Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer ở một số trường đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:254

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer, tìm hiểu các yếu tố ảnh hƣởng đến thực trạng và xác định sự ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập đến kết quả học tập của sinh viên Khmer, luận án đề xuất một số biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp cho sinh viên Khmer.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer ở một số trường đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ THÚY KĨ NĂNG GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN KHMER Ở MỘT SỐ TRƢỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Hà Nội - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ THÚY KĨ NĂNG GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN KHMER Ở MỘT SỐ TRƢỜNG ĐẠI HỌC VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 62 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Chủ tịch hội đồng Ngƣời hƣớng dẫn khoa học GS.TS. Trần Thị Minh Đức PGS. TS. Lê Thị Minh Loan Hà Nội - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng, luận án tiến sĩ “Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer ở một số trƣờng đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Thị Thúy
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Lê Thị Minh Loan và PGS.TS. Hoàng Mộc Lan, hai nhà khoa học đã quan tâm sâu sắc, tận tình hƣớng dẫn tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu và động viên tôi hoàn thành luận án này. Những năm đầu của khóa học NCS, tôi đã đƣợc PGS.TS. Hoàng Mộc Lan hƣớng dẫn, truyền cho tôi tri thức và gợi ý cho tôi những ý tƣởng về luận án. Cô đã giúp cho tôi tiếp cận các phƣơng pháp nghiên cứu, tạo nền tảng vững chắc cho tôi trong học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, tôi đƣợc PGS.TS. Lê Thị Minh Loan luôn sát cánh cùng tôi trong suốt thời gian làm nghiên cứu. Cô dạy tôi tiếp cận cách tƣ duy mới trong nghiên cứu, giúp tôi lựa chọn những phƣơng pháp thực hiện khả thi nhất, cập nhật các phƣơng pháp xử lý để kết quả nghiên cứu mang tính khách quan, trao đổi để tôi liên tục xây dựng và thực hiện mọi ý tƣởng có thể trong luận án. Tôi xin kính gửi đến Quý thầy cô giáo trong khoa Tâm lý học và cán bộ phòng Sau đại học trƣờng Đại học KHXH & Nhân văn Hà Nội cùng toàn thể quý thầy cô tham gia giảng dạy, tƣ vấn hỗ trợ tôi suốt trong quá trình học tập và nghiên cứu lời cảm ơn chân thành! Cám ơn Ban giám hiệu, thầy cô giáo trƣờng Đại học Trà Vinh đã luôn ủng hộ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian tôi làm luận án. Các bạn học viên cùng lớp NCS khóa 2016 đã nhiệt tình, tƣơng tác trực tuyến giúp đỡ tôi ở xa nhƣng vẫn cập nhật đầy đủ những kiến thức và tài liệu mới nhất từ các hội thảo chuyên môn, từ các khóa tập huấn và buổi báo cáo chuyên đề. Xin chân thành cám ơn các bạn. Cuối cùng, tôi đặc biệt cám ơn gia đình đã luôn quan tâm, khích lệ và chăm sóc tôi để tôi có thể thực hiện đến cùng công trình này. Hà Nội, ngày 16 tháng 6 năm 2020 Tác giả luận án Nguyễn Thị Thúy
MỤC LỤC Trang Lời cam đoan Mục lục ........................................................................................................................ 1 Danh mục các từ viết tắt.............................................................................................. 4 Danh mục bảng ........................................................................................................... 5 Danh mục hình vẽ, biểu đồ ......................................................................................... 7 MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 8 Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ KĨ NĂNG GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN ........................................................... 