Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:249

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục "Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam" bao gồm 3 chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam; Chương 2: Thực trạng, nguyên nhân và những yếu tố ảnh hưởng quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam; Chương 3: Giải pháp quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam

hBỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- NGUYỄN THỊ YẾN NGỌC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG MỀM CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI - 2025 2
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- NGUYỄN THỊ YẾN NGỌC QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG MỀM CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VIỆT NAM Ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS NGUYỄN THÀNH VINH 2. TS. PHẠM XUÂN HÙNG
HÀ NỘI - 2025
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án này là công trình khoa học do tôi độc lập triển khai các hoạt động nghiên cứu. Các số liệu và kết quả nêu trong luận án chưa từng có tác giả nào đã công bố ở những công trình nghiên cứu khoa học khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Yến Ngọc
ii LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, Cán bộ, Giảng viên Học viện Quản lý giáo dục đã tận tình hướng dẫn, quan tâm, giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Đặc biệt, tôi xin trân trọng bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn đến PGS.TS. Nguyễn Thành Vinh và TS. Phạm Xuân Hùng đã tận tâm hướng dẫn, bồi dưỡng, rèn luyện cho tôi phương pháp nghiên cứu khoa học và kiến thức khoa học quản lý hết sức bổ ích để hoàn thành luận án. Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo cùng tập thể giảng viên, sinh viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Trường Sư phạm - Đại học Vinh và Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh đã quan tâm, tạo điều kiện thuận lợi, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu, khảo sát thực trạng và góp ý xây dựng giải pháp để hoàn thành Luận án. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Trường Đại học Công đoàn, Khoa Sau đại học; Viện Đào tạo, bồi dưỡng; gia đình và bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, giúp đỡ để tôi có điều kiện thực hiện tốt nhiệm vụ học tập và nghiên cứu. Mặc dù đã rất cố gắng, song chắc chắn luận án không thể tránh khỏi những khiếm khuyết. Kính mong nhận được sự thông cảm và đóng góp ý kiến của các thầy, cô, đồng nghiệp và những người quan tâm tới vấn đề được đề cập trong luận án để tôi có thể hoàn thiện luận án này tốt hơn nữa. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận án Nguyễn Thị Yến Ngọc
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.................................................................................................i LỜI CAM ĐOAN............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN................................................................................................. ii MỤC LỤC...................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... xi DANH MỤC BẢNG...................................................................................... xii MỞ ĐẦU.......................................................................................................... 1 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG MỀM CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VIỆT NAM.....9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.............................................................. 9 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên, sinh viên sư phạm..................................................................................................................9 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên và sinh viên sư phạm................................................................................................................13 1.1.3. Khái quát các công trình nghiên cứu đã được tổng quan và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết ............................................................................................16 1.2. Một số khái niệm cơ bản ................................................................... 