Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Nghiên cứu mối quan hệ giữa kỹ năng lãnh đạo và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp dệt may Việt Nam

Chia sẻ: Kequaidan6 Kequaidan6 | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:179

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án thực hiện đánh giá thực trạng về kỹ năng của nhà lãnh đạo tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam, và trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện và phát triển kỹ năng lãnh đạo, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Quản trị kinh doanh: Nghiên cứu mối quan hệ giữa kỹ năng lãnh đạo và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp dệt may Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG o0o LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO VÀ HIỆU QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP DỆT MAY VIỆT NAM Ngành: Quản trị Kinh doanh TRẦN THỊ BÍCH NHUNG
Hà Nội – năm 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG o0o LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHIÊN CỨU MỐI QUAN HỆ GIỮA KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO VÀ HIỆU QUẢ KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP DỆT MAY VIỆT NAM Ngành: Quản trị Kinh doanh Mã số: 9340101
Nghiên cứu sinh: Trần Thị Bích Nhung Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS Nguyễn Xuân Minh
LỜI CÁM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................1 1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu.......................................................................2 1.2.1 Nghiên cứu liên quan đến kỹ năng lãnh đạo.....................................................2 1.2.2 Nghiên cứu liên quan đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp..................8 1.2.3 Mối quan hệ giữa lãnh đạo và hiệu quả lãnh đạo, hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp....................................................................................................12 1.3 Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu và xác định khoảng trống nghiên cứu ..................................................................................................................... 14 1.4 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................16 1.4.1 Mục đích nghiên cứu........................................................................................16 1.4.2 Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................17 1.5 Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................17 1.6 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................18 1.7 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................18 1.8 Kết cấu của luận án........................................................................................19 Tiểu kết chương 1...........................................................................................20 ................................................................................................................................ CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU...................22 2.1 Cơ sở lý thuyết về kỹ năng lãnh đạo...............................................................22 2.1.1 Khái niệm về lãnh đạo và nhà lãnh đạo..........................................................22 2.1.2 Khái niệm kỹ năng lãnh đạo............................................................................28 2.1.3 Các cấp lãnh đạo trong doanh nghiệp.............................................................29 2.1.4 Các yếu tố cấu thành kỹ năng lãnh đạo..........................................................30
