Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Biểu tượng văn hóa truyền thống Nhật Bản trong tiểu thuyết của Y. Kawabata

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:214

Thêm vào BST

Báo xấu

50
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Ngữ văn "Biểu tượng văn hóa truyền thống Nhật Bản trong tiểu thuyết của Y. Kawabata" có mục đích tổng hợp và lí giải nguồn gốc của những giá trị văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Kawabata, chỉ ra mối liên hệ giữa văn hóa truyền thống Nhật Bản và văn hóa hiện đại phương Tây trong tác phẩm của nhà văn; Tiếp cận tiểu thuyết của Kawabata dưới góc nhìn văn hóa, để lí giải những nhân tố: văn hoá, xã hội, tư tưởng, cảm xúc, thẩm mĩ… chi phối đến quá trình sáng tạo của nhà văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Biểu tượng văn hóa truyền thống Nhật Bản trong tiểu thuyết của Y. Kawabata

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ THANH NGA BIỂU TƯỢNG VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG NHẬT BẢN TRONG TIỂU THUYẾT Y. KAWABATA LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN HÀ NỘI, 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ THANH NGA BIỂU TƯỢNG VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG NHẬT BẢN TRONG TIỂU THUYẾT Y. KAWABATA Chuyên ngành: VĂN HỌC NƢỚC NGOÀI Mã số: 9 22 02 42 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐÀO THỊ THU HẰNG PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI CHANH HÀ NỘI, 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tư liệu trong Luận án là trung thực và có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của Luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác. Hà Nội, tháng 12 năm 2022 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Nga
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Đào Thị Thu Hằng và PGS.TS. Nguyễn Thị Mai Chanh - những nhà khoa học đã tận tình hướng dẫn để Luận án hoàn thành. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong tổ Văn học nước ngoài, khoa Ngữ Văn, Phòng Quản lí khoa học, Phòng Sau Đại học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể Lãnh đạo, cán bộ và giảng viên khoa Khoa học Xã hội, Trường Đại học Hồng Đức, Thanh Hóa đã ủng hộ, tạo mọi điều kiện cho tôi được học tập, nghiên cứu và hoàn thành Luận án. Xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, bạn bè đã chia sẻ, động viên, luôn là nguồn động lực giúp tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này. Do một số hạn chế nhất định, bản Luận án chắc chắn vẫn còn những thiếu sót. Tác giả Luận án rất mong nhận được những ý kiến đóng góp để tiếp tục hoàn thiện, nâng cao chất lượng vấn đề nghiên cứu. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 12 năm 2022 Tác giả Nguyễn Thị Thanh Nga
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu................................................................ 2 3. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 3 4. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 3 5. Phương pháp nghiên cứu........................................................................... 4 6. Đóng góp mới của luận án ........................................................................ 5 7. Cấu trúc của luận án .................................................................................. 5 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.................................... 6 1.1. Nghiên cứu tiểu thuyết Y. Kawabata và biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata trên thế giới........................................ 6 1.2. Nghiên cứu tiểu thuyết Y. Kawabata và biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata ở Việt Nam ...................................... 19 Tiểu kết ....................................................................................................... 35 Chƣơng 2. BIỂU TƢỢNG VÀ BIỂU TƢỢNG VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TRONG TIỂU THUYẾT Y. KAWABATA ............................... 36 2.1. Biểu tượng ............................................................................................ 36 2.1.1. Khái niệm biểu tượng.................................................................... 36 2.1.2. Phân biệt biểu tượng với một số khái niệm khác .......................... 41 2.2. Biểu tượng văn hóa và biểu tượng văn hóa truyền thống .................... 42 2.2.1. Biểu tượng văn hóa ....................................................................... 42 2.2.2. Biểu tượng văn hóa truyền thống .................................................. 46 2.3. Mối quan hệ giữa văn hóa và biểu tượng trong sáng tác văn học ....... 48 2.3.1. Biểu tượng trong đời sống văn hóa ............................................... 48
