Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Ảnh hưởng của đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế

Chia sẻ: Lang Liêu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:232

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung của luận án gồm 4 chương với các nội dung tổng quan tài liệu nghiên cứu ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp; đặc điểm của đội ngũ doanh nhân, doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ; kết quả phân tích sự ảnh hưởng của đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế; một số hàm ý quản trị nâng cao năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Ảnh hưởng của đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HOÀNG LA PHƯƠNG HIỀN ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM VÀ NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH HUẾ - NĂM 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HOÀNG LA PHƯƠNG HIỀN ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM VÀ NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. TRƯƠNG TẤN QUÂN PGS.TS. NGUYỄN TÀI PHÚC HUẾ - NĂM 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung và kết quả nghiên cứu trong luận án được tổng hợp, phân tích và thực hiện một cách trung thực, phù hợp với bối cảnh thực tế. Nghiên cứu sinh Hoàng La Phương Hiền i
LỜI CÁM ƠN Luận án này không thể thực hiện và hoàn thành nếu thiếu đi sự đóng góp quan trọng của các tổ chức và cá nhân. Do đó, tôi vô cùng cảm kích và trân quý sự hỗ trợ và giúp đỡ tận tính của tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trương Tấn Quân và PGS.TS. Nguyễn Tài Phúc là những người đã tận tâm hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các Thầy, Cô, Cán bộ Phòng Đào tạo sau Đại học; các Thầy cô, Anh chị em đồng nghiệp Khoa Quản trị kinh doanh Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế đã đặc biệt dành cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo và các anh chị tại Cục thuế, các Chi cục thuế, Hội doanh nghiệp, Hội doanh nhân trẻ, Cục thống kê tỉnh Thừa Thiên Huế; và đặc biệt là các doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã nhiệt tình đóng góp ý kiến, chia sẻ những thông tin, tư liệu hữu ích để tôi có thể hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè thân thiết đã luôn động viên, ủng hộ và đồng hành cùng tôi trong suốt thời gian qua. Mặc dù bản thân đã nỗ lực hết mình nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định khi thực hiện luận án. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý Thầy giáo, Cô giáo, các nhà khoa học và bạn đọc gần xa. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án Hoàng La Phương Hiền Hiền ii
MỤC LỤC Lời cam đoan .................................................................................................................... i Lời cám ơn .......................................................................................................................ii Mục lục .......................................................................................................................... iii Danh mục các bảng........................................................................................................vii Danh mục các hình ......................................................................................................... ix PHẦN I. MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................... 3 3. Câu hỏi nghiên cứu ...................................................................................................... 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 4 5. Đóng góp của luận án .................................................................................................. 5 6. Kết cấu của luận án ...................................................................................................... 7 PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................................. 9 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM, NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP .......................................... 9 1.1 Cơ sở lý thuyết về doanh nhân .................................................................................. 9 1.1.1 Khái niệm về doanh nhân ....................................................................................... 9 1.1.2 Đặc điểm doanh nhân ........................................................................................... 10 1.1.3 Năng lực kinh doanh của doanh nhân .................................................................. 16 1.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ .................................................. 24 1.2.1. Dịch vụ ................................................................................................................ 24 1.2.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ............................................... 25 1.2.3 Kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ................................................ 28 1.3. Ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ............................................................................... 34 1.3.1. Ảnh hưởng của đặc điểm doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.................................................................................................................. 34 1.3.2. Ảnh hưởng của năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ................................................................................................ 39 1.4. Khoảng trống trong vấn đề nghiên cứu .................................................................. 46 iii