16 1.1. Nghiên cứu những khó khăn về giao tiếp trong hoạt động học tập ở sinh viên ...16 1.2. Nghiên cứu về các kĩ năng giao tiếp thành phần trong hoạt động học tập của sinh viên ................................................................................................................21 1.3. Nghiên cứu một số yếu tố ảnh hƣởng đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên .............................................................................................24 1.4. Nghiên cứu về ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp tới kết quả học tập của sinh viên........................................................................................................................28 1.5. Nghiên cứu về biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập cho sinh viên .........................................................................................................31 Tiểu kết chƣơng 1 và khoảng trống nghiên cứu ...................................................35 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU VỀ KĨ NĂNG GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN KHMER ........................................... 37 2.1. Kĩ năng giao tiếp ............................................................................................37 2.2. Hoạt động học tập của sinh viên Khmer........................................................46 2.3. Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer ..................54 2.4. Ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập tới kết quả học tập của sinh viên Khmer .............................................................................................65 2.5. Một số yếu tố ảnh hƣởng đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer ....................................................................................................66 1
Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................70 Chƣơng 3. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................. 72 3.1. Địa bàn và khách thể nghiên cứu ...................................................................72 3.2. Tổ chức nghiên cứu .......................................................................................76 3.3. Phƣơng pháp nghiên cứu ...............................................................................77 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................91 Chƣơng 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ KĨ NĂNG GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN KHMER ............................ 92 4.1. Thực trạng kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ...................................................................................................................92 4.1.1. Đánh giá chung về thực trạng kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer .............................................................................92 4.1.2. Thực trạng nhóm kĩ năng thành phần thuộc kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ........................................................94 4.1.3. Đặc trƣng kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer dựa trên phân tích cụm và phân tích biệt số ........................................ 111 4.1.4. So sánh kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer theo các biến số nhân khẩu .................................................................. 120 4.2. Mức độ ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp đến kết quả học tập của sinh viên Khmer .......................................................... 126 4.2.1. Mối quan hệ giữa kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp và kết quả học tập của sinh viên Khmer............................................................... 126 4.2.2. Dự báo ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập đến kết quả học tập của sinh viên Khmer .................................................................... 129 4.3. Thực trạng và mức độ tác động của yếu tố ảnh hƣởng đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ...................................... 132 4.3.1. Thực trạng của các yếu tố ảnh hƣởng .................................................... 132 4.3.2. Mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer .............................................................. 138 2
