Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục

Chia sẻ: Trạc Thanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:299

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về GDHN và quản lý GDHN, luận án đề xuất các giải pháp quản lý GDHN cho học sinh ở các trường trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục, nhằm nâng cao chất lượng GDHN, kiểm soát được hiệu quả giáo dục toàn diện, làm tốt công tác phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp đáp ứng nhu cầu tạo nguồn đào tạo nhân lực trong tỉnh cũng như cả nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ---------- VŨ ĐÌNH HƯNG QUẢN LÝ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH TUYÊN QUANG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC MÃ SỐ: 9.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. HÀ THẾ TRUYỀN 2. PGS.TS. TRẦN THỊ MINH HẰNG
HÀ NỘI - 2019
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong Luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Trong quá trình nghiên cứu Luận án, tôi có tham khảo một số tư liệu trong các tác phẩm được ghi trong danh mục tài liệu tham khảo. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Vũ Đình Hưng
ii LỜI CẢM ƠN Luận án này được hoàn thành với sự cộng tác, giúp đỡ, hỗ trợ của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin chân thành tỏ lòng biết ơn đối với toàn thể các vị GS, PGS, TS đã có công giảng dạy, truyền thụ kiến thức khoa học cho tôi trong suốt thời gian tôi làm nghiên cứu sinh tại Học viện Quản lý giáo dục từ cuối năm 2014 đến nay. Cám ơn sự giúp đỡ tích cực của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Tuyên Quang; các trường Trung học phổ thông, các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên của tỉnh Tuyên Quang trong việc tổ chức khảo sát, điều tra, thử nghiệm một số giải pháp do luận án đề xuất và tư vấn khoa học cho tôi trong quá trình nghiên cứu. Tôi xin đặc biệt dành sự kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Hà Thế Truyền và PGS.TS. Trần Thị Minh Hằng đã tận tình chỉ dạy và hướng dẫn tôi hoàn thành luận án này. Tôi cũng dành lời cám ơn đến những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã dành nhiều tình cảm, thời gian, lời động viên và tạo động lực cho tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập và nghiên cứu. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Vũ Đình Hưng
iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ban chấp hành Trung ương BCHTW Bộ môn BM Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CNH, HĐH Cán bộ quản lý CBQL Dạy nghề DN Đại học ĐH Đại học Sư phạm ĐHSP Đại học và Cao đẳng ĐH&CĐ Đào tạo giáo viên ĐTGV Giáo sư, Phó giáo sư GS, PGS Giáo viên GV Giáo dục đại học GDĐH Giáo dục và Đào tạo GD&ĐT Giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục Thường xuyên GDNN-GDTX Hướng Nghiệp HN Học sinh HS Khoa học và Công nghệ KH&CN Kinh tế - Xã hội KT - XH Kỹ thuật tổng hợp KTTH Nghiên cứu khoa học NCKH Nghiệp vụ sư phạm NVSP Nhà xuất bản NXB Phương pháp dạy học PPDH Phụ huynh học sinh PHHS Quản lý giáo dục QLGD Sinh viên SV Trung học cơ sở THCS Trung học phổ thông THPT
iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. iii MỤC LỤC ................................................................................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ...................................................................................... ix DANH MỤC SƠ ĐỒ ............................................................................................... xi DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... xii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...........................................................................................4 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu ........................................................................4 4. Giả thuyết khoa học .............................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................5 6. Câu hỏi nghiên cứu ..............................................................................................5 7. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................5 8. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ..................................................6 9. Những luận điểm bảo vệ......................................................................................9 10. Đóng góp mới của luận án.................................................................................9 11.Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án ................................................................9 12. Cấu trúc luận án ...............................................................................................10 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ................................................................................11 1.1. Tổng quan nghiên cứu về giáo dục hướng nghiệp và quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh phổ thông ........................................................11 1.1.1. Nghiên cứu về GDHN cho học sinh ở trường phổ thông ........................11 1.1.2. Nghiên cứu về quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh ở trường phổ thông...............................................................................................18 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài ................................................24 1.2.1. Quản lý .....................................................................................................24 1.2.2. Giáo dục hướng nghiệp............................................................................25 1.2.3. Quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................................................27 1.3. Một số vấn đề lý thuyết về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ............................................................................................27 1.3.1. Năng lực hướng nghiệp của học sinh THPT ...........................................27 1.3.2. Quy trình hướng nghiệp ...........................................................................29
v 1.4. Những vấn đề của bối cảnh đổi mới giáo đục đặt ra đối với giáo dục hướng nghiệp và quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ..............................................................................................................30 1.4.1. Yêu cầu về đổi mới cách tiếp cận các thành tố của giáo dục hướng nghiệp và phân luồng sau trung học phổ thông .................................................31 1.4.2. Yêu cầu về đổi mới nội dung, phương thức giáo dục hướng nghiệp ......32 1.4.3. Yêu cầu về đổi mới cơ chế, chính sách ...................................................32 1.4.4. Yêu cầu về xã hội hóa hoạt động giáo dục hướng nghiệp và phân luồng sau trung học phổ thông...........................................................................33 1.5. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh trung học phổ thông ảnh hưởng đến giáo dục hướng nghiệp và quản lý giáo dục hướng nghiệp ......................33 1.5.1. Sự phát triển của tự ý thức .......................................................................33 1.5.2. Lí tưởng sống của thanh niên ..................................................................33 1.5.3. Tính tích cực xã hội của thanh niên .........................................................34 1.5.4. Hoạt động học tập của học sinh trung học phổ thông .............................34 1.5.5. Sự phát triển trí tuệ và nhận thức liên quan đến định hướng nghề nghiệp.................................................................................................................34 1.5.6. Định hướng giá trị nghề nghiệp của học sinh trung học phổ thông ........34 1.6. Giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục ...........................................................................................35 1.6.1. Mục tiêu giáo dục hướng nghiệp ở trung học phổ thông.........................35 1.6.2. Nội dung giáo dục hướng nghiệp ở trung học phổ thông ........................37 1.6.3. Các hình thức giáo dục hướng nghiệp .....................................................39 1.6.4. Phương tiện giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ..................................................................................................................45 1.6.5. Phương pháp giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ..................................................................................................................45 1.6.6. Giáo viên với hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.....................................................................................................47 1.6.7. Học sinh với hoạt động giáo dục hướng nghiệp ở trường THPT ............48 1.6.8. Kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ...........................................................................................48 1.7. Quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục .........................................................................49 Nội dung quản lý GDHN cho HSTHPT cụ thể gồm: ........................................53 1.7.1. Quản lý mục tiêu giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông ...........................................................................................................53 1.7.2. Quản lý nội dung giáo dục hướng nghiệp................................................55 1.7.3. Quản lý các hình thức giáo dục hướng nghiệp ........................................57 1.7.4. Quản lý các phương pháp và phương tiện giáo dục hướng nghiệp .........58