1.4.1. Khoảng trống nghiên cứu về lý thuyết và phương pháp tiếp cận đặc điểm, năng lực kinh doanh và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp............................. 46 1.4.2. Khoảng trống nghiên cứu về lý thuyết và phương pháp phân tích sự ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ........................................................................................................... 49 CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM CỦA DOANH NHÂN, DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................................. 52 2.1 Khái quát về đặc điểm của doanh nhân và doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ............................................................................................. 52 2.1.1. Đặc điểm của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế................................................................................................................................. 52 2.1.2 Đặc điểm của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế.................................................................................................... 56 2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 57 2.2.1. Phương pháp tiếp cận và phân tích ảnh hưởng của của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế............................................................................... 57 2.2.2. Giả thuyết và mô hình nghiên cứu của luận án .................................................... 60 2.2.3. Nghiên cứu định tính ........................................................................................... 67 2.2.4. Nghiên cứu định lượng ........................................................................................ 71 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM VÀ NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ ........................................................ 80 3.1. Kết quả khảo sát về đặc điểm doanh nhân và doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ...................................................................................... 80 3.1.1. Đặc điểm nhân chủng học của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .................................................................... 80 3.1.2. Đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế . 81 3.2. Kiểm định thang đo các biến nghiên cứu ............................................................... 83 3.2.1. Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis - EFA) .................... 83 3.2.2. Phân tích nhân tố khẳng định (Confirmatory Factor Analysis - CFA) ............... 83 iv
3.3. Phân tích thực trạng đặc điểm tâm lý và năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ..................... 86 3.3.1. Đặc điểm tâm lý của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ............................................................................................. 86 3.3.2. Năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ...................................................................................... 89 3.4. Kết quả phân tích ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ........................................................................................................ 103 3.4.1. Kết quả phân tích ảnh hưởng của đặc điểm tâm lý, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .................................................................................... 103 3.4.2. Kiểm định ước lượng mô hình bằng Boostrap .................................................. 104 3.4.3. Bình luận các giả thuyết nghiên cứu về ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ............................................................ 104 CHƯƠNG 4. MỘT SỐ HÀM Ý QUẢN TRỊ NÂNG CAO NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN TẠI CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ ...................................... 121 4.1. Đối với năng lực định hướng chiến lược .............................................................. 122 4.2. Đối với năng lực phân tích - sáng tạo ................................................................... 123 4.3. Đối với năng lực tổ chức - lãnh đạo ..................................................................... 125 4.4. Đối với năng lực thực hiện trách nhiệm xã hội .................................................... 127 4.5. Đối với năng lực cam kết ..................................................................................... 128 4.6. Đối với năng lực thiết lập quan hệ ....................................................................... 129 4.7. Đối với năng lực chuyên môn nghiệp vụ ............................................................. 130 4.8. Đối với năng lực cá nhân ...................................................................................... 130 4.9. Đối với năng lực nắm bắt cơ hội .......................................................................... 131 4.10. Đối với năng lực học tập .................................................................................... 131 PHẦN IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 134 1. Kết luận.................................................................................................................... 134 2. Kiến nghị ................................................................................................................. 136 2.1. Đối với Nhà nước ................................................................................................. 136 v