17 1.2.1. Quản lý ......................................................................................................................17 1.2.2. Kỹ năng .....................................................................................................................18 1.2.3. Kỹ năng mềm ............................................................................................................18 1.2.4. Hoạt động giáo dục kỹ năng mềm.............................................................................19 1.2.5. Sinh viên sư phạm.....................................................................................................20 1.2.6. Chủ thể quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm ..............................................................................................................................20 1.3. Đặc điểm và yêu cầu nghề nghiệp của sinh viên các trường đại học sư phạm...................................................................................................... 21 1.3.1. Đặc điểm của sinh viên các trường đại học sư phạm..............................................21 1.3.2. Yêu cầu năng lực nghề nghiệp của sinh viên các trường đại học sư phạm (Yêu cầu về chuẩn đầu ra của sinh viên các trường đại học sư phạm).............................................23 1.4. Hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm...................................................................................................... 25
iv 1.4.1. Vai trò của hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm.....................................................................................................................................25 1.4.2. Mục tiêu giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên đại học sư phạm.............................26 1.4.3. Nội dung giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm..........27 1.4.4. Hình thức, phương pháp giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ở trường đại học sư phạm.....................................................................................................................................31 1.4.5. Tổ chức lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên trong các trường đại học sư phạm...................................................................................................................33 1.4.6. Xây dựng ý thức học tập, rèn luyện kỹ năng mềm của sinh viên ở trường đại học sư phạm...............................................................................................................................34 Theo tác giả Hằng Dương [68]: Ngày nay, trong bối cảnh nền kinh tế đất nước đang ngày càng phát triển và hội nhập thì yêu cầu của các nhà tuyển dụng đối với người lao động được đặt ra ngày càng khắt khe. Những yêu cầu đó không chỉ bó hẹp trong phạm vi kiến thức chuyên ngành mà còn gồm cả kinh nghiệm công tác, kỹ năng sống, sự nhanh nhạy trong xử lý công việc, cũng như thành thạo ngoại ngữ và công nghệ thông tin... Điều này đặt ra những khó khăn, thách thức cho tất cả SV, đặc biệt là SV SP mới ra trường, chưa có kinh nghiệm cũng như các KN sống, KN làm việc. Khi cuộc sống ngày càng phát triển, môi trường làm việc ngày càng trở nên năng động với tính cạnh tranh cao thì kỹ năng mềm sẽ góp phần bổ trợ cho những kiến thức chuyên môn của người lao động nhằm tăng năng suất lao động tạo ra hiệu quả cao trong công việc. Do đó, ngay từ khi còn học tập trên giảng đường, sinh viên cần hiểu rõ vai trò quan trọng của kỹ năng mềm và tăng cường học tập, trau dồi những kỹ năng này. Vì vậy, cần:.....................................34 1.4.7. Kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm......................................................................................................35 1.5. Quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm......................................................................................... 36 1.5.1. Chủ thể quản lý và phân cấp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ở trường đại học sư phạm...........................................................................................36 Các nghiên cứu và quy định về phân cấp quản lý [36] [43] ở trong trường đại học [41], [42]. Theo đó, các nghiên cứu chỉ ra rằng: Cần có hướng giao quyền tự chủ trong đào tạo để các trường có sự chuẩn bị, đồng thời đưa ra những qui định chung và thống nhất để tránh mỗi trường làm một kiểu khác nhau dẫn đến việc thiếu định hướng........................36 Cấp trường: Ban Giám hiệu các trường ĐHSP trực tiếp điều hành tổ chức, bộ máy của các trường ĐHSP, quản lý, sử dụng, phát triển đội ngũ GV: xây dựng chiến lược và kế hoạch phát triển đào tạo, chiến lược kế hoạch GD KNM [46]; Xây dựng cơ sở pháp lý để
