Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Nghiên cứu so sánh thơ Thiền Lý - Trần với thơ thiền Đường - Tống (Trung Quốc)

Chia sẻ: Minh Lộ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:276

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu so sánh, chủ yếu là so sánh ảnh hưởng, đồng thời cũng cố gắng phát hiện những biểu hiện đồng đẳng, tương quan giữa hai nền thơ Việt Nam và Trung Quốc. Những kết luận về so sánh bản thể luận và nhân sinh quan Phật giáo thông qua những hình tượng nghệ thuật chủ yếu là thiên nhiên và con người mà luận án đã đề cập khá gần gũi với yêu cầu tiếp nhận, nghiên cứu và giảng dạy thơ thiền hiện nay, nhất là ở bậc đại học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Nghiên cứu so sánh thơ Thiền Lý - Trần với thơ thiền Đường - Tống (Trung Quốc)

ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN ------------------------- LEÂ THÒ THANH TAÂM NGHIEÂN CÖÙU SO SAÙNH THÔ THIEÀN LYÙ - TRAÀN (VIEÄT NAM) VAØ THÔ THIEÀN ÑÖÔØNG - TOÁNG (TRUNG QUOÁC) LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2007
ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN -------------------- LEÂ THÒ THANH TAÂM NGHIEÂN CÖÙU SO SAÙNH THÔ THIEÀN LYÙ - TRAÀN (VIEÄT NAM) VAØ THÔ THIEÀN ÑÖÔØNG - TOÁNG (TRUNG QUOÁC) LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: PGS. MAI CAO CHÖÔNG THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – 2007
LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi. Caùc soá lieäu, keát quaû neâu trong luaän aùn laø trung thöïc vaø chöa töøng ñöôïc ai coâng boá trong baát kyø coâng trình naøo khaùc. TP. Hoà Chí Minh, ngaøy thaùng naêm 2007 Leâ Thò Thanh Taâm
KYÙ HIEÄU CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT 1. ÑH : Ñaïi hoïc 2. H . : Haø Noäi 3. KH : Khoa hoïc 4. KHXH vaø NV : Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên 5. NXB : Nhaø xuaát baûn 6. SG : Saøi Goøn (tröôùc 1975) 7. TCVH : Taïp chí Vaên hoïc 8. TCNCVH : Taïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc 9. TP.HCM : Thaønh phoá Hoà Chí Minh 10. tr. : trang 11. Ví duï: [3] :Taøi lieäu soá 3 ôû muïc Taøi lieäu tham khaûo 12. Ví duï: [3; 12] : Taøi lieäu soá 3 ôû muïc Taøi lieäu tham khaûo trang 12
1 MỤC LỤC DẪN NHẬP ............................................................................................................3 1. Lyù do choïn ñeà taøi...................................................................................... 3 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà ...................................................................... 4 3. Ñoái töôïng, phaïm vi nghieân cöùu vaø nguoàn tö lieäu .................................. 21 4. Phöông phaùp nghieân cöùu: ..................................................................... 22 5. Ñoùng goùp môùi cuûa luaän aùn:................................................................... 22 6. Caáu truùc luaän aùn: .................................................................................. 23 CHÖÔNG 1: THÔ THIEÀN VÔÙI VAÊN HOÏC PHAÄT GIAÙO THIEÀN TOÂNG THÔØI LYÙ-TRAÀN (VIEÄT NAM) VAØ THÔØI ÑÖÔØNG-TOÁNG (TRUNG QUOÁC) ............................................................................................25 1.1 Xung quanh khaùi nieäm “thô thieàn” ôû Vieät Nam vaø Trung Quoác ......... 25 1.1.1 Nguoàn goác thô thieàn ........................................................................... 25 1.1.2 Thô thieàn vôùi vaên hoïc Thieàn toâng Trung Quoác thôøi Ñöôøng-Toáng....... 37 1.1.2 Thô thieàn vôùi Vaên hoïc Thieàn toâng Vieät Nam thôøi Lyù-Traàn ................. 46 1.1.2 Moät soá khaùi nieäm ñöôïc söû duïng trong luaän aùn coù lieân quan ñeán quaù trình nghieân cöùu so saùnh thô thieàn ..................................................... 55 1.2 Quan nieäm saùng taùc vaø tö duy ngheä thuaät ............................................. 64 1.2.1 Quan nieäm saùng taùc ........................................................................... 64 1.2.2 Tö duy ngheä thuaät .............................................................................. 67 1.3 Kieåu taùc giaû Thieàn gia ........................................................................... 73 1.3.1 Taùc giaû Thieàn gia trong heä thoáng loaïi hình taùc giaû vaên hoïc trung ñaïi73 1.3.2 Moät soá tính chaát loaïi hình taùc giaû Thieàn gia thôøi Lyù Traàn vaø Ñöôøng Toáng .................................................................................................. 74 CHÖÔNG 2: HÌNH TÖÔÏNG THIEÂN NHIEÂN VAØ ÑIEÅM NHÌN BAÛN THEÅ LUAÄN PHAÄT GIAÙO THIEÀN TOÂNG TRONG THÔ THIEÀN LYÙ - TRAÀN VAØ THÔ THIEÀN ÑÖÔØNG - TOÁNG .................................83 2.1 Veà moái quan heä giöõa hình töôïng thieân nhieân vaø ñieåm nhìn baûn theå luaän Phaät giaùo Thieàn toâng trong thô thieàn ................................................... 83 2.1.1 Thieân nhieân vaø nhöõng kinh nghieäm thieàn ........................................... 83 2.1.2 Thieân nhieân vaø nhöõng bieåu töôïng thieàn hoïc ...................................... 85 2.2 Caûm höùng baûn theå trong thô thieàn Lyù - Traàn vaø Ñöôøng - Toáng ........... 89 2.2.1 Caûm höùng baûn theå trong thô thieàn Lyù - Traàn...................................... 90 2.2.2 Caûm höùng baûn theå trong thô thieàn Ñöôøng - Toáng............................... 97