2.2. Đối với các cấp lãnh đạo của tỉnh, thành phố....................................................... 137 2.3. Đối với các hiệp hội của tỉnh ................................................................................ 138 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ .............................................. 140 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 141 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 151 PHỤ LỤC 1 ................................................................................................................ 152 PHỤ LỤC 2 ................................................................................................................ 170 vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp các khái niệm về doanh nhân .................................................... 9 Bảng 1.2. Tổng hợp một số nhóm đặc điểm tâm lý doanh nhân ............................. 14 Bảng 1.3. Tổng hợp một số khái niệm về năng lực ................................................. 17 Bảng 1.4. Tổng hợp các hành vi phản ánh trong từng nhóm năng lực kinh doanh thành phần cấu thành năng lực kinh doanh của doanh nhân từ nhiều tác giả ............................................................................................................ 19 Bảng 1.5. Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam ..................................... 26 Bảng 1.6. Các khái niệm về kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp........ 28 Bảng 1.7. Tổng hợp các chỉ tiêu đo lường kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ...................................................................................................... 29 Bảng 1.8. Tổng hợp các nội dung đo lường trong hệ thống đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ......................................................... 31 Bảng 1.9. Ảnh hưởng của một số đặc điểm tâm lý của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ......................................................... 37 Bảng 1.10. Tổng hợp một số nội dung và phương pháp nghiên cứu về mối quan hệ giữa năng lực kinh doanh và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ...................................................................................................... 46 Bảng 2.1. Số lượng các doanh nghiệp nhỏ và vừa phân theo loại hình dịch vụ ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2013 - 2016 ................................................... 52 Bảng 2.2. Đặc điểm của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế năm 2016 ................................................................................................. 53 Bảng 2.3. Qui mô vốn, lao động và kết quả hoạt động kinh doanh của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ phân theo ngành nghề kinh doanh trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2016 ...................................................................... 55 Bảng 2.4. Đặc điểm của đội ngũ doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2016 ...................................... 56 Bảng 2.5. Nhận diện phương pháp phân tích ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả kinh doanh của DNNVV ......... 57 Bảng 2.6. Bảng phân bố tỷ lệ cỡ mẫu cần điều tra theo ngành dịch vụ ................... 72 Bảng 3.1. Đặc điểm nhân chủng học của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế theo kết quả điều tra năm 2018 ............. 80 vii
Bảng 3.2. Qui mô và cơ cấu DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn Thừa Thiên Huế theo loại hình, lĩnh vực hoạt động, qui mô lao động và địa bàn hoạt động theo kết quả điều tra năm 2018 ............................................... 82 Bảng 3.3. Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình cấu trúc bậc 2 của các khái niệm nghiên cứu ...................................................................................... 84 Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả phân tích và đo lường mô hình cấu trúc bậc 2 cho các biến nghiên cứu ....................................................................................... 85 Bảng 3.5. Đánh giá giá trị phân biệt cho thang đo các biến nghiên cứu.................. 86 Bảng 3.6. Tổng phương sai rút trích (AVE) của các khái niệm và ma trận tương quan giữa các khái niệm .......................................................................... 86 Bảng 3.7. Kết quả phân tích ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .............................................................. 103 Bảng 3.8. Kiểm định phân phối chuẩn cho các biến nghiên cứu ........................... 107 Bảng 3.9. Kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp theo các nhóm đặc điểm nhân chủng học của doanh nhân ............................................................ 108 Bảng 3.10. Năng lực kinh doanh của doanh nhân theo các nhóm đặc điểm nhân chủng học ............................................................................................... 113 viii