iv 2.3.2. Biểu tượng trong tác phẩm văn học .............................................. 49 2.4. Cơ sở hình thành của biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata ..................................................................................... 52 2.4.1. Văn hóa truyền thống Nhật Bản.................................................... 52 2.4.2. Văn hóa phương Tây ..................................................................... 57 2.4.3. Sự chi phối của quan điểm thẩm mĩ đến ý nghĩa biểu tượng trong tiểu thuyết Y. Kawabata .......................................................................... 58 2.5. Khảo sát và phân loại biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata ..................................................................................... 62 2.5.1. Tiêu chí phân loại .......................................................................... 62 2.5.2. Bảng thống kê phân loại các biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata ................................................................ 65 Tiểu kết ....................................................................................................... 68 Chƣơng 3. BIỂU TƢỢNG TÔN GIÁO, TÍN NGƢỠNG .......................... 69 3.1. Mối quan hệ giữa biểu tượng với tôn giáo, tín ngưỡng trong tiểu thuyết Y. Kawabata ................................................................................................ 69 3.2. Biểu tượng của Thần đạo ..................................................................... 71 3.2.1. Biểu tượng Hoa anh đào................................................................ 72 3.2.2. Biểu tượng tuyết ............................................................................ 77 3.2.3. Biểu tượng Gương......................................................................... 81 3.2.4. Biểu tượng Cánh hạc ..................................................................... 92 3.2.5. Biểu tượng Suối nước nóng .......................................................... 96 3.3. Biểu tượng của Thiền ......................................................................... 100 3.3.1. Biểu tượng trà đạo ....................................................................... 102 3.3.2. Biểu tượng lữ khách .................................................................... 110 Tiểu kết ..................................................................................................... 114 Chƣơng 4. BIỂU TƢỢNG NGHỆ THUẬT TRUYỀN THỐNG ............ 115 4.1. Mối quan hệ giữa biểu tượng với nghệ thuật truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata ................................................................................... 115
v 4.2. Biểu tượng nghệ thuật dệt may .......................................................... 117 4.2.1. Biểu tượng Kimono ..................................................................... 117 4.2.2. Biểu tượng vải dệt Chijimi .......................................................... 126 4.3. Biểu tượng nghệ thuật biểu diễn ........................................................ 132 4.3.1. Biểu tượng Geisha....................................................................... 132 4.3.2. Biểu tượng đàn Shamisen ........................................................... 138 4.3.3. Biểu tượng mặt nạ kịch Noh ....................................................... 140 Tiểu kết ..................................................................................................... 150 KẾT LUẬN .................................................................................................. 151 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ .... 154 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 155 PHỤ LỤC