2 2.3 Khaûo saùt moät soá hình aûnh thieân nhieân tieâu bieåu töø ñieåm nhìn baûn theå luaän Phaät giaùo Thieàn toâng................................................................... 106 2.4.1 Hoa vaø Phaùp .................................................................................... 106 2.4.2 Nuùi non, soâng suoái vaø caûm thöùc nguoàn coäi ....................................... 114 2.4.3 Maây traéng vaø khoâng gian baûn theå .................................................... 126 2.4.4 Traêng, aùnh saùng vaø caûm höùng soi chieáu baûn theå .............................. 128 2.4.5 AÂm thanh thieân nhieân nhö söï vang voïng baûn theå .............................. 132 2.4.6 Thieân nhieân trong moái lieân heä vôùi “khoâng gian meï”, khoâng gian cuûa thieân chöùc taïo taùc, nuoâi döôõng vónh vieãn.......................................... 140 2.4.7 Thieân nhieân trong chieàu kích cuûa chaân khoâng – moät phöông dieän baûn theå luaän cuûa Thieàn toâng Phaät giaùo nhìn töø lyù thuyeát Tính khoâng...... 149 CHÖÔNG 3: HÌNH TÖÔÏNG CON NGÖÔØI VAØ NHAÂN SINH QUAN PHAÄT GIAÙO THIEÀN TOÂNG TRONG THÔ THIEÀN LYÙ – TRAÀN VAØ THÔ THIEÀN ÑÖÔØNG - TOÁNG ..................................................161 3.1 Veà quan nieäm con ngöôøi trong vaên hoïc Phaät giaùo noùi chung ............ 161 3.2 Quan nieäm con ngöôøi trong thô thieàn.................................................. 162 3.3 Nhaân sinh quan Phaät giaùo trong thô thieàn Lyù - Traàn vaø Ñöôøng - Toáng – tìm hieåu moät soá hình töôïng con ngöôøi tieâu bieåu .................................. 163 3.3.1 Con ngöôøi haønh höông..................................................................... 165 3.3.2 Con ngöôøi giaûi thoaùt ........................................................................ 175 3.3.3 Con ngöôøi moäng huyeãn .................................................................... 183 KEÁT LUAÄN ........................................................................................................204 TÖ LIEÄU THAM KHAÛO ......................................................................................210 PHUÏ LUÏC ........................................................................................................239 PHUÏ LUÏC 1 .................................................................................................... 239 PHUÏ LUÏC 2 .................................................................................................... 254
3 DẪN NHẬP 1. Lyù do choïn ñeà taøi: Thô thieàn laø moät ñoái töôïng nghieân cöùu phöùc taïp, vöøa lieân quan ñeán toân giaùo, trieát hoïc, vöøa haøm chöùa nhöõng nguyeân taéc theå loaïi vaên hoïc thuoäc veà moät giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh. Thô thieàn ôû moät nghóa roäng môû nhaát laø thô Phaät giaùo đã coù maët trong nhieàu kinh ñieån nguyeân thuûy cuûa Phaät giaùo döôùi caùi teân chung laø “Keä”. Noù cuõng tieáp tuïc haønh trình theå loaïi cuûa mình ôû khaép caùc quoác gia coù truyeàn thoáng Phaät giaùo Ñaïi Thöøa nhö Trung Quoác, Vieät Nam, Nhaät Baûn, Haøn Quoác… Vì ñaëc tính keùp vöøa phoå bieán vöøa ñoäc ñaùo, thô thieàn luoân luoân laø ñoái töôïng caàn ñöôïc soi chieáu töø nhieàu phöông dieän. Vieäc nghieân cöùu so saùnh thô thieàn treân theá giôùi hieän nay haàu nhö taäp trung vaøo hai quoác gia Trung Quoác vaø Nhaät Baûn, trong khi ñoù nhöõng coâng trình giôùi thieäu thô thieàn thuoäc caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng AÙ nhö Vieät Nam, Haøn Quoác… haàu nhö chöa ñöôïc quan taâm. Böùc tranh thô thieàn phöông Ñoâng töø tröôùc ñeán nay ñoái vôùi caùc nhaø nghieân cöùu AÂu Myõ raát coù theå chæ ñöôïc hình dung vôùi hai nguoàn thô thieàn: thô thieàn Ñöôøng Toáng cuûa Trung Quoác vaø thô Haiku (cuõng ñöôïc xem laø moät bieåu hieän ñaëc saéc cuûa thô thieàn) Nhaät Baûn, nghóa laø thieáu soùt maûng thô thieàn cuûa caùc nöôùc coù truyeàn thoáng vaên hoùa Phaät giaùo khaùc. Vì theá, so saùnh thô thieàn Vieät Nam vôùi thô thieàn caùc nöôùc, ñaëc bieät vôùi Trung Quoác, laø moät höôùng nghieân cöùu nhieàu höùa heïn. Vieäc so saùnh naøy khoâng chæ laøm noåi baät phaàn naøo ngheä thuaät vaø tö töôûng thô thieàn hai nöôùc maø coøn goùp phaàn chæ ra nhöõng daáu veát giao löu vaên hoùa, toân giaùo ôû khu vöïc Ñoâng AÙ – maûnh ñaát vaãn coøn thu huùt maõi nhöõng ai quan taâm ñeán caùc giaù trò saâu beàn vaø coå xöa cuûa noù. Vieät Nam vaø Trung Quoác laø hai quoác gia coù beà daøy giao löu vaên hoùa laâu daøi vaø phöùc taïp. Thô thieàn laø moät ví duï soáng ñoäng veà con ñöôøng aûnh höôûng cuûa vaên hoïc Thieàn toâng Trung Quoác ñoái vôùi heä thoáng vaên hoïc Thieàn toâng Vieät Nam.
4 Thô thieàn Ñöôøng - Toáng vaø Lyù - Traàn coøn coù söï töông ñoàng ñaëc bieät veà nhöõng ñoùng goùp giaù trò cuûa noù cho neàn vaên hoïc Phaät giaùo moãi nöôùc. Thô thieàn ñôøi Ñöôøng - Toáng laø tinh hoa cuûa thô ca ñôøi Ñöôøng - Toáng vaø cuûa vaên hoïc Phaät giaùo Trung Quoác. Thô thieàn ñôøi Lyù – Traàn laø ñoùa hoa ñaàu muøa cuûa vaên hoïc vieát, ñoàng thôøi cuõng laø di saûn quí giaù cuûa doøng vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam. Vieäc nghieân cöùu so saùnh thô thieàn hai nöôùc, trong caùc giai ñoaïn ñænh cao cuûa Phaät giaùo Ñaïi Thöøa (thôøi Lyù – Traàn ôû Vieät Nam vaø thôøi Ñöôøng – Toáng ôû Trung Quoác), truøng khôùp vôùi caùc giai ñoaïn phaùt trieån cöïc thònh cuûa hai nhaø nöôùc phong kieán, naèm trong aûnh höôûng cuûa tö töôûng Tam giaùo vaø nhöõng nguyeân lyù myõ hoïc tinh teá xuaát phaùt töø neàn taûng Thieàn toâng laø moät löïa choïn böôùc ñaàu coù tính vaán ñeà vaø nhieàu gôïi môû. Töø nhieàu lyù do cô baûn nhö treân, chuùng toâi tieán haønh thöïc hieän luaän aùn “Nghieân cöùu so saùnh thô thieàn Lyù Traàn (Vieät Nam) vaø thô thieàn Ñöôøng Toáng (Trung Quoác)”, vôùi mong muoán ñoùng goùp theâm moät caùi nhìn môùi veà ñaëc ñieåm thô thieàn Vieät Nam trong moái töông quan vôùi thô thieàn Trung Quoác, ñaëc bieät töø goùc ñoä aûnh höôûng myõ hoïc Phaät giaùo, myõ hoïc Thieàn toâng. 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà Ñeå hình dung moät caùch toaøn dieän vaán ñeà, chuùng toâi khoâng chæ giôùi thieäu nhöõng coâng trình lieân quan ñeán vieäc “so saùnh thô thieàn Lyù Traàn vaø thô thieàn Ñöôøng Toáng” maø höôùng ñeán giôùi thieäu toång quaùt tieán trình nghieân cöùu vaø pheâ bình vaên hoïc Lyù Traàn noùi chung cuûa giôùi nghieân cöùu Vieät Nam. Trong phaïm vi khaûo saùt tö lieäu cuûa mình, chuùng toâi chöa tìm ñöôïc coâng trình naøo hay baøi baùo naøo tröïc tieáp baøn rieâng veà vieäc so saùnh hai neàn thô thieàn Lyù - Traàn vaø Ñöôøng - Toáng. Do vaäy, trong quaù trình toång thuaät, chuùng toâi seõ nhaán maïnh “ñieåm nhìn so saùnh” cuûa caùc nhaø nghieân cöùu trong khi khaûo saùt, tìm hieåu thô thieàn Lyù Traàn noùi rieâng, thô vaên Lyù Traàn noùi chung.