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Mô hình Năng lực cá nhân (ASK) ........................................................... 16 Hình 2.1. Mô hình nghiên cứu về mối quan hệ giữa các biến nghiên cứu .............. 67 Hình 2.2. Mô hình phân tích mức độ quan trọng và thực hiện (Importance – Performance Analysis – IPA) .................................................................. 78 Hình 3.1. Đặc điểm tâm lý của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .................................................................................... 86 Hình 3.2. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế . 90 Hình 3.3. Kết quả phân tích tầm quan trọng và mức độ đáp ứng của các nhóm năng lực kinh doanh thành phần theo mô hình IPA (Importance – Performance Analysis) .................................................................................................. 91 Hình 3.4. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực định hướng chiến lược của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ................................................................................................. 92 Hình 3.5. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực phân tích – sáng tạo của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ................................................................................................. 95 Hình 3.6. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực tổ chức - lãnh đạo của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên ở Thừa Thiên Huế ................................................................................................ 95 Hình 3.7. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ....................................................................................... 97 Hình 3.8. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực cam kết của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế . 98 Hình 3.9. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực thiết lập quan hệ của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ........................................................................................................... 99 Hình 3.10. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực chuyên môn nghiệp vụ của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ................................................................................................ 99 ix
Hình 3.11. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực cá nhân của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ............................................................................................................... 101 Hình 3.12. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực nắm bắt cơ hội của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ......................................................................................................... 101 Hình 3.13. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ đáp ứng về năng lực học tập của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ............................................................................................................... 102 x
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ASK Thái độ - Kỹ năng – Kiến thức Attitude - Skill - Knowledge BSC Thẻ điểm cân bằng Balanced Scorecard CNH- Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa HĐH CS Cộng sự CFA Phân tích nhân tố khẳng định Confirmatory Factor Analysis CMNV Chuyên môn nghiệp vụ DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh Nghiệp Nhỏ Và Vừa DM Xu hướng đổi mới DTPT Đào tạo phát triển EFA Phân tích nhân tố khám phá Exploratory Factor Analysis HDDN Kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp DHCL Định hướng chiến lược KH Khách hàng KSNT Kiểm soát nội tại NLDN Năng lực kinh doanh của doanh nhân NLCN Năng lực cá nhân NLHT Năng lực học tập NLCK Năng lực cam kết NBCH Năng lực nắm bắt cơ hội NCTD Nhu cầu thành đạt PTST Phân tích và sáng tạo QTNB Quy trình nội bộ RR Rủi ro SEM Mô hình cấu trúc tuyến tính Structural Equation Model TL Tâm lý TCLD Tổ chức và lãnh đạo TC Tài chính TNXH Trách nhiệm xã hội TLQH Thiết lập quan hệ XHCN Xã hội chủ nghĩa Hệ số tải nhân tố Factor loading Alfa Hệ số Cronbach’s Alpha C.R Độ tin cậy tổng hợp Composite Reliability AVE Tổng phương sai rút trích Average Variance Extract xi