v triển khai đối với hoạt động giáo dục KNM trong toàn hệ thống, Chỉ đạo triển khai hoạt động giáo dục KNM cho sinh viên theo quy định nhằm phát huy tính liên thông trong hệ thống; Kiểm tra việc tổ chức giáo dục KNM đầu ra các chương trình ngoại khóa; Quy định thể thức giấy chứng nhận KNM cho SV..............................................................................36 Xây dựng kế hoạch cụ thể và tổ chức thực hiện hoạt động GD KNM theo quy định của Đại học hoặc của Bộ, tự chủ và chịu trách nhiệm giải trình công tác tổ chức hoạt động GD KNM; Tuyển chọn GV, báo cáo viên theo quy định; Công bố công khai mục tiêu, nội dung chương trình bồi dưỡng và GD KNM trên trang thông tin điện tử của cơ sở đào tạo, tạo điều kiện cho tất cả SV trong toàn trường tham dự; Lấy ý kiến phản hồi của SV, đồng thời có sự phân tích, đánh giá làm cơ sở cải thiện công tác GD KNM cho các khóa học tiếp theo; Phân công bộ phận hoặc đơn vị phụ trách quản lý hoạt động GD KNM cho SV......36 - Cấp Khoa, Bộ môn: Lãnh đạo các khoa, phòng, ban chức năng tham mưu và giúp việc hiệu trưởng trong việc quản lý, tổng hợp, đề xuất ý kiến tổ chức thực hiện các công việc và hoạt động GD KNM theo chức năng được giao. Trực tiếp thực hiện nhiệm vụ GD KNM thông qua việc trực tiếp xây dựng kế hoạch, tổ chức chỉ đạo triển khai thực hiện hoạt động GD KNM cho SV ở trường ĐHSP. Thực hiện nhiệm vụ phân công GV thực hiện chương trình GD KNM cho SV theo chương trình khung của Nhà trường và của Khoa. Lãnh đạo Khoa, Bộ môn có nhiệm vụ kết phối hợp với các phòng, ban, và các tổ chức chính trị- xã hội như Đoàn thanh niên, Hội SV để thực hiện các mục tiêu và nhiệm vụ nhà trường giao nhằm nâng cao chất lượng GD KNM và nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động GD KNM cho SV sư phạm tại các trường đại học..............................................................36 1.5.2. Nội dung quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ở các trường đại học sư phạm........................................................................................................................37 Các cơ sở giáo dục đại học ở Malaysia [90] đã vận dụng sơ đồ về giáo dục/ phát triển KNM với 3 nhóm:.................................................................................................................37 ..............................................................................................................................................38 1. Quản lý các nội dung giảng dạy và học tập KNM thông qua chương trình đào tạo ngành sư phạm trường phổ thông ......................................................................................38 2. Quản lý các nội dung giáo dục KNM thông qua các hoạt động thực tiễn thực hành sư phạm ở các trường phổ thông.............................................................................................38 3. Quản lý điều kiện giáo dục KNM cho SV ở các trường đại học SP...............................38 4. Quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên.................38 Trên cơ sở tham khảo sơ đồ GD, phát triển KNM của các quốc gia, đồng thời xuất phát từ những đặc thù riêng của Việt Nam và đặc điểm riêng của SV SP, tác giả luận án xác định
vi một số nội dung chính của quản lý hoạt động GD KNM cho SV ở các trường ĐHSP hiện nay........................................................................................................................................38 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ở trường đại học sư phạm.................................................. 43 1.6.1. Chuẩn đầu ra ngành đào tạo.....................................................................................43 1.6.2. Nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng mềm của các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục kỹ năng mềm..................................................................................44 1.6.3. Nhận thức, nhu cầu, thái độ động cơ học tập, rèn luyện của sinh viên...................44 1.6.4. Năng lực của các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục kỹ năng mềm................45 1.6.5. Các điều kiện đảm bảo hoạt động giáo dục kỹ năng mềm.......................................45 Kết luận chương 1......................................................................................... 46 Trên cơ sở xác định các nội dung quản lý hoạt động giáo dục KNM cho SV ở các trường đại học sư phạm, tác giả Luận án chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ở trường đại học sư phạm: Chuẩn đầu ra ngành đào tạo; Nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng mềm của các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục kỹ năng mềm; Nhận thức, nhu cầu, thái độ động cơ học tập, rèn luyện của sinh viên; Năng lực của các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục kỹ năng mềm; Các điều kiện đảm bảo hoạt động giáo dục kỹ năng mềm.................................................46 Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG MỀM CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VIỆT NAM...47 2.1. Giới thiệu khái quát về các trường đại học sư phạm trong phạm vi nghiên cứu.................................................................................................. 47 2.1.1. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.............................................................................47 2.1.2. Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh..................................................49 2.1.3. Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên- Đại học Thái Nguyên...............................50 2.1.4. Trường Sư phạm - Đại học Vinh...............................................................................51 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng.............................................................. 52 2.2.1. Mục đích khảo sát......................................................................................................52 2.2.2. Nội dung khảo sát......................................................................................................52 2.2.3. Mẫu khảo sát..............................................................................................................53 2.2.4. Phương pháp khảo sát..............................................................................................53 2.2.5. Cách thức xử lý số liệu khảo sát...............................................................................54 2.3. Thực trạng hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam........................................................... 56
vii 2.3.1. Thực trạng mục tiêu giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên .....................................56 2.3.2. Thực trạng nội dung giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm ......................58 2.3.3. Thực trạng hình thức giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm ....................62 2.3.4. Thực trạng thực hiện phương pháp giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm ..............................................................................................................................................65 2.3.5. Thực trạng hoạt động giảng dạy của giảng viên và các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm .................................................................................66 2.3.6. Thực trạng hoạt động học tập, rèn luyện kỹ năng mềm của sinh viên sư phạm ....70 2.3.7. Thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm .......................................................................................................................71 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam..................................................... 73 2.4.1. Thực trạng quản lý xây dựng và thực hiện mục tiêu giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm........................................................................................................................73 2.4.2. Quản lý nội dung giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm ...........................75 2.4.3. Thực trạng quản lý hình thức giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm .......77 2.4.4. Thực trạng quản lý phương pháp giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm..79 2.4.5. Quản lý hoạt động giảng dạy của giảng viên và các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm ......................................................................................80 2.4.6. Thực trạng quản lý hoạt động học tập, rèn luyện kỹ năng mềm của sinh viên sư phạm ....................................................................................................................................83 2.4.7. Thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm .......................................................................................................................84 2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam......86 2.5.1. Thực trạng yếu tố chuẩn đầu ra ngành đào tạo của các trường đại học sư phạm..87 2.5.2. Thực trạng yếu tố nhận thức, nhu cầu, thái độ, động cơ rèn luyện, học tập của sinh viên ở các trường đại học sư phạm ...................................................................................88 2.5.3. Thực trạng yếu tố nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng mềm của các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên.................................89 2.5.4. Thực trạng của yếu tố năng lực các lực lượng tham gia hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên...............................................................................................................89 2.5.5. Thực trạng ảnh hưởng của yếu tố chương trình, nội dung giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ở các trường đại học sư phạm .....................................................................90