5 2.1. Quaù trình tìm hieåu vaø so saùnh thô Lyù Traàn vaø Ñöôøng Toáng trong giai ñoaïn trung ñaïi: Vieäc söu taàm vaø nghieân cöùu thô vaên Lyù Traàn thôøi trung ñaïi ñöôïc baét ñaàu töø ñaàu theá kyû XV, vôùi Vieät aâm thi taäp cuûa Phan Phu Tieân naêm 1433 (sau ñöôïc Chu Xa hieäu ñính, boå sung, Lyù Töû Taán pheâ bình, khaéc in naêm 1459). Traûi qua hôn nöûa theá kyû, vaên hoïc Lyù Traàn ñaõ xuaát hieän laàn löôït ít nhieàu trong caùc coâng trình sau: Quaàn hieàn phuù taäp (Hoaøng Saàn Phu), Coå kim cheá töø taäp (Löông Nhö Hoäc), Vieät ñieän u linh tuïc boå (Nguyeãn Vaên Chaát), Tinh tuyeån chö gia luaät thi (Döông Ñöùc Nhan), Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö (Ngoâ Só Lieân), Quoác trieàu chöông bieåu taäp (Traàn Vaên Moâ), Lónh Nam chích quaùi (Vuõ Quyønh vaø Kieàu Phuù söu taàm), Trích dieãm thi taäp (Hoaøng Ñöùc Löông) soaïn xong khoaûng naêm 1497. Ñeán theá kyû XVIII, nhaø baùc hoïc Leâ Quí Ñoân ñaõ bieân soaïn Toaøn Vieät thi luïc bao goàm thô vaên cuûa nöôùc ta töø thôøi Lyù ñeán ñôøi Hoàng Ñöùc. Cuøng vôùi thieân Vaên ngheä chí trong Ñaïi Vieät thoâng söû, Leâ Quí Ñoân ñöôïc ghi nhaän laø “ngöôøi ñaàu tieân cung caáp cho ta muïc luïc caùc saùch cha oâng ta saùng taùc töø thôøi Lyù Traàn” (trang 61- TCVH soá 6/1976, baøi cuûa Tröông Chính). Trong cuoán Kieán vaên tieåu luïc, Quyeån chi töù, Thieân Chöông, Leâ Quí Ñoân vieát nhö sau: “Thôøi Lyù thôøi Traàn, nöôùc nhaø, ñoái chieáu chính vaøo khoaûng thôøi Toáng thôøi Nguyeân beân Trung Hoa. Hieàm moät noãi, nhöõng vôû bieân cheùp veà vaên hoùa baáy giôø, sô soùt khoâng töôøng. Toâi may coùp nhaët trong taäp Kim thaïch di vaên ñöôïc vaøi chuïc thieân, thì thaáy vaøo thôøi Lyù phaàn nhieàu duøng loái bieàn ngaãu lôøi vaên vaên hoa vaø töôi ñeïp, coøn gioáng nhö theå vaên ñôøi Ñöôøng. Ñeán thôøi nhaø Traàn thì vaên chænh teà, löu loaùt, ñaõ gioáng khí phaåm ngöôøi ñôøi Toáng” [61; 240]. Döïa vaøo nhöõng tröôùc taùc lôùn coøn laïi trong di saûn vaên hoïc coå nöôùc nhaø, coù theå noùi, ñaây laø ñieåm nhìn so saùnh vaên hoïc Lyù Traàn vôùi Ñöôøng Toáng ñaàu tieân trong lòch söû vaên hoïc Vieät Nam. Tuy Leâ Quí Ñoân khoâng
6 nhaán maïnh tröôøng hôïp “thô thieàn” trong khi so saùnh, nhöng khaùi nieäm “vaên” maø oâng söû duïng vaãn coù theå bao haøm caû thô vaên noùi chung. Tieáp ñoù, trong saùch Vuõ trung tuøy buùt, muïc Vaên theå, Phaïm Ñình Hoå coù ñöa ra nhaän ñònh: “Ta thöôøng xeùt veà vaên hieán nöôùc ta, vaên ñôøi Lyù thì coå aùo xöông kính, phaûng phaát nhö vaên ñôøi Haùn…, ñeán ñôøi Traàn laïi hôi keùm hôn ñôøi Lyù, nhöng cuõng coøn ñieån nhaõ hoa thieäm, nghò luaän phoâ baøy ñeàu coù sôû tröôøng caû, so vôùi nhöõng vaên caùc danh gia ñôøi Haùn, Ñöôøng khoâng ñeán noãi keùm laém. Giaùn hoaëc coù ñoâi ba baøi ñeå laãn vaøo trong taäp vaên Haùn, Ñöôøng cuõng khoâng khaùc gì, chöa deã maáy ngöôøi ñaõ phaân bieät ñöôïc” [88; 136]; hoaëc moät ñoaïn khaùc naèm trong phaàn Theå thô: “Nöôùc ta thô ñôøi Lyù giaø daën, suùc tích, thô ñôøi Traàn tinh vi, trong treûo, ñeàu coù sôû tröôøng toät böïc, cuõng nhö thô ñôøi Haùn, Ñöôøng beân Trung Hoa…”[88; 144]. Phan Huy Chuù trong Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí ñaõ daønh rieâng phaàn Vaên tòch chí ñeå giôùi thieäu vaên hoïc nöôùc nhaø töø thôøi Lyù Traàn ñeán nöûa ñaàu theá kyû XIX. Coù ñeán ba laàn taùc giaû so saùnh thô ca ñôøi Traàn vôùi ñôøi Ñöôøng, nhöng laïi taäp trung vaøo thô vaên cuûa nhaø nho. Ví duï nhö caùc nhaän ñònh sau: “Lôøi thô huøng hoàn, maïnh meõ vaø phoùng khoaùng, khoâng keùm gì ñôøi Thònh Ñöôøng” [42; 90] (nhaän xeùt baøi thô “Baïch Ñaèng Giang” cuûa Traàn Minh Toâng trong Minh Toâng thi taäp); “Lôøi thô phaàn nhieàu haøo maïi phoùng khoaùng, coù khí khaùch vaø coát caùch Ñoã Laêng” [42; 95]. “Nhöõng caâu hay raát nhieàu khoâng keå heát. Thô töù tuyeät laïi caøng hay, khoâng keùm gì ñôøi Thònh Ñöôøng” [42; 97] (nhaän xeùt thô Nguyeãn Trung Ngaïn). Caùc taäp thô ngoä ñaïo hoaëc mang thi höùng Phaät giaùo haàu nhö ñöùng ngoaøi moái quan taâm so saùnh cuûa taùc giaû. Ñaëc bieät thô ñôøi Lyù (haàu heát laø thô Phaät giaùo) khoâng hieåu sao laïi vaéng maët hoaøn toaøn trong muïc Vaên tòch chí cuûa Phan Huy Chuù. 2.2. Quaù trình tìm hieåu vaø so saùnh thô Lyù Traàn vaø Ñöôøng Toáng giai ñoaïn 1900-1945:
7 Do ñaëc ñieåm cuûa phöông thöùc nghieân cöùu thô vaên Lyù Traàn cuûa caû hai giai ñoaïn 1900-1945 vaø 1945 ñeán nay, chuùng toâi choïn giôùi thieäu caùc coâng trình nghieân cöùu, caùc tuyeån taäp thô vaên Lyù Traàn song song vôùi caùc coâng trình khaûo cöùu veà Phaät hoïc. Ngay trong nhöõng coâng trình khaûo cöùu Phaät hoïc ñoù, caùc taùc giaû ñaõ döøng laïi khaù laâu ôû nhöõng thi phaåm ví duï coù nguoàn goác töø vaên hoïc Phaät giaùo Lyù Traàn. Treân taïp chí Nam Phong taäp 20, tieán só Ñinh Vaên Chaáp phieân dòch haøng loaït thô thôøi Lyù Traàn vôùi chuû yù “ñeå cheùp laïi caâu vaên cuûa Toå quoác keûo laâu ngaøy thaát thaùc…”. Hoaït ñoäng naøy cuøng vôùi nhieàu baøi dòch vaø giôùi thieäu thô Lyù Traàn cuûa Thi Nham, Nguyeãn Lôïi, Hoa Baèng… ñöôïc ghi nhaän nhö laø nhöõng noã löïc lôùn cuûa giôùi nghieân cöùu vaên hoïc Vieät Nam ñoái vôùi “vieäc giôùi thieäu thô vaên cuûa thôøi ñaïi xa xaêm naøy”. Naêm 1942, Ngoâ Taát Toá noåi baät vôùi hai coâng trình giaù trò Vaên hoïc ñôøi Lyù vaø Vaên hoïc ñôøi Traàn. Ñieàu ñaùng noùi laø taùc giaû ñaõ maïnh daïn giôùi thieäu (bao goàm ghi nguyeân vaên chöõ Haùn, phieân aâm, chuù thích, giaûi nghóa, dòch thuaät) maûng thô vaên Phaät giaùo cuûa caùc nhaø sö ñôøi Lyù vaø ñôøi Traàn, beân caïnh caùc tröôùc taùc ñaäm neùt Nho hoïc. Tuy nhieân, vieäc so saùnh chæ ñöôïc tieán haønh trong phaïm vi giöõa vaên hoïc ñôøi Lyù vaø ñôøi Traàn. 2.3. Vieäc tìm hieåu vaø so saùnh thô thieàn Lyù Traàn vaø Ñöôøng Toáng giai ñoaïn töø 1945 ñeán nay: Ñaëng Thai Mai trong baøi Moái quan heä laâu ñôøi vaø maät thieát giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác ñaêng treân Taïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc soá 7 - 1961 ñaõ phaùt bieåu veà thô “theo tinh thaàn giaùo lyù Thích Ca” nhö sau: “Töø ngöõ trong thô, keå caû thô noùi veà ñôøi soáng tinh thaàn theo giaùo lyù Thích Ca, thöôøng thöôøng vaãn ñöôïc vay möôïn trong saùch vôû thaùnh hieàn, vaø trong ñieån coá vaên chöông cuûa nho hoïc, cuûa ñaïo hoïc töø thôøi Xuaân Thu Chieán Quoác cho ñeán ñôøi Ñöôøng, ñôøi Toáng”[135; 10]. Ñoaïn vaên ngaén naøy ñaõ chæ ra khaù roõ nguoàn goác aûnh höôûng thô ca Phaät giaùo ôû Vieät Nam thôøi coå, ñaëc bieät coù nhaán maïnh aûnh höôûng
8 ñieån vaên cuûa thôøi Ñöôøng, Toáng. Tieáp ñoù, Kieàu Thu Hoaïch coù baøi Tìm hieåu thô vaên cuûa caùc nhaø sö Lyù – Traàn ñaêng treân TCVH soá 6 – 1965. Naêm 1972, TCVH soá 5 coù ñaêng baøi vieát Moät vaøi tìm toøi böôùc ñaàu veà vaên baûn “Thô vaên Lyù Traàn” cuûa Traàn Thò Baêng Thanh. Theo taùc giaû, ba tröôøng hôïp vaên baûn ñöôïc neâu roõ coøn toàn ñoïng nhieàu vaán ñeà veà lai lòch vaø dò baûn laø Khoùa hö luïc, Tam toå thöïc luïc vaø Thaùnh ñaêng luïc (ñeàu laø caùc taùc phaåm thuoäc vaên hoïc Thieàn toâng). Töø ñaàu thaäp kyû 70, vaø nhöõng naêm 80, nhieàu baøi vieát cuûa Nguyeãn Hueä Chi ñaêng treân Taïp chí Vaên hoïc baøn veà vaên hoïc Lyù Traàn ñaùnh daáu söï theå hieän roõ neùt cuûa vieäc nghieân cöùu saâu hôn veà theå loaïi vaên hoïc Lyù. Ñoù laø loaït baøi: Töø nghóa roäng vaø heïp cuûa hai chöõ “vaên hoïc” trong quaù khöù ñeán vieäc phaân loaïi caùc loaïi hình vaên hoïc Lyù-Traàn, TCVH, soá 5-1976; Traàn Tung, moät göông maët laï trong laøng thô thô thieàn thôøi Lyù-Traàn, TCVH, soá 4-1977; Caùc yeáu toá Phaät Nho Ñaïo ñöôïc tieáp thu vaø chuyeån hoùa nhö theá naøo trong ñôøi soáng tö töôûng vaø vaên hoïc thôøi ñaïi Lyù-Traàn, TCVH, soá 6-1978, tr.76-94; Maõn Giaùc vaø baøi thô thieàn noåi tieáng cuûa oâng, TCVH, soá 5-1987, tr. 67-72; Ñeà nghò moät caùch hieåu moái quan heä giöõa vaên hoïc ñôøi Traàn vaø cuoäc khaùng chieán choáng quaân xaâm löôïc ñôøi Traàn, TCVH, soá 3-1988; Hieän töôïng hoäi nhaäp vaên hoùa döôùi thôøi Lyù Traàn nhìn töø moät trung taâm Phaät giaùo tieâu bieåu: Quyønh Laâm, TCVH, soá 2 – 1992,… Töø thöïc teá coâng taùc söu taäp chænh lyù vaên baûn, dòch thuaät, vaø giôùi thieäu thô thieàn Lyù Traàn, Nguyeãn Hueä Chi ñaõ gôïi daãn phöông thöùc nghieân cöùu ñaëc thuø cho vaên hoïc giai ñoaïn naøy, ñoàng thôøi cuõng giuùp “phuïc cheá” laïi göông maët Tueä Trung trong boái caûnh chung “laøng thô thieàn” ñôøi Traàn, ñònh hình moät soá nguyeân taéc tìm hieåu thô vaên Lyù Traàn vaø vaên hoïc trung ñaïi, trong ñoù vieäc tìm hieåu aûnh höôûng Trung Hoa ñoái vôùi thô vaên Lyù Traàn cuõng ñöôïc taùc giaû quan taâm lyù giaûi… Quan troïng nhaát laø söï xuaát hieän boä ba cuoán Thô vaên Lyù Traàn cuûa Vieän Vaên hoïc maø taùc giaû thuoäc Hoäi ñoàng chuû bieân. Tính töø caùc tuyeån taäp tröôùc ñoù baèng chöõ quoác ngöõ cuûa Ngoâ Taát Toá, caùc baøi dòch cuûa tieán só Ñinh Vaên