PHẦN I. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở Việt Nam, đặc biệt là các địa phương miền Trung, các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ được xem là động lực then chốt cho tăng trưởng kinh tế, tăng cơ hội việc làm, tăng nguồn thu ngân sách, đẩy mạnh xuất khẩu và tạo ra sự bùng nổ năng suất địa phương và quốc gia. Số liệu cục thống kê tỉnh Thừa Thiên Huế (2017) [1] cho thấy trong năm 2016, toàn tỉnh có đến gần 64% số doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa đang hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ. Tổng vốn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp này trên địa bàn năm 2016 đạt gần 14.059 tỷ đồng, tổng doanh thu đạt 21.518 tỷ đồng. Các doanh nghiệp này đã nộp ngân sách gần 1.023 tỷ đồng, trong tổng thu ngân sách ước đạt 5.048,9 tỷ đồng của tỉnh. Ngoài ra, đã giải quyết việc làm cho 21.250 lao động, trong đó các doanh nghiệp trong lĩnh vực bán buôn, bán lẻ; sửa chữa ô tô, xe máy và xe có động cơ khác; dịch vụ lưu trú và ăn uống; vận tải kho bãi đóng vai trò tích cực nhất cho quá trình giảm bớt áp lực về tỷ lệ thất nghiệp, đảm bảo cơ hội việc làm cho nhiều vùng địa lý và nhiều đối tượng lao động ở vùng sâu vùng xa. Với đặc thù nhỏ bé về quy mô, có đến 79,71% doanh nghiệp có quy mô siêu nhỏ trong tổng số các doanh nghiệp dịch vụ ở Thừa Thiên Huế nên các doanh nhân tại các doanh nghiệp này đồng thời vừa là người chủ vừa trực tiếp tham gia vào hoạt động điều hành quản lý doanh nghiệp. Thực tế quản lý tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa này phản ánh tính tập quyền cao, hầu như mọi quyền ra quyết định đều tập trung trong tay người chủ doanh nghiệp. Do đó, kết quả hoạt động kinh doanh, sự thành bại của các doanh nghiệp này chịu sự chi phối rất lớn từ phía doanh nhân. Các nghiên cứu trước đây về doanh nhân và doanh nghiệp cũng chỉ ra được những kết quả tương tự khi cho rằng năng lực kinh doanh và một số đặc điểm cá nhân khác của doanh nhân được xem như yếu tố tài sản vô hình, quý giá không chỉ với bản thân doanh nhân mà còn của doanh nghiệp [16][96]. Vì vậy, những thành tựu đạt được của doanh nghiệp phải kể đến vai trò và sự cống hiến của các doanh nhân - người được xem là chủ thể của tiến trình khởi nghiệp và kinh doanh. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một nghiên cứu thực nghiệm nào xây dựng và phát triển thang đo đa chiều với các năng lực kinh doanh thành phần phù hợp để đo lường năng lực kinh doanh của đội ngũ doanh nhân trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế [32]. Các nhóm năng lực kinh doanh thành phần cấu thành năng 1
lực kinh doanh chung của doanh nhân trong các tài liệu nghiên cứu liên quan rất đa dạng và chưa thống nhất [141]. Hầu hết các thang đo năng lực kinh doanh đều được nghiên cứu và phát triển trong bối cảnh xã hội phương Tây trong khi đó, Pearson và Chatterjee (2001) [112] cho rằng năng lực kinh doanh của doanh nhân chịu sự chi phối bởi một số điều kiện và hoàn cảnh nghiên cứu như văn hóa quốc gia, văn hóa doanh nghiệp, môi trường kinh doanh… Bên cạnh đó, hầu hết các mô hình năng lực kinh doanh được xây dựng và phát triển vào những năm 90 trong bối cảnh đặc thù của điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội… vào thời kỳ này. Theo Iverson (2000) [76] sẽ không còn phù hợp nếu vẫn tiếp tục sử dụng các mô hình năng lực kinh doanh trước đó để đánh giá năng lực kinh doanh của doanh nhân thế kỷ 21. Tương tự, Temtime và Pansiri (2005) [141] cho rằng trước bối cảnh các biến số môi trường kinh doanh ngày càng trở nên phức tạp, áp lực cạnh tranh ngày càng khốc liệt nên có sự phát triển và mở rộng các nhóm năng lực kinh doanh cho phù hợp với hơi thở của thời đại. Điều này đòi hỏi luận án cần có sự kế thừa và phát triển thang đo đa chiều với một số năng lực kinh doanh thành phần mới cần bổ sung để đo lường năng lực kinh doanh mang tính chất đặc thù của đội ngũ doanh nhân trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Ngoài cách tiếp cận xã hội học, phương pháp tiếp cận tâm lý học cũng được sử dụng và khai thác các yếu tố xúc cảm, nhận thức, động cơ, nhân cách như các tiền tố của hành vi kinh doanh nên có thể giúp phản ánh trọn vẹn hơn bức chân dung của doanh nhân trong quá trình hoạt động kinh doanh của họ [83]. Tuy nhiên, phương pháp tiếp cận tâm lý, đặc biệt là tâm lý kinh doanh chưa được các nghiên cứu sử dụng phổ biến như phương pháp tiếp cận xã hội học. Trong khi đó, không dễ để xây dựng thang đo đa chiều phù hợp để đo lường đặc điểm tâm lý doanh nhân bởi vì có quá nhiều đặc điểm tâm lý thành phần được các tác giả phân tích trong các nghiên cứu khác nhau [71]. Đặc biệt, khai thác những đặc điểm tâm lý này đang là xu thế nghiên cứu phổ biến hiện nay về doanh nhân, doanh nghiệp và kinh doanh [83]. Do đó, việc xây dựng một thang đo đa chiều với các nhóm đặc điểm tâm lý thành phần phù hợp để đánh giá đặc điểm tâm lý doanh nhân có tính cấp thiết cao trong luận án này. Ngoài ra, để đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thì việc chỉ sử dụng các chỉ tiêu tài chính không đảm bảo được sự cân bằng lợi ích giữa các đối tác bên trong và bên ngoài, giữa mục tiêu ngắn hạn và chiến lược lâu dài, giữa các phương diện hoạt động của doanh nghiệp [80]. Dù rằng các chỉ tiêu phi tài chính đã bắt đầu 2