vi 1.7.5. Quản lý hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh trong giáo dục hướng nghiệp .............................................................................59 1.7.6. Quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục hướng nghiệp ....................61 1.8. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục .............................63 1.8.1. Nhóm các yếu tố chủ quan.......................................................................63 1.8.2. Nhóm các yếu tố khách quan ...................................................................65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................68 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÝ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH TUYÊN QUANG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ........................................69 2.1. Tổ chức khảo sát thực trạng ........................................................................69 2.2. Thực trạng giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục..............................71 2.2.1. Thực trạng thực hiện mục tiêu, nội dung, chương trình giáo dục hướng nghiệp .................................................................................................................72 2.2.2. Thực trạng sử dụng các hình thức giáo dục hướng nghiệp......................75 2.2.3. Thực trạng sử dụng phương tiện giáo dục hướng nghiệp ........................76 2.2.4. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học giáo dục hướng nghiệp ........78 2.2.5. Thực trạng hoạt động dạy của giáo viên trong giáo dục hướng nghiệp.................................................................................................................80 2.2.6. Thực trạng hoạt động học tập của học sinh trong giáo dục hướng nghiệp.................................................................................................................81 2.2.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục hướng nghiệp ...............83 2.3. Thực trạng quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......................85 2.3.1. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu giáo dục hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục..................................................................................85 2.3.2. Thực trạng quản lý nội dung, chương trình giáo dục hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................................................87 2.3.3. Thực trạng quản lý hình thức giáo dục hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục ................................................................................................89 2.3.4. Thực trạng quản lý thực hiện phương pháp, sử dụng phương tiện giáo dục hướng nghiệp.......................................................................................91 2.3.5. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học trong giáo dục hướng nghiệp .....92 2.3.6. Thực trạng quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục hướng nghiệp.................................................................................................................95 2.4. Thực trạng mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ............................................................99
vii 2.4.1. Thực trạng tác động của các yếu tố chủ quan ........................................101 2.4.2. Thực trạng tác động của các yếu tố khách quan ....................................102 2.5. Đánh giá chung về thực trạng quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ...............................................................................................................103 2.5.1. Những ưu điểm và nguyên nhân ............................................................104 2.5.2. Những hạn chế và nguyên nhân.............................................................104 2.5.3. Những vấn đề đặt ra từ thực trạng quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ....................................................................................................106 2.6. Kinh nghiệm về quản lý giáo dục hướng nghiệp của một số nước trên thế giới .................................................................................................................107 2.6.1. Ở Australia .............................................................................................107 2.6.2. Ở Philipines ...........................................................................................108 2.6.3. Ở Malaysia .............................................................................................108 2.6.4. Ở Hoa Kì ................................................................................................109 2.6.5. Ở Nhật Bản ............................................................................................110 2.6.6. Ở Hàn Quốc ...........................................................................................110 2.6.7. Ở Trung Quốc ........................................................................................110 2.6.8. Ở Inđônêsia ............................................................................................111 2.6.9. Ở Hà Lan ................................................................................................111 2.6.10. Một số bài học kinh nghiệm giáo dục hướng nghiệp và quản lý giáo dục hướng nghiệp của nước ngoài áp dụng cho Việt Nam......................112 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................................114 Chương 3. GIẢI PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH TUYÊN QUANG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC......................................................115 3.1. Những nguyên tắc để xây dựng các giải pháp .........................................115 3.1.1. Đảm bảo đồng bộ hoá đối với hệ thống giải pháp .................................115 3.1.2. Đảm bảo tính thực tiễn của mọi giải pháp .............................................115 3.1.3. Đảm bảo chất lượng và hiệu quả cho các hoạt động giáo dục hướng nghiệp ...............................................................................................................116 3.1.4. Đảm bảo tính khả thi của các giải pháp .................................................116 3.2. Đề xuất các giải pháp quản lý giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ..117 3.2.1. Lập kế hoạch hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT tỉnh Tuyên Quang gắn với nhu cầu phát triển nguồn nhân lực .......................117 3.2.2. Quản lý mô hình tổ chức giáo dục hướng nghiệp cho học sinh ở các trường THPT tỉnh Tuyên Quang phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục........124
viii 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng cho đội ngũ giáo viên, nhân viên ở các trường trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang và các bên liên quan về giáo dục hướng nghiệp cho học sinh ..............................................................................134 3.2.4. Xây dựng kênh thông tin phản hồi thông qua đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh theo yêu cầu đổi mới giáo dục ...............................................................................143 3.2.5. Mối quan hệ giữa các giải pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ....................................................................................................................153 3.3. Đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các giải pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ..........................................................155 3.3.1. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và mức độ khả thi của các giải pháp quản lý hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh THPT tỉnh Tuyên Quang ...............................................................................................................155 3.3.2. Thử nghiệm ............................................................................................163 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ......................................................................................176 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................178 1. Kết luận ...........................................................................................................178 2. Khuyến nghị ....................................................................................................180 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................182 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................183 PHỤ LỤC
ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Năng lực hướng nghiệp cần đạt ở học sinh THPT sau quá trình GDHN .................................................................................................28 Bảng 2.1. Quy mô mẫu khảo sát định lượng .......................................................70 Bảng 2.2. Đánh giá thực trạng xây dựng và thực hiện mục tiêu, nội dung, chương trình GDHN ............................................................................72 Bảng 2.3. Kết quả đánh giá về thực hiện các hình thức tổ chức GDHN .............75 Bảng 2.4. Ý kiến đánh giá về nội dung hoạt động học ........................................82 Bảng 2.5. Ý kiến về mức độ sử dụng phương pháp đánh giá kết quả GDHN cho học sinh .........................................................................................84 Bảng 2.6. Ý kiến đánh giá của CBQL, GV, HS về việc quản lý thực hiện mục tiêu GDHN ..................................................................................87 Bảng 2.7. Ý kiến về quản lý thực hiện nội dung chương trình giáo dục hướng nghiệp .......................................................................................88 Bảng 2.8. Ý kiến đánh giá của CBQL, GV, HS, CBDN về việc quản lý hình thức GDHN .................................................................................90 Bảng 2.9. Đánh giá về quản lý thực