9 Chaáp, thì Thô vaên Lyù Traàn coù theå ñöôïc xem laø coâng trình coâng phu nhaát veà vaên hoïc trung ñaïi theá kyû X – XIV. Coâng taùc dòch thuaät, khaûo chuù trong taùc phaåm treân khoâng chæ döøng laïi ôû vieäc giôùi thieäu, söu taäp, maø coøn coù yù nghóa phaân ñònh giaù trò vaên hoïc Phaät giaùo Thieàn toâng thôøi Ñaïi Vieät. Ñieåm nhìn so saùnh cuûa oâng coù theå ñöôïc phaùt hieän raûi raùc. Nhaän ñònh veà Traàn Quang Trieàu laø moät ví duï tieâu bieåu cho nhöõng ñieåm xuyeát so saùnh cuûa taùc giaû: “Ta haõy ñeå yù: nhöõng baøi thô naøy ñeàu mang roõ saéc thaùi “thi trung höõu hoïa” raát gaàn vôùi thô Vöông Duy ñôøi Ñöôøng” [202; 20]. Giaùo sö Haø Vaên Taán trong baøi vieát Vaán ñeà vaên baûn hoïc caùc taùc phaåm vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam (TCVH soá 4 – 1992) ñaõ trích daãn tröôøng hôïp nhöõng baøi thô thieàn cuûa moät soá thieàn sö Vieät Nam trong Thieàn uyeån taäp anh coù nguoàn goác hoaëc coù söï töông ñoàng roõ neùt vôùi thô thieàn cuûa caùc thieàn sö Trung Hoa trong Caûnh Ñöùc truyeàn ñaêng luïc. Ñoù laø tröôøng hôïp caùc baøi thi keä cuûa Tònh Khoâng (Vieät Nam) vaø Giaùp Sôn (Trung Quoác), Nguyeän Hoïc (Vieät Nam) vaø Hueä Tö (Trung Quoác), Khoâng Loä (Vieät Nam) vaø Lyù Töôøng (Trung Quoác). Taùc giaû baøi vieát cuõng neâu ra moät soá tröôøng hôïp phöùc taïp veà vaên baûn nhö thô cuûa Huyeàn Quang vaø AÛo Ñöôøng Trung Nhaân, Höông Haûi vaø Thanh Nguyeân Haønh Tö… Caùch ñaët vaán ñeà cuûa Haø Vaên Taán, cuõng nhö moät soá baøi vieát veà sau cuûa Nguyeãn Khaéc Phi, Nguyeãn Ñaêng Na, Leâ Maïnh Thaùt… veà khaû naêng aûnh höôûng laãn nhau giöõa thô thieàn hai nöôùc, hoaëc nghi vaán “ai ñoù” ñaõ sao luïc vaø gaùn gheùp thô cuûa caùc thieàn sö Trung Quoác cho caùc thieàn sö Vieät Nam, ñeàu nhaèm phaûn aùnh xaùc thöïc moät tình traïng “tam sao” raát phöùc taïp cuûa thô thieàn ñôøi Lyù Traàn. Ñöùng töø goùc ñoä so saùnh loaïi hình, tình traïng noùi treân laø moät luaän cöù quan troïng ñeå ngöôøi vieát coù theå tham chieáu kyõ hôn trong khi ñöa ra nhöõng keát luaän veà maët thi hoïc ñoái vôùi tröôøng hôïp thô thieàn.
10 Naêm 1999, Nguyeãn Duy Hinh coù coâng trình Tö töôûng Phaät giaùo Vieät Nam, NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. Tuy baøn veà Phaät giaùo Vieät Nam töø goùc ñoä lòch söû tö töôûng trieát hoïc, song trong quaù trình tham cöùu, taùc giaû ñaõ daãn giaûi khaù nhieàu thô thieàn Lyù - Traàn vaø chæ ra khaù nhieàu nguoàn goác thö tòch thieàn toâng (chöù khoâng phaûi thô thieàn) Trung Hoa cuûa chuùng. Chaúng haïn ôû trang 409 taùc giaû daãn thô Ñaïo Hueä “Loâ trung hoa nhaát chi” vôùi lôøi bình “YÙ caønh hoa sen trong loø löûa coù trong kinh Phaät maø caùc thieàn sö Trung Hoa thöôøng duøng tröôùc Ñaïo Hueä ñeå chæ Phaät tính vónh haèng khoâng theå thieâu ñoát”… Ñaët nghi vaán veà tröôøng hôïp nhaø sö Thaûo Ñöôøng, taùc giaû ñaõ laàn trôû laïi Bích Nham Luïc do Vieân Ngoä Khaéc Caàn bieân soaïn döïa treân 100 coâng aùn cuûa Tuyeát Ñaäu Truøng Hieån. “Vôùi 100 coâng aùn Tuyeát Ñaäu ñöôïc ñöa vaøo nöôùc ta theo chaân Thaûo Ñöôøng, caùc nhaø sö Vieät Nam ñaõ bieát ñeán hai thieàn sö thôøi Toáng maø tröôùc ñoù hoïc chæ bieát ñeán thieàn sö ñôøi Ñöôøng” [79; 473]. Caùch laäp luaän nhö vaäy giaùn tieáp cho thaáy moái lieân heä tö töôûng thieàn nhö laø moät cô sôû daãn ñeán aûnh höôûng thieàn thi giöõa caùc nhaø thô – thieàn sö Vieät Nam vaø caùc nhaø thô – thieàn sö Trung Quoác (ñaëc bieät vaøo thôøi Lyù-Traàn vaø Ñöôøng-Toáng). Taùc giaû Nguyeãn Höõu Sôn qua coâng trình Loaïi hình taùc phaåm Thieàn uyeån taäp anh, NXB KHXH, Haø Noäi, 2002, ôû chöông II, ñaõ nhaán maïnh tính chaát “taøng tröõ giaù trò thi ca” trong Thieàn uyeån taäp anh vaø ñaët tính chaát aáy trong trong quan heä vôùi truyeän – ghi cheùp tieåu söû thieàn sö. Taùc giaû cuõng trích daãn moät soá baøi thô thieàn ñôøi Lyù vaø phaân tích chuùng trong ñieåm nhìn ñoái saùnh nguoàn goác thieàn tòch Trung Hoa. Nhaø nghieân cöùu Phaïm Tuù Chaâu trong coâng trình taäp hôïp caùc baøi nghieân cöùu xoay quanh moái quan heä giöõa vaên hoïc Vieät Nam vaø vaên hoïc Trung Quoác nhan ñeà Ñi giöõa ñoâi doøng (NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi naêm 1999) coù ñeà caäp tôùi hieän töôïng “aûnh höôûng coâng aùn” cuûa thô thieàn Trung Quoác ñoái vôùi thô thieàn Vieät Nam qua tröôøng hôïp nghieân cöùu “Xaùc ñònh tính chaát vaø boái caûnh ra ñôøi baøi Caûm xuùc khi ñoïc Phaät söï ñaïi minh luïc cuûa Traàn Thaùnh Toâng”. Thöïc chaát tinh thaàn cuûa baøi