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Yasunary Kawabata (1899-1972) được xem là cây đại thụ của văn học hiện đại Nhật Bản, là tác giả đầu tiên của xứ sở hoa anh đào vinh dự được nhận giải thưởng Nobel văn học năm 1968. Tài năng, trí tuệ cũng như tầm tư tưởng của Kawabata đã được kết tinh và phản chiếu qua những tác phẩm đậm màu sắc văn hóa Nhật Bản của ông. Tác phẩm của Kawabata, với những trang văn mượt mà tinh tế, giản dị mà thâm trầm là sự kết hợp tài tình giữa tinh hoa mĩ học Thiền đạo với tinh thần Phật giáo truyền thống, vừa thể hiện được cá tính độc đáo, vừa thấm đẫm tinh thần thời đại. “Tất cả những phát hiện nghệ thuật có được trong các tác phẩm của ông như những yếu tố mang tính cá nhân độc đáo, bất ngờ đều xuất phát từ những ngọn nguồn xa xưa của văn học Nhật, từ cội nguồn văn hóa dân tộc” [1,1048]. 1.2. Tác phẩm văn học là “tấm gương” soi chiếu nền văn hóa của một đất nước, “như là một trong những sản phẩm kết tinh cao nhất của văn hóa một tộc người, một đất nước” [2,11]. Ngòi bút tài hoa kì lạ của Kawabata tiêu biểu cho cái tinh túy của tư duy thẩm mĩ và tâm hồn Nhật Bản: duy mĩ, duy tình nhưng vẫn đậm tính triết lí. Biểu tượng được coi là phương thức đặc trưng nhất để biểu đạt tư tưởng, cảm xúc và quan điểm của nhà văn. Việc giải mã ý nghĩa biểu tượng là một cách tiếp cận tác phẩm hữu hiệu trên hành trình khám phá thế giới nghệ thuật của nhà văn. 1.3. Trân trọng, giữ gìn và ngợi ca vẻ đẹp văn hóa truyền thống thông qua sáng tạo nghệ thuật độc đáo là đóng góp mà Kawabata đã dành tri ân nền văn học nghệ thuật Phù Tang. Muốn hiểu thấu đáo tác phẩm của nhà văn, nhất thiết phải đặt nó trong bối cảnh và chiều dài của văn hóa Nhật Bản. Tuy không mới, nhưng tiếp cận tìm hiểu tác phẩm từ góc độ biểu tượng văn hóa là một hướng đi chiếm nhiều ưu thế trong thời gian vừa qua. Chúng tôi nhận thấy, xuyên suốt các tác phẩm của Kawabata là những hình ảnh, hiện tượng được khơi nguồn từ văn hóa truyền thống Nhật Bản, có khả năng biểu đạt hoàn hảo những ý nghĩa và quan niệm của con
2 người về cuộc sống. Vì vậy, thông qua đề tài này, chúng tôi mong muốn sẽ góp thêm một hướng tiếp cận và nghiên cứu các tác phẩm của Kawabata. 1.4. Ở Việt Nam, so với các nền văn học lớn khác trên thế giới thì văn học Nhật Bản đến với bạn đọc có phần chậm muộn hơn. Nhưng bù lại văn học Nhật, đặc biệt là Kawabata, lại nhanh chóng cuốn hút độc giả, chiếm lĩnh trái tim bạn đọc bởi những tác phẩm sâu lắng, đồng điệu bởi tình yêu với cái đẹp, tình yêu thiên nhiên và cuộc sống trong cội nguồn văn hóa Phương Đông. Tuy nhiên, điều đó vẫn chưa thực sự thỏa đáng với những đóng góp và tài năng của Kawabata. Đã có các nghiên cứu về tác tác phẩm Kawabata dưới nhiều góc độ, nhưng chưa có công trình nghiên cứu hệ thống, chuyên sâu về biểu tượng văn hóa truyền thống trong các tiểu thuyết của nhà văn. Điều đó càng thôi thúc chúng tôi đi sâu khám phá, mong muốn gợi mở được nhiều điều thú vị cho những độc giả yêu mến văn học Nhật Bản và Kawabata. Tất cả những lí do trên là căn cứ khoa học cho phép chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu: Biểu tượng văn hóa truyền thống Nhật Bản trong tiểu thuyết của Y. Kawabata. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Luận án hướng đến ba mục đích cơ bản sau: Một là, tổng hợp và lí giải nguồn gốc của những giá trị văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Kawabata, chỉ ra mối liên hệ giữa văn hóa truyền thống Nhật Bản và văn hóa hiện đại phương Tây trong tác phẩm của nhà văn; Tiếp cận tiểu thuyết của Kawabata dưới góc nhìn văn hóa, để lí giải những nhân tố: văn hoá, xã hội, tư tưởng, cảm xúc, thẩm mĩ… chi phối đến quá trình sáng tạo của nhà văn. Hai là, lựa chọn và giải mã những biểu tượng tiêu biểu nhất, có tần số hiện cao trong tiểu thuyết Kawabata, chúng tôi mong muốn có được một cái nhìn sâu sắc, toàn diện và hệ thống về giá trị văn hóa dân tộc, cũng như những quan niệm thẩm mĩ về cái đẹp trong truyền thống văn hóa con người xứ sở hoa anh đào này. Ba là, luận án khám phá và khẳng định những nét đặc sắc trong thế giới biểu tượng của Kawabata, tìm ra cái hay, cái đẹp và cái độc đáo, mới lạ - kết quả của quá
3 trình vừa hấp thụ những tinh hoa của văn học phương Tây, vừa có sự kế thừa và cách tân truyền thống văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc Nhật. 2.2. Nhiệm vụ Luận án tập trung vào ba nhiệm vụ chính: Thứ nhất, khảo cứu hệ thống lí thuyết về biểu tượng, biểu tượng văn hóa, biểu tượng văn hóa truyền thống; lí giải cơ sở hình thành của hệ thống biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Kawabata. Thứ hai, thống kê hệ thống biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết của Kawabata; phân loại biểu tượng theo các lớp nghĩa; giải mã những biểu tượng có tần số xuất hiện cao; làm rõ vai trò và ý nghĩa của biểu tượng văn hóa - văn học trong tác phẩm Kawabata với việc bảo lưu truyền thống tốt đẹp của văn hóa Nhật Bản. Thứ ba, trên cơ sở khảo sát các tiểu thuyết lớn của Kawabata dưới góc độ biểu tượng văn hóa truyền thống, chúng tôi tiến hành đánh giá và khẳng định đây là một phương diện nghệ thuật quan trọng đem đến thành công cho nhà văn, đóng góp to lớn cho nền văn học hiện đại Nhật Bản. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Luận án tập trung tìm hiểu biểu tượng văn hóa truyền thống Nhật Bản trong tiểu thuyết Y. Kawabata dựa trên hai phương diện tiêu biểu: Biểu tượng tôn giáo, tín ngưỡng và biểu tượng nghệ thuật truyền thống 4. Phạm vi nghiên cứu 4.1. Phạm vi văn bản khảo sát Luận án nghiên cứu, khảo sát các tiểu thuyết lớn của nhà văn được dịch và xuất bản tại Việt Nam: Yasunary Kawabata Tuyển tập tác phẩm (2005), nhà xuất bản Lao động (Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây). Tiểu thuyết Hồ (1954), nhà xuất bản Văn học Thành phố Hồ Chí Minh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Luận án tập trung nghiên cứu biểu tượng trong tiểu thuyết Kawabata ở các góc độ sau: - Tìm hiểu ý nghĩa văn hóa từ góc độ biểu tượng, đây là một trong những
4 phương diện thể hiện rõ nhất đặc trưng văn hóa truyền thống Nhật Bản. - Lí giải và phân tích ý nghĩa các biểu tượng tiêu biểu trong tiểu thuyết của nhà văn, luận án hướng đến khẳng định giá trị kết nối văn hóa truyền thống - hiện đại và vai trò của biểu tượng văn hóa - văn học trong tác phẩm Kawabata với việc bảo lưu truyền thống tốt đẹp của văn hóa Nhật Bản. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, chúng tôi lựa chọn cách tiếp cận sau: Tiếp cận Kí hiệu học: Biểu tượng là một dạng kí hiệu. Nghĩa của biểu tượng bao gồm nhiều tầng lớp và mang giá trị văn hóa cao. Từ cách tiếp cận này, chúng tôi sẽ khai thác các lớp nghĩa và cắt nghĩa giá trị của chúng trong việc chuyển tải thông điệp của nhà văn. Tiếp cận Văn hóa học: Trên cơ sở khảo sát, chúng tôi soi chiếu biểu tượng từ các phương diện văn hóa như: tôn giáo, tín ngưỡng, nghệ thuật, thông qua các mã văn hóa tồn tại bên trong và bên ngoài tác phẩm, để lí giải và khám phá các giá trị nội dung tư tưởng và nghệ thuật của tác phẩm. Qua đó, đánh giá và khẳng định phong cách sáng tác và quan niệm thẩm mĩ của tác giả Kawabata. Các phương pháp nghiên cứu sử dụng trong luận án: 5.1. Phương pháp liên ngành: dùng để tiếp cận mang tính hệ thống nền văn hóa Nhật Bản từ địa lí, ngôn ngữ, lịch sử, kinh tế, chính trị… Đây chính là phương pháp hữu hiệu để giải mã tiểu thuyết Kawabata, cũng như chỉ ra được mối liên hệ giữa văn học với các ngành khoa học khác. 5.2. Phương pháp hệ thống: dùng để nghiên cứu và phân loại các lớp nghĩa của biểu tượng trong văn hóa truyền thống Nhật Bản, nhằm khẳng định sự phong phú, nhiều tầng ý nghĩa của biểu tượng trong tác phẩm Kawabata. 5.3. Phương pháp phê bình tiểu sử: dùng để phân tích và chỉ ra mối quan hệ giữa dấu ấn cá nhân, cuộc đời riêng của Kawabata với những nhân tố chi phối đến tư tưởng của nhà văn và nội dung tác phẩm. 5.4. Phương pháp lịch sử loại hình: dùng để tìm hiểu nguồn gốc hình thành các biểu tượng văn hóa truyền thống, tập hợp thành các nhóm theo các phương diện
5 tồn tại của văn hóa trong tác phẩm Kawabata, lí giải ý nghĩa của chúng, một mặt chỉ ra sự kế thừa, tiếp thu các ý nghĩa vốn có của biểu tượng, mặt khác phát hiện những ý nghĩa mới, sáng tạo trong các tác phẩm của nhà văn. 5.5. Phương pháp so sánh - đối chiếu: dùng để tìm nét tương đồng và riêng biệt trong tư duy sáng tác, quan điểm thẩm mĩ của Kawabata với các tên tuổi khác. Ngoài ra, chúng tôi sử dụng các thao tác: phân tích - tổng hợp, khảo sát - thống kê - phân loại trong quá trình thực hiện đề tài. 6. Đóng góp mới của luận án Luận án phát hiện và phân loại biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Kawabata; lí giải và phân tích hệ thống biểu tượng từ các góc độ: ý nghĩa biểu tượng, giá trị văn hóa truyền thống, từ đó đánh giá vai trò của biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Kawabata. Luận án bước đầu chỉ ra mối liên hệ giữa văn hóa truyền thống với văn hóa hiện đại Nhật Bản. Có thể thấy, sợi dây liên kết giữa văn hóa của quá khứ và hiện tại vẫn tiếp tục được nối dài, đó là giá trị vĩnh cửu, kết đọng thành những biểu tượng. Điều này chứng tỏ sự gắn bó mật thiết giữa văn học và văn hóa; khám phá mối liên hệ này, chính là một con đường tiếp cận giá trị tác phẩm văn học đạt hiệu quả cao nhất hiện nay. Luận án tìm hiểu có tính hệ thống biểu tượng văn hóa truyền thống Nhật Bản trong tiểu thuyết Kawabata, nhằm khám phá hiệu quả giá trị của tác phẩm. Từ đó, đề tài một mặt khẳng định tài năng độc đáo và những đóng góp quan trọng của tác giả trong việc bảo tồn, lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống, mặt khác, giúp độc giả có cái nhìn toàn diện hơn về mảnh đất và tâm hồn con người xứ sở hoa anh đào. 7. Cấu trúc của luận án Luận án được cấu trúc thành bốn chương như sau: Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Chương 2. Biểu tượng và biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata Chương 3. Biểu tượng tôn giáo, tín ngưỡng Chương 4. Biểu tượng nghệ thuật truyền thống