4.4. Phân tích chân dung tâm lý điển hình ......................................................... 145 4.4.1. Trƣờng hợp 1 ......................................................................................... 145 4.4.2. Trƣờng hợp 2 ......................................................................................... 149 4.4.3. Trƣờng hợp 3 ......................................................................................... 154 4.5. Một số biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp cho sinh viên Khmer. ......................................................................................... 158 Tiểu kết chƣơng 4 .............................................................................................. 169 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................171 1. Kết luận .......................................................................................................... 171 2. Kiến nghị........................................................................................................ 173 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...............................................................................................................175 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................176 PHỤ LỤC 3
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chú giải ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long HĐHT Hoạt động học tập KNGT Kĩ năng giao tiếp SV Sinh viên 4
DANH MỤC BẢNG Tên bảng Trang Bảng 3.1. Đặc điểm của nhân khẩu về khách thể nghiên cứu .................................75 Bảng 3.2. Độ tin cậy của phiếu khảo sát ..................................................................84 Bảng 4.1. Biểu hiện tập trung và ghi chú trong HĐHT của sinh viên Khmer .........95 Bảng 4.2. Biểu hiện hiểu khi lắng nghe trong HĐHT của sinh viên Khmer ............96 Bảng 4.3. Biểu hiện vận dụng trong lắng nghe nội dung học tập của sinh viên Khmer ........................................................................................................................97 Bảng 4.4. Biểu hiện sử dụng từ ngữ, ngữ pháp trong kĩ năng trình bày nội dung học tập của sinh viên Khmer ......................................................................................... 100 Bảng 4.5. Biểu hiện ngôn ngữ không lời khi trình bày nội dung học tập của sinh viên Khmer ............................................................................................................. 102 Bảng 4.6. Biểu hiện về khả năng truyền tải thông tin khi trình bày nội dung học tập của sinh viên Khmer............................................................................................... 103 Bảng 4.7. Biểu hiện đóng góp ý kiến trong học tập nhóm của sinh viên Khmer .. 105 Bảng 4.8. Biểu hiện giao tiếp với các thành viên nhóm trong học tập nhóm của sinh viên Khmer ............................................................................................................. 107 Bảng 4.9. Khả năng kiểm soát hành động để đạt đƣợc mục tiêu trong học tập nhóm của sinh viên Khmer............................................................................................... 108 Bảng 4.10. Bảng hệ số Eigenvalue và Wilk trong phân tích biệt số ..................... 113 Bảng 4.11. Hệ số hàm phân biệt dự đoán các Cụm (Nhóm) KNGT trong HĐHT ...... 114 Bảng 4.12. Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập giữa các trƣờng Đại học .. 120 Bảng 4.13. Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập giữa các nhóm ngành ....... 121 Bảng 4.14. Kĩ năng giao tiếp trong HĐHT giữa nam và nữ sinh viên Khmer ...... 124 Bảng 4.15. Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập giữa sinh viên Khmer là cán bộ lớp và không là cán bộ lớp ................................................................................ 125 Bảng 4.16. Mối quan hệ giữa KNGT trong HĐHT và điểm tích lũy của sinh viên Khmer .... 127 Bảng 4. 17. Mối quan hệ giữa KNGT trong HĐHT và các Chỉ số học tập........... 128 Bảng 4.18. Hồi quy đơn biến của kĩ năng giao tiếp dự báo kết quả học tập ......... 130 5
Bảng 4.19. Nhận thức của sinh viên Khmer về tầm quan trọng của kĩ năng giao tiếp ....... 132 Bảng 4.20. Động cơ học tập của sinh viên Khmer ................................................ 133 Bảng 4.21. Các nét tính cách của sinh viên Khmer ............................................... 134 Bảng 4.22. Điều kiện học tập ở lớp học và ở trƣờng Đại học ............................... 136 Bảng 4.23. Sự khích lệ của giảng viên trên lớp ..................................................... 136 Bảng 4.24. Hệ số tƣơng quan giữa các yếu tố ảnh hƣởng với KNGT trong HĐHT .......... 138 Bảng 4.25. Các yếu tố dự báo kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập một cách độc lập .................................................................................................................... 140 Bảng 4.26. Các yếu tố dự báo kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập một cách độc lập (theo cụm) .................................................................................................. 141 Bảng 4.27. Mức độ dự báo của các yếu tố đến KNGT trong HĐHT của sinh viên Khmer ..................................................................................................................... 142 6
DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Tên hình vẽ, biểu đồ Trang Hình 2.1. Biểu hiện của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ................................................................................................................63 Hình 2.2. Khung lý thuyết về KNGT trong HĐHT trên lớp của sinh viên Khmer ..71 Biểu đồ 4.1. Biểu đồ phân bố điểm của KNGT trong HĐHT ..................................92 Biểu đồ 4.2. Điểm trung bình của các nhóm KNGT thành phần trong HĐHT ........93 Biểu đồ 4.3. Biểu đồ phân tích cụm ...................................................................... 112 Biểu đồ 4.4. Biểu đồ phân bố các cụm phân biệt .................................................. 115 Biểu đồ 4.5. Xu hƣớng về mức độ KNGT trong HĐHT theo năm học ................ 123 7
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giao tiếp có vai trò đặc biệt quan trọng đối với tiến trình phát triển của lịch sử xã hội, cũng nhƣ quá trình hình thành và phát triển của từng cá nhân. Xét về mặt lý luận, trƣờng phái tâm lý học hoạt động đã chỉ ra: ý thức và nhân cách của cá nhân đƣợc hình thành, phát triển và bộc lộ trong hoạt động và giao tiếp (Lê Đức Phúc, 2004). Cùng với hoạt động, giao tiếp đã trở thành một phƣơng thức tồn tại xã hội của con ngƣời. Xét về mặt thực tiễn, giao tiếp đã đƣợc nhiều nhà tâm lý học trong và ngoài nƣớc nghiên cứu ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của hoạt động học tập, nghề nghiệp và cuộc sống (Green, 2003, 2009; Huỳnh Văn Sơn, 2011; Hargie, 2011, 2018). Đối với sinh viên ở môi trƣờng đại học, giao tiếp có ý nghĩa hết sức quan trọng trong hoạt động học tập. Bởi vì, nhờ có giao tiếp mà sinh viên nắm bắt các tri thức khoa học, hình thành những kĩ năng, kĩ xảo nghề nghiệp. Mặt khác, nhờ có giao tiếp sinh viên mở rộng đối tƣợng giao tiếp trong trƣờng đại học, thoả mãn đƣợc các nhu cầu giao tiếp của bản thân, đồng thời tăng cơ hội việc làm sau khi ra trƣờng. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều sinh viên ở các trƣờng đại học gặp khó khăn trong giao tiếp nhƣ: giao tiếp vụng về, cứng nhắc, ấp úng, một số khác không thể trình bày, diễn đạt ý kiến hay nội dung học tập một cách mạch lạc (Nguyễn Văn Đồng, 2005; Nguyễn Thị Cẩm & Nguyễn Thị Ánh Tuyết, 2016). Những khó khăn trong giao tiếp ở sinh viên dân tộc thiểu số trong môi trƣờng đại học còn đƣợc chứng minh là nhiều hơn so với sinh viên dân tộc Kinh vì đa số họ sử dụng song ngữ (tiếng Việt và tiếng dân tộc), một số sinh viên nói tiếng Việt chƣa tốt, một số khác còn nhút nhát, dè dặt, ít bộc lộ nên thiếu linh hoạt và nhạy bén khi giải quyết những tình huống xảy ra trong quá trình giao tiếp và trong hoạt động học tập (Nguyễn Thị Hoài, 2007; Nông Thị Nhung, 2016). Sử dụng song ngữ (tiếng Việt và tiếng Khmer) cũng là một đặc điểm nổi bật của sinh viên Khmer vùng Đồng bằng Sông Cửu Long, trong đó, vốn tiếng Việt của sinh viên Khmer sử dụng trong hoạt động học tập còn hạn chế (Phạm Văn Tuân, 8
2016; Bùi Thị Luyến, 2016). Từ những nét đặc thù trong ngôn ngữ của sinh viên Khmer dẫn đến nhiều em gặp khó khăn trong diễn đạt suy nghĩ, e ngại, lẩn tránh tiếp xúc với giảng viên, với bạn. Ngoài ra, trong hoạt động học tập trên lớp, sinh viên Khmer còn gặp nhiều khó khăn về mặt tâm lý nhƣ: có cảm giác căng thẳng, lo lắng, bất an khi phải trình bày trƣớc lớp và cảm giác bất lực khi không hiểu bài (Phạm Văn Tuân, 2017). Kết quả học tập của sinh viên dân tộc Khmer cũng vì vậy mà thấp hơn so với sinh viên dân tộc Kinh1. Ngoài ra, các kĩ năng liên quan đến làm việc nhóm, truyền đạt thông tin, giải quyết vấn đề tại nơi làm việc của sinh viên Khmer sau tốt nghiệp cũng không đƣợc các đơn vị tuyển dụng đánh giá cao (Nguyễn Thị Thúy, 2018). Liệu những khó khăn tâm lý trong học tập và khả năng giao tiếp tại nơi làm việc sau khi ra trƣờng có mối liên hệ với kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer? Thực tế này đặt ra một yêu cầu cấp thiết về mặt thực tiễn là cần làm rõ thực trạng kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer, các yếu tố ảnh hƣởng đến thực trạng và mức độ ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập đến kết quả học tập của sinh viên Khmer; trên cơ sở đó, có những biện pháp phát triển các kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập còn yếu hoặc thiếu để giúp các em học tập đạt kết quả tốt hơn. Xét về mặt lý luận, hoạt động học tập ở đại học là hoạt động đặc thù gắn với một lĩnh vực nghề nghiệp tƣơng lai và sinh viên đại học cần có cả kĩ năng giao tiếp cá nhân và kĩ năng giao tiếp nhóm để lĩnh hội hiệu quả các tri thức khoa học cơ bản và nghề nghiệp. Tuy nhiên, khi nghiên cứu về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên đại học, các công trình nghiên cứu mới chỉ tập trung nghiên cứu các kĩ năng giao tiếp cá nhân (Trần Thị Phụng Hà & Nguyễn Ngọc Lẹ, 2015; Nông Thị Nhung, 2016) hoặc chỉ tập trung vào kĩ năng giao tiếp nhóm (Nguyễn Thị Thúy Hạnh, 2012; Nguyễn Thị Diễm My, 2017). Đặc biệt chƣa có một công trình nào 1 Theo số liệu thống kê điểm tổng kết năm học 2016 - 2017, 2017 - 2018 của khoa chuyên môn, trƣờng đại học Trà Vinh 9
nghiên cứu chuyên biệt nào về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của nhóm khách thể là sinh viên Khmer. Vì vậy, việc xây dựng khung lý luận về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên, mô tả những nét đặc trƣng về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer, xác định mức độ ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập tới kết quả học tập là một nhiệm vụ cần thiết trong nghiên cứu tâm lý học tại Việt Nam. Với những vấn đề lý luận và thực tiễn trên tôi chọn đề tài: Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer ở một số trƣờng đại học vùng Đồng bằng sông Cửu Long. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer, tìm hiểu các yếu tố ảnh hƣởng đến thực trạng và xác định sự ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập đến kết quả học tập của sinh viên Khmer, luận án đề xuất một số biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp cho sinh viên Khmer. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biểu hiện và mức độ kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer. 3.2. Khách thể nghiên cứu Sinh viên Khmer và giảng viên có giảng dạy sinh viên Khmer. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu lý luận - Tổng quan các nghiên cứu về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên và chỉ ra khoảng trống trong nghiên cứu. - Xây dựng cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer. 4.2. Nghiên cứu thực tiễn - Đánh giá thực trạng về biểu hiện và mức độ kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer. 10
- Xác định mức độ ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp tới kết quả học tập của sinh viên Khmer. - Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer. - Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp cho sinh viên Khmer. 5. Gi i hạn phạm vi nghiên cứu - Về đối tượng nghiên cứu: Luận án chỉ tập trung nghiên cứu kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập diễn ra trên l p của sinh viên Khmer dựa trên ba kĩ năng thành phần: Kĩ năng lắng nghe nội dung học tập, Kĩ năng trình bày nội dung học tập và Kĩ năng hợp tác trong học tập nhóm. - Về đ àn nghiên cứu Luận án nghiên cứu tập trung ở ba 3 trƣờng Đại học ở Đồng bằng Sông Cửu Long – nơi có nhiều sinh viên Khmer theo học, bao gồm: trƣờng Đại học Cần Thơ, trƣờng Đại học Trà Vinh và trƣờng Đại học Kiên Giang. - Về h ch th nghiên cứu 426 sinh viên dân tộc Khmer từ năm thứ nhất đến năm thứ ba và 20 giảng viên có ít nhất 5 năm thâm niên trong giảng dạy sinh viên Khmer. 6. Câu hỏi nghiên cứu (1) Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ở mức độ nào và đƣợc biểu hiện ra sao? (2) Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer có ảnh hƣởng đến kết quả học tập của sinh viên Khmer không? Nếu có, ở mức độ nào? (3) Những yếu tố nào ảnh hƣởng đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer vùng ĐBSCL? (4) Biện pháp nào có thể nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học trên lớp cho sinh viên Khmer? 11
7. Giả thuyết nghiên cứu (1) Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ở mức trung bình với biểu hiện đặc trƣng là thiên về tập trung các giác quan để lắng nghe nội dung học tập và hạn chế ở khả năng diễn đạt nội dung học tập bằng lời khi tƣơng tác với giảng viên trong các giờ học và các bạn cùng lớp trong các hoạt động học tập nhóm. (2) Kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer ảnh hƣởng thuận chiều đến kết quả học tập của sinh viên khmer. (3) Nhận thức về tầm quan trọng của kĩ năng giao tiếp, động cơ học tập, hành vi giao tiếp mang tính khích lệ của giảng viên và điều kiện học tập ở lớp, ở trƣờng ảnh hƣởng thuận chiều đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer, trong khi đó nét tính cách đặc trƣng của sinh viên Khmer ảnh hƣởng nghịch chiều đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp của sinh viên Khmer. (4) Có thể nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập cho sinh viên Khmer bằng các khóa tập huấn kĩ năng giao tiếp. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp luận nghiên cứu Việc thiết kế nghiên cứu kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer dựa vào nguyên tắc tiếp cận khoa học sau: - Nguyên tắc tiếp cận duy vật iện chứng Theo quan điểm duy vật biện chứng, mọi hiện tƣợng tâm lý con ngƣời đều phụ thuộc một cách tất yếu và có tính quy luật vào các tác động bên ngoài (các điều kiện xã hội – lịch sử cụ thể) tác động vào con ngƣời thông qua các điều kiện bên trong. Nhƣ vậy, các yếu tố bên ngoài tác động đến KNGT trong HĐHT của sinh viên Khmer là giảng viên, điều kiện học tập của trƣờng, của lớp; đặc điểm truyền thống, văn hóa của dân tộc, của gia đình; môi trƣờng giao tiếp với tất cả các mối quan hệ xã hội mà sinh viên tham gia vào,… Các điều kiện bên trong chính là những đặc điểm tâm sinh lý của sinh viên Khmer nhƣ đặc điểm tâm lý lứa tuổi, nhận thức, động cơ học tập,.. . Đây chính là đặc điểm chủ 12