hiện phương pháp dạy học trongGDHN .........................................................................................91 Bảng 2.10. Kết quả đánh giá quản lý hoạt động dạy của giáo viên trong GDHN .................................................................................................92 Bảng 2.11. Căn cứ xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả học tập.............................97 Bảng 2.12. Mức độ quan tâm của cơ sở sản xuất đối với các yêu cầu cơ bản của lao động kỹ thuật nghề phổ thông ................................................98 Bảng 2.13. Đánh giá mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục .............................................................................................100 Bảng 3.1. Bộ khung các tiêu chí đánh giá hiệu quả của quản lý hoạt động GDHN ...............................................................................................152
x Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các giải pháp quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......................................................................................156 Bảng 3.3. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các giải pháp quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......................................................................................158 Bảng 3.4. Kết quả khảo sát đánh giá năng lực GDHN của giáo viên hai nhóm trước thử nghiệm .....................................................................165 Bảng 3.5. Kết quả đánh giá năng lực GDHN của giáo viên hai nhóm sau thử nghiệm lần 1 ................................................................................169 Bảng 3.6. Kết quả đánh giá năng lực GDHN của giáo viên hai nhóm sau thử nghiệm lần 2 ................................................................................170 Bảng 3.7. Kết quả đánh giá năng lực GDHN của giáo viên hai nhóm sau hai lần thử nghiệm .............................................................................172
xi DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Hướng nghiệp theo quan điểm mới .....................................................16 Sơ đồ 1.2. Quy trình hướng nghiệp ......................................................................29 Sơ đồ 1.3. Mối quan hệ giữa các thành tố trong hoạt động GDHN .....................31 Sơ đồ 1.4. Miền chọn nghề tối ưu.........................................................................36 Sơ đồ 1.5. Các hình thức GDHN cho học sinh trung học ....................................40 Sơ đồ 1.6. Chu trình quản lý giáo dục hướng nghiệp ...........................................50 Sơ đồ 1.7. Mối liên hệ giữa các thành tố trong quản lý hoạt động GDHN ..........50 Sơ đồ 1.8. Quản lý GDHN cho học sinh THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục .......................................................................................................51 Sơ đồ 2.1. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan đến quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục .....................................................................................................102 Sơ đồ 2.2. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan đến quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục .............................................................................................103 Sơ đồ 3.1. Mô hình lập kế hoạch nghề ...............................................................120 Sơ đồ 3.2. Mô hình tổ chức kết hợp giáo dục thường xuyên với GDHN ..........126 Sơ đồ 3.3. Mô hình tổ chức phối hợp giữa các ngành, các cơ sở sản xuất trong hoạt động GDHN .....................................................................127
xii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Xếp loại học tập và rèn luyện của học sinh THPT ............................71 Biểu đồ 2.2. Ý kiến đánh giá về thực hiện mục tiêu và chương trình GDHN .......73 Biểu đồ 2.3. Kết quả đánh giá của CBQL, người dạy về sử dụng phương tiện DH trong GDHN ...............................................................................77 Biểu đồ 2.4. Đánh giá của học sinh về mức độ sử dụng phương tiện dạy học ......77 Biểu đồ 2.5. Đánh giá về sử dụng phương tiện trong dạy học GDHN ..................79 Biểu đồ 2.6. Đánh giá về khả năng đảm bảo GDHN khi dạy (không tích hợp) ....81 Biểu đồ 2.7. Ý kiến về mức độ sử dụng PPĐG kết quả học tập của học sinh .......84 Biểu đồ 2.8. Ý kiến đánh giá về quản lý hoạt động học tập của học sinh .............94 Biểu đồ 2.9. Ý kiến đánh giá về thực trạng quản lý việc kiểm tra đánh giá ..........96 Biểu đồ 2.10. Thực trạng quản lý xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá ..................97 Biểu đồ 2.11. Ý kiến về quản lý kiểm tra, đánh giá kết quả GDHN .......................98 Biểu đồ 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết của các giải pháp quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ..............................................................................158 Biểu đồ 3.2. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các giải pháp quản lý GDHN cho HS THPT tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục ....................................................................................161 Biểu đồ 3.3. So sánh kết quả khảo sát đánh giá năng lực trước thử nghiệm .......165 Biểu đồ 3.4. So sánh kết quả đánh giá năng lực GDHN của giáo viên hai nhóm sau thử nghiệm lần 1 .............................................................169 Biểu đồ 3.5. So sánh kết quả đánh giá năng lực sau thử nghiệm lần 2 ................171 Biểu đồ 3.6. So sánh kết quả đánh giá năng lực GDHN của GV sau thử nghiệm 2 lần ....................................................................................172
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục hướng nghiệp (GDHN) là một bộ phận cấu thành và giữ vai trò rất quan trọng của quá trình giáo dục toàn diện, có mối quan hệ chặt chẽ và hỗ trợ các mặt giáo dục đức, trí, thể, mỹ, tạo nên một chỉnh thể thống nhất và toàn vẹn của nhân cách học sinh. Giáo dục hướng nghiệp nếu được thực hiện tốt sẽ giúp HS lựa chọn được nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích của mình và nhu cầu xã hội. Nhờ đó giúp quá trình đào tạo nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Để GDHN trong nhà trường PT được thực hiện tốt, quản lý GDHN có vai trò quan trọng và là trách nhiệm của tất cả các cấp quản lý trong hệ thống GD. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo..., đã xác định: "Trước mắt, ổn định hệ thống giáo dục phổ thông như hiện nay. Đẩy mạnh phân luồng sau trung học cơ sở; định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thông. Tiếp tục nghiên cứu đổi mới hệ thống giáo dục phổ thông phù hợp với điều kiện cụ thể của đất nước và xu thế phát triển giáo dục của thế giới"[6] Ngày 14 tháng 5 năm 2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định phê duyệt Đề án “GDHN và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025”, đã chỉ rõ: “Tạo bước đột phá về chất lượng GDHN trong giáo dục phổ thông". [81, tr1]. Thực hiện đổi mới giáo dục, theo hướng giáo dục HS phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất, khắc phục những bất cập của chương trình GDPT hiện hành, ngày 26 tháng 12 năm 2018, Bộ GD &ĐT đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông kèm theo thông tư số 32/2018/TT- Bộ GDĐT. Trong chương trình GDPT 2018, giáo dục hướng nghiệp cho học sinh được hướng dẫn thực hiện thông qua tất cả các môn học như Công nghệ, Tin học, Nghệ thuật, Giáo dục công dân ở cấp trung học cơ sở, các môn học ở cấp trung học phổ thông và thông qua các hoạt động trải nghiệm, cùng với Nội dung giáo dục của địa phương, gắn với các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tại địa phương. Hoạt động giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường phổ thông được thực hiện thường xuyên và liên tục, trong đó tập trung vào các năm học cuối của giai đoạn giáo dục cơ bản và toàn bộ thời gian của giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp. Ngoài các hoạt động hướng đến cá nhân, xã hội,
2 tự nhiên, nội dung Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp ở cấp trung học phổ thông tập trung hơn vào hoạt động giáo dục hướng nghiệp nhằm phát triển năng lực định hướng nghề nghiệp. Thông qua các hoạt động hướng nghiệp, học sinh được đánh giá và tự đánh giá về năng lực, sở trường, hứng thú liên quan đến nghề nghiệp, nhu cầu nhân lực của xã hội, làm cơ sở để tự lựa chọn cho mình một nghề phù hợp; đồng thời rèn luyện phẩm chất và năng lực để thích ứng với nghề nghiệp tương lai[15]. Để thực hiện tốt các yếu cầu của CTGDPT 2018 cần đổi mới hoạt động quản lý, trong đó có quản lý giáo dục hướng nghiệp. Mặt khác, thực tế hiện nay, giáo dục đại học phát triển nhưng chưa được quy hoạch phù hợp với cơ cấu nền kinh tế và nhu cầu nhân lực trong thời kỳ cách mạng công nghiệp lần thứ tư (cách mạng 4.0). Không ít sinh viên đại học ra trường không có việc làm, phải tiếp tục học thêm nghề khác với trình độ trung cấp để đáp ứng nhu cầu lao động nghề hoặc lao động phổ thông; tình trạng thiếu nhân lực lao động lành nghề, thừa nhân lực lao động thủ công chiếm tỉ lệ rất cao; từ năm 2015 trở lại đây tỉ lệ học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông không đăng ký thi đại học mà tìm hướng học nghề hoặc xuất khẩu lao động tăng dần. Chỉ tiêu chất lượng đầu ra của các nhà trường trung học phổ thông đều được dừng lại ở việc phấn đấu có tỉ lệ học sinh tốt nghiệp cao và thi đỗ vào đại học, cao đẳng; vấn đề hướng dẫn HS chọn nghề, chọn trường để học bậc học cao hơn hay tham gia vào đời sống lao động sau khi tốt nghiệp không được các nhà trường kiểm soát, là thực tiễn minh chứng về "lỗ hổng" của thực hiện GDHN và quản lý GDHN trong trường phổ thông. Là một tỉnh miền núi, trong những năm qua, quản lý GDHN cho học sinh