6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Kawabata là một trong những nhà văn hiện đại hàng đầu Nhật Bản. Tài năng của ông được ghi nhận qua những phát hiện tinh tế bản chất vẻ đẹp tâm hồn Nhật Bản, thể hiện khát khao gìn gìn truyền thống với “vẻ đẹp nguyên thủy” và những giá trị đẹp đẽ của bản sắc văn hóa dân tộc. Tác phẩm của ông “thực sự trở thành chiếc cầu nối kì diệu đưa nước Nhật vượt đại dương đến với thế giới, và đưa thế giới đến với xứ sở hoa anh đào tươi đẹp” [3,215]. 1.1. Nghiên cứu tiểu thuyết Y. Kawabata và biểu tƣợng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết Y. Kawabata trên thế giới Trên thế giới, Kawabata và tác phẩm của ông là đối tượng của nhiều công trình nghiên cứu, dưới nhiều góc độ và phương pháp tiếp cận khác nhau. Từ góc độ tiểu sử học Đầu tiên phải kể đến bài The Nobel prize for literature 1968 (Giải Nobel văn học 1968) giới thiệu nhà văn đoạt giải Nobel văn chương của Viện Hàn lâm Thụy Điển do tiến sĩ Anders Osterling đọc tại buổi lễ trao tặng cho Kawabata vào tháng 12 năm 1968. Bài viết đã khái quát cuộc đời, những bất hạnh mà Kawabata phải nếm trải từ khi còn rất nhỏ và khẳng định những mất mát đó đã có tác động đến thế giới quan của nhà văn. Đặc biệt, Osterling còn chú trọng nhấn mạnh đến bộ ba tiểu thuyết Xứ tuyết, Ngàn cánh hạc, Cố đô: “Người ta đặc biệt ca ngợi Kawabata như một người thấu hiểu một cách tinh tế tâm lí phụ nữ. Ông đã chứng tỏ trình độ bậc thầy của mình ở khía cạnh này trong hai tiểu thuyết Xứ tuyết và Ngàn cánh hạc... Tác phẩm của Kawabata làm ta nhớ đến hội họa Nhật Bản, ông là kẻ tôn thờ cái đẹp mong manh và ngôn ngữ hình ảnh u buồn hiện hữu trong cuộc sống của thiên nhiên và thân phận con người” [4,985]. Nhận định trên cho thấy, quan điểm sáng tạo nghệ thuật của nhà văn, đó là cái đẹp luôn gắn với nỗi buồn. Điều này có cội nguồn từ mĩ học truyền thống Nhật Bản, cái đẹp thường đượm nỗi buồn của thời gian, của kí ức và những trải nghiệm trong đời mỗi người. Tác giả bài viết còn đặc biệt ưu ái tiểu
7 thuyết Cố đô khi đưa ra nhận định: “Thực ra bản thân Kyoto mới là nhân vật chủ đạo, kinh đô của vương quốc xưa”; “tiểu thuyết của ông là lời nhắc nhở nhẹ nhàng về sự cần thiết phải cố mà giữ lấy cái gì đó của vẻ đẹp và tính độc đáo cổ xưa của nước Nhật” [4,960]. Trong lời tuyên dương của Viện Hàn lâm, còn nhắc tới nghệ thuật tự sự bậc thầy của Kawabata, khi biểu hiện tâm hồn Nhật Bản một cách tinh túy nhất. Như vậy, vấn đề phản ánh cái Đẹp, cái Buồn và truyền thống cổ xưa thực sự đã là “bản năng” trong sáng tác của Kawabata. Tiếp đến năm 1982, tác giả Mary Jo Moran trong bài Recommended: Yasunari Kawabata (Đề xuất: Kawabata Yasunary) đã quan tâm lí giải những mất mát trong cuộc đời riêng đã ảnh hưởng đến lối viết cùng với sự nhạy cảm hiếm có của nhà văn Kawabata. Bài viết cũng khẳng định: “Kawabata thành công trong việc kết hợp kĩ thuật phương Tây với tinh thần phương Đông để tạo ra những tác phẩm tiểu thuyết tâm lí tuyệt vời”. Tác giả cho rằng, Ngàn cánh hạc, Xứ tuyết là những tiểu thuyết đã “đánh lừa” độc giả bởi những cảm nhận đầu tiên, dung lượng ngắn, ngôn ngữ giản dị, nhưng càng đi sâu khám phá người đọc càng gợi mở được nhiều vấn đề sâu xa: “xuyên qua ngôn ngữ, hình ảnh, Kawabata đã thể hiện trải nghiệm trực quan vượt ra ngoài giới hạn của ngôn từ”; “Phong cách của Kawabata là nghịch lí, đơn giản nhưng sâu sắc, mô tả nhưng gợi mở” [5,75]. Dawn to the West (Bình minh trước phương Tây) của Donald Keene (1984) là một nghiên cứu tương đối công phu về văn học hiện đại Nhật Bản. Riêng mục về Kawabata, được tác giả tập hợp một cách hệ thống, từ tuổi thơ dữ dội đến lúc trưởng thành và cố gắng tìm hiểu, đưa ra đánh giá về cái chết đầy bí ẩn của nhà văn. Đồng thời, tác giả cũng chú trọng đến tìm hiểu những giá trị nổi bật của các tiểu thuyết tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tạo văn chương Kawabata. Tác giả Donald Keene còn chỉ ra cội nguồn văn hóa phương Ðông và những tác động, ảnh hưởng về phương pháp sáng tác, kĩ thuật hiện đại... của văn hóa phương Tây đến sáng tác của nhà văn. Ông cho rằng, “Kawabata chắc chắn là một tác giả hiện đại, các tác phẩm của ông chỉ liên quan đến những người đương thời. Nhưng giải thưởng Nobel văn chương đã tôn vinh ông vì mối quan hệ đặc biệt của ông được thể hiện qua truyền
