Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:223

Thêm vào BST

Báo xấu

16
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đề xuất một số giải pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS theo hướng phát triển năng lực học sinh, góp phần phát triển năng lực Tiếng Anh của HS THCS, nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng dạy và học môn Tiếng Anh cấp THCS của TP Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- VƯƠNG HỒNG HẠNH QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- VƯƠNG HỒNG HẠNH QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÃ SỐ: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG YẾN TS. NGUYỄN THỊ THANH HÀ NỘI - 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tư liệu có nguồn gốc rõ ràng, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực, chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào của các tác giả khác. Tác giả luận án Vương Hồng Hạnh
ii LỜI CẢM ƠN Nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến và TS. Nguyễn Thị Thanh đã tận tình hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ nghiên cứu sinh trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Nghiên cứu sinh xin trân trọng cảm ơn các Thầy, Cô trong các Hội đồng từ bảo vệ đề cương đến bảo vệ cấp Học viện đã có nhiều góp ý quý báu giúp nghiên cứu sinh bổ sung trong quá trình thực hiện luận án. Nghiên cứu sinh xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô, Viên chức của Học viện Quản lý Giáo dục đã hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho nghiên cứu sinh hoàn thành khoá học. Nghiên cứu sinh trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hà Nội, Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ban Giám hiệu, giáo viên các trường THCS trên địa bàn thành phố Hà Nội đã cộng tác, hỗ trợ trong quá trình khảo sát thực tiễn, cũng như cung cấp các tài liệu liên quan và đặc biệt tạo điều kiện cho nghiên cứu sinh tiến hành thử nghiệm theo đề xuất của luận án. Xin tri ân sự khích lệ, chia sẻ và ủng hộ nhiệt tình của gia đình, bạn bè và đồng nghiệp trong suốt thời gian nghiên cứu sinh học tập và hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận án Vương Hồng Hạnh
iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ đầy đủ CT Chương trình CTPT Chương trình phổ thông CTGDPT Chương trình giáo dục phổ thông CBQL Cán bộ quản lý CMHS Cha mẹ học sinh CNTT Công nghệ thông tin ĐTB Điểm trung bình CSVC Cơ sở vật chất GD Giáo dục GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông GV Giáo viên HĐDH Hoạt động dạy học HS Học sinh NL Năng lực PPDH Phương pháp dạy học PTNL Phát triển năng lực QL Quản lý QLDH Quản lý dạy học TBDH Thiết bị dạy học THCS THCS TP Thành phố
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................................ iii MỤC LỤC iv DANH MỤC BẢNG ....................................................................................................... vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................................. viii MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ............................................................................................................. 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ................................................................................ 9 1.1.1. Các nghiên cứu về dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh .............................................................................................................. 9 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường phổ thông theo hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................ 14 1.1.3. Khái quát kết quả chủ yếu của các công trình đã công bố và những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết .................................................................. 17 1.2. Các khái niệm cơ bản ........................................................................................... 20 1.2.1. Khái niệm năng lực, năng lực học sinh trung học cơ sở, chuẩn năng lực Tiếng Anh của học sinh trung học cơ sở ................................................................. 20 1.2.2. Dạy học Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực ...................................... 23 1.2.3. Quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực .................. 24 1.3. Yêu cầu đổi mới dạy học môn Tiếng Anh và quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực .......................................................................... 25 1.3.1. Đặc điểm môn Tiếng Anh trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 ........ 25 1.3.2. Năng lực Tiếng Anh cần đạt đối với học sinh trung học cơ sở ....................... 26 1.3.3. Một số yêu cầu đối với dạy học và quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực ....................................................................................... 27 1.4. Dạy học môn Tiếng Anh ở các trường trung học cơ sở theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................................ 28 1.4.1. Mục tiêu và yêu cầu cần đạt trong dạy học môn Tiếng Anh ở trường trung học cơ sở theo hướng phát triển năng lực học sinh......................................... 28 1.4.2. Nội dung dạy học môn Tiếng Anh cấp trung học cơ sở theo hướng phát triển năng lực học sinh ........................................................................................... 29 1.4.3. Phương pháp và hình thức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ...... 30 1.4.4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh ....... 32 1.4.5. Điều kiện, nguồn lực để dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................................................... 34