ở các trường trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang mặc dù đã đạt được những kết quả tích cực như: tạo nên nhận thức đúng đắn về nghề nghiệp cho học sinh, phụ huynh học sinh và cả xã hội; góp phần cho sự dịch chuyển và những thay đổi tích cực về kết quả phân luồng học sinh trước và sau khi tốt nghiệp. Nhưng hiệu quả của hoạt động GDHN còn thấp chưa đáp ứng yêu cầu xã hội. Điều đó được thể hiện là nhiều học sinh rất lúng túng trong việc lựa chọn hướng đi của mình sau khi tốt nghiệp và không xác định được khả năng của mình để định hướng nghề nghiệp tương lai. Đa số học sinh đều đi theo hướng học xong THCS phải vào THPT, học xong THPT phải vào đại học hoặc cao đẳng, rất ít học sinh chấp nhận vào học các trường TCCN hoặc trung cấp nghề, mặc dù xã hội rất cần các nhân lực được đào tạo
3 nghề ở trình độ trung cấp. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến tình trạng mất cân đối trong cơ cấu trình độ, ngành nghề đào tạo của nhân lực cả nước nói chung và của tỉnh Tuyên Quang nói riêng. Tình trạng nhiều học sinh sau khi tốt nghiệp đại học không xin được việc làm hoặc làm những công việc trái với ngành nghề được đào tạo, phải đào tạo lại gây lãng phí lớn cho gia đình và xã hội. Mục tiêu của hướng nghiệp, dạy nghề và phân luồng học sinh chưa đạt yêu cầu. Nguyên nhân cơ bản là giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trong các trường học của tỉnh Tuyên Quang chưa thật hiệu quả; Từ chủ trương của Tỉnh đến việc thực hiện chưa định hướng tốt cho việc đào tạo và sử dụng công nhân lành nghề,. Chất lượng hoạt động GDHN trong các trường phổ thông và nhất là các trường THPT vẫn còn nhiều bất cập. Chưa có một hướng dẫn cụ thể nào về kiểm tra, đánh giá chất lượng GDHN; không có tổ chuyên môn chuyên trách về GDHN; sự dàn trải lồng ghép GDHN trong các hoạt động giáo dục khác, sự thiếu quan tâm về đánh giá chất lượng GDHN, chưa tạo điều kiện để các tổ chức, cá nhân tham gia tuyên truyền nghề nghiệp cho học sinh ngay trong các nhà trường, chính là những vấn đề bất cập dẫn đến không đạt được kết quả GDHN cho học sinh trung học phổ thông như mong muốn. Là một tỉnh nghèo, kém phát triển, cơ cấu và trình độ lao động của Tuyên Quang hiện nay không đáp ứng cho nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của Tỉnh theo hướng công nghiệp, hiện đại. Có thể nói, thiếu hụt lao động đang là rào cản của Tuyên Quang trên con đường phát triển nếu như Tuyên Quang không giải được bài toán việc làm và định hướng nghề nghiệp cho học sinh trong các trường phổ thông. Với những khó khăn, hạn chế đã nêu trên, việc đầu tư phát triển ngành giáo dục nói chung, trong đó, việc định hướng cho học sinh THPT vào các lĩnh vực nghề nghiệp hoặc tiếp tục học lên đang trở thành một trong những yêu cầu cấp bách để đáp ứng cho nhu cầu lao động về số lượng lẫn chất lượng. Chính vì vậy, Tuyên Quang cần phải quan tâm nhiều hơn và có giải pháp hiệu quả hơn để thực hiện chủ trương hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THPT. Nghiên cứu về GDHN và quản lý GDHN ở trường trung học phổ thông đã được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm. Tuy nhiên ở Việt Nam, lý luận về GDHN và quản lý GDHN trong nhiều năm vẫn chưa có nhiều sự thay đổi và phát triển theo xu thế phát triển của xã hội. Nghiên cứu về quản lý giáo dục hướng nghiệp ở các trường trung học phổ thông cho một khu vực có nhiều đồng bào
4 dân tộc thiểu số sinh sống vẫn còn chưa được khai thác một cách phù hợp trong bối cảnh hiện nay. Theo đó, việc tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cũng như thực tiễn GDHN và quản lý GDHN cho học sinh ở các trường trung học phổ thông là một trong những vấn đề khoa học rất có ý nghĩa nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục và đào tạo, sự phát triển kinh tế, xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng cho tỉnh Tuyên Quang nhất là trong bối cảnh chương trình giáo dục phổ thông mới được ban hành. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn đề tài: “Quản lý GDHN cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục” để triển khai nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về GDHN và quản lý GDHN, luận án đề xuất các giải pháp quản lý GDHN cho học sinh ở các trường trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục, nhằm nâng cao chất lượng GDHN, kiểm soát được hiệu quả giáo dục toàn diện, làm tốt công tác phân luồng học sinh sau khi tốt nghiệp đáp ứng nhu cầu tạo nguồn đào tạo nhân lực trong tỉnh cũng như cả nước. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Gíao dục hướng nghiệp cho học sinh ở các trường trung học phổ thông. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý GDHN cho học sinh ở các trường trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục. 4. Giả thuyết khoa học Quản lý GDHN cho học sinh ở các trường trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang mặc dù đã tạo được nhận thức đúng đắn về nghề nghiệp cho học sinh, phụ huynh học sinh và cả xã hội; góp phần cho sự dịch chuyển và những thay đổi tích cực về kết quả phân luồng học sinh trước và sau khi tốt nghiệp. Nhưng trong bối cảnh đổi mới giáo dục, vấn đề này vẫn còn nhiều bất cập. Nếu nghiên cứu xác định được nội dung quản lý GDHN theo tiếp cận tích hợp các chức năng quản lý với các thành tố của quá trình GDHN trong bối cảnh đổi mới giáo dục sẽ đánh giá rõ thực trạng quản lý GDHN và đề xuất được các giải pháp quản lý GDHN cho học sinh THPT phù