8 thống Nhật Bản” [6,807]. Đây là một công trình nghiên cứu có giá trị, cung cấp nhiều thông tin quý báu cho chúng tôi khi triển khai đề tài nghiên cứu. Từ góc độ nghiên cứu liên ngành Nhà nghiên cứu Edward G. Seidensticker quan tâm đặc biệt đến nhiều sáng tác của Kawabata. Năm 1968, trong “Lời giới thiệu tiểu thuyết Xứ tuyết” (Snow Country), tác giả từ việc phân tích tác phẩm đã đưa ra nhiều nhận xét thú vị, trong đó chúng tôi chú ý đến đề xuất, “nên xếp Kawabata vào dòng văn chương của những bậc thầy thơ Haiku thế kỉ XVII”. Ông cho rằng: “đề tài mà Kawabata đã chọn cho Xứ tuyết, dễ dàng tạo nên cuộc gặp gỡ, hội ngộ hoàn hảo giữa tiểu thuyết và thơ Haiku” [7,7]. Trong bài Giới thiệu nhà văn đoạt giải Nobel văn chương, Anders Osterling cũng nhấn mạnh đến giá trị bản sắc văn hóa trong sáng tác của Kawabata: “Tác phẩm của Kawabata làm ta nhớ tới hội họa Nhật Bản... nếu sự phù du của mọi hành động bên ngoài có thể so sánh với búi cỏ dật dờ trên mặt nước, ấy chính là tinh túy nghệ thuật cực thiểu của thơ Haiku Nhật Bản phản ánh trong phong cách văn xuôi của Kawabata” [4,958]. Năm 1969, bài giới thiệu về Kawabata của tác giả Edward Seidensticker đăng trên Tạp chí Hudson, một lần nữa đã khẳng định niềm vinh dự của người Nhật với giải thưởng Nobel văn học dành cho Kawabata: “có cả niềm vui lẫn sự bối rối khó hiểu, bởi trước đó không có nhiều tác phẩm của Kawabata được dịch, ông cũng không thực sự thu hút độc giả phương Tây, nhưng có một điều không thể phủ nhận là người ta tìm thấy mối quan hệ giữa Kawabata và những giá trị truyền thống của Nhật Bản” [8,6]. Tính chất truyền thống của văn hóa, văn học Nhật Bản trong sáng tác của nhà văn, ảnh hưởng của Truyện Genji cùng những nỗi buồn ám ảnh từ chính cuộc đời riêng: cô đơn và thất bại trong tình yêu, đã trở thành những chủ đề chính trong tác phẩm Kawabata. Cũng có nhiều ý kiến cho rằng, nguồn gốc các sáng tác của Kawabata bắt nguồn từ phương Tây, “những hình ảnh lập dị, sự phân mảnh và sự pha trộn của các giác quan là những thứ rất được coi trọng trong tác phẩm của Kawabata”. Chính nhà văn từng thừa nhận, bị ảnh hưởng bởi phương Tây, bắt
9 chước những nhà văn như James Joyce, nhưng cuối cùng ông vẫn là người con của Nhật Bản, mang đậm cốt cách và tâm hồn của dân tộc. Ở bài viết này, tác giả Edward Seidensticker cũng chú trọng đến việc phân tích, lí giải một số tác phẩm trong sự nghiệp văn chương Kawabata, để khẳng định phong cách sáng tạo và những đóng góp quan trọng của nhà văn cho văn chương Nhật Bản và Thế giới. Cùng năm 1969, trong bài nghiên cứu Kawabata Yasunari: Bridge-Builder to the West (Kawabata - người xây cầu nối phương Tây), tác giả Francis Mathy cũng khẳng định niềm vinh dự, tự hào của văn đàn Nhật trước giải thưởng Nobel văn học của Kawabata: “Nó không chỉ là niềm vui với người đồng hương mà quan trọng là văn học Nhật Bản đã khẳng định được vai trò trong nền văn chương thế giới và mối quan hệ văn hóa phương Đông và phương Tây qua cầu nối bởi những sáng tác độc đáo của Kawabata” [9,214]. Francis Mathy thông qua tìm hiểu tác phẩm, phát hiện và chỉ ra ý nghĩa quan trọng của hệ thống biểu tượng với việc biểu đạt sâu sắc giá trị tư tưởng trong tác phẩm văn học. Tác giả đặc biệt chú ý đến biểu tượng gương soi: “tấm gương trong mặt trăng, dưới mặt nước được sử dụng hiệu quả như là biểu tượng của tình yêu sâu sắc của con người” [9,215]. Tác giả bài viết còn nhấn mạnh, Kawabata là người con của “văn hóa Cố đô”, là người nợ ít nhất với các xu hướng và ảnh hưởng nước ngoài, có nguồn gốc chủ yếu trong quá khứ văn hóa của Nhật Bản. Ông xứng đáng trở thành một đại diện cho nền văn học Nhật Bản với nghệ thuật hoàn hảo đã thể hiện ý thức đạo đức, đóng góp một phần đáng kể, làm cầu nối văn hóa Đông - Tây. Thông qua hệ thống nhân vật trong tiểu thuyết, tác giả bài viết còn khẳng định: “Các nhân vật của Kawabata không chỉ là cơ quan ngôn luận của người tạo ra chúng. Họ chắc chắn bày tỏ một phần của anh ta vì nghệ thuật thể hiện một phần của nghệ sĩ, nhưng không nhiều hơn thế” [9,217]. Năm 1983, Katsuhito Takeda đã chỉ ra những dấu ấn đậm nét của tôn giáo trong sáng tác của Kawabata qua bài viết Biblical influence upon Yasunari Kawabata (Ảnh hưởng Kinh thánh đối với Yasunary Kawabata). Tác giả nhấn mạnh: “các tác phẩm của ông được coi là truyền thống thực, nhưng chúng tôi nhận ra rằng chúng có chứa các yếu tố hiện đại. Kawabata có mối quan tâm sâu sắc đến