v 1.5. Quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở trường trung học cơ sở theo hướng phát triển năng lực học sinh ....................................................................................... 35 1.5.1. Quản lý thực hiện mục tiêu, nội dung chương trình dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh .................................................................... 35 1.5.2. Quản lý thực hiện phương pháp, hình thức dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh ......................................................................... 36 1.5.3. Quản lý thực hiện kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh ................................................................. 37 1.5.4. Quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh .................. 38 Kết luận chương 1 ......................................................................................................... 43 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ...................................................................... 44 2.1. Kinh nghiệm quốc tế ............................................................................................ 44 2.2. Khái quát đặc điểm giáo dục cấp trung học cơ sở trên địa bàn thành phố Hà Nội .......................................................................................................................... 46 2.3. Tổ chức khảo sát thực trạng ................................................................................ 48 2.3.1. Giới thiệu về khảo sát thực trạng................................................................... 48 2.3.2. Kết quả khảo sát ........................................................................................... 51 2.4. Đánh giá chung thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng Anh của các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội ............................................................... 107 2.4.1. Kết quả và nguyên nhân của kết quả ........................................................... 107 2.4.2. Hạn chế, tồn tại và nguyên nhân ................................................................. 109 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 113 Chương 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH .................................................................... 114 3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp ............................................................................. 114 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo đáp ứng yêu cầu dạy học trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 .............................................................................................. 114 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo phù hợp với đặc trưng môn Tiếng Anh ....................... 115 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả khi triển khai thực hiện ......................... 115 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ, hệ thống................................................ 115 3.2. Đề xuất giải pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................................................................................ 116 3.2.1. Giải pháp 1: Nâng cao nhận thức về vai trò của việc dạy và học môn Tiếng Anh và năng lực sử dụng Tiếng Anh trong học tập và cuộc sống ................ 116
vi 3.2.2. Giải pháp 2: Nâng cao năng lực giáo viên về xây dựng kế hoạch dạy học môn Tiếng Anh theo mục tiêu phát triển NLHS .................................................... 118 3.2.3. Giải pháp 3: Chỉ đạo thực hiện dạy học môn Tiếng Anh bằng các phương pháp, hình thức phù hợp đặc trưng và đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh ................................................................................................ 121 3.2.4. Giải pháp 4: Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo yêu cầu dạy học phát triển năng lực học sinh ............................... 124 3.2.5. Giải pháp 5: Xây dựng môi trường sử dụng Tiếng Anh thông qua dạy học tích hợp, hoạt động trải nghiệm và hợp tác quốc tế......................................... 127 3.2.6. Giải pháp 6: Tổ chức bồi dưỡng cho giáo viên dạy môn Tiếng Anh ở các trường THCS thành phố Hà Nội về dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh ......................................................................................................... 130 3.2.7. Giải pháp 7: Tăng cường cơ sở vật chất và thiết bị thiết yếu phục vụ dạy học môn Tiếng Anh theo hướng phát triển năng lực học sinh................................ 133 3.3. Mối quan hệ giữa các giải pháp ......................................................................... 135 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các giải pháp ................................. 137 3.4.1. Mục đích trưng cầu ý kiến .......................................................................... 