viii 2.5.6. Thực trạng ảnh hưởng của các điều kiện đảm bảo hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên tại các trường đại học sư phạm ..........................................................91 2.6. Đánh giá chung về thực trạng hoạt động giáo dục kỹ năng mềm và quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm............................................................................................... 93 2.6.1. Những ưu điểm và hạn chế của thực trạng hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm................................................................................93 2.6.2. Những ưu điểm và hạn chế của thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm................................................................................................94 2.6.3. Nguyên nhân của những hạn chế.............................................................................97 Kết luận chương 2......................................................................................... 99 Chương 3 GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC KỸ NĂNG MỀM CHO SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VIỆT NAM. 101 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp .......................................................... 101 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính pháp lý............................................................................101 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa...........................................................................101 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ..........................................................................101 3.2. Giải pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên các trường đại học sư phạm Việt Nam .................................................. 102 3.2.1. Giải pháp pháp 1: Thiết kế và xây dựng khung kỹ năng mềm cốt lõi dành cho sinh viên sư phạm đáp ứng chuẩn đầu ra và nhu cầu thực tiễn..............................................102 3.2.2. Giải pháp 2: Tiếp tục đa dạng hóa hình thức, phương pháp tổ chức giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm phù hợp với thực tiễn đào tạo...................................109 3.2.3. Giải pháp 3: Xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, giảng viên và các lực lượng tham gia công tác giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên ..................................................114 3.2.4. Giải pháp 4: Tiếp tục đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên đảm bảo tính trung thực............................................................119 3.2.5. Giải pháp 5: Đẩy mạnh việc thực hiện lồng ghép giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên thông qua hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm......................................138 3.2.6. Giải pháp 6: Phối hợp chặt chẽ hơn nữa với các cơ sở giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên..............................................139 3.3. Khảo sát tính cần thiết và khả thi của các giải pháp......................141 3.3.1. Khảo sát tính cần thiết của các giải pháp................................................................141
ix Nhận xét: Nhìn chung tính cấp thiết của các giải pháp đề xuất được các giảng viên và cán bộ quản lý đánh giá ở mức độ rất cấp thiết, trong đó: Cán bộ quản lý và giảng viên ở cả 4 trường đại học sư phạm đánh giá thứ hạng mức độ cấp thiết của các giải pháp không giống nhau hoàn toàn nhưng cũng có đến 4 giải pháp đạt được sự tương đồng trong đánh giá thứ hạng. Điều này cho thấy, hầu hết các lãnh đạo nhà trường mới chú trọng đến hoạt động GD KNM và quản lý hoạt động GD KNM cho sinh viên trong khuôn khổ các hoạt động nhà trường, chưa quan tâm và chú trọng đến việc phối hợp với các đơn vị liên quan bên ngoài nhà trường, đặc biệt là các cơ sở giáo dục, nơi sẽ sử dụng sản phẩm mà mình đào tạo. ....................................................................................................................143 3.3.2. Khảo sát mức độ khả thi của các giải pháp...........................................................143 3.3.3. Thử nghiệm giải pháp: Lồng ghép giáo dục kỹ năng mềm thông qua hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm.................................................................................146 Nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động GD KNM nói chung và hoạt động GD KNM cho SV SP ở các trường đại học Việt Nam đào tạo ngành GV phổ thông nói riêng, cần phải vận đụng đồng bộ nhiều giải pháp: 1)Thiết kế và xây dựng Khung kỹ năng mềm cốt lõi dành cho SV SP đáp ứng chuẩn đầu ra và yêu cầu của thực tiễn; 2) Tiếp tục đa dạng hóa hình thức, phương pháp tổ chức giáo dục kỹ năng mềm cho SV SP phù hợp với thực tiễn đào tạo; 3) Xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, giảng viên và các lực lượng tham gia công