nhận được sự quan tâm của một số nghiên cứu gần đây nhưng vẫn còn rất hạn chế và chỉ có một số ít nghiên cứu sử dụng kết hợp đồng thời cả 2 nhóm chỉ tiêu trên để đo lường kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp [20]. Do đó, Kaplan và Norton (1993) [80] cho rằng việc phát triển thang đo đa chiều để đo lường kết quả kinh doanh của doanh nghiệp dựa trên sự kết hợp đồng thời chỉ tiêu tài chính và phi tài chính, cân bằng được các phương diện hoạt động của doanh nghiệp là rất cần thiết. Nghiên cứu mối quan hệ giữa đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, Man (2001) [96], Ahmad (2007) [16], Zoysa & Herath (2007) [158] và một số tác giả khác đã kiểm chứng sự ảnh hưởng riêng lẻ hoặc của đặc điểm doanh nhân, hoặc của năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc đồng thời kiểm chứng sự tác động của đặc điểm doanh nhân (đặc điểm nhân chủng học, đặc điểm tâm lý) và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp vẫn chưa phổ biến mặc dù hướng nghiên cứu này sẽ giúp mô tả trọn vẹn bức chân dung của doanh nhân và giải thích tốt hơn vai trò của doanh nhân trong việc tạo ra kết quả kinh doanh của doanh nghiệp [96]. Thực tiễn kinh doanh cho thấy, bên cạnh những thành công đạt được thì việc nhận diện được những khoảng trống còn thiếu hụt về đặc điểm, năng lực kinh doanh của đội ngũ doanh nhân tại các doanh nghiệp dịch vụ có quy mô nhỏ và vừa trên địa bàn Thừa Thiên Huế có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Điều này giúp họ có được góc nhìn tổng hợp hơn về viễn cảnh kinh doanh và có sự chuẩn bị tốt hơn về hành trang tri thức, kỹ năng và thái độ khi khởi nghiệp và trong quá trình vận hành hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp để đạt được thành quả cao. Từ những phân tích trên, nghiên cứu “Ảnh hưởng của đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế” được lựa chọn bởi nó có tính cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn trong bối cảnh kinh doanh của đội ngũ doanh nhân và doanh nghiệp dịch vụ có quy mô nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu chung của luận án là phân tích và đánh giá ảnh hưởng của đặc điểm và năng lưc kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế và đề xuất một số hàm ý quản trị nhằm nâng cao năng lực kinh doanh của đội ngũ doanh nhân trên địa bàn nghiên cứu. 3
Để đạt được mục tiêu này luận án hướng đến các mục tiêu cụ thể như sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và làm rõ khung lý thuyết để đo lường và đánh giá đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân, kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và sự ảnh hưởng của những yếu tố trên đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. - Đánh giá đặc điểm, mức độ quan trọng và khả năng đáp ứng đối với từng nhóm năng lực kinh doanh thành phần của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế - Kiểm chứng và phân tích sự ảnh hưởng đồng thời của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn nghiên cứu. - Ðề xuất một số hàm ý quản trị nhằm nâng cao năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. 3. Câu hỏi nghiên cứu Nhằm giải quyết các mục tiêu nghiên cứu đặt ra, một số câu hỏi nghiên cứu được đặt ra như sau: - Lý thuyết/ khung nghiên cứu nào phù hợp để đo lường đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân, kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và ủng hộ cho mối quan hệ giữa đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp? - Đặc điểm, mức độ quan trọng và khả năng đáp ứng đối với từng nhóm năng lực kinh doanh thành phần của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế như thế nào? - Đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân có ảnh hưởng đến kết quả hoạt động kinh doanh của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn nghiên cứu? - Làm thế nào để nâng cao năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian tới? 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4. 1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân và sự ảnh hưởng của các yếu tố này đến kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. 4
4.2. Phạm vi nghiên cứu Về mặt nội dung: Luận án nghiên cứu đặc điểm doanh nhân, năng lực kinh doanh của doanh nhân, mối quan hệ giữa đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân và kết quả hoạt động kinh doanh của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Trong đó: - Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ được phân loại theo tiêu thức về quy mô lao động theo Nghị định 56/2009/NĐ-CP của Chính Phủ. - Doanh nhân trong phạm vi luận án này là chủ doanh nghiệp và tham gia trực tiếp vào hoạt động điều hành, quản lý doanh nghiệp. - Hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp (Firm Perfomance) được đo lường và phản ánh thông qua chỉ tiêu kết quả và hiệu quả nhưng trong phạm vi của luận án này hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp được hiểu, giới hạn và tiếp cận ở góc độ kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. - Luận án chỉ tập trung phân tích sự ảnh hưởng của đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp do đó, mối quan hệ giữa đặc điểm tâm lý của doanh nhân và năng lực kinh doanh của doanh nhân sẽ không được giải quyết trong luận án. Về mặt không gian: Luận án thu thập dữ liệu về đội ngũ doanh nhân và DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Về mặt thời gian: Dữ liệu thứ cấp trong giai đoạn 2013 – 2016 được thu thập để phục vụ cho mục đích nghiên cứu. Dữ liệu sơ cấp được thu thập và phân tích trong khoảng thời gian 2017-2018, hệ thống các hàm ý quản trị đề xuất đến năm 2025. 5. Đóng góp của luận án Về mặt lý luận: Luận án này đóng vai trò quan trọng trong việc bổ sung những tri thức mới vào hệ thống lý luận liên quan đến vấn đề khởi nghiệp và kinh doanh ở Việt Nam. Cụ thể là: Luận án đã tổng hợp, bổ sung và làm rõ các khái niệm nghiên cứu, khung lý thuyết về doanh nhân, đặc điểm doanh nhân, năng lực kinh doanh của doanh nhân, kết quả kinh doanh của doanh nghiệp và mối quan hệ giữa các khái niệm nghiên cứu này. Trên cở sở kế thừa các nghiên cứu trước đây, tác giả đã xây dựng và phát triển thang đo đa chiều để đo lường đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Trong đó: 5