137 3.4.2. Nội dung trưng cầu ý kiến........................................................................... 137 3.4.3. Phương pháp trưng cầu ý kiến..................................................................... 138 3.4.4. Đối tượng trưng cầu ý kiến ......................................................................... 138 3.4.5. Kết quả đánh giá tính cần thiết và tính khả thi của từng giải pháp ............... 138 3.5. Thử nghiệm một giải pháp ................................................................................. 145 3.5.1. Mục đích, giới hạn, phương pháp, tiến trình thử nghiệm ............................. 145 3.5.2. Kết quả thử nghiệm .................................................................................... 150 Kết luận chương 3 ....................................................................................................... 159 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................. 160 1. Kết luận .................................................................................................................. 160 2. Khuyến nghị............................................................................................................ 161 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 165 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ................................. 172 PHỤ LỤC
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Khách thể tham gia khảo sát ....................................................................... 49 Bảng 2.2. Một số thông tin về khách thể nghiên cứu ................................................... 50 Bảng 2.3. Mức độ sử dụng các hình thức dạy học của GV nói chung .......................... 64 Bảng 2.4. Mức độ sử dụng các hình thức dạy học của GV theo thâm niên công tác .... 66 Bảng 2.5. Mức độ sử dụng các hình thức dạy học của GV do GV và HS đánh giá ...... 66 Bảng 3.1. Tổng hợp các đối tượng khảo sát .............................................................. 138 Bảng 3.2. Tỷ lệ phần trăm GV đánh giá tính cần thiết của các giải pháp ................... 139 Bảng 3.3. Giá trị trung bình của GV đánh giá tính cần thiết của các giải pháp .......... 140 Bảng 3.4. Kết quả đánh giá tính khả thi của các giải pháp......................................... 142 Bảng 3.5. Giáo viên tham gia thử nghiệm ................................................................. 146 Bảng 3.6. Kết quả tự đánh giá của GV trước thử nghiệm .......................................... 151 Bảng 3.7. Kết quả tự đánh giá của GV sau thử nghiệm ............................................. 154 Bảng 3.8. Mức độ hài lòng của GV về quản lý hoạt động bồi dưỡng của CBQL ....... 157
viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Mô hình năng lực của Rudolf Tippelt và cộng sự ............................ 21 Biểu đồ 2.1. Nhận định của GV về mục tiêu quan trọng nhất sau khi hoàn thành chương trình môn Tiếng Anh THCS cho HS ......................... 52 Biểu đồ 2.2. Mức độ thành thạo 4 kĩ năng của HS theo khu vực ......................... 55 Biểu đồ 2.3. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học do GV tự đánh giá và GV đánh giá đồng nghiệp........................................................... 58 Biểu đồ 2.4. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học của GV theo khu vực ....... 59 Biểu đồ 2.5. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học của GV theo thâm niên công tác................................................................................... 60 Biểu đồ 2.6. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học do HS và GV đánh giá..... 62 Biểu đồ 2.7. Mức độ sử dụng các hình thức kiểm tra, đánh giá HS của GV nói chung ........................................................................................ 67 Biểu đồ 2.8. Mức độ sử dụng các hình thức kiểm tra, đánh giá HS của GV theo thâm niên công tác .................................................................. 68 Biểu đồ 2.9. Mức độ đáp ứng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của nhà trường theo đánh giá của GV từng khu vực ................................................ 70 Biểu đồ 2.10. Mức độ đáp ứng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của nhà trường theo đánh giá của GV có thâm niên công tác khác nhau .................. 70 Biểu đồ 2.11. Mức độ đáp ứng cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của nhà trường do HS và GV đánh giá .................................................................... 71 Biểu đồ 2.12. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học của CBQL nói chung ...................................................................... 73 Biểu đồ 2.13. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học của CBQL theo khu vực ................................................................. 74 Biểu đồ 2.14. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học của CBQL theo thâm niên công tác................................................. 75 Biểu đồ 2.15. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học do CBQL và GV đánh giá ............................................................... 76 Biểu đồ 2.16. Mức độ hiệu quả các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học của CBQL nói chung ...................................................................... 77