2.2 Cơ sở lý thuyết về hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp......................34 2.2.1 Khái niệm hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.........................................34 2.2.2 Hệ thống đo lường hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp..........................37 2.2.3 Một số đặc trưng của hệ thống đo lường hiệu quả kinh doanh....................41 2.2.4 Một số yêu cầu đối với các chỉ tiêu đo lường hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp .............................................................................................................. 42 2.3 Ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp ...............................................................................................................42 2.4 Mô hình nghiên cứu đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu........................47 2.4.1 Mô hình nghiên cứu tổng quát .........................................................................47 2.4.2 Mô hình nghiên cứu chi tiết và các giả thuyết nghiên cứu.............................48 Tiểu kết chương 2....................................................................................................52 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU....................................................54 3.1 Quy trình nghiên cứu........................................................................................54 3.2 Giai đoạn 1 xây dựng và mã hóa thang đo....................................................54 3.2.1 Thang đo kỹ năng lãnh đạo và mã hóa thang đo..............................................55 3.2.2 Thang đo hiệu quả kinh doanh và mã hóa thang đo ........................................59 3.3 Nghiên cứu định tính........................................................................................64 3.3.1 Phỏng vấn .......................................................................................................65 3.3.2 Đánh giá kết quả, điều chỉnh thang đo, thiết kế bảng câu hỏi chính thức.....65 3.4 Nghiên cứu định lượng và viết báo cáo ........................................................68 3.4.1 Thực hiện khảo sát chính thức........................................................................69 3.4.2 Kiểm tra và hoàn thiện dữ liệu, kiểm định thang đo, kiểm định mô hình, giả thuyết nghiên cứu và viết báo cáo...................................................................70 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................................75 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................76 4.1 Tổng quan về ngành dệt may Việt Nam.......................................................76 4.1.1 Chỉ số sản xuất công nghiệp và xuất khẩu.....................................................76 4.1.2 Thị trường chủ yếu..........................................................................................76
4.1.3 Phương thức sản xuất chủ yếu.......................................................................77 4.1.4 Lao động trong ngành dệt may.........................................................................78 4.1.5 Số lượng và quy mô doanh nghiệp trong ngành dệt may................................79 4.1.6 Một số chỉ tiêu tài chính của một số doanh nghiệp dệt may tiêu biểu...........79 4.2 Thống kê mô tả mẫu.......................................................................................79 4.3 Kết quả kiểm định thang đo..........................................................................82 4.3.1 Kết quả kiểm định Cronbach’s Alpha.............................................................82 4.3.2 Kết quả kiểm định EFA..................................................................................85 4.3.3 Kết quả kiểm định CFA..................................................................................89 4.4 Kết quả khảo sát thực trạng kỹ năng lãnh đạo tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam...................................................................................................96 4.5 Kết quả kiểm định mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu...........98 4.5.1 Kiểm định mô hình SEM sự ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp..........................................................................98 4.5.2 Kiểm định ước lượng mô hình bằng Bootstrap.............................................103 4.5.3 Kiểm định mở rộng mô hình nghiên cứu.......................................................104 4.5.4 Kiểm định phương sai đa biến 1 chiều.........................................................109 Tiểu kết chương 4..................................................................................................110 CHƯƠNG 5: MỘT SỐ THẢO LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................113 5.1 Thảo luận về các kết quả nghiên cứu chính của luận án...........................113 5.1.1 Thực