tác giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên; 4)Đẩy mạnh việc đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục kỹ năng mềm cho SV SP đảm bảo tính trung thực; 5) Đẩy mạnh thực hiện việc lồng ghép giáo dục kỹ năng mềm cho SV SP thông qua hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm; 6) Phối hợp với các cơ sở giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên. Song, trong điều kiện chế của thời gian và phạm vi nghiên cứu cũng như thực hiện luận án, tác giả không có điều kiện thử nghiệm tất cả các giải pháp trên. Trong chương trình đào tạo của khoa Giáo dục tiểu học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, có một số hoạt động ngoại khóa phù hợp cho việc thử nghiệm giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động GD KNM cho SV SP mà luận án luận án đang nghiên cứu, đồng thời, được sự cho phép của khoa Giáo dục tiểu học của trường, tác giả luận án có cơ hội được thử nghiệm việc xây dựng đổi mới phương pháp GD KN làm việc nhóm cho SV SP thông qua hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm đối với 60 sinh viên năm thứ 2, khoa Giáo dục tiểu học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh..................................................146 Trong chương trình hoạt động ngoại khóa kết hợp lồng ghép với đổi mới phương pháp giáo dục kỹ năng mềm theo hướng lồng ghép giáo dục kỹ năng làm việc nhóm cho SV thông qua hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm, tác giả luận án đã phát phiếu
x hỏi khảo sát trước (phụ lục 6) và sau khi thử nghiệm (phụ lục 7), sau đó dùng phần mềm xử lý số liệu theo. Toàn bộ quá trình đó được chia làm nhiều giai đoạn (tiểu mục 3.3.3.3). ............................................................................................................................................147 Kết luận chương 3....................................................................................... 153 Từ việc nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên tại Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Trường Sư phạm - Đại học Vinh. Trên cơ sở các nguyên tắc: đảm bảo tính kế thừa, đảm bảo tính pháp lý, đảm bảo tính đồng bộ, tác giả đã đưa ra 06 giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên: 1)Thiết kế và xây dựng Khung kỹ năng mềm cốt lõi dành cho sinh viên sư phạm đáp ứng chuẩn đầu ra và yêu cầu của thực tiễn; 2) Tiếp tục đa dạng hóa hình thức, phương pháp tổ chức giáo dục kỹ năng mềm cho SV SP phù hợp với thực tiễn đào tạo; 3) Xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, giảng viên và các lực lượng tham gia công tác giáo dục kỹ năng mềm cho SV SP; 4) Tiếp tục đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên đảm bảo tính trung thực; 5) Đẩy mạnh việc thực hiện việc lồng ghép giáo dục kỹ năng mềm cho thông qua hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm; 6) Phối hợp chặt chẽ hơn nữa với các cơ sở giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên. Ở mỗi giải pháp đề xuất, tác giả cũng đã nêu mục đích, ý nghĩa; chỉ ra nội dung, cách thức triển khai, đồng thời chỉ ra những điều kiện để thực hiện mỗi giải pháp. Với thực trạng đó, việc triển khai và áp dụng các giải pháp trên một cách đồng bộ, sẽ giúp cho các trường đại học sư phạm này nâng cao hiệu quả và chất lượng quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên..................................................153 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................. 154 1. Kết luận................................................................................................ 154 2. Khuyến nghị......................................................................................... 156 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 159 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ...............167 PHỤ LỤC
xi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nội dung 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 CSVC Cơ sở vật chất 3 ĐH Đại học 4 ĐT Đào tạo 5 ĐHSP Đai học sư phạm 6 GD Giáo dục 7 GV Giảng viên 8 KN Kỹ năng 9 KNM Kỹ năng mềm 10 QLGD Quản lý giáo dục 11 SV Sinh viên 12 SP Sư phạm