ix Biểu đồ 2.17. Mức độ hiệu quả các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học của CBQL theo khu vực ................................................................. 78 Biểu đồ 2.18. Mức độ hiệu quả các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học của CBQL theo thâm niên công tác................................................. 79 Biểu đồ 2.19. Mức độ hiệu quả các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học do CBQL và GV đánh giá ............................................................... 80 Biểu đồ 2.20. Mức độ thực hiện và hiệu quả thực hiện các nội dung trong quản lý mục tiêu dạy học nói chung ........................................................ 81 Biểu đồ 2.21. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý nội dung dạy học của CBQL nói chung ...................................................................... 82 Biểu đồ 2.22. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý nội dung dạy học của CBQL theo khu vực ................................................................. 83 Biểu đồ 2.23. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý nội dung dạy học của CBQL theo thâm niên công tác................................................. 85 Biểu đồ 2.24. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý nội dung dạy học do CBQL và GV đánh giá ............................................................... 86 Biểu đồ 2.25. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý phương pháp, hình thức dạy học của CBQL nói chung ......................................................... 88 Biểu đồ 2.26. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý phương pháp, hình thức dạy học của CBQL theo khu vực .................................................... 89 Biểu đồ 2.27. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý phương pháp, hình thức dạy học của CBQL theo thâm niên công tác.................................... 90 Biểu đồ 2.28. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý phương pháp, hình thức dạy học do CBQL và GV đánh giá.................................................. 91 Biểu đồ 2.29. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá của CBQL nói chung .................................................. 93 Biểu đồ 2.30. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá của CBQL theo khu vực ............................................. 95 Biểu đồ 2.31. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá của CBQL theo thâm niên công tác ............................ 96 Biểu đồ 2.32. Mức độ thực hiện các nội dung trong quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá do CBQL và GV đánh giá .......................................... 96
x Biểu đồ 2.33. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của CBQL nói chung ......................................................... 97 Biểu đồ 2.34. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của CBQL theo khu vực .................................................... 98 Biểu đồ 2.35. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của CBQL theo thâm niên công tác.................................... 99 Biểu đồ 2.36. Mức độ thực hiện các hoạt động quản lý cơ sở vật chất, thiết bị dạy học do CBQL và GV đánh giá................................................ 101 Biểu đồ 2.37. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học theo đánh giá của CBQL nói chung ...................................................... 102 Biểu đồ 2.38. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến QLDH theo đánh giá của CBQL từng khu vực ..................................................................... 103 Biểu đồ 2.39. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến QLDH theo đánh giá của CBQL với thâm niên công tác khác nhau ...................................... 104 Biểu đồ 2.40. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến công tác QLDH do CBQL và GV đánh giá.................................................................. 105 Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả khảo nghiệm giữa tính cần thiết, tính khả thi của các giải pháp luận án đề xuất .................................................. 144 Biểu đồ 3.2. So sánh các nội dung phát triển năng lực giao tiếp bằng Tiếng Anh trước và sau thử nghiệm ........................................................ 153 Biểu đồ 3.3. Tự đánh giá của GV ở mức 5 (mức cao nhất) của từng nội dung... 155 Biểu đồ 3.4. Điểm bài đánh giá năng lực của GV trước và sau thử nghiệm ....... 155
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, cùng với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đặt ra cho con người phải biết sử dụng ngôn ngữ Tiếng Anh như một công cụ, phương tiện giao tiếp hàng ngày. Tiếng Anh được dạy trong CTGD PT sẽ trở thành công cụ giao tiếp quốc tế quan trọng, giúp HS làm giàu tri thức khoa học và hiểu biết đa dạng văn hoá, từ đó đẩy nhanh hội nhập quốc tế. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã nhấn mạnh “Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thu hút và trọng dụng nhân tài… chủ động và tích cực hội nhập quốc tế toàn diện, sâu rộng, có hiệu quả…” [9, tr.6,9]. Vì vậy, cần “Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục… ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn”. Theo CTGDPT 2018 [6], Tiếng Anh là ngoại ngữ 1 và là môn học bắt buộc từ lớp 3 đến lớp 12, giúp HS hình thành và phát triển năng lực giao tiếp bằng Tiếng Anh, và các năng lực chung. Thông qua học tập môn Tiếng Anh, trên cơ sở tìm hiểu các nền văn hóa, giúp học sinh có hiểu biết về các quốc gia dân tộc, hình thành ý thức công dân toàn cầu để sống và làm việc hiệu quả hơn; để học tập tốt các môn học khác cũng như để phát triển năng lực học tập suốt đời. Mục tiêu dạy học môn Tiếng Anh ở cấp THCS là “Tiếp tục giúp HS hình thành và phát triển NL giao tiếp, đồng thời phát triển NL tư duy và nâng cao sự hiểu biết của HS về văn hoá, xã hội của các quốc gia trên thế giới cũng như hiểu biết sâu hơn về văn hoá, xã hội của dân tộc mình” [6]. Để thực hiện mục tiêu đó, CTGDPT 2018 đã đề cập đường hướng chủ đạo trong CTGDPT môn Tiếng Anh là đường hướng giao tiếp, nhấn mạnh việc hình thành và phát triển NL giao tiếp của HS, lấy người học làm trung tâm, quy định các hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS. Để thực hiện tốt CTGDPT 2018, vai trò quản lý rất quan trọng. Các CBQL nhà trường cần hiểu rõ chương trình giáo dục từng cấp học, quán triệt các quan điểm chỉ đạo, văn bản hướng dẫn thực hiện chương trình để chỉ đạo giáo viên, học sinh và các bên liên quan thực hiện đúng yêu cầu. Trong quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở cấp THCS hiện nay, CBQL trường học vừa phải thực hiện quản lý dạy học Tiếng Anh theo CTGDPT 2018 ở các lớp đầu cấp bắt đầu từ năm học
2 2021-2022 và ở các lớp cuối cấp theo CTGDPT 2006. Trong quản lý dạy học Tiếng Anh theo cả hai chương trình này đều yêu cầu GV, HS thực hiện theo đường hướng giao tiếp để phát triển năng lực cho HS đáp ứng yêu cầu. Trong thời gian qua, việc dạy học Tiếng Anh ở các trường phổ thông đã có những chuyển biến tích cực. Với các chính sách ưu tiên trong tuyển sinh vào trường THPT, vào các trường đại học, cao đẳng trong đó có ưu tiên tuyển HS có NL ngoại ngữ, năng lực Tiếng Anh tốt, tạo động lực thúc đẩy việc dạy, việc học Tiếng Anh trong các nhà trường, cơ sở giáo dục. Tuy nhiên, do quy định ưu tiên của trong tuyển sinh hầu hết đều đề cập đến việc học sinh có chứng chỉ Tiếng Anh IELTS, TOEIC, TOEFL dẫn đến việc dạy học có xu hướng giúp học sinh đạt các chứng chỉ này ở mức tốt nhất có thể mà chưa quan tâm đúng mức đến yêu cầu thực hiện chương trình giáo dục cấp học. Việc quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh trong các nhà trường, cơ sở giáo dục cũng chưa bao quát tốt các tác động bên ngoài nhằm có cách thức quản lý phù hợp. Thành phố Hà Nội là trung tâm văn hóa, chính trị, giáo dục quốc gia. Công tác dạy học môn Tiếng Anh cũng đã được các cấp quan tâm, chỉ đạo thực hiện, một số hoạt động nổi bật như: Thành lập Ban chỉ đạo thực hiện Đề án dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống các trường học của Hà Nội, giai đoạn 2011 – 2020 [56], Kế hoạch dạy và học ngoại ngữ trong các trường phổ thông, trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên trên địa bàn TP. Hà Nội đến năm 2025 [57]. Tuy nhiên, việc dạy học môn Tiếng Anh ở các trường phổ thông tại TP. Hà Nội vẫn tồn đọng một số vấn đề như: phát triển năng lực HS chưa đáp ứng mục tiêu môn học, chưa phát triển được các năng lực chung, các năng lực chuyên biệt gắn với môn học và lĩnh vực học tập, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của học sinh...[57, 58]. Bên cạnh đó, hoạt động dạy và học chỉ chú trọng ngữ pháp, ứng thí; các kĩ năng nghe-nói, thảo luận không được thường xuyên thực hành… giao tiếp, năng lực sáng tạo, kĩ năng tư duy, suy luận, kĩ năng phản biện... dần bị xem nhẹ hoặc bỏ qua [55] … Những hạn chế này do nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân quản lý dạy học môn Tiếng Anh chưa hiệu quả, cần tìm cách khắc phục nguyên nhân này. Hiện nay, các nghiên cứu về dạy và học, quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh đã được quan tâm theo cấp bậc học, theo đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án. Kết quả nghiên cứu phần nào luận giải được vấn đề lý luận, thực tiễn và đề
3 xuất giải pháp, khuyến nghị về dạy-học và quản lý dạy học môn Tiếng Anh. Tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu đi sâu phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp QLDH môn Tiếng Anh theo hướng phát triển NL HS ở các trường THCS thành phố Hà Nội. Xuất phát từ những lý do trên, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài luận án của mình là "Quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường trung học cơ sở thành phố Hà Nội theo hướng phát triển năng lực học sinh” nhằm giải quyết vấn đề đặt ra trong thực tiễn quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS tại thành phố Hà Nội. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận quản lý DH môn Tiếng Anh ở các trường phổ thông theo hướng PTNL HS, luận án phân tích thực trạng quản lý việc DH môn Tiếng Anh cấp THCS ở một số trường trên địa bàn thành phố Hà Nội. Từ đó, luận án đề xuất một số giải pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS theo hướng PTNL HS, góp phần phát triển năng lực Tiếng Anh của HS THCS, nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng dạy và học môn Tiếng Anh cấp THCS của TP Hà Nội. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở trường THCS 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS. 4. Câu hỏi nghiên cứu 4.1. Liệt kê các hoạt động mà Hiệu trưởng trường THCS cần tác động đến GV, HS và các lực lượng giáo dục khác để hoạt động dạy học Tiếng Anh được thực hiện theo hướng PTNL HS theo tiếp cận các chức năng quản lý và tiếp cận quản lý các thành tố của quá trình DH Tiếng Anh? 4.2. Thực trạng dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội hiện nay thế nào? Hiệu trưởng các trường THCS của TP Hà Nội đã thực hiện các tác động thế nào trong quản lý dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNL HS?
