Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Thái độ hợp tác của cha mẹ với giáo viên chủ nhiệm trường trung học cơ sở

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:231

Thêm vào BST

Báo xấu

17
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nhằm xây dựng được khung lý luận về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trường THCS trong hoạt động giáo dục; đánh giá được thực trạng mức độ và các biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trường THCS. Trên cơ sở đó đề xuất và thực nghiệm biện pháp tác động nâng cao thái độ hợp tác tích cực của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Thái độ hợp tác của cha mẹ với giáo viên chủ nhiệm trường trung học cơ sở

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CAO XUÂN HẢI THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI - 2017
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CAO XUÂN HẢI THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 62 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS. Phan Trọng Ngọ 2. PGS. TS. Lê Minh Nguyệt HÀ NỘI - 2017
LỜI CẢM ƠN Luận án là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu ở Học viện Khoa học xã hội kết hợp với sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Đạt được kết quả này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến: Quý Thầy/Cô giáo Học viện Khoa học xã hội, Khoa Tâm lý học đã truyền đạt kiến thức, nhiệt tình giúp đỡ cho tôi trong những năm học vừa qua. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Thầy/Cô giáo, PGS. TS. Phan Trọng Ngọ; PGS.TS. Lê Minh Nguyệt - những người hướng dẫn khoa học đã dành nhiều thời gian quý báu để giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn đến lãnh đạo, Ban Giám hiệu Trường Đại học Hồng Đức; Cán bộ Khoa Tâm lý - Giáo dục; Ban Giám hiệu, quý Thầy/Cô và Cha/Mẹ học sinh trường THCS Lý Tự Trọng, TP.Thanh Hóa; Trường THCS Hoằng Châu, Hoằng Hóa, Thanh Hóa; Trường THCS Cổ Nhuế, Quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội; Trường THCS Chu Văn An, quận Tây Hồ, Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án này./. Xin gửi lời chúc sức khỏe và chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày13 tháng 03 năm 2017 TÁC GIẢ LUẬN ÁN Cao Xuân Hải i
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Cao Xuân Hải ii
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................3 4. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu .....................................4 5. Đóng góp của luận án .......................................................................................5 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn ...............................................................6 7. Cấu trúc của luận án ........................................................................................7 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ HỌC SINH VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ .......................................................................8 1.1. Những công trình nghiên cứu thái độ hợp tác trên thế giới...................... 8 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về thái độ, thái độ hợp tác ........................... 8 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm ............................................................................................. 18 1.2. Những công trình nghiên cứu về thái độ hợp tác ở Việt Nam ................ 20 1.2.1. Những công trình nghiên cứu về thái độ, thái độ hợp tác ......................... 20 1.2.2. Những công trình nghiên cứu về thái độ hợp tác của cha/mẹ với giáo viên chủ nhiệm lớp ....................................................................................................... 25 CHƯƠNG 2: LÝ LUẬN VỀ THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ..…..29 2.1. Hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở ..................................................................................................................... 29 2.1.1. Hợp tác ....................................................................................................... 29 2.1.2. Hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở .............................................................................................................. 31 2.2. Thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở....................................................................................... 32 2.2.1. Thái độ........................................................................................................ 32 2.2.2. Thái độ hợp tác .......................................................................................... 43 iii
2.2.3. Thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở ..................................................................................................... 46 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở.................................................. 51 2.3.1. Các yếu tố thuộc về cha mẹ học sinh ......................................................... 51 2.3.2. Hoạt động giáo dục của nhà trường .......................................................... 55 2.3.3. Năng lực hợp tác của của giáo viên chủ nhiệm ......................................... 57 2.3.4. Các yếu tố xã hội ........................................................................................ 59 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ....................................................................................61 CHƯƠNG 3: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ HỌC SINH VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ........................................................62 3.1. Tổ chức nghiên cứu ..................................................................................... 62 3.1.1. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 62 3.1.2. Chọn mẫu khách thể nghiên cứu ................................................................ 63 3.1.3. Địa bàn nghiên cứu ................................................................................... 65 3.1.4. Các bước tiến hành nghiên cứu ................................................................. 66 3.2. Tiêu chí đánh giá mức độ biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở ................................... 67 3.2.1. Tiêu chí đánh giá ........................................................................................ 67 3.2.2. Thang đánh giá mức độ biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở .............................................. 68 3.3. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 71 3.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu ............................................................... 71 3.3.2. Phương pháp chuyên gia............................................................................ 71 3.3.3. Phương pháp quan sát ............................................................................... 71 3.3.4. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ........................................................ 72 3.3.5. Phương pháp phỏng vấn sâu...................................................................... 78 3.3.6. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động ......................................... 79 3.3.7. Phương pháp nghiên cứu trường hợp ........................................................ 81 3.3.8. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .......................................................... 81 3.3.9. Phương pháp xử lý số liệu.......................................................................... 85 iv
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ....................................................................................86 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ HỌC SINH VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ........................................................................................87 4.1. Thực trạng thái độ hợp tác của cha mẹ/học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. ............................................................................ 87 4.1.1. Đánh giá chung về thái độ hợp tác của cha/mẹ với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở ............................................................................... 88 4.1.2. Các mặt biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. ................................................................. 101 4.2. Các yếu tố ảnh hưởng tới thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở................................................ 131 4.3. Kết quả thực nghiệm các biện pháp tác động ........................................ 136 4.3.1. Kết quả thực nghiệm tác động nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong hoạt động giáo dục. ...................... 137 4.3.2. Kết quả thực nghiệm tác động mặt xúc cảm trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong hoạt động giáo dục .......... 139 4.3.3. Kết quả thực nghiệm tác động mặt hành vi trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong hoạt động giáo dục .......... 138 4.3.4. Kết quả chung sự thay đổi thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong hoạt động giáo dục trước và sau thực nghiệm tác động. ............................................................................................................................ 143 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ..................................................................................147 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................151 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO, CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN PHỤ LỤC v
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ 1 ĐTB Điểm trung bình 2 ĐLC Độ lệch chuẩn 3 CM Cha mẹ 4 CMHS Cha mẹ học sinh 5 GVCN Giáo viên chủ nhiệm 6 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 7 HS Học sinh 8 THCS Trung học cơ sở 9 TĐ Thái độ 10 TĐHT Thái độ hợp tác vi
DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Trang Bảng 3.1. Đặc điểm khách thể nghiên cứu là cha/mẹ học sinh ...........................64 Bảng 3.2. Đặc điểm khách thể nghiên cứu là giáo viên chủ nhiệm .....................64 Bảng 3.3. Độ tin cậy của bảng hỏi về các nội dung được nghiên cứu trên mẫu cha mẹ học sinh ....................................................................................................76 Bảng 3.4. Độ tin cậy của bảng hỏi về các nội dung được nghiên cứu trên mẫu giáo viên chủ nhiệm .............................................................................................77 Bảng 4.1. Đánh giá chung về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp .......................................................................................................88 Bảng 4.2. Đánh giá chung về các mặt biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ với giáo viên chủ nhiệm lớp …………………………………… ............................102 Bảng 4.3. Thái độ hợp tác của cha/mẹ với giáo viên chủ nhiệm (xét theo học lực của con). ...............................................................................................................93 Bảng 4.4. Thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp (xét theo khối lớp học sinh) .........................................................................................96 Bảng 4.5. Thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp (xét theo nghề nghiệp của cha/mẹ) ..............................................................................98 Bảng 4.6. Nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét chung) .......................................................101 Bảng 4.7. Nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo khối lớp học sinh) .............................104 Bảng 4.8. Nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo học lực của con) ................................107 Bảng 4.9. Nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo nghề nghiệp của cha/mẹ) ..................110 Bảng 4.10. Xúc cảm trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét chung) .......................................................113 vii
Bảng 4.11. Xúc cảm trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo khối lớp học sinh) .............................116 Bảng 4.12. Xúc cảm trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo học lực của con) ................................118 Bảng 4.13. Xúc cảm trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo nghề nghiệp của cha mẹ)...................120 Bảng 4.14. Hành vi hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét chung) .........................................................................123 Bảng 4.15. Hành vi hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo khối lớp học sinh) ...............................................126 Bảng 4.16. Hành vi hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo học lực của con) .................................................127 Bảng 4.17. Hành vi hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong các hoạt động (xét theo nghề nghiệp của cha/mẹ) ....................................130 Bảng 4.18. Các yếu tố ảnh hưởng tới thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. ...........................................132 Bảng 4.19. Kết quả sau tác động mặt nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh ..............................................................................................................137 Bảng 4.20. Kết quả sau tác động mặt xúc cảm trong thái độ hợp tác của cha/ mẹ học sinh ..............................................................................................................139 Bảng 4.21. Kết quả sau tác động vào hành vi trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh ..............................................................................................................142 viii
