................................................... 95 Bảng 3.26: Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “Ý định tiếp tục cho Việt Nam vay vốn ODA ........................................................ 95 Bảng 3.27: Điểm trung bình của hai nhóm nhà tài trợ với “Ý định cung cấp ODA” ................................................................................................. 96
xii Bảng 3.28: Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “Ý định cung cấp ODA” ........................................................................................... 96 Bảng 3.29: Điểm trung bình của hai nhóm nhà tài trợ với “Ý định cung cấp ODA” ................................................................................................. 97 Bảng 3.30: Kết quả kiểm định Independent Simple T- Test với “Ý định cung cấp ODA” ........................................................................................... 97 Bảng 4.1: Điểm trung bình các biến “mức độ phù hợp về mục tiêu giữa nhà tài trợ và bên tiếp nhận vốn ODA” .................................................. 104 Bảng 4.2: Kết quả hồi qui giữa biến Ý định cung cấp vốn ODA và các biến độc lập .............................................................................................. 104 Bảng 4.3: So sánh ODA bình quân đầu người của Việt Nam và một số nước có thu nhập trung bình ..................................................................... 118
xiii DANH MỤC SƠ ĐỒ Hình 1.1: Mô hình nghiên cứu ........................................................................... 21 Hình 2.1: Hệ thống an sinh xã hội của Việt Nam .............................................. 44 Hình 3.1: Chi Ngân sách nhà nước cho ASXH theo khu vực............................ 72 Hình 3.2: Tỷ lệ chi NSNN cho ASXH trong tổng chi NSNN và GDP ............. 73 Hình 3.3: Tổng tài chính cho ASXH từ năm 2000 đến nay ............................... 73
1 MỞ ĐẦU 1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu An sinh Xã hội là một trong những vấn đề quan trọng trong công tác điều hành nền kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn hội nhập và phát triển hiện nay. Trong 10 năm qua, Việt Nam đã ban hành những chính sách điều hành nhằm thực hiện các mục tiêu về phát triển kinh tế, ổn định xã hội và phù hợp với xu hướng của các nước trên Thế giới; đạt được những thành tựu như tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 8%/năm, tỷ lệ nghèo đã giảm một cách rõ rệt - từ 58% năm 1993 xuống còn khoảng dưới 10% những năm gần đây, thêm vào đó, hệ thống cơ sở hạ tầng thiết yếu như điện sinh hoạt, đường giao thông, trường học cùng các cơ sở chăm sóc sức khỏe cho người dân ở các vùng núi, vùng sâu, vùng xa đã được cải thiện một cách rõ rệt, cho đến nay, tuổi thọ trung bình của người dân đạt 72,8 tuổi - tăng gần 10 tuổi so với những năm 1980. Những kết quả đạt được cho thấy vấn đề An sinh xã hội được Đảng và Nhà nước rất quan tâm nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, tuy nhiên, trong thời gian qua, tình hình trong nước cũng gặp một vài khó khăn: chuyển dịch cơ cấu lao động chậm, chất lượng việc làm không cao, đời sống của một bộ phận dân cư còn khó khăn, bất bình đẳng giữa các vùng, nông thôn - thành thị có xu hướng gia tăng; giảm nghèo nhanh nhưng thiếu bền vững. Thêm vào đó, việc người dân nhận thức chưa đúng đắn về vai trò của an sinh xã hội trong đời sống nên việc bao phủ của hệ thống này chưa triệt để đến từng bộ phận người dân, mặt khác, mức hỗ trợ còn khá hạn chế cùng với việc khả năng tiếp cận của các nhóm đối tượng thụ hưởng vẫn còn gặp nhiều hạn chế. Thời gian tới, tình hình kinh tế Việt Nam cũng chịu tác động không nhỏ từ biến động kinh tế có chiều hướng chưa khả quan lắm về mặt kinh tế, xã hội và môi trường trên thế giới với quy mô và tần suất ngày càng lớn, đặc biệt các vấn đề về thiên tai, lũ lụt, bệnh dịch đã ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người dân. Mặt khác, An sinh xã hội là nội dung mà vai trò và vốn nhà nước đóng vai trò chủ đạo, vô cùng quan trọng vì hầu hết các nội dung liên quan đến an sinh xã hội là