10 văn học phương Tây, đặc biệt là văn học thế kỉ XIX và XX và thường sử dụng Kinh thánh trong tác phẩm của mình” [10,97]. Những lời dẫn trực tiếp từ Kinh thánh được tìm thấy ở tất cả các thể loại trong sáng tác của nhà văn. Kinh thánh là chìa khóa không thể thiếu để mở ra cánh cửa cho các tác phẩm của Kawabata. Phát hiện thú vị của công trình nghiên cứu này, đã cung cấp thêm những căn cứ cho chúng tôi khi triển khai một trong những nội dung quan trọng của luận án, đó là tìm hiểu ý nghĩa tôn giáo thông qua giải mã biểu tượng văn hóa truyền thống trong tiểu thuyết của Kawabata. Một công trình nghiên cứu về Kawabata mà chúng tôi cũng rất quan tâm, là luận án Tiến sĩ của tác giả Setsuko Tsutsumi (1997) được thực hiện tại trường Đại học Washington: Kawabata Yasunary - Interweaving the “Old Song of the East” and Avan-Garde Techniques (Kawabata Yasunari - sự đan lồng Bài ca cổ điển phương Đông với kĩ thuật tiên tiến). Trong luận án này, tác giả thông qua việc phân tích, lí giải và chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa cội nguồn văn hóa, văn học, mĩ học, triết học… Nhật Bản trong các sáng tác của Kawabata để khẳng định tính đặc thù trong phương pháp sáng tác của ông. Tác giả luận án cũng làm rõ kĩ thuật viết tiên tiến (thủ pháp gương soi, dòng ý thức, kết cấu truyện lồng truyện...) để xây dựng hình tượng cái đẹp hiện đại và truyền thống, để biểu hiện đậm nét giá trị tư tưởng trong các sáng tác của nhà văn. Là một người con của nền văn hóa Nhật Bản, nên cách tiếp cận và khẳng định giá trị truyền thống của tác giả luận án rất khoa học, nhận được sự quan tâm của độc giả yêu thích Kawabata và đất nước Nhật Bản. [11]. Tác giả Peter M. Carriere (2002) trong bài viết: Writing as Tea Ceremony: Kawabata's Geido Aesthetics (Viết như một nghi lễ trà đạo - Mỹ học Geido của Kawabata) cho rằng, những nhà văn như Dogen (1200-1253) và Myoe (1173-1232) có ảnh hưởng không nhỏ đến những sáng tác của Kawabata. Họ không chỉ khơi gợi nguồn cảm hứng, nghệ thuật của họ là mẫu mực của thẩm mĩ geido mà Kawabata đã sử dụng, khi ông cố gắng tạo ra sự hài hòa với thiên nhiên, nghệ thuật, tâm linh và văn hóa mà ông cảm nhận được. Dogen gợi ý cho Kawabata sự sâu lắng, yên tĩnh của tinh thần Nhật Bản, Myoe truyền cảm hứng cho vẻ đẹp khắc nghiệt và lạnh giá được
11 thể hiện trong tiểu thuyết Xứ tuyết của ông. [12,52]. Công trình The aging crises seen through the characterization and symbols in Yasunari Kawabata’s “The Sound of the mountain” (Những cuộc khủng hoảng tuổi già được thể hiện qua các đặc điểm và biểu tượng trong Tiếng rền của núi của Yasunari Kawabata - 2010) của Nawang Sari có nhiều đóng góp quan trọng khi đề cập đến kiệt tác này. Tác giả thông qua giải mã các biểu tượng: mặt nạ, âm thanh của núi, Giấc mơ của người chết và núi Phú Sĩ để khẳng định các cuộc khủng hoảng tuổi già bắt đầu với một số xáo trộn nhỏ trong khi nhân vật chính cố gắng đối phó với các yếu tố lão hóa trong giai đoạn già đi của mình.Đầu tiên là nhận thức về tỷ lệ tử vong, thứ hai là tư duy về vai trò của người cao tuổi. Và thứ ba là tư duy để đạt đến những ám ảnh của tuổi trẻ. Tác giả bài viết cũng khảo cứu lí thuyết biểu tượng, lí thuyết khủng hoảng lão hóa và đưa ra cách hiểu và hướng vận dụng rất linh hoạt, độc đáo. Đáng chú ý là tác giả còn đề xuất cách chia biểu tượng thành hai loại: biểu tượng cộng đồng và biểu tượng ngữ cảnh để giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài. Ở công trình này, tác giả lựa chọn tiếp cận Tiếng rền của núi dưới góc độ tâm lí học, phân tích những yếu tố tâm lí xảy đến với nhân vật chính, lí giải một cách hiệu quả biểu hiện của những cuộc khủng hoảng tuổi trung niên và chỉ ra được những mối liên hệ rất ý nghĩa của các nhân vật trong tác phẩm. Chúng tôi cho rằng, lựa chọn cách tiếp cận tâm lí để giải quyết mục tiêu đặt ra cho công trình này được coi là phù hợp và hiệu quả. Bên cạnh đó, quan điểm phân loại biểu tượng của tác giả cũng rất hữu ích, đây được xem là nguồn tham khảo quan trọng cho chúng tôi trong quá trình xác định tiêu chí, khảo sát và phân loại biểu tượng cho đề tài luận án. [13,10]. Chúng tôi cũng tìm thấy một hướng khai thác tác phẩm Kawabata rất hữu ích trong bài viết Reader-Response Analysis in “Snow Country” a novel by Yasunari Kawabata (Phân tích phản ứng của người đọc qua Xứ tuyết, một cuốn tiểu thuyết của Yasunari Kawabata) của Yuli Christiana Yoedo (2011). Yoedo cho rằng, tác phẩm của Kawabata có thể được quan sát từ góc nhìn của độc giả - người đóng vai trò là nhà thẩm định của bất kì tác phẩm văn học nào. Thuyết phản ứng của người