đạo khi nghiên cứu KNGT trong HĐHT của sinh viên nói chung và sinh viên Khmer nói riêng. - Nguyên tắc hoạt động: Theo quan điểm của tâm lý học hoạt động: tâm lý, ý thức con ngƣời đƣợc nảy sinh, hình thành và phát triển trong hoạt động. Hoạt động của cá nhân có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là cơ sở, là nhân tố quyết định trực tiếp sự phát triển nhân cách. Đối với sinh viên ở các trƣờng đại học, hoạt động học tập chính là hoạt động chủ đạo, vì vậy nghiên cứu KNGT trong HĐHT của sinh viên Khmer cần dựa trên cơ sở hoạt động học tập của sinh viên. Điều này có nghĩa là cần nghiên cứu những hành động, hoạt động cụ thể của sinh viên khi tham gia học tập và khi giải quyết các nhiệm vụ học tập trong các hoạt động học tập. 8.2. Các phương pháp nghiên cứu Để giải quyết nhiệm vụ nghiên cứu đề ra, luận án sử dụng phối hợp các phƣơng pháp: - Phƣơng pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu - Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phƣơng pháp phỏng vấn sâu - Phƣơng pháp quan sát - Phƣơng pháp phân tích chân dung tâm lý điển hình - Phƣơng pháp xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê SPSS phiên bản 20.0. 9. Đóng góp m i của luận án 9.1. Về lý luận Trên cơ sở tổng hợp, hệ thống hóa và phân tích các nghiên cứu trong nƣớc và nƣớc ngoài, luận án chỉ ra: - Những khó khăn trong giao tiếp học thuật trên lớp của nhóm sinh viên thiểu số và những yếu tố ảnh hƣởng đến kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của nhóm sinh viên này khi học ở môi trƣờng đại học. - Chỉ ra các nhóm biểu hiện của kĩ năng giao tiếp thành phần trong hoạt động học tập đặc trƣng của sinh viên Khmer bao gồm kĩ năng lắng nghe nội dung học tập (với các biểu hiện tập trung và ghi chú, hiểu và vận dụng), kĩ năng trình bày 13
nội dung học tập (với các biểu hiện sử dụng tiếng Việt, ngôn ngữ không lời, khả năng truyền tải thông điệp) và kĩ năng hợp tác trong học tập nhóm (với các biểu hiện đóng góp ý kiến, giao tiếp với thành viên nhóm, kiểm soát hành động để đạt mục tiêu nhóm). 9.2. Về thực tiễn - Chỉ ra nét đặc trƣng của kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp ở sinh viên Khmer là có sự tập trung cao các giác quan để lắng nghe, ghi chú các nội dung học tập, nhƣng hạn chế trong khả năng diễn đạt nội dung học tập bằng lời khi tƣơng tác với thầy cô và bạn trong nhóm và trên lớp. - Áp dụng phƣơng pháp phân tích cụm, phân tích biệt số và phân tích hồi quy, nghiên cứu chỉ ra 3 nhóm sinh viên Khmer có KNGT trong HĐHT ở 3 mức độ cao, trung bình và thấp với những đặc trƣng riêng cả về biểu hiện và các yếu tố ảnh hƣởng. Nhóm sinh viên Khmer có KNGT thấp có đặc trƣng là tập trung giác quan để lắng nghe và ghi chú nội dung học tập, nhóm chịu ảnh hƣởng mạnh bởi hành vi giao tiếp mang tính khích lệ của giảng viên. Trong khi đó, nhóm sinh viên có KNGT trung bình có đặc trƣng là giao tiếp bằng lời trong diễn đạt nội dung học tập tốt, nhƣng khả năng tập trung lắng nghe không cao, những SV này bị ảnh hƣởng mạnh bởi điều kiện học tập. Nhóm sinh viên có KNGT cao có đặc trƣng tốt ở tất cả các KNGT thành phần, nhóm chịu tác động mạnh bởi yếu tố động cơ học tập. - Bổ sung thêm bằng chứng khẳng định một số yếu tố ảnh hƣởng tới KNGT trong HĐHT trên lớp của sinh viên Khmer. Phát hiện động cơ học tập của sinh viên Khmer là yếu tố tác động mạnh nhất, trong khi đó nét tính cách của sinh viên Khmer không ảnh hƣởng đến KNGT trong HĐHT trên lớp của sinh viên Khmer. - Chỉ ra sự ảnh hƣởng của KNGT trong HĐHT trên lớp đến kết quả học tập (điểm tích lũy môn học và các chỉ số học tập) của SV Khmer theo xu hƣớng thuận. - Đề xuất 3 biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập cho sinh viên Khmer phù hợp với thực trạng KNGT trong HĐHT và điều kiện thực tế của môi trƣờng đại học vùng ĐBSCL cụ thể là: kích thích động cơ học tập cho sinh viên Khmer, tăng cƣờng hành vi giao tiếp mang tính khích lệ của giảng viên, và tập huấn về KNGT trong HĐHT cho sinh viên Khmer. 14