trạng về tầm quan trọng và mức độ thực hiện các kỹ năng của nhà lãnh đạo tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam...........................................................113 5.1.2 Sự ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam.........................................................................................118 5.2 Một số kiến nghị của tác giả liên quan đến đề tài nghiên cứu cho các doanh nghiệp dệt may Việt Nam..........................................................................120 5.2.1 Phát triển kỹ năng lãnh đạo thông qua các chương trình đào tạo....................122 5.2.2 Phát triển kỹ năng lãnh đạo thông qua học tập từ kinh nghiệm thực tế........127 5.2.3 Phát triển kỹ năng lãnh đạo thông qua tự trau dồi từ bản thân nhà lãnh đạo. 131
5.3 Một số đóng góp của đề tài.............................................................................132 5.4Định hướng nghiên cứu tiếp theo của tác giả................................................134 Tiểu kết chương 5 .................................................................................................135 KẾT LUẬN..............................................................................................................136 CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN.............................................................................139 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................140 DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC................................................................................151 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Việt Tiếng Anh CFA Phân tích nhân tố khẳng định Confirmatory Factor Analysis DN Doanh nghiệp DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa EFA Phân tích nhân tố khám phá Exploratory Factor Analysis KH Khách hàng ROA Tỷ suất sinh lợi trên tài sản Return on Assets ROE Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở Return on Equity hữu ROI Tỷ suất sinh lợi trên vốn đầu tư Return on Investment SEM Mô hình cấu trúc tuyến tính Structural Equation Modeling SMEs Các doanh nghiệp nhỏ và vừa Small and Medium Enterprises Tp.HCM Thành phố Hồ Chí Minh
DANH MỤC BẢNG BIỂU St Tên bảng Trang t 1 Bảng 3.1: Thang đo kỹ năng lãnh đạo và mã hóa thang đo 58 2 Bảng 3.2: Thang đo hiệu quả kinh doanh và mã hóa thang đo 64 3 Bảng 3.3: Thang đo hiệu quả kinh doanh điều chỉnh và mã hóa 67 thang đo 4 Bảng 4.1: Chỉ số sản xuất công nghiệp và xuất khẩu hàng dệt may 76 Việt Nam từ 2013 đến năm 2018 5 Bảng 4.2: Thị trường xuất khẩu chủ yếu của ngành dệt may Việt 77 Nam từ năm 2013 đến năm 2018 6 Bảng 4.3: Chỉ tiêu tài chính của một số doanh nghiệp dệt may tiêu 79 biểu 7 Bảng 4.4: Thống kê mô tả mẫu 80 8 Bảng 4.5: Kết quả kiểm định lần 1 Cronbach’s Alpha thang đo kỹ 83 năng lãnh đạo 9 Bảng 4.6: Kết quả Cronbach’s Alpha lần 2 thang đo kỹ năng nhận 83 thức 10 Bảng 4.7: Kết quả kiểm định Cronbach’s Alpha thang đo hiệu quả 84 kinh doanh 11 Bảng 4.8: Ma trận Pattern thang đo kỹ năng lãnh đạo 85 12 Bảng 4.9: Ma trận Pattern thang đo hiệu quả kinh doanh của doanh 86 nghiệp 13 Bảng 4.10: Ma trận Pattern chung cả 2 thang đo 88 14 Bảng 4.11: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình với dữ liệu 89 thị trường đối với thang đo kỹ năng lãnh đạo 15 Bảng 4.12: Kết quả tính độ tin cậy tổng hợp và tổng phương sai 91 trích đối với thang đo kỹ năng lãnh đạo 16 Bảng 4.13: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình với dữ liệu 92 thị trường đối với thang đo hiệu quả kinh doanh 17 Bảng 4.14: Kết quả tính độ tin cậy tổng hợp và tổng phương sai 92 trích đối với thang đo hiệu quả kinh doanh 18 Bảng 4.15: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình với dữ liệu 94 thị trường 19 Bảng 4.16: Kết quả tính độ tin cậy tổng hợp và tổng phương sai 94 trích tổng thể 2 thang đo 20 Bảng 4.17: Kết quả đánh giá về tầm quan trọng và mức độ thực 97 hiện các kỹ năng của nhà lãnh đạo tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam 21 Bảng 4.18: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình với dữ liệu 99 thị trường đối với mô hình nghiên cứu chi tiết của luận án 22 Bảng 4.19: Kết quả phân tích mô hình SEM chi tiết sự ảnh hưởng 100 của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh của các doanh