11 vieát naøy laø so saùnh aûnh höôûng thô thieàn Trung Quoác ñoái vôùi thô thieàn Vieät Nam xuaát phaùt töø moät tröôøng hôïp thô vònh coâng aùn. Caùch tieáp caän nhö vaäy theo chuùng toâi raát coù giaù trò ñoái vôùi nhöõng ngöôøi quan taâm ñeán söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa thô thieàn Vieät Nam, töø goùc ñoä nghieân cöùu nhöõng hình aûnh thô ca trong coâng aùn thieàn Trung Hoa vaø söï xuaát hieän phoå bieán caùc hình aûnh aáy trong thô thieàn. Cuøng naêm, Phaïm Vaên Khoaùi trong baøi Haùn vaên Lyù – Traàn, thôøi kyø coå ñieån cuûa 10 theá kyû Haùn vaên Vieät Nam thôøi ñoäc laäp ñaêng treân Haùn Noâm, soá 1 – 1999 coù moät nhaän ñònh nhö sau: “Nhoùm caùc vaên baûn ngöõ luïc Thieàn toâng phaàn naøo ñònh höôùng theo ngoân ngöõ noùi cuûa baïch thoaïi Trung ñaïi (baïch thoaïi sôùm), do noù chòu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ caùc baûn dòch kinh Phaät vaø do nhieàu yeáu toá xaõ hoäi – ngoân ngöõ khaùc nöõa” [112; 3]. Nhö vaäy, baøi vieát naøy coù ñieåm qua vieäc ngoân ngöõ vaên hoïc thieàn toâng Vieät Nam chòu aûnh höôûng Haùn vaên thôøi Tieân Taàn, Löôõng Haùn vaø ngoân ngöõ kinh ñieån Phaät giaùo Trung Hoa. Ñaây cuõng laø ñieåm nhìn mang neùt so saùnh giöõa ngoân ngöõ vaên hoïc thieàn Vieät Nam vaø ngoân ngöõ Trung Hoa coå. Traàn Ñình Söû trong tieåu luaän Maáy vaán ñeà thi phaùp vaên hoïc Vieät Nam trung ñaïi, NXB Giaùo duïc, Haø Noäi, 1999, vieát: “So vôùi thô thieàn Trung Quoác nhö cuûa Vöông Duy thì thô thieàn Vieät Nam thuoäc loaïi thô thieàn sö nhieàu hôn laø thô thi nhaân. Thôøi gian thieàn ôû ñaây ít ñöôïc hieåu hieän ngoaïi loä trong phong caûnh, caûm giaùc maø kheùp kín trong caûm giaùc noäi taïi cuûa nhaân vaät tröõ tình, ngöôøi ngoaøi coù theå ñoaùn thaáy, hieåu ñöôïc maø khoâng deã caûm thaáy vaø chia seû. Coù leõ ñoù cuõng laø do thô thieàn Vieät Nam gaàn keä hôn thô. Keä voán khoâng phaûi laø thô. ÔÛ Trung Quoác töø Ñöôøng, Toáng môùi baét ñaàu coù söï “keä thô quaùn thoâng”, nhöng ranh giôùi vaãn coù phaân bieät. Thô cuûa Teà Kyû, Thaäp Ñaéc gaàn keä hôn, thô Vöông Duy gaàn thô hôn. Thô thieàn Vieät Nam ñôøi Lyù Traàn ngay nhan ñeà cuõng mang hình thöùc keä (…). Sang ñôøi Traàn, caûm giaùc thieàn thuù ñöôïc taêng leân vaø sang ñôøi Leâ thì phai daàn. Tính chaát noùi treân coù theå cuõng do thô thieàn ta noùi chung gaàn thô Toáng hôn thô Ñöôøng” [192;
12 234]. Ñoaïn vaên ngaén naøy ñaõ tröïc tieáp ñeà caäp söï töông ñoàng giöõa thô thieàn Lyù Traàn vaø Ñöôøng Toáng, ñaëc bieät quan ñieåm thô thieàn Vieät Nam gaàn vôùi thô Toáng hôn thô Ñöôøng laø moät gôïi yù nghieân cöùu khaù saâu saéc. Chuyeân luaän Töø vaên hoïc so saùnh ñeán thi hoïc so saùnh (NXB Vaên hoïc, Haø Noäi, 2002) cuûa Phöông Löïu daønh ba chöông cho vieäc nghieân cöùu so saùnh vaên hoïc Vieät Nam vaø Trung Quoác, trong ñoù chöông VIII vôùi nhan ñeà “So saùnh thi hoïc Vieät Nam – Trung Hoa töø caùc khuynh höôùng vaø hoïc phaùi” ñaõ baøn veà quan nieäm Phaät Laõo vaø aûnh höôûng cuûa quan nieäm naøy ñeán thô ca Vieät Nam noùi chung. Taùc giaû cuõng chæ ra aûnh höôûng cuûa Nghieâm Vuõ ñôøi Toáng (qua nhöõng phaùt bieåu veàà thô thieàn Trung Hoa) ñoái vôùi neàn vaên hoïc mang maøu saéc Phaät giaùo ôû Vieät Nam; Tuy nhieân nhöõng luaän cöù cuï theå veà vieäc so saùnh thô thieàn hai nöôùc laïi chöa coù maët trong coâng trình naøy. Cuoán Thô thieàn Vieät Nam – nhöõng vaán ñeà lòch söû vaø tö töôûng ngheä thuaät cuûa taùc giaû Nguyeãn Phaïm Huøng, NXB Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi in naêm 1999 laø moät coâng trình khoa hoïc khaûo saùt toaøn dieän theå loaïi thô thieàn Vieät Nam thôøi trung ñaïi, töø thôøi Lyù Traàn cho ñeán thôøi nhaø Nguyeãn… Tuy khoâng ñöa ra luaän ñieåm so saùnh, nhöng coâng trình laïi theå hieän ñònh höôùng chöùng minh ñaëc ñieåm cuûa thô thieàn Vieät Nam trong töông quan so saùnh phöùc taïp vôùi thô thieàn Trung Hoa töø goùc ñoä thieàn luaän (nghóa laø ñi töø nguoàn goác aûnh höôûng ñeán hình thaønh ñaëc ñieåm). Hình dung tính chaát quan troïng cuûa vieäc ñoái saùnh, taùc giaû chuû ñoäng giôùi thieäu thô thieàn Trung Hoa ôû nhieàu trang vieát. So saùnh nhöõng “hình aûnh thô ca sinh ñoäng, boät phaùt, tröïc caûm” trong thô thieàn noùi chung. Trong khi lieân heä tôùi baøi keä noåi tieáng cuûa Luïc Toå Hueä Naêng (Trung Quoác), taùc giaû vieát: “Thô thieàn Vieät Nam nôû roä theo chieàu höôùng ñoù” [92; 61]. Keát luaän ngaén nguûi naøy tuy coù theå bò löôùt qua trong haøng traêm trang saùch bình luaän thô thieàn, nhöng chuùng toâi cho raèng ñoù chính laø moät gôïi yù nghieân cöùu so saùnh coù cô sôû. Ngoaøi ra, treân taïp chí NCPH soá 2