xii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Kỹ năng mềm cốt lõi của sinh viên sư phạm..............................30 Bảng 2.1a. Đội ngũ cán bộ viên chức, người lao động Trường Đại học Sư phạm Hà Nội................................................................ 48 Bảng 2.1b. Bảng kỹ năng mềm có thể được đào tạo theo các học phần [27] ........................................................................................................................ 49 Bảng 2.2. Độ tin cậy của thang đo hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên.................................................................................................. 54 Bảng 2.3. Độ tin cậy của thang đo quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên.................................................................................................. 55 Bảng 2.4. Đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên và SV về thực trạng mục tiêu giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên............................................ 56 Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL, GV và SV về thực trạng nội dung giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm............................................ 58 Bảng 2.6. Đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên về thực trạng thực hiện kỹ năng mềm của sinh viên.......................................................... 59 Bảng 2.7. Đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên về thực trạng thực hiện các hình thức giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm. . .62 Bảng 2.8. Đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên và SV về thực trạng thực hiện phương pháp giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm. . .65 Bảng 2.9. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng hoạt động giảng dạy của giảng viên và các lực lượng tham gia giáo dục KNM cho SV SP.................................................................................................................... 66 Bảng 2.10. Đánh giá của sinh về thực trạng giảng dạy của giảng viên và các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm 68 Bảng 2.11. Đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên và sinh viên về thực trạng hoạt động học tập, rèn luyện kỹ năng mềm của sinh viên.................................................................................................. 70 Bảng 2.12. Đánh giá của cán bộ quản lý, giảng viên, sinh viên về thực trạng thực hiện hoạt động kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục KNM cho SV............................................................................................................ 71
xiii Bảng 2.13. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng quản lý xây dựng và thực hiện mục tiêu giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên......73 Bảng 2.14. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng quản lý nội dung giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm............................75 Bảng 2.15. Cán bộ quản lý và giảng viên đánh giá thực trạng quản lý hình thức giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm........................... 77 Bảng 2.16. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng quản lý phương pháp giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm....................79 Bảng 2.17. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng quản lý hoạt động giảng dạy của giảng viên và các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên sư phạm........................................................... 80 Bảng 2.18. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng quản lý hoạt động học tập, rèn luyện kỹ năng mềm của sinh viên.......................... 83 Bảng 2.19. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng quản lý kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên..........84 Bảng 2.20. Đánh giá của cán bộ quản lý và giảng viên về thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động GD KNM cho SV tại các trường ĐHSP Việt Nam.................................................................... 86 Bảng 3.1. Tiêu chí đánh giá kỹ năng tự nhận thức của sinh viên............120 Bảng 3.2. Tiêu chí đánh giá kỹ năng làm việc theo nhóm của sinh viên. 122 Bảng 3.3. Tiêu chí đánh giá kỹ năng quản lý thời gian của sinh viên.....125 Bảng 3.4. Tiêu chí đánh giá kỹ năng giao tiếp của sinh viên....................127 Bảng 3.5. Tiêu chí đánh giá kỹ năng lãnh đạo bản thân của sinh viên. . .130 Bảng 3.6. Tiêu chí đánh giá kỹ năng kiểm soát cảm xúc của sinh viên...132 Bảng 3.7. Tiêu chí đánh giá kỹ năng quản lý cảm xúc của sinh viên......133 Bảng 3.8. Tiêu chí đánh giá kỹ năng giả quyết xung đột của sinh viên...135 Bảng 3.9. Tiêu chí đánh giá kỹ năng sáng tạo của sinh viên....................136
xiv Bảng 3.10. Kết quả khảo sát tính cấp thiết của các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên...........142 Bảng 3.11. Kết quả khảo sát tính khả thi của các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên..........................144 Bảng 3.12. So sánh về kĩ năng làm việc nhóm của sinh viên giữa trước và sau khi tham gia hoạt động ngoại khóa và hoạt động trải nghiệm (Nguồn: khảo sát do tác giả thực hiện tháng 9/2023 và tháng 04/2024). .149