5 hợp với thực tế của tỉnh Tuyên Quang, góp phần nâng cao chất lượng GDHN cũng như chất lượng giáo dục nói chung. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận về GDHN và quản lý GDHN cho học sinh trung học phổ thông trong bối cảnh đổi mới giáo dục. - Khảo sát, đánh giá thực trạng GDHN và quản lý GDHN cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục. - Đề xuất các giải pháp quản lý GDHN cho học sinh trung học phổ thông tỉnh Tuyên Quang trong bối cảnh đổi mới giáo dục. - Khảo nghiệm các giải pháp và thử nghiệm một số giải pháp quản lý đã đề xuất. 6. Câu hỏi nghiên cứu - Trong bối cảnh đổi mới giáo dục đặt ra cho các nhà quản lý những vấn đề gì để quản lý GDHN ở các trường THPT, phát triển ở HS những năng lực hướng nghiệp, lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với bản thân gắn kết với yêu cầu xã hội? - Dựa vào nội dung quản lý GDHN được xác định theo tiếp cận tích hợp các chức năng quản lý với các thành tố của quá trình GDHN có thể xác định được thực trạng GDHN và quản lý GDHN cho HS ở các trường THPT tỉnh Tuyên Quang hiện nay như thế nào? Đâu là những vấn đề cần giải quyết trong quản lý GDHN cho HS ở các trường THPT tỉnh Tuyên Quang đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục? - Có thể giải quyết các vấn đề đó bằng các giải pháp quản lý cơ bản nào? 7. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung nghiên cứu: Căn cứ vào Chương trình giáo dục phổ thông của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành theo thông tư số 32/2018/ TT-BGD ĐT ngày 28 tháng 12 năm 2018: GDHN là một môn học nhưng không có kiểm tra đánh giá, GDHN được xem là một "Hoạt động giáo dục bắt buộc" của cấp trung học phổ thông, nên luận án tập trung nghiên cứu trong phạm vi quản lý hoạt động GDHN của nhà trường trung học phổ thông. Về chủ thể quản lý: Phạm vi chủ thể quản lý là các cá nhân, tổ chức trong nhà trường trung học phổ thông theo Điều lệ trường Trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường trung học phổ thông có nhiều cấp học quy định: Gồm hội đồng trường, hiệu trưởng, các phó hiệu trưởng, các tổ chức trong nhà trường, các tổ chuyên môn, các lực lượng giáo dục liên quan.
6 Về địa bàn nghiên cứu: Các trường THPT tỉnh Tuyên Quang. Về khách thể điều tra, khảo sát: cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh, học sinh, cựu học sinh của một số trường trung học phổ thông, công chức, viên chức là lãnh đạo ở một số phòng chuyên môn của Sở Giáo dục và Đào tạo thuộc địa bàn nghiên cứu; công chức thuộc một số Vụ quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo, một số chuyên gia nhà khoa học thuộc Viện nghiên cứu thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo. Về thời gian, các số liệu sử dụng cho quá trình nghiên cứu luận án được khảo sát, điều tra, tổng hợp từ năm 2013 đến năm 2017; Thử nghiệm được thực hiện làm hai lần: Lần thứ nhất vào đầu học kỳ II, năm học 2015 - 2016; lần thứ hai vào đầu học kỳ II, năm học 2016 - 2017; Quá trình đo kết quả được thực hiện hai lần trong khoảng thời gian thích hợp của năm học thứ nhất và năm học thứ hai. 8. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp luận Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục, đào tạo, quản lý giáo dục; quan điểm xây dựng và thực hiện chính sách của Đảng và Nhà nước ta. Phương pháp tiếp cận của đề tài: Để nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý GDHN cho học sinh một cách toàn diện, luận án sử dụng phương pháp " tiếp cận tích hợp các chức năng quản lý với các thành tố của quá trình GDHN trong bối cảnh đổi mới giáo dục". Mặt khác, GDHN trong nhà trường phổ thông bao gồm nhiều thành tố; các thành tố của quá trình giáo dục có mối liên hệ chặt chẽ và tương tác qua lại với nhau cho nên để đánh giá một quá trình giáo dục cần phải xem xét các thành tố của quá trình giáo dục. Chất lượng GDHN phản ánh rõ nét hiệu quả quản lý GDHN của chủ thể, trong đó quản lý GDHN được tiếp cận là một quá trình thực hiện các chức năng quản lý tác động lên đối tượng quản lý với phương tiện, công cụ và phương pháp phù hợp. Vì vậy tiếp cận theo hướng xem xét chủ thể quản lý thực hiện các chức năng quản lý như thế nào trong quá trình tác động vào các thành tố của quá trình GDHN sẽ cung cấp cơ sở để nghiên cứu về thực tiễn quản lý GDHN cho học sinh THPT. Lấy kết quả hoạt động GDHN làm thước đo hiệu quả quản lý và phát hiện các vấn đề nảy sinh trong quá trình thực hiện các chức năng quản lý. Bên cạnh đó, tác giả luận án còn vận dụng linh hoạt các quan điểm: phát triển, hệ