13 - 1997, trang 31, Nguyeãn Phaïm Huøng vaø Traàn Kim Ñænh coù baøi Thô thieàn Trung Hoa vôùi lôøi ñeà daãn nhö sau: “Vaên hoïc thôøi trung ñaïi Vieät Nam chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoïc coå ñieån Trung Hoa, vaø thô Thieàn Vieät Nam cuõng chòu aûnh höôûng cuûa thô Thieàn Trung Hoa. Noùi tôùi nhöõng ñaëc saéc cuûa thô Thieàn Vieät Nam, thieát töôûng cuõng khoâng theå thieáu moät caùi nhìn ñaïi quan, sô löôïc veà thô thieàn Trung Hoa”. Hai taùc giaû cuõng nhaán maïnh moät soá göông maët nhaø thô – thieàn sö ñôøi Ñöôøng Toáng nhö Vöông Duy, Thaäp Ñaéc, Haøn San, Lieãu Toâng Nguyeân, Teà Kyû, Voâ Khaû … Baøi vieát Vaán ñeà tính xaùc thöïc cuûa caùc taùc phaåm vaø vieäc nghieân cöùu thô thieàn thôøi Lyù cuûa Nguyeãn Phaïm Huøng ñaêng treân Taïp chí Khoa hoïc xaõ hoäi Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi soá 4 – 2004 cuõng theå hieän phaàn naøo quan ñieåm so saùnh aûnh höôûng theå loaïi (giöõa thô thieàn Vieät Nam vaø Trung Quoác qua moät soá tröôøng hôïp truøng laép tö lieäu). Töø bieán vaên, baûo quyeån Trung Quoác vaø chaân kinh Vieät Nam, thöû nhaän ñònh veà vai troø cuûa Phaät giaùo hai nöôùc trong söï hình thaønh tieåu thuyeát laø baøi vieát cuûa taùc giaû Traàn Quang Huy, ñaêng treân Taïp chí Vaên hoïc soá 3 – 2003. Töø goùc nhìn veà vai troø bieán vaên, taùc giaû nhaän ñònh: ”trong thô vaên ñôøi Lyù Traàn, chuùng ta coøn thaáy moät soá baøi saùng taùc theo theå caùch ñaëc bieät maø Nguyeãn Ñoång Chi trong Vieät Nam coå vaên hoïc söû goïi laø nhöõng loái thô môùi nhö nhöõng baøi ca daøi ngaén khoâng ñeàu, khoâng caâu thuùc vaàn ñieäu (nhö laø Phoùng cuoàng ca cuûa Traàn Quoác Taûng1, AÙi mieân ca cuûa aån só nuùi Na) vaø nhöõng baøi thô loái saùu chöõ cuûa Traàn Ngaïc, Phaïm Toâng Maïi). Nhöõng theå taøi thi ca naøy raát ít thaáy trong vaên hoïc ñieån nhaõ Trung Quoác. Moät caùch deø daët, chuùng toâi töï hoûi phaûi chaêng chuùng coù lieân quan ñeán bieán vaên?”[95; 53]. Taùc giaû Nguyeãn Coâng Lyù trong chuyeân luaän Vaên hoïc Phaät giaùo thôøi Lyù Traàn – Dieän maïo vaø ñaëc ñieåm (NXB Ñaïi hoïc Quoác gia TP.HCM) cuøng nhieàu baøi vieát treân Taïp chí Nghieân cöùu Phaät hoïc (NCPH) ñaõ cung caáp moät caùi nhìn khaù toaøn 1 Thöïc ra laø Traàn Tung (hay Traàn Quoác Tung)
14 dieän veà vaên hoïc Phaät giaùo thôøi Lyù Traàn, trong ñoù coù thô thieàn. Phaàn tìm hieåu veà tö duy ngheä thuaät trong chuyeân luaän noùi treân coù theå noùi laø moät ñoùng goùp coù daáu aán rieâng cuûa taùc giaû Nguyeãn Coâng Lyù. Nhaän xeùt veà ñaëc tröng thôøi ñaïi, taùc giaû cuõng löu yù veà vaán ñeà leä thuoäc, aûnh höôûng cuûa vaên hoïc Lyù Traàn tröôùc neàn vaên hoïc Trung Hoa treân nhieàu phöông dieän ngoân ngöõ, theå loaïi, heä tö töôûng, … NCVH soá 7 – 2005 coù baøi vieát cuûa Leâ Töø Hieån nhan ñeà Basho (1644- 1694) vaø Huyeàn Quang (1254-1334) – söï gaëp gôõ vôùi muøa thu hay söï töông hôïp veà caûm thöùc thaåm myõ. Ñaây laø moät trong soá ít caùc baøi vieát choïn ñoái töôïng so saùnh nhaø thô – thieàn sö Vieät Nam vôùi nhaø thô – thieàn sö Nhaät Baûn. Ngay phaàn ñaët vaán ñeà, taùc giaû ñeà caäp ñeán “moái kyø duyeân” cuûa thieàn vaø thô giöõa ba neàn thô lôùn: thô Haiku Nhaät Baûn, thô thieàn Ñöôøng Toáng cuûa Trung Hoa vaø thô thieàn Lyù Traàn cuûa Vieät Nam nhö moät caùi neàn roäng cho ñieåm nhìn so saùnh. Taùc giaû Hoaøng Thò Thô môùi ñaây trong coâng trình Lòch söû tö töôûng Thieàn töø Veda AÁn Ñoä ñeán Thieàn toâng Trung Quoác (NXB KHXH, H, 2005), muïc Thô thieàn coù ñeà caäp thô thieàn Trung Quoác vaø Vieät Nam, chuû yeáu ôû giai ñoaïn Ñöôøng - Toáng vaø Lyù - Traàn. Caùc taùc phaåm thô thieàn Ñöôøng – Toáng ñöôïc taùc giaû nhaéc tôùi laø Chöùng Ñaïo Ca (Vónh Gia Huyeàn Giaùc), Tham Ñoàng Kheá vaø Thaûo Am Ca (Thaïch Ñaàu Hy Thieân), Baûo Cam Tam Muoäi (Ñoâng Sôn Ngoä Baûn), Linh Kheâ Ca vaø Thung Dung Luïc (Thieân Ñoàng Chaùnh Giaùc), 100 taéc tuïng coå trong Khoâng Coác Taäp (Ñaàu Töû Nghóa Thanh), Sôn Cö Baùch Vònh (Vieân Chieáu Toâng Baûn), Laõnh Trai Daï Thoaïi (Hueä Hoàng Giaùc Phaïm). Veà caùc trí thöùc nghieân cöùu Phaät hoïc mieàn Nam töø naêm 1955 ñeán 1975, coù theå nhaéc ñeán caùc teân tuoåi sau: Thích Maät Theå, Phan Vaên Huøm, Nhaát Haïnh (Nguyeãn Lang), Leâ Maïnh Thaùt, Truùc Thieân, Tueä Syõ, Ñoaøn Trung Coøn, Nguyeãn Ñaêng Thuïc, Nguyeãn Duy Caàn, Nghieâm Xuaân Hoàng, Traàn Tuaán Maãn, … Taùc phaåm cuûa hoï khoâng ñôn giaûn laø moät coâng trình nghieân cöùu vaên hoïc thuaàn tuùy, maø phaàn