4 4.3. Hiệu trưởng cần thay đổi và thực hiện các tác động quản lý thế nào để nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS? 5. Giả thuyết khoa học Việc dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội đã có những chuyển biến tích cực, chuyển dần từ dạy học tiếp cận nội dung sang dạy học PTNL HS nhưng chưa triệt để. Việc quản lý dạy học môn Tiếng Anh cũng đã quán triệt đến GV các yêu cầu dạy học theo hướng PTNL HS nhưng còn hạn chế ở một số khâu. Do đó, nếu đề xuất được các giải pháp điều chỉnh việc quản lý dạy học một cách khoa học, hệ thống và phù hợp với thực tiễn thì sẽ nâng cao hiệu quả dạy và học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL HS, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ngoại ngữ, đáp ứng yêu cầu đổi mới GDPT hiện nay. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về QLDH môn Tiếng Anh ở trường THCS theo hướng PTNL HS. 6.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn về QLDH môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS. 6.3. Đề xuất một số giải pháp nhằm quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS theo hướng PTNL HS. 7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Vấn đề quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL HS ở các trường THCS thực hiện chương trình dạy học môn Tiếng Anh 2018. - Về chủ thể nghiên cứu: Chủ thể chính được xác định là Hiệu trưởng trường THCS. -Về thời gian và khách thể khảo sát: Việc điều tra, khảo sát dạy học và quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS được thực hiện tại 04 quận nội thành và 03 huyện ngoại thành trên địa bàn TP Hà Nội, từ năm học 2019-2020 đến năm học 2020-2021. Số lượng khách thể khảo sát chia theo các nhóm như sau: - CBQL: 144 người (gồm CBQL cấp Sở/Phòng GD&ĐT và cấp trường) - GV dạy Tiếng Anh: 360 người - HS: 900 em
5 8. Phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp tiếp cận Tiếp cận hệ thống - cấu trúc Dạy học môn Tiếng Anh là một quá trình có tính hệ thống với các thành tố quan hệ với nhau một cách logic (từ xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung, hình thức, phương pháp dạy học, khai thác sử dụng thiết bị dạy học, đến đánh giá kết quả học tập môn học). Do vậy, vận dụng tiếp cận hệ thống trong nghiên cứu QLDH môn Tiếng Anh ở các trường THCS theo hướng PTNL HS, cần tác động đến các thành tố cấu trúc của quá trình dạy học được thực hiện bởi GV, HS và các lực lượng giáo dục khác, nhằm đạt được mục tiêu dạy học môn học. Hơn thế nữa, quá trình nghiên cứu lý luận, thực tiễn, và đề xuất giải pháp trong luận án cần vận dụng tiếp cận hệ thống nhằm đảm bảo chất lượng nghiên cứu. Tiếp cận chức năng ngôn ngữ trong dạy học ngôn ngữ thứ hai Bối cảnh xã hội là yếu tố gắn liền trong dạy học ngôn ngữ nhằm làm rõ chức năng ngôn ngữ và giao tiếp trực tiếp trong môi trường ngôn ngữ. Để dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL HS, cần quán triệt đến GV có cách tiếp cận khác với truyền thống. Tác động quản lý cần nhấn mạnh cho GV việc HS được sử dụng ngôn ngữ và thể hiện bằng lời nói thay vì chỉ là kiến thức ngôn ngữ”. Tiếp cận phát triển năng lực Tiếp cận PTNL nhấn mạnh NL hành động, hành vi người học hơn là kiến thức. Quản lý dạy học theo tiếp cận này yêu cầu những năng lực chung/đặc thù mà HS cần đạt được sau khi hoàn thành môn học, lớp học, cấp học. Do vậy, quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng Anh ở trường THCS theo hướng PTNL HS cần sự phát triển trong khả