12 đọc cho rằng việc giải thích văn bản có thể phụ thuộc vào nhận thức, tuổi tác, giới tính và quốc tịch của người đọc. Nói cách khác, khả năng mở ra ý nghĩa đối với một tác phẩm phụ thuộc vào cách nhìn nhận, quan điểm mang tính chủ quan của người đọc, dựa trên kinh nghiệm sự tương tác giữa tác phẩm và bạn đọc. Người đọc được coi là quan trọng như người viết về mặt cung cấp ý nghĩa đối với một văn bản. Kĩ thuật của nghiên cứu này, được tổ chức thành quy trình thu thập tích hợp thông tin về dữ liệu. Dữ liệu chính được lấy từ Xứ tuyết. Ngoài ra, bài viết còn cung cấp các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong quá trình thực hiện đề tài, bao gồm: đọc kỹ, ghi chú, phân loại, diễn giải và thảo luận dữ liệu. Với cách tiếp cận này, Yoedo đã lần lượt phân tích lí giải các chủ đề của tiểu thuyết: Nữ quyền, thiên nhiên, tình yêu, văn hóa một cách khách quan, hấp dẫn, không áp đặt mà trao đổi theo hướng nhìn của độc giả. Theo chúng tôi, đây là cách làm việc sáng tạo, thú vị, luôn đặt tác phẩm trong sự soi chiếu nhiều chiều, nhiều góc cạnh để khám phá giá trị nội dung, nghệ thuật chính xác, khách quan và khoa học. [14,118]. Từ góc độ thi pháp học Ở Nhật Bản, ngay sau khi giải thưởng Nobel văn học được Kawabata nhận được, đã xuất hiện cuốn A Thematic Study of the Works of Kawabata Yasunari (1968) (Nghiên cứu chủ đề về tác phẩm của Kawabata Yasunari) của Reiko Tsukimura. Bài viết khai thác chủ đề “cái Buồn” và nhấn mạnh đến phương thức thể hiện nó trong các tác phẩm của nhà văn. Người viết cũng đi sâu lí giải cội nguồn của đặc trưng này, từ đó khẳng định, đây là nỗi buồn vì hiện thực đất nước, là cái buồn có cội rễ từ trong truyền thống, nay được tiếp nối trong các sáng tác nổi bật của nhà văn. Cho dù nguyên cớ của nỗi buồn có là gì, thì Kawabata cũng đã định hướng cho mình một con đường rất rõ ràng: “từ thời điểm chiến tranh kết thúc, ông sẽ chỉ viết những khúc bi thương. Và ông đã làm như vậy, sáng tạo ra những trang văn vào loại độc đáo và gây ấn tượng bậc nhất của thế kỉ XX. Ông chính là nhà văn lớn cuối cùng hoài niệm về một Cố đô của Nhật Bản cổ kính” [15,22]. Trong cuốn Critique: Studies in Contemporary Fiction (Phê bình: Nghiên cứu tiểu thuyết đương đại) có bài viết Yasunary Kawabata: Snow in the Mirror
13 (Yasunary Kawabata: Tuyết trong gương), tác giả Gwenn R. Boardman (1969) đã khảo sát tiểu thuyết Xứ tuyết và khẳng định, gương soi là trung tâm biểu tượng của câu chuyện đặc biệt trong Xứ tuyết, chiếc gương báo trước mối liên hệ giữa Yoko và Komako. Khi ánh sáng buổi tối chiếu vào Yoko, Shimamura cảm thấy vẻ đẹp rất khó để giải thích được. Sau đó, khi nhìn thấy Komako trong một tấm gương thực tế, Shimamura đối chiếu đôi mắt sáng của cô với tuyết phản chiếu màu trắng dưới đáy gương. Bài viết đã đề cập đến gương soi, là biểu tượng xuất hiện xuyên suốt trong sáng tác của Kawabata, càng thôi thúc quá trình nghiên cứu, tiếp tục khám phá ý nghĩa của biểu tượng nổi bật này trong quá trình thực hiện luận án. [16,5]. Năm 1983, trong Encyclopedia of Japan (Bách khoa toàn thư Nhật Bản), trong phần viết về Kawabata, tác giả Itasaka đã đặc biệt quan tâm đến mảng tiểu thuyết, trong hành trình sự nghiệp của nhà văn. Thông qua khảo sát, tác giả đã nhấn mạnh, vấn đề cốt lõi trong sáng tác của Kawabata chính là tình yêu và thái độ trân trọng vẻ đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Con đường nghệ thuật của Kawabata là hành trình của người “lữ khách muôn đời” đi tìm cái đẹp: “Việc đề cao những giá trị truyền thống tốt đẹp đó cũng có nghĩa là ông coi trọng cái chết, sự suy tàn bằng cách thương xót hơn là chấp nhận” [3,177]. Tác giả còn cho thấy, phong cách sáng tạo của nhà văn có ảnh hưởng từ truyền thống văn chương Nhật Bản, luôn coi trọng vẻ đẹp của sự tao nhã, nhẹ nhàng và tinh tế. Tác giả Mishima Yokio (1980) trong lời giới thiệu cuốn House of the Sleeping Beauties and Other Stories (Ngôi nhà của những người đẹp ngủ say và những truyện khác) đã quan tâm đến hệ thống biểu tượng trong tác phẩm của Kawabata. Tác giả dành nhiều ưu ái cho tiểu thuyết Người đẹp ngủ say khi cho rằng, đây thực sự là một kiệt tác, cho thấy giá trị và tài năng đặc biệt của Kawabata trong sáng tạo nghệ thuật. Vấn đề nhục dục được khai thác như là một phương tiện truyền tải những ý nghĩa ngầm ẩn bên trong tác phẩm. Mặt khác, tác phẩm còn ngợi ca vẻ đẹp trinh nữ, “bởi vì trinh nữ không còn là trinh nữ khi cô ấy bị tấn công, việc không đạt được là tiền đề cần thiết để đưa trinh tiết vượt ra ngoài thuyết bất khả tri” [20,3]. Trong phần giới thiệu này, tác giả quan tâm đến nhiều vấn đề như đề tài, tư tưởng,