nghiệp dệt may Việt Nam 23 Bảng 4.20: Kết luận về các giả thuyết nghiên cứu 102 24 Bảng 4.21: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình với dữ liệu 103 thị trường đối với mô hình nghiên cứu tổng quát của luận án 25 Bảng 4.22: Các trọng số chưa chuẩn hóa phân tích Bootstrap 104 26 Bảng 4.23: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình nghiên cứu 105 mở rộng với dữ liệu thị trường (lần 1) 27 Bảng 4.24: Kết quả phân tích SEM lần 1 mô hình nghiên cứu mở 105 rộng 28 Bảng 4.25: Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình nghiê ncứu 106 mở rộng với dữ liệu thị trường (lần 2) 29 Bảng 4.26: Kết quả phân tích SEM lần 2 mô hình nghiên cứu mở 106 rộng
DANH MỤC HÌNH St Tên hình trang t 1 Hình 4.1: Mô hình phân tích CFA thang đo kỹ năng lãnh đạo 91 2 Hình 4.2: Mô hình phân tích CFA thang đo hiệu quả kinh doanh 93 3 Hình 4.3: Mô hình phân tích CFA tổng thể 2 thang đo 95 4 Hình 4.4: Phân tích SEM mô hình nghiên cứu chi tiết 100 5 Hình 4.5 Phân tích SEM mô hình nghiên cứu tổng quát 103 6 Hình 4.6: Phân tích SEM đối với mô hình nghiên cứu mở rộng lần 2 108
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ St Tên sơ đồ, biểu đồ Trang t Danh mục sơ đồ 1 Sơ đồ 1.1: Kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh 7 của Việt Nam 2 Sơ đồ 2.1: Các yếu tố cấu thành kỹ năng lãnh đạo của Mumford và 32 cộng sự 3 Sơ đồ 2.2: Khung đo lường hiệu quả kinh doanh của Brown 39 4 Sơ đồ 2.3: Ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả lãnh đạo 43 theo Kehinde, J.S. Jegede, C.A và Akinlabi, H.B. 5 Sơ đồ 2.4: Ảnh hưởng của kỹ năng đến hiệu quả lãnh đạo của Md 44 Atiqur Rahman Sarker và cộng sự 6 Sơ đồ 2.5: Ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh 45 tại các DNNVV trên địa bàn Hà Nội của Đỗ Anh Đức 7 Sơ đồ 2.6: Ảnh hưởng của kỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh 46 tại các DNNVV khu vực Bắc Miền Trung của Lê Thị Phương Thảo 8 Sơ đồ 2.7: Mô hình nghiên cứu tổng quát 47 9 Sơ đồ 2.8: Mô hình nghiên cứu chi tiết của luận án 52 10 Sơ đồ 3.1: Quy trình nghiên cứu 54 Danh mục biểu đồ 1 Biểu đồ 4.1: Ma trận GAP về tầm quan trọng và mức độ thực hiện 98 các kỹ năng lãnh đạo 2 Biểu đồ 5.1: Ma trận GAP về tầm quan trọng và mức độ thực hiện 114 các kỹ năng nhận thức 3 Biểu đồ 5.2: Ma trận GAP về tầm quan trọng và mức độ thực hiện 115 các kỹ năng làm việc với con người 4 Biểu đồ 5.3: Ma trận GAP về tầm quan trọng và mức độ thực hiện 116 các kỹ năng kinh doanh 5 Biểu đồ 5.4: Ma trận GAP về tầm quan trọng và mức độ thực hiện 117 các kỹ năng chiến lược
12 CHƯƠNG 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1.9 Tính cấp thiết của đề tài Hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp luôn là vấn đề được quan tâm bậc nhất của mọi doanh nghiệp, bởi vìhiệu quả kinh doanh phản ánh khả năng kết hợp các yếu tốđầu vào, cho phép tối thiểu hóa các chi phí trong hoạt động kinh doanh nhằm đạt được mục tiêu sinh lợi. Qua đó, hiệu quả kinh doanh sẽ phản ánh khả năng của nhà lãnh đạo trong việc thực hiện chức năng lãnh đạo trong doanh nghiệp, khả năng sử dụng các nguồn lực nhằm hoàn thành mục tiêu và đạt được hiệu quả cao nhất trong hoạt động kinh doanh.Chính vì vậy, các doanh nghiệp luôn không ngừng hoàn thiện và nâng cao hiệu quả kinh doanh, đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt mang tính toàn cầu như hiện nay. Thực tế cho thấy có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, trong đó các yếu tố liên quan đến nhà lãnh đạo được xem là yếu tố có ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.Nhà lãnh đạo là người không thể thiếu trong bất kì một doanh nghiệp nào, dù là doanh nghiệp lớn hay doanh nghiệp nhỏ, dù trong lĩnh vực sản xuất hay cung cấp dịch vụ,không những thế, nhà lãnh đạo còn ảnh hưởng đến sự thỏa mãn và thành tích của những người mà họ lãnh đạo (Bass, 1990) vànhà lãnh đạo xuất hiện ở mọi cấp trong cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp. Trong các yếu tố thuộc lãnh đạo, kỹ năng lãnh đạo được xem là một trong những yếu tố quan trọng nhất. Bởi vì, kỹ năng lãnh đạo chính là khả năng thực hiện các công việc, biến kiến thức thành hành động của nhà lãnh đạo, thể hiện sự thành thạo của người lãnh đạo khi vận dụng kiến thức có được vào trong thực tế thực hiện chức năng lãnh đạo nhằm đạt được mục tiêu đã đề ra.Nhà lãnh đạo trong doanh nghiệp phải thực hiện nhiều chức năng và nhiệm vụ khác nhau nên cần có nhiều kỹ năng khác nhau. Trong khi đó, ngành dệt may Việt Nam là một ngành đã và đang phát triển mạnh mẽ, ngày càng đóng vai trò quan trọng trong quá trình tăng trưởng của nền kinh tế quốc gia, sự tồn tại và phát triển của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam
13 đã và sẽ góp phần rất lớn trong quá trình phát triển kinh tế xã hội Việt Nam. Bởi vì, trong các mặt hàng công nghiệp xuất khẩu, ngành dệt may là ngành có kim ngạch xuất khẩu cao, ngành dệt may là ngành sử dụng nhiều lao động, góp phần nâng cao mức sống và ổn định xã hội, ngoài ra, sự phát triển của ngành dệt may còn là tiền đề để phát triển các ngành công nghiệp khác. Chính vì vậy, nhà lãnh đạo tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam và các doanh nghiệp luôn không ngừng hoàn thiện và nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt và quyết liệt mang tính toàn cầu như hiện nay. Cho đến thời điểm hiện tại, các chủ đề về kỹ năng lãnh đạo và hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp trong ngành dệt may tại Việt Nam nói riêng đã được nhiều tác giả nghiên cứu dưới nhiều khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của tác giả thì chưa có công trình nào nghiên cứu về mối quan hệ giữa kỹ năng lãnh đạo và hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may. Do đó, tác giả đã chọn đề tài “Nghiên cứu mối quan hệ giữa kỹ năng lãnh đạo và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp dệt may Việt Nam ” để nghiên cứu. Theo đó, luận ánsẽ nghiên cứusự ảnh hưởng củakỹ năng lãnh đạo đến hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam nói chung và nghiên cứunhững kỹ năng gì ảnh hưởng đến từng khía cạnh nào của hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam nói chung. Đồng thời, luận án cũng thực hiện đánh giá thực trạng về kỹ năng của nhà lãnh đạo tại các doanh nghiệp dệt may Việt Nam, và trên cơ sở đó, luận án đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện và phát triển kỹ năng lãnh đạo, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam. 1.10 Tổng quan tình hình nghiên cứu Vấn đề liên quan đến chủ đề nghiên cứu của luận ántừ lâu đã nhận được rất nhiều sự quan tâm của các học giả trên khắp thế giới. 1.10.1 Nghiên cứu liên quan đến kỹ năng lãnh đạo
14 Lãnh đạo và vấn đề liên quan đến lãnh đạo từ lâu đã là một chủ đề thu hút rất nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới, và sự quan tâm này chưa bao giờ dừng lại. Cho đến thời điểm hiện tại, đã có hàng ngàn nghiên cứu khác nhau về lãnh đạo và các nghiên cứu này tiếp cận theo nhiều hướng khác nhau. Để thuận tiện trong việc nghiên cứu về lãnh đạo, các nhà nghiên cứu cũng đã tổng hợp và hệ thống hóa lý thuyết lãnh đạo theo nhiều cách khác nhau. Theo Yulk, G., (2013), các lý thuyết và nghiên cứu thực tiễn về lãnh đạo có thể được phân chia thành 5 hướng tiếp cận sau: (1) phẩm chất lãnh đạo, (2) lãnh đạo hành vi, (3) tiếp cận theo hướng ảnh hưởng/ quyền lực, (4) lãnh đạo tình huống, và (5) nghiên cứu tích hợp. Nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo được xem là trung tâm của lý thuyết lãnh đạo phẩm chất và lãnh đạo theo tình huống, và đã có rất nhiều học giả nghiên cứu trực tiếp và gián tiếp về kỹ năng lãnh đạo (Bass, 1990) Xét theo nội dung nghiên cứu, các nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo có thể được phân chia thành 2 nhóm nghiên cứu chính, đó là: nhóm nghiên cứu khám phá những kỹ năng mà nhà lãnh đạo cần có và nhóm nghiên cứu về mối quan hệ giữa kỹ năng lãnh đạo và hiệu quả của lãnh đạo. Chi tiết như sau: Nhóm thứ nhất là những nghiên cứu khám phá những kỹ năng mà một người sẽ theo đuổi một sự nghiệp lãnh đạo hoặc nổi trội như một lãnh đạo không chính thức trong một nhóm cần có (Katz 1955; Lord, De Vader và Alliger 1986; Stogdill 1974; Mumford và cộng sự 2000; Moore, L. L., và Rudd, R. D 2004; Mumford, Campion và Morgeson 2007; Da’as, R. A. 2017). Hướng nghiên cứu này thường dựa vào vai trò, nhiệm vụ, chức năng của người lãnh đạo trong doanh nghiệp, từ đó đề xuất các kỹ năng lãnh đạo cần có để thực hiện công việc một cách tốt nhất nhằm đạt được mục tiêu của doanh nghiệp cho các đối tượng nghiên cứu khác nhau,có thể là lãnh đạo trong các lĩnh vực ngành nghề khác nhau hoặc lãnh đạo trong các doanh nghiệp có quy mô khác nhau. Nghiên cứu “Những kỹ năng của một nhà quản lý hiệu quả” của Katz (1955) có thể được xem là một những nghiên cứu tiên phong về kỹ năng lãnh đạo. Bởi vì, nghiên cứu này xuất hiện vào thời điểm mà hầu hết các nghiên cứu đều tập trung