năng lĩnh hội kiến thức, kỹ năng và thái độ của HS đối với môn Tiếng Anh, đạt chuẩn NL Tiếng Anh cấp THCS. Trong thực tế, quá trình dạy-học môn Tiếng Anh cần được quan tâm hơn, môi trường và cơ hội giao tiếp bằng Tiếng Anh cần được tăng cường mở rộng. Tiếp cận phức hợp Quá trình nghiên cứu cần kết hợp nhiều tiếp cận, kết hợp tiếp cận quản lý các thành tố trong quá trình dạy học môn Tiếng Anh thông qua thực hiện các chức năng quản lý. Đây là “cách đối xử có tính chất toàn diện, tổng hợp, đồng bộ và cân đối” [47]. Theo đó, các thành tố quá trình dạy học như mục đích, nội dung,
6 phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, phương tiện dạy học, kiểm tra, đánh giá... sẽ gắn bó mật thiết, hỗ trợ cùng phát triển. Hiệu trưởng cần quan tâm, nhận diện đầy đủ các đặc tính, mối liên hệ giữa giáo dục trường học với xã hội, kinh tế, văn hóa. Trong hoạt động dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL, HS thực sự là chủ thể, lĩnh hội kiến thức, hình thành thái độ, rèn luyện các kĩ năng, tiến tới hình thành NL sáng tạo, áp dụng trong cuộc sống. Việc tổ chức hoạt động dạy học Tiếng Anh, đòi hỏi kết hợp giữa GD nhà trường, GD gia đình và GD xã hội. Theo đó, vai trò của Hiệu trưởng sẽ là: người đại diện chức trách hành chính: tổ chức xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường, chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học môn học; người quản lý và lãnh đạo cộng đồng GD: lãnh đạo, dẫn dắt việc dạy học môn Tiếng Anh với các chiến lược dạy học phù hợp để PTNL của HS theo đúng yêu cầu của chương trình GD; là trụ cột sư phạm và việc bồi dưỡng liên tục, nhà canh tân GD, tạo môi trường thúc đẩy sự sáng tạo của GV và HS trong dạy học mông Tiếng Anh [36]. 8.2. Các phương pháp nghiên cứu Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Bao gồm các phương pháp phân tích, tổng hợp, tổng quan tài liệu, tư liệu và các văn bản quy phạm pháp luật, các hướng dẫn và các báo cáo của ngành, các công trình sách, bài báo… liên quan đến dạy học Tiếng Anh và quản lý hoạt động dạy học Tiếng Anh để xây dựng khung lý thuyết của vấn đề nghiên cứu. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Xây dựng và sử dụng hệ thống các mẫu phiếu điều tra đối với 144 CBQL, 360 GV giảng dạy môn Tiếng Anh và cùng tổ chuyên môn với GV Tiếng Anh, 900 HS của 07 quận/huyện bao gồm 04 quận nội thành (Ba Đình, Hoàn Kiếm, Long Biên, Nam Từ Liêm) và 03 huyện ngoại thành (Gia Lâm, Mỹ Đức, Hoài Đức) nhằm khảo sát thực trạng dạy học môn Tiếng Anh theo tiếp cận NL HS và công tác quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL HS ở các trường THCS TP Hà Nội. - Phương pháp phỏng vấn sâu:
7 Tiến hành phỏng vấn sâu một số khách thể là CBQL, GV và cha mẹ HS nhằm làm rõ hơn một số khía cạnh của thực trạng hoạt động dạy học và quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL HS ở các trường THCS TP Hà Nội. - Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia về vấn đề quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo hướng PTNL HS; đánh giá thực trạng cũng như các giải pháp mà luận án đề xuất. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn trong và ngoài nước về dạy học Tiếng Anh (ngôn ngữ thứ hai) và quản lý dạy học Tiếng Anh để kế thừa trong việc đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp với địa bàn TP Hà Nội. - Phương pháp thử nghiệm: Thử nghiệm một giải pháp phù hợp với điều kiện nghiên cứu luận án. - Phương pháp xử lý dữ liệu khảo sát: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý dữ liệu định lượng; kết quả nghiên cứu định lượng được thể hiện bằng bảng, biểu đồ và phân tích kết quả dựa vào các chỉ số thống kê; từ đó đưa ra các nhận định về thực trạng vấn đề nghiên cứu, kết quả đánh giá mức độ cần thiết, khả thi của các giải pháp theo đề xuất. 9. Luận điểm bảo vệ 9.1. Sử dụng tiếp cận quản lý các thành tố của quá trình dạy học Tiếng Anh và tiếp cận các chức năng quản lý sẽ xác định được các hoạt động mà Hiệu trưởng trường THCS cần tác động đến GV, HS và các lực lượng giáo dục khác để hoạt động dạy học Tiếng Anh được thực hiện theo hướng PTNL HS. 9.2. Việc dạy học Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội hiện đã được thực hiện chuyển dần sang dạy học theo hướng PTNL nhưng chưa đáp ứng yêu cầu. GV được phổ biến các yêu cầu dạy học theo hướng PTNL HS, nhưng thực tế hiệu quả tác động từng giai đoạn trong quá trình dạy học môn Tiếng Anh xảy ra nhiều hạn chế như việc thực hiện phương pháp, hình thức dạy học phù hợp với đặc thù dạy học môn Tiếng Anh chưa được áp dụng thường xuyên, các hạn chế trong dạy học môn Tiếng Anh chưa được điều chỉnh kịp thời... 9.3. Có thể nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS nếu Hiệu trưởng quan tâm tổ chức bồi dưỡng cho GV
8 NL dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNL HS; chỉ đạo GV xây dựng và thực hiện kế hoạch bài dạy môn Tiếng Anh, tạo môi trường để PTNL HS phù hợp với đặc thù môn Tiếng Anh; đồng thời chú trọng kiểm tra, điều chỉnh hoạt động dạy học môn Tiếng Anh dựa trên các bằng chứng thực tiễn… 10. Đóng góp mới của luận án - Hệ thống hóa cơ sở lý luận dạy học môn Tiếng Anh, tường minh các khái niệm liên quan, phân tích nội dung quản lý dạy học Tiếng Anh theo hướng PTNL HS, và các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình quản lý. Khung lý luận này sẽ định hướng toàn bộ nghiên cứu, đồng thời góp phần phát triển lý luận QLDH. - Dựa trên khung lý luận về QLDH môn Tiếng Anh cấp THCS, tác giả triển khai khảo sát thực tế ở các trường THCS thuộc 07 quận, huyện của TP Hà Nội. Từ dữ liệu khảo sát; thực trạng dạy học và QLDH môn Tiếng Anh ở các trường THCS tại Hà Nội theo hướng phát triển NLHS, và các yếu tố ảnh hưởng tác động đến quá trình QLDH Tiếng Anh các trường THCS sẽ được phân tích chi tiết. Tác giả cũng làm rõ ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân thực trạng QLDH môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội. - Căn cứ vào cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về QLDH môn Tiếng Anh ở các trường THCS thành phố Hà Nội theo hướng phát triển NLHS, luận án đề xuất 07 giải pháp QLDH môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS. Các giải pháp được đưa ra có quan hệ mật thiết, chi phối, hỗ trợ lẫn nhau. Tiến hành thực nghiệm các giải pháp đã được đề xuất, kết quả cho thấy hệ thống các giải pháp đề xuất có ý nghĩa thực tiễn và tính khả thi cao, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Anh cấp THCS ở TP Hà Nội nói riêng và cả nước nói chung. 11. Cấu trúc của luận án Nội dung luận án được trình bày trong 3 chương; ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị và tài liệu tham khảo: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS theo hướng PTNL HS. Chương 2: Cơ sở thực tiễn quản lý dạy học môn Tiếng Anh ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS. Chương 3: Giải pháp quản lý dạy học môn Tiếng ở các trường THCS TP Hà Nội theo hướng PTNL HS.