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại toàn cầu hóa ngày càng sâu rộng, sự cạnh tranh giữa các quốc gia ngày càng gay gắt thì việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực càng trở thành vấn đề quan trọng. Nhận định về chất lượng lao động, năng suất và kỹ năng của người lao động Việt Nam, Tổ chức Lao động Quốc tế - ILO đã thẳng thắn chỉ ra: “Chất lượng lao động thấp, thiếu kỹ năng mềm khiến năng suất lao động thấp, chỉ bằng 1/5 Singapore, 1/5 Malaysia và 2/5 so với Thái Lan làm cho thu nhập của người Việt Nam vào loại thấp nhất Châu Á” với nhận định: “Nguồn lao động trẻ và dồi dào đã mở ra cho Việt Nam nhiều cơ hội, nhưng đáng tiếc là trình độ kỹ năng và chuyên môn thấp của người lao động lại cản trở Việt Nam nắm bắt những cơ hội không dễ dàng có được ấy” [63]. Kỹ năng mềm (KNM) thuộc nhóm kỹ năng xã hội, cùng với các kỹ năng chuyên ngành trong đào tạo giáo viên, tạo thành một hệ thống những kỹ năng giúp giáo viên, sinh viên (SV) sư phạm (SP) trường đại học sư phạm (ĐHSP) phát triển phẩm chất, năng lực theo mô hình nhân cách nhà giáo. Nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục và đội ngũ nhà giáo có vai trò thiết yếu trong sứ mệnh ươm mầm nhân tài cho quốc gia, do vậy, Nghị quyết 29 của Chính phủ về Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo đã nêu: Ngành giáo dục cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học” [8]. Bởi, Trường học tốt cần có thầy giáo giỏi mới bồi dưỡng được trò giỏi, chỉ có trì giỏi mới nâng cao phẩm chất con người, từ đó nâng cao sức cạnh tranh của quốc gia. Nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của các trường sư phạm là đào tạo và bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ của “nghề” dạy học, trong đó có hoạt động giáo dục KNM cho SV SP. Đây chính là hoạt động nhằm hình thành và phát triển những thói quen, hành vi, thái độ tích cực, lành mạnh trong việc ứng xử các tình huống SP của nghề nghiệp, qua đó, hoàn thiện nhân cách và định hướng phát triển bản thân tốt dựa trên các nền tảng giá trị sống của nghề giáo. Hoạt động này có tính đặc thù và khác biệt so với các lĩnh vực đào tạo khác từ nội dung, hệ thống lý thuyết đến phương thức tổ chức. Thực tế cho thấy, một SV SP giỏi về kiến thức chuyên ngành (học thuật) và nghiệp vụ sư phạm chưa hẳn đã có đầy đủ phẩm chất năng lực nghề nghiệp của nhà
2 giáo. Để hình thành phát triển năng lực nghề nghiệp nhà giáo, thì nhóm kỹ năng xã hội (bao gồm những yếu tố liên quan đến mặt cảm xúc, ngôn ngữ, thái độ…) cần giữ vai trò trọng số cao nhằm nuôi dưỡng giá trị, cốt cách, lòng trắc ẩn của nhà giáo. SV SP là giáo viên tương lai, là trụ cột tương lai của nền giáo dục quốc gia, lực lượng này với đặc thù công việc làm “làm thầy”, “người gieo” chữ, truyền thụ kiến thức…, nên “sản phẩm” lao động của họ sẽ lan tỏa nhiều lĩnh vực ngành nghề khác thông qua hoạt động giáo dục. Do đó, để có đủ “nội lực” nhằm tiến hành hiệu quả công cuộc đổi mới này, sinh viên sư phạm, là người làm công tác giáo dục tương lai phải được trang bị nhiều kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng mềm để hoàn thành tốt nhiệm vụ giáo dục, vừa dạy kiến thức, vừa phát triển nhân cách cho các thế hệ học sinh. Mặc dù, các trường đại học sư phạm đã quan tâm, chú trọng và tổ chức thực hiện chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục, chú trọng hình thành, phát triển năng lực nghề nghiệp cùng với KNM cần thiết cho SV. Tuy nhiên, hoạt động này chưa thực sự hiệu quả, bởi, “Hiện nay, nhiều chương trình giáo dục kỹ năng mềm còn thả nổi ngay từ khâu biên soạn, thẩm định dẫn đến việc sinh viên học xong không áp dụng được vào thực tiễn. Chương trình ở nhiều trường xây dựng không đúng quy chuẩn, tài liệu tham khảo không được thẩm định, thậm chí sử dụng tài liệu vi phạm bản quyền”; “Điều đáng nói là hiện nay, các tiết học kỹ năng mềm bị cắt bỏ một cách vô tội vạ, từ 10 tiết học chuyên sâu có nơi chuyển thành 5 kỹ năng dạy trong một buổi”[64]. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến trong nhiều năm qua, một bộ phận không nhỏ SV SP ra trường chủ yếu mới được trang bị kiến thức chuyên môn, mà thiếu các kỹ năng SP và KNM để trở thành người GV tốt, điều đó, ảnh hưởng đến chất lượng GD. Nguyên nhân sâu xa của tình trạng trên xuất phát từ công tác quản lý của các trường ĐHSP vẫn chủ yếu thiên về trang bị lý luận và xem nhẹ giáo dục kỹ năng nghề nghiệp; hình thức, phương pháp giáo dục kỹ năng mềm cho sinh viên còn nhiều hạn chế; các lực lượng tham gia giáo dục kỹ năng mềm chưa có nhận thức đầy đủ, đúng đắn về tầm quan trọng của việc trang bị giáo dục kỹ năng mềm; công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động, kết quả giáo dục kỹ năng mềm chưa được chú trọng, còn mang tính hình thức. Đã có nhiều công trình nghiên cứu công bố, tổng hợp xác định một số đặc điểm KNM (gồm: tích hợp tính toàn diện, không phải bẩm sinh, vận dụng linh hoạt, phản ánh nét riêng cá nhân, liên nhân cách và liên ngành/nhiều lĩnh vực…), đồng