15 xác định các phẩm chất cần có của lãnh đạo, và các phẩm chất này được coi là bẩm sinh.Katz (1955) đã vượt qua giới hạn đó bằng cách nhấn mạnh bên cạnh các đặc điểm và tính cách bẩm sinh, lãnh đạo cần phải sử dụng các kỹ năng để thực hiện công việc một cách hiệu quả. Và đặc biệt là các kỹ năng này có thể phát triển được nếu học tập và thực hành qua thời gian. Với quan điểm lãnh đạo là người hiểu rõ tầm nhìn chiến lược, nhiệm vụ và mục tiêu của tổ chức, quản lý hoạt động của người khác và chịu trách nhiệm trong việc đạt được mục tiêu của tổ chức, Katz (1955) cho rằng, một nhà lãnh đạo thành công phải có ba kỹ năng cơ bản sau: kỹ năng kỹ thuật, kỹ năng con người và kỹ năng nhận thức. Kỹ năng kỹ thuật là sự hiểu biết và sự thành thạo trong một loại công việc hoặc hoạt động cụ thể, đặc biệt là các hoạt động liên quan đến phương pháp, quy trình, thủ tục hoặc kỹ thuật. Kỹ năng con người là những kiến thức và khả năng làm việc với con người, trong khi kỹ năng kỹ thuật tác động đến đồ vật là chủ yếu. Kỹ năng con người giúp cho người lãnh đạo làm việc hiệu quả với nhân viên, đồng nghiệp và lãnh đạo cấp trên trong việc hoàn thành mục tiêu của tổ chức. Kỹ năng này được biểu thị trong cách một cá nhân nhận thức cấp trên, đồng nghiệp và cấp dưới cũng như cách cá nhân này hành động sau đó. Người có kỹ năng con người phát triển cao là người nhận thức được những thái độ, và niềm tin của chính mình đối với các cá nhân khác hay đối với các nhóm, là người có khả năng thấy được tính hữu ích và những hạn chế của các cảm giác này. Và kỹ năng thứ ba là kỹ năng nhận thức. Kỹ năng nhận thức là khả năng làm việc với những ý tưởng và khái niệm, và là thành tố chính trong việc xây dựng tầm nhìn và hoạch định chiến lược cho doanh nghiệp. Trong ba kỹ năng, thì kỹ năng kỹ thuật là quen thuộc nhất, vì nó cụ thể nhất và là kỹ năng cần có của hầu hết mọi người, kỹ năng con người thì quan trọng đối với mọi cấp lãnh đạo trong doanh nghiệp, trong khi đó kỹ năng kỹ thuật là cần thiết đối với các nhà lãnh đạo cấp thấp hơn, và kỹ năng nhận thức thì lại quan trọng đối với các nhà lãnh đạo cấp cao trong doanh nghiệp. Tiếp theo đó, Mann (1965)cho rằng, người giám sát của một tổ chức nên có kỹ năng kỹ thuật, kỹ năng quan hệ con người, và năng lực quản trị (được xem là tương tự như kỹ năng nhận thức). Theo đó, người giám sát là người hướng dẫn và kết hợp
16 các nhiệm vụ và hoạt động của những người theo sau trong nhóm của họ, và liên kết các hoạt động này tới hoạt động của các nhóm công việc khác ở cấp thấp hơn hoặc cao hơn. Mintzberg (1973) đã quan sát các nhà quản lý về công việc và thấy rằng, bên cạnh các kỹ năng truyền thống như là chỉ đạo và kiểm soát, nhà quản lý còn sử dụng một số kỹ năng như tạo điều kiện, ảnh hưởng, huấn luyện, đàm phán và giải quyết vấn đề.Đầu những năm 1990, một nhóm các nhà nghiên cứu, dưới sự tài trợ của quân đội Hoa Kỳ và Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ, cho rằng hiệu quả lãnh đạo dựa trên ba yếu tố, đó là kỹ năng giải quyết vấn đề sáng tạo, kỹ năng đánh giá xã hội và kiến thức (Mumford và cộng sự 2000). Mumford và cộng sự(2000) đã đặt các kỹ năng đượcphát triển ở trung tâm thành tích lãnh đạo ở tất cả các cấp quản lý, trong khi Katz và Mann đề xuất các kỹ năng khác nhau cho các cấp quản lý khác nhau.Mặc dù sự phân loại này phức tạp hơn so với mô hình của Katz (1955) và Mann (1965), nhưng sự phân loại kỹ năng lãnh đạo này hấp dẫn với bất kỳ ai quan tâm đến việc trở thành một nhà lãnh đạo hiệu quả (Northouse, 2007). Những năm gần đây, với những thay đổi đáng kể về môi trường kinh doanh và môi trường làm việc, trí tuệ cảm xúc cũng được nghiên cứu như là một trong những kỹ năng cần có của nhà lãnh đạo. Trí tuệ cảm xúc được định nghĩa như là khả năng của các cá nhân để theo dõi cảm xúc của chính họ và của người khác, phân biệt giữa các cảm xúc và sử dụng thông tin này để hướng dẫn suy nghĩ và hành động(Goleman, 1998). Sau đó, dựa trên cơ sở các nghiên cứu đã có trước đó về kỹ năng lãnh đạo, Mumford, Campion và Morgesonđã thực hiện tách ghép và đề xuất nhà lãnh đạo cần có 4 kỹ năng, đó là: kỹ năng nhận thức, kỹ năng con người, kỹ năng kinh doanh, và kỹ năng chiến lược (Mumford, Campion và Morgeson, 2007) Ngoài ra, tùy thuộc vào đối tượng và mục tiêu nghiên cứu khác nhau, các nhà nghiên cứu đề xuất một số kỹ năng cần thiết cho nhà lãnh đạo như: kỹ năng ra quyết định (Edmunds, 1998); kỹ năng tạo động lực nhóm (Edmunds, 1998); kỹ năng hoạch định (Edmunds 1998; MarshallMies và cộng sự 2000); động cơ (Connelly và cộng sự 2000; Mumford và cộng sự 2000)…