2 phi lợi nhuận. Việc xã hội hóa để thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội đã được đẩy mạnh nhưng thực tế vẫn chiếm tỷ lệ rất khiêm tốn so với vốn ngân sách nhà nước. Trong cơ cấu vốn ngân sách nhà nước thực hiện mục tiêu an sinh xã hội thì vốn ODA chiếm một vai trò rất ý nghĩa. Trong thời gian qua, công tác thu hút và sử dụng nguồn vốn ODA cho việc phát triển hệ thống an sinh xã hội ở nước ta đã thu được những kết quả đáng khích lệ như nguồn ODA năm sau cao hơn năm trước, nguồn vốn này đã góp phần tích cực vào công cuộc xóa đói, giảm nghèo, tạo việc làm, dạy nghề, phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro cho người dân trong cuộc sống. Tuy nhiên, việc thu hút nguồn vốn ODA còn gặp khá nhiều khó khăn, đặc biệt là việc giải ngân và phân bổ cho các dự án phục vụ cho an sinh xã hội. Mặt khác, ở Việt Nam vẫn gặp một số khó khăn như năng lực quản lý và thực hiện các chương trình, dự án ODA còn hạn chế, khó khăn trong quy trình, thủ tục giữa Việt Nam và các nước bạn còn thiếu hài hòa, khó khăn về khả năng theo dõi và đánh giá các chương trình và dự án ODA cũng như việc nhận thức sai lầm về ODA như một khoản viện trợ cho không. Bên cạnh đó, Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình khiến cho việc thu hút nguồn vốn ODA trong thời gian tới sẽ gặp rất nhiều khó khăn và hạn chế do các nhà tại trợ cơ cấu lại nguồn vốn viện trợ của mình. Cơ cấu viện trợ sẽ chuyển dịch từ mảng xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế… sang mảng An sinh Xã hội, cải cách thể chế… Do vậy, Việt Nam vẫn còn nhiều cơ hội tốt để tiếp tục thu hút nguồn vốn ODA trong thời gian sắp tới nhằm đảm bảo các vấn đề An sinh Xã hội. Từ những vấn đề nêu trên, tác giả nhận thấy, việc nghiên cứu các vấn đề thu hút vốn ODA trong An sinh Xã hội là cần thiết và lựa chọn đề tài “Thu hút nguồn vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội” cho luận án Tiến sĩ của mình. 2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Thu hút ODA để thực hiện các mục tiêu an sinh xã hội vẫn còn khá mới mẻ và thiếu nhiều những nghiên cứu hệ thống, chính vì vậy, đề tài sẽ đi sâu nghiên cứu
3 những nhân tố tác động đến việc tăng cường thu hút nguồn vốn ODA nhằm đảm bảo mục tiêu an sinh xã hội, phân tích định lượng ảnh hưởng của các nhân tố đó tới hiệu quả của dòng vốn ODA, qua đó đề xuất những giải pháp nhằm thúc đẩy dòng vốn ODA vào Việt Nam nhằm đảm bảo mục tiêu an sinh xã hội trong thời gian tới. Các mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là: (1) Làm rõ những nhân tố ảnh hưởng đến dòng vốn ODA cho nước nhận ODA để thực hiện mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội. (2) Đánh giá những ảnh hưởng của từng nhân tố trên tới dòng vốn ODA để thực hiện mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội ở Việt Nam. (3) Đề xuất những giải pháp cụ thể để tăng cường huy động vốn ODA cho Việt Nam để thực hiện mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội. 2.2 Câu hỏi nghiên cứu • Những nhân tố nào tác động đến việc thu hút nguồn vốn ODA trong An sinh Xã hội tại Việt Nam • Trong những nhân tố tác động, nhân tố nào có tác động mạnh đến việc thu hút vốn ODA trong An sinh Xã hội tại Việt Nam 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu • Các nhà tài trợ song phương và đa phương cung cấp nguồn vốn ODA trong An sinh Xã hội tại Việt Nam • Các chương trình, dự án An sinh Xã hội sử dụng nguồn vốn ODA. 3.2 Phạm vi nghiên cứu • Không gian: Việt Nam • Thời gian: từ năm 2013 đến năm 2014 cho số liệu điều tra; số liệu thứ cấp về ODA được nghiên cứu từ năm 1993 đến 2014. 4. Phương pháp nghiên cứu Trong nghiên cứu của mình, tác giả kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính, định lượng và một số phương pháp phân tích thống kê. Phương pháp nghiên cứu định tính giúp tác giả phát hiện vấn đề tồn tại trong thực tế với việc thu hút nguồn vốn ODA nói chung và thu hút nguồn vốn
4 ODA trong An sinh Xã hội nói riêng. Từ đó xây dựng thang đo; xây dựng bảng hỏi; đề xuất mô hình nghiên cứu và các giả thuyết. Với nghiên cứu định tính, tác giả sẽ tiến hành phỏng vấn sâu các chuyên gia trong nước thuộc các Bộ, ngành, đơn vị quản lý, sử dụng ODA và các chuyên gia người Việt Nam đại diện cho các nhà tại trợ song phương và đa phương đang cấp ODA liên quan đến lĩnh vực an sinh xã hội cho Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu định lượng giúp tác giả kiểm định lại các giả thuyết trong mô hình. Đối với nghiên cứu định lượng tác giả sẽ tiến hành điều tra bằng bảng hỏi. Nghiên cứu định lượng sẽ tiến hành thành hai bước. Bước một là nghiên cứu định lượng sơ bộ nhằm kiểm tra độ tin cậy của các thang đo và kiểm tra các câu hỏi trong thang đo có chính xác, dễ hiểu, không gây hiểu nhầm không. Bước hai, tác giả tiến hành điều tra trên diện rộng. Nghiên cứu định lượng, tác giả tiến hành điều tra hai đối tượng nhà tài trợ song phương và đa phương với kích cỡ mẫu N = 60 nhà tài trợ với khoảng 200 chuyên gia. Thang đo được dùng trong nghiên cứu là thang Likert 5: Rất không đồng ý = 1; Không đồng ý = 2; Bình thường = 3; Đồng ý = 4; Rất đồng ý = 5. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp ngẫu nhiên. Phương pháp phân tích thống kê, tác giả dùng các phương pháp như: thống kê mô tả, ma trận hệ số tương quan, phân tích nhân tố khám phá, phân tích độ tin cậy của thước đo, so sánh nhóm, hồi quy. Nội dung cụ thể và ý nghĩa của các phân tích này sẽ được trình bày cụ thể trong chương hai và chương ba. Quy trình nghiên cụ thể như sau:
5 Xác định vấn đề nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu Tỏng quan nghiên cứu Mô hình nghiên cứu và các giả thuyết Kiểm tra Cronbach Alpha Nghiên cứu định tính Nghiên cứu định lượng sơ bộ Xây dựng thang đo Lần 1 (n=35) Lần 2 ( n = 55) Nghiên cứu định lượng chính thức Thang đo chính thức Phân tích số liệu và kiểm - EFA định giả thuyết - Cronbach Alpha - Tương quan Pearson - Multi Regression - Giải pháp Hình 1.0: Qui trình nghiên cứu
6 5. Những đóng góp của luận án • Về mặt lý thuyết o Hệ thống hóa lý thuyết về nguồn vốn ODA và thu hút nguồn vốn ODA cho an sinh xã hội o Đề xuất mô hình nghiên cứu, các nhân tố ảnh hưởng đối với việc thu hút nguồn vốn ODA cho an sinh xã hội tại Việt Nam • Về mặt thực tiễn o Xác định và phân tích được mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tác động đến ý định cung cấp ODA của các nhà tài trợ cho Việt Nam. o Đề xuất giải pháp thu hút nguồn vốn ODA trong an sinh xã hội tại Việt Nam 6. Bố cục của luận án Bố cục luận án gồm 4 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan và Phương pháp nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý luận về thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu An sinh Xã hội Chương 3: Khái quát thực trạng thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo Anh sinh Xã hội và kết quả nghiên cứu Chương 4: Một số giải pháp tăng cường thu hút vốn ODA nhằm thực hiện mục tiêu đảm bảo An sinh Xã hội ở Việt Nam đến năm 2020
7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1 Các nghiên cứu trong và ngoài nước về thu hút vốn ODA và ODA cho An sinh Xã hội 1.1.1 Các nghiên cứu nước ngoài Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về vốn ODA. Các nghiên cứu này tập trung chủ yếu vào việc đánh giá hiệu quả của vốn ODA đối với việc phát triển kinh tế - xã hội của các nước đang phát triển. Trong các nghiên cứu của Boone (1996) và Lensink và Morrissey (2000) đã đưa ra quan điểm cho rằng tác động của vốn ODA đến kinh tế xã hội của các nước đang phát triển là tiêu cực và không hiệu quả. Nguyên nhân chính là do tham nhũng và thiếu hiệu quả trong quá trình thực hiện nguồn vốn ODA của nước nhận viện trợ. Các nghiên cứu này cũng nhấn mạnh, các nhà tài trợ phải có trách nhiệm hơn nữa trong việc cung cấp nguồn vốn ODA cho các nước nhận viện trợ. Cùng quan điểm, viện trợ ODA có tác động ngược chiều với tăng trưởng kinh tế có các nghiên cứu của Griffin (1970); Mahmood (1992) hay các nghiên cứu gần đây của Marwan (2013); Young, Sheehan (2014). Nghiên cứu của Young, Sheehan(2014) cho rằng viện trợ có ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế của các nước nhận viện trợ, viện trợ chỉ phát huy được tác dụng khi chính trị, thể chế, hay các nước nhận viện trợ có nền kinh tế khá phát triển thì mới phát huy được tác dụng của viên trợ kinh tế. Nghiên cứu của Marwan (2013) đã chỉ ra rằng tăng trưởng kinh tế của nước nhận viện trợ là do kiều hối, xuất khẩu còn viện trợ không đóng vai trò tác động đến tăng trưởng kinh tế. Trái với quan điểm trên là các nghiên cứu của Chenery và Strout (1966); Teboul và Moustier (2001); Sangkijin (2012); Tun Lin Moe (2012) . Các tác giả này cho rằng, vốn ODA có tác động tích cực đến kinh tế - xã hội của các nước được nhận viện trợ. Chenery và Strout (1966) cho rằng khi được tiếp nhận vốn ODA, các nước kém phát triển sẽ thu hẹp được khoảng cách giàu nghèo. Theo Teboul và Moustier (2001) thì việc