10. Ý nghĩa của nghiên cứu 10.1. Về lý luận Những tổng hợp trong nghiên cứu liên quan đến KNGT trong HĐHT nằm trong nghiên cứu các hiện tƣợng tâm lý của con ngƣời xuất hiện trong hoạt động của chính ngƣời đó với sự tham gia của các tri thức, kinh nghiệm trong quá khứ, định hƣớng tới tƣơng lai và tƣơng tác với hiện thực. Mô hình lý thuyết tổng quát của luận án góp phần làm rõ các biểu hiện thành phần tạo nên KNGT trong HĐHT của sinh viên Khmer và vai trò của yếu tố tâm lý cá nhân sinh viên và sự khích lệ trong giảng dạy của giảng viên trong việc đề xuất những biện pháp nâng cao KNGT trong HĐHT cho sinh viên Khmer. 10.2. Về thực tiễn - Góp phần nâng cao trình độ nghiên cứu về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên nói chung và sinh viên dân tộc thiểu số nói riêng; - Bổ sung thêm cơ sở cho việc đƣa ra biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập trên lớp cho sinh viên Khmer; - Giúp các nhà tâm lý học, giáo dục học lƣu ý tới các nhóm sinh viên Khmer có biểu hiện kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập khác nhau để có biện pháp tác động phù hợp. 11. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục các công trình khoa học đã đƣợc công bố có liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án đƣợc kết cấu gồm 4 chƣơng: - Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên - Chƣơng 2: Cơ sở lý luận nghiên cứu về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer - Chƣơng 3: Tổ chức và phƣơng pháp nghiên cứu - Chƣơng 4: Kết quả nghiên cứu thực tiễn về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên Khmer. 15
Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ KĨ NĂNG GIAO TIẾP TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN Có thể khái quát các công trình nghiên cứu của tác giả trong nƣớc và nƣớc ngoài về kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập của sinh viên theo các lĩnh vực: (1.1) Những khó khăn về giao tiếp trong hoạt động học tập ở sinh viên; (1.2) Các kĩ năng giao tiếp thành phần trong hoạt động học tập của sinh viên; (1.3) Những yếu tố ảnh hƣởng đến KNGT trong HĐHT của sinh viên; (1.4) Sự ảnh hƣởng của kĩ năng giao tiếp tới kết quả học tập của sinh viên; và (1.5) Biện pháp nâng cao kĩ năng giao tiếp trong hoạt động học tập cho sinh viên. 1.1. Nghiên cứu những khó khăn về giao tiếp trong hoạt động học tập ở sinh viên Từ những năm 80 của thế kỷ XX, nghiên cứu của Rubin (1982) đã chỉ ra những khó khăn của giao tiếp trong hoạt động học tập ở sinh viên đại học nhƣ nhiều sinh viên chƣa nghe giảng tốt nên gặp khó khăn trong xác định những ý chính của bài học; một số không hiểu đầy đủ các hƣớng dẫn của ngƣời dạy cũng nhƣ mục tiêu mà môn học hƣớng tới; một số gặp khó khăn trong trình bày ý kiến, tóm lƣợc ý kiến, hay phát âm. Trong quá trình học tập ở lớp, nhiều sinh viên còn không biết đặt câu hỏi để lấy thông tin hoặc gặp khó khăn trong diễn đạt câu trả lời, ngay cả khi họ biết câu trả lời. Trong nghiên cứu gần đây của Iksan và cộng sự (2012) về kĩ năng giao tiếp ở 533 sinh viên ở trƣờng Đại học ở Malaysia, kết quả nghiên cứu cũng cho thấy vẫn còn 20,0% - 27,3% sinh viên tự đánh giá còn yếu ở kĩ năng lắng nghe và trình bày ý kiến. Ganguly (2017) cũng có kết luận là sinh viên đại học còn hạn chế về kĩ năng giao tiếp thể hiện trong việc thiếu sự tự tin để diễn đạt các thông tin, kiến thức một cách hiệu quả. Trong ngữ cảnh đại học ở Việt Nam, nhiều nhà nghiên cứu cũng chỉ ra một số sinh viên còn diễn đạt không rõ ràng chính xác, hoặc không dám trình bày những suy nghĩ, ý đồ của bản thân trong giao tiếp; một số khác lại luôn có cảm giác hồi hộp, lo lắng khi giao tiếp với ngƣời khác (Đậu Minh Long, 2007; Nguyễn Mỹ Lộc & Đinh Thị Kim Thoa, 2009). Khi nghiên cứu về kĩ năng giao tiếp của sinh viên 16