17 Bên cạnh nhóm nghiên cứu thứ nhất như trình bày trên, một số tác giả đi theo nhóm nghiên cứu thứ hai là nghiên cứu về mối quan hệ giữa kỹ năng của nhà lãnh đạo và hiệu quả lãnh đạo trong vị trí quản lý hiện tại của nhà lãnh đạo. Chi tiết nhóm nghiên cứu này sẽ được trình bày chi tiết trong mục 1.2.3 trang 12. Xét theo nghiên cứu về các yếu tố cấu thành kỹ nănglãnh đạo, các nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trên thế giới thường sử dụng một trong ba hướng nghiên cứu là ba yếu tố cấu thành kỹ năng lãnh đạo của Katz (1955), các yếu tố cấu thành kỹ năng lãnh đạo của Mumford và cộng sự (2000), hoặc mô hình bốn yếu tố cấu thành kỹ năng lãnh đạo của Mumford, Campion và Morgeson (2007). Chi tiết về các yếu tố cấu thành này sẽ được trình bày chi tiết tại mục 2.1.4 trang 30.Ngoài ra, dựa vào các yếu tố cấu thành trên, tùy theo đối tượng nghiên cứu khác nhau, các tác giả cũng đề xuất bổ sung một số kỹ năng khác như:giá trị cá nhân (Edmunds, 1998; Lord và Hall, 2005; Kalargyrou, Pescosolido và Kalargiros, 2012); các kỹ năng kiến thức liên quan đến ngành (Robbins, Bradley và Spicer, 2001; Moore và Rudd, 2004; Connelly và cộng sự, 2000; Mumford và cộng sự, 2000); kỹ năng giao tiếp (Edmunds, 1998; Moore và Rudd, 2004); kỹ năng xây dựng giải pháp (Mumford và cộng sự, 2000; Mumford và cộng sự, 2000; MarshallMies và cộng sự, 2000); kỹ năng ra quyết định (Edmunds, 1998); kỹ năng tạo động lực nhóm (Edmunds, 1998); kỹ năng hoạch định (Edmunds, 1998; MarshallMies và cộng sự, 2000); động cơ (Connelly và cộng sự, 2000; Mumford và cộng sự, 2000); trí tuệ cảm xúc (Goleman, 1995; Goleman, Boyatzis và McKee, 2002; Mayer và Salovey, 1995). Xét theo phạm vi không gian nghiên cứu, thì các nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trên thế giới được thực hiện trong nhiều lĩnh vực ngành nghề và quy mô doanh nghiệp khác nhau. Cụ thể, nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trong quân đội (Zaccaro và cộng sự, 2000); nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trong giáo dục (Kalargyrou, Pescosolido và Kalargiros, 2012; Da’as, R. A., 2016); nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trong lĩnh vực y tế (Zilz, D. A. và cộng sự 2004;Robbins, C. J. và cộng sự, 2001); nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trong hoạt động ngân hàng ngân hàng (Kehinde,J.S và cộng sự 2012); nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo tại các doanh
18 nghiệp dịch vụ công (Haq, S. 2011); Mumford, Campion và Morgeson 2007); nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa (Kunene, T. R. 2009)… Trực tiếp nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo tại Việt Nam gồm có luận án Tiến sĩ nghiên cứu về phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam của Nguyễn Thị Thu Trang (2016) và bài viết về kỹ năng lãnh đạo của các trưởng khoa tại một trường đại học khu vực tại Việt Nam được đăng tại Hội nghị quốc tế về cải cách giáo dục lần thứ 7 (ICER 2014) của Hung, N. M., Tesaputa, K., & Sriampai, A (2014). Với mục đích là phân tích và đưa ra giải pháp để phát triển kỹ năng lãnh đạo trong doanh nghiệp, Nguyễn Thị Thu Trang (2016) đã sử dụng mô hình của Warren Blank (2007) để đánh giá kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam. Theo đó, kỹ năng lãnh đạo được chia thành 3 nhóm kỹ năng chính với tổng cộng là 15 kỹ năng, đó là: kỹ năng nền tảng, kỹ năng ảnh hưởng và kỹ năng định hướng lãnh đạo. Kỹ năng nền tảng bao gồm 6 kỹ năng: kỹ năng lãnh đạo bản thân; kỹ năng xây dựng chiến lược; kỹ năng xác lập kỳ vọng và mục tiêu; kỹ năng quản lý thời gian; kỹ năng ra quyết định và am hiểu chuyên môn nghiệp vụ. Kỹ năng ảnh hưởng bao gồm 5 kỹ năng: tạo ảnh hưởng; kỹ năng giao tiếp và thuyết trình; kỹ năng đàm phán, giải quyết xung đột; xây dựng môi trường có tính khích lệ; xây dựng và phát triển mối quan hệ. Nhóm kỹ năng định hướng lãnh đạo bao gồm 4 kỹ năng: trao quyền cho cấp dưới; định hướng kết quả; phát triển nhân viên; thích ứng và quản lý thay đổi.