15 lôùn laø nhöõng luaän giaûi trieát hoïc, khaûo saùt vaên baûn, heä thoáng tö lieäu, bieân soaïn töï ñieån, giôùi thieäu vaø dòch thuaät kinh ñieån Phaät giaùo, v.v… Song, chuùng toâi nhaän thaáy vieäc hoï ñeà caäp vaø trích daãn thô thieàn Lyù Traàn trong quaù trình nghò luaän laø khaù phoå bieán. Nguyeãn Ñaêng Thuïc, taùc giaû cuûa nhieàu baøi baùo nhö : Tinh thaàn vaên ngheä Phaät giaùo Vieät Nam (Tö töôûng soá 4 – 1971, trang 43 – 67)), Tinh thaàn thieàn hoïc Vieät Nam (Tö töôûng soá 4 – 1971, trang 91 – 108), …raûi raùc coù baøn veà aûnh höôûng thô thieàn Trung Hoa ñoái vôùi tö töôûng thô thieàn Vieät Nam. OÂng cuõng laø ngöôøi giôùi thieäu lieân tuïc treân Tö töôûng caùc soá 2, 3, 4, 5 naêm 1971 vôùi nhan ñeà Taøi lieäu veà quoác hoïc vaø Phaät hoïc Vieät Nam (chuû yeáu qua Ñaïi taïng Kinh). Ñaëc bieät trong caùc chuyeân luaän lôùn nhö Phaät giaùo Vieät Nam, Thieàn hoïc ñôøi Traàn…, oâng ñaõ chæ ra moät soá luaän ñieåm so saùnh mang maøu saéc myõ hoïc Thieàn Phaät giaùo nhö : “Trieát lyù aâm thanh trong Truùc Laâm An Töû”, aûnh höôûng hoa sen trong truyeàn thoáng vaên ngheä Vieät Nam…Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän cuûa Nguyeãn Lang (Nhaát Haïnh) laø coâng trình coù tieáng vang khoâng chæ veà khía caïnh heä thoáng vaø söû lieäu, ñieàu ñaùng noùi laø taùc giaû ñaõ trích daãn heát söùc taøi hoa nhöõng baøi thô thieàn Lyù Traàn thuoäc vaøo loaïi ñoäc ñaùo nhaát cuûa neàn thô thieàn Vieät Nam. Vì theá, tuy coâng trình thuoäc loaïi khaûo cöùu Phaät hoïc nhöng laïi mang tính vaên chöông khaù roõ; nhaát laø ôû muïc Thieàn ngöõ vaø hình aûnh thi ca [114; tr. 164 – 172]. Taùc giaû nhaán maïnh: “Söï xuaát hieän taïi Vieät Nam naêm 1069 cuûa thieàn sö Thaûo Ñöôøng, ñeä töû cuûa thieàn sö Tuyeát Ñaäu, ñaõ khieán cho khuynh höôùng thieàn ngöõ thi ca aûnh höôûng saâu ñaäm ñeán thieàn hoïc Vieät Nam, ñaëc bieät laø trong thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Thaûo Ñöôøng ñaõ mang qua Vieät Nam caùc taùc phaåm cuûa Tuyeát Ñaäu voán thaám nhuaàn tính chaát thi ca…” [114; 165]. Ngoaøi ra, naêm 1966, treân Vaên hoùa nguyeät san soá 1, Phaïm Vaên Dieâu coù baøi Hai traêm naêm lòch söû vaên hoïc nhaø Lyù coù ñöa ra lôøi nhaän xeùt nhö sau: “Trong hình thöùc ngheä thuaät, vaên hoïc ñôøi Lyù laø vaên hoïc chöõ Haùn, töø theå caùch ñeán hình töôïng ngoân ngöõ
16 ñeàu chòu aûnh höôûng tuyeät ñoái cuûa thi vaên Trung Hoa. Caùc theå caùch ñeàu ñöôïc ñem ra theå nghieäm: ca töø, nguõ ngoân, thaát ngoân, coå phong, Ñöôøng luaät, vaên bieàn ngaãu, …” [50; 36]. Töø 1975 trôû laïi ñaây, vieäc nghieân cöùu vaên hoïc Phaät giaùo noùi chung, thô thieàn Lyù Traàn noùi rieâng ôû mieàn Nam vaãn ñöôïc tieáp tuïc vôùi caùc baøi baùo vaø coâng trình nghieân cöùu cuûa giaùo sö Minh Chi nhö tham luaän Phaät giaùo vaø trieàu ñaïi Lyù Traàn, Thô thieàn ñôøi Lyù, saùch Truyeàn thoáng vaên hoùa vaø Phaät giaùo Vieät Nam (NXB Toân giaùo, Haø Noäi, 2003), haøng loaït coâng trình cuûa Leâ Maïnh Thaùt nhö: Toång taäp vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam (3 taäp), Toaøn taäp Traàn Nhaân Toâng, Toaøn taäp Traàn Thaùi Toâng, Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam (3 taäp)… Söû lieäu vaø luaän chöùng doài daøo, tham baùc coâng phu, caùc coâng trình nghieân cöùu Leâ Maïnh Thaùt laø choã döïa tin caäy cho giôùi nghieân cöùu Phaät hoïc, nhaát laø khi ñi vaøo caùc vaán ñeà vaên baûn, vaø quan ñieåm “giaûi trung taâm” cuûa taùc giaû ñoái vôùi Phaät giaùo Trung Hoa vaø aûnh höôûng cuûa neàn Phaät giaùo naøy ñeán caùc nöôùc ñoàng vaên. Taùc giaû Thích Thanh Töø cuõng ñoùng goùp cho tieán trình nghieân cöùu thô thieàn Vieät Nam vaø Trung Hoa qua caùc coâng trình bieân khaûo, dòch thuaät Thieàn sö Vieät Nam, Thieàn sö Trung Hoa, Bích Nham Luïc… Raát ñaùng chuù yù laø söï xuaát hieän nhieàu baøi vieát vaø chuyeân luaän veà thô thieàn Lyù Traàn vaø vaên hoïc Vieät Nam töø theá kyû X ñeán XIV cuûa Ñoaøn Thò Thu Vaân. Quaù trình nghieân cöùu naøy cho thaáy söï quan taâm saâu saéc cuûa taùc giaû ñeán chaân dung theå loaïi vaø chieàu saâu trieát hoïc, myõ hoïc cuûa thô thieàn maø taùc giaû laø moät trong nhöõng ngöôøi coù coâng tìm hieåu kyõ löôõng. Moái quan taâm naøy coù leõ baét nguoàn töø khuynh höôùng chung tìm hieåu thô thieàn coù trong quaù khöù hoïc thuaät cuûa giôùi trí thöùc nghieân cöùu Phaät hoïc ôû mieàn Nam. Khôûi töø taïp chí Ñaïi hoïc naêm 1959 vôùi baøi vieát ñaët vaán ñeà tröïc dieän cuûa Nguyeãn Xuaân Sanh: AÛnh höôûng cuûa Phaät giaùo trong thi ca, caùc taùc giaû mieàn Nam duø vieát khaûo cöùu hay thaåm bình vaên hoïc Phaät giaùo ñeàu