- Thang đo năng lực kinh doanh của doanh nhân được bổ sung 2 nhóm năng lực kinh doanh thành phần mới để để phù hợp với bối cảnh hoạt động của doanh nhân tại các doanh nghiệp dịch vụ có quy mô nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Thang đo năng lực kinh doanh của doanh nhân ngoài 8 nhóm năng lực kinh doanh thành phần (Năng lực định hướng chiến lược, năng lực cam kết, năng lực phân tích - sáng tạo, năng lực học tập, năng lực nhận thức cơ hội, năng lực tổ chức – lãnh đạo, năng lực thiết lập quan hệ, năng lực cá nhân) được tổng hợp từ các nghiên cứu liên quan thì năng lực thực hiện trách nhiệm xã hội và năng lực chuyên môn nghiệp vụ được tác giả đề xuất bổ sung vào thang đo này. Do đó, thang đo năng lực kinh doanh của doanh nhân được phát triển từ luận án vừa phản ánh tính đặc thù của các doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế vừa có tính tổng hợp và cập nhật cao. - Luận án cũng đã phát triển thang đo đa chiều để đo lường đặc điểm tâm lý của doanh nhân với sự cấu thành của các nhóm các đặc điểm tâm lý thành phần có tính đại diện cho doanh nhân như: Nhu cầu thành đạt, xu hướng chấp nhận rủi ro, xu hướng đổi mới, xu hướng kiểm soát nội tại. - Thang đo kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp cũng được tiếp cận đa chiều gồm 4 phương diện: Tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ, học tập – phát triển. Thông qua 4 phương diện này, kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp được đánh giá một cách toàn diện hơn cả về chỉ tiêu tài chính và phi tài chính, đảm bảo được sự cân bằng giữa mục tiêu chiến lược và mục tiêu trước mắt, giữa các phương diện hoạt động của doanh nghiệp, giữa lợi ích của các đối tác hữu quan bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Luận án đã tìm ra được những bằng chứng thống kê thuyết phục về sự ảnh hưởng đồng thời của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế từ việc khảo sát 418 doanh nhân. Đây là một đóng góp quan trọng của luận án giúp mô tả trọn vẹn bức chân dung của doanh nhân và giải thích tốt hơn vai trò của doanh nhân trong việc tạo ra kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Về mặt thực tiễn: Đối với doanh nhân: Luận án đã làm rõ được nhiều vấn đề thực tiễn liên quan đến đặc điểm doanh nhân, mức độ quan trọng và khả năng đáp ứng của từng nhóm năng lực kinh doanh thành phần 6
của doanh nhân tại các doanh nghiệp dịch vụ có quy mô nhỏ và vừa ở Thừa Thiên Huế. Từ đó các doanh nhân và những người khởi nghiệp có được góc nhìn tổng hợp hơn về viễn cảnh kinh doanh và có sự chuẩn bị hành trang tri thức, kỹ năng và thái độ phù hợp khi khởi nghiệp kinh doanh và chinh phục các rào cản kinh doanh trên thương trường để đạt được thành quả cao trong kinh doanh. Luận án cũng đã đề xuất được các hàm ý quản trị quan trọng và phù hợp giúp các doanh nhân và những người khởi nghiệp có cơ sở đáng tin cậy để hoàn thiện hơn về năng lực kinh doanh, phát huy tốt hơn những lợi thế từ đặc điểm cá nhân và nâng cao kết quả kinh doanh của doanh nghiệp. Đối với nhà nghiên cứu khoa học, các viện và trung tâm đào tạo: Đề tài là một tài liệu tham khảo bổ ích cho các nhà nghiên cứu khoa học, các giảng viên và sinh viên quan tâm đến chủ đề khởi nghiệp bởi vì rất nhiều các vấn đề lý luận và thực tiễn còn rất mới mẻ và hấp dẫn ở Việt Nam liên quan đến doanh nghiệp, doanh nhân, vai trò của doanh nhân đối với kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp được tổng hợp trong luận án này. Dựa vào kết quả của luận án, các viện, trung tâm đào tạo và trường đại học sẽ có những định hướng thiết kế nội dung chương trình đào tạo, xây dựng chuẩn đầu ra cho các học phần khởi sự doanh nghiệp phù hợp hơn với nhu cầu của nhà tuyển dụng, người học và xã hội. Đối với các nhà quản lý và hoạch định chính sách: Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là cơ sở đáng tin cậy giúp các nhà quản lý và hoạch định chính sách tại các sở ban ngành ban hành các chủ trương, chính sách phù hợp, thiết thực giúp hoàn thiện năng lực kinh doanh cho đội ngũ doanh nhân và nâng cao kết quả hoạt động kinh doanh các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng và cả nước nói chung trong thời gian tới. 6. Kết cấu của luận án Nội dung chính của luận án được kết cấu như sau: Phần I. Mở đầu Phần II. Nội dung và kết quả nghiên cứu Chương 1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Chương 2. Đặc điểm của đội ngũ doanh nhân, doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế và phương pháp nghiên cứu. 7