19 Kết quả nghiên cứu cho thấy chỉ có duy nhất một kỹ năng mà tất cả các nhà lãnh đạo đều đánh giá tốt là kỹ năng hiểu biết về lĩnh vực hoạt động kinh doanh, các kỹ năng còn lại được đánh giá chỉ ở mức trên trung bình. Nghiên cứu này đã làm rõ cơ sở lý luận về lãnh đạo và kỹ năng lãnh đạo, đưa ra nội dung cơ bản của phát triển kỹ năng lãnh đạo trong các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam. Thế nhưng, phạm vi nghiên cứu của đề tài còn hạn chế, ngoài ra, đề tài cũng chưa phân tích chuyên sâu về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố như: văn hóa vùng miền, bằng cấp, tới các nhóm kỹ năng lãnh đạo. Khác với cách tiếp cận trên, Hung, N.M và cộng sự (2014) đã kế thừa các yếu tố cấu thành kỹ năng lãnh đạo của Katz (1955), Mumford, Campion và Morgeson (2007), Jones và Rudd (2007), Cheng, H. C. (2011) và Kalargyrou và cộng sự (2012) và đề xuất đánh giá kỹ năng của trưởng khoa của 5 trường cao đẳng thuộc trường Đại học Huế bao gồm 6 nhóm kỹ năng chính: kỹ năng nhận thức; kỹ năng con người; kỹ năng kinh doanh; kỹ năng chiến lược; kỹ năng giao tiếp và kỹ năng trí tuệ cảm xúc. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, kỹ năng kinh doanh là quan trọng nhất, quan trọng tiếp theo là kỹ năng chiến lược, kỹ năng con người, kỹ năng trí tuệ cảm xúc, kỹ năng nhận thức và kỹ năng giao tiếp. Xét về mức độ đáp ứng, thì kỹ năng chiến lược được đánh giá cao nhất, tiếp đến là kỹ năng kinh doanh, kỹ năng trí tuệ cảm xúc, kỹ năng con người, kỹ năng nhận thức và kỹ năng giao tiếp, và các kỹ
20 năng lãnh đạo của trưởng khoa chỉ được đánh giá ở mức trên trung bình. Mặc dù nghiên cứu đã đạt được một số kết quả như trình bày trên, thế nhưng đối tượng nghiên cứu lại khá hẹp, chỉ trong phạm vi của trường Đại học Huế, đồng thời nghiên cứu cũng chưa làm rõ sự khác nhau về kỹ năng lãnh đạo giữa đặc điểm của lãnh đạo, do đó kết quả nghiên cứu có thể bị ảnh hưởng. Nhìn chung, các nghiên cứu về kỹ năng lãnh đạo rất phong phú và đa dạng về nội dung, về các yếu tố cấu thành và được thực hiện trong nhiều lĩnh vực ngành nghề và quy mô khác nhau. Hầu hết các nghiên cứu khẳng định kỹ năng lãnh đạo có vai trò rất quan trọng và ảnh hưởng đến việc đạt được mục tiêu kinh doanh của doanh nghiệp. 1.10.2 Nghiên cứu liên quan đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp Đến thời điểm hiện tại, các nghiên cứu về hiệu quả kinh doanh rất phong phú, đa dạng, và thường được tiếp cận theo ba hướng chủ yếu sau: Thứ nhất là đánh giá hiệu quả kinh doanh và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp. Hầu hết các nghiên cứu liên quan đến hiệu quả kinh doanh tại Việt Nam đều tập trung vào hướng này. Các nghiên cứu tiếp cận theo hướng này thường dựa trên cơ sở lý luận về hiệu quả kinh doanh để thực hiện đánh giá hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, sau đó, tìm kiếm các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp và nghiên cứu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh cho các đối tượng nghiên cứu khác nhau (Chu Thị Thủy 2003; Nguyễn Văn Tạo 2004; Nguyễn Thị Mai Hương 2008; Đoàn Ngọc Phúc 2014). Thứ hai, nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp (Nguyễn Ngọc Tiến 2015;Kaplan, R.S. and Norton, D.P., 1996; Neely, A., Gregory, M, và Platts, K 1995; Hudson, M., Smart, A. and Bourne, M., 2001;Santos, J.B. and Brito, L.A.L., 2012) và nghiên cứu về hoạt động đánh giá hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp (Đỗ Huyền Trang 2012; Trần Thị Thu Phong 2012). Giống với các nghiên cứu trên, các nghiên cứu tiếp cận theo hướng này cũng đi nghiên cứu cơ sở lý luận về hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp, nghiên cứu