DANH MỤC CÁC BIỂU Tên biểu Trang Biểu đồ 4.1. Tác động nhận thức trong thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh trước và sau thực nghiệm.............................................................................................138 Biểu đồ 4.2. Tác động mặt xúc cảm trong thái độ hợp tác ................................140 của cha/mẹ học sinh trước và sau thực nghiệm .................................................140 Biểu đồ 4.3. Tác động hành vi trong thái độ hợp tác .........................................142 của cha/mẹ học sinh trước và sau thực nghiệm .................................................142 Biểu đồ 4.4. Thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh ............................................144 trước và sau thực nghiệm ...................................................................................144 Biểu đồ 4.5. Đường tích lũy kết quả trước tác động, đo lần 1, lần 2 .................145 ix
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Hợp tác giữa gia đình, nhà trường và xã hội là một nguyên lý đảm bảo cho mọi hoạt động giáo dục thế hệ trẻ có điều kiện đạt hiệu quả tốt, tạo môi trường thuận lợi, tích cực cho sự phát triển tâm lý của trẻ, hạn chế tối đa những tác động tiêu cực, mặt trái của xã hội. Sự hợp tác chặt chẽ giữa ba lực lượng trên, trước là để đảm bảo sự thống nhất trong nhận thức cũng như hành động cùng một hướng, một mục đích, đồng tâm tạo sức mạnh kích thích, thúc đẩy quá trình phát triển nhân cách của trẻ nói chung và học sinh trung học cơ sở nói riêng. 1.2. Đối với học sinh trung học cơ sở, do đặc điểm tâm lý lứa tuổi, là thời kỳ quá độ chuyển tiếp từ tuổi thơ lên tuổi tưởng thành, có nhiều khó khăn, biến động mà các nhà tâm lý học cảnh báo là thời kỳ “khủng hoảng”, trong đó xuất hiện nhiều biến đổi bất ngờ, khó lường trước. Các em thường có những ước mơ, hoài bão về viễn cảnh của cuộc sống, dự định nghề nghiệp trong tương lai…Những yếu tố đó chi phối rất nhiều đến hoạt động học tập của các em. Chính vì vậy, việc hợp tác chặt chẽ, thống nhất giữa gia đình và nhà trường, tạo môi trường thuận lợi, tích cực cho sự phát triển tâm lý lứa tuổi học sinh trung học cơ sở có vai trò quan trọng hơn so với lứa tuổi khác. 1.3. Trong quá trình hợp tác giữa gia đình và nhà trường, thái độ hợp tác tích cực của cha mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong hoạt động giáo dục có vai trò đặc biệt quan trọng. Nếu cha mẹ học sinh có thái độ tích cực, với sự đồng thuận cao sẽ góp phần nâng cao hiệu quả công tác giáo dục toàn diện nhân cách học sinh. Ngược lại, nếu cha mẹ có thái độ miễn cưỡng, thụ động, thờ ơ sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến việc duy trì mối quan hệ hợp tác giữa gia đình, nhà trường và kết quả giáo dục học sinh. Mặc dù vậy, từ thực tiễn cho thấy, trong những năm qua, vẫn còn một bộ phận cha mẹ có biểu hiện thái độ thờ ơ, phó mặc, với suy nghĩ đóng góp đầy đủ các khoản kinh phí là hoàn thành nghĩa vụ với nhà trường, xem việc giáo dục học sinh là trách nhiệm của nhà trường và thầy cô giáo. 1.4. Trong những năm gần đây, nghiên cứu thái độ nói chung và nghiên cứu thái độ hợp tác được nhiều nhà tâm lý học trong và ngoài nước quan tâm. Tuy nhiên, ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu về thái độ hợp tác của cha mẹ học 1
sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp đang còn ít, chưa được coi trọng theo đúng vai trò của nó và chủ yếu nhấn mạnh chiều thái độ hợp tác giữa nhà trường và gia đình với một số nội dung hạn hẹp. Hệ quả là làm hạn chế rất nhiều tác động và sự hợp tác tích cực của cha mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trong hoạt động giáo dục học sinh. 1.5. Nghiên cứu thái độ hợp tác của cha mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS sẽ giúp chúng ta đánh giá đầy đủ, sâu sắc hơn về thực trạng, xác định được các yếu tố ảnh hưởng tới thái độ hợp tác của cha mẹ với giáo viên chủ nhiệm lớp. Từ đó giúp cho các nhà quản lý giáo dục, các thầy cô giáo, cha mẹ học sinh và các cơ quan hữu quan đưa ra những giải pháp nâng cao thái độ hợp tác của cha mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác giáo dục học sinh. Đây là vấn đề cấp thiết, mang tích thời sự, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn và tính cấp thiết của vấn đề, thúc đẩy chúng tôi mạnh dạn nghiên cứu đề tài: “Thái độ hợp tác của cha mẹ với giáo viên chủ nhiệm trường trung học cơ sở” 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án nhằm xây dựng được khung lý luận về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trường THCS trong hoạt động giáo dục; đánh giá được thực trạng mức độ và các biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp trường THCS. Trên cơ sở đó đề xuất và thực nghiệm biện pháp tác động nâng cao thái độ hợp tác tích cực của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục học sinh. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 2.2.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước về thái độ, thái độ hợp tác của cha mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS trong hoạt động giáo dục. 2.2.2. Nghiên cứu lý luận về thái độ, thái độ hợp tác trong tâm lý học; trên cơ sở đó phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, phát triển những vấn đề lý luận về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS 2
trong hoạt động giáo dục học sinh. 2.2.3. Khảo sát, đánh giá thực trạng thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS trong hoạt động giáo dục học sinh; xác định các yếu tố tác động đến thực trạng đó. 2.2.4. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp tác động nhằm nâng cao thái độ hợp tác tích cực của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục học sinh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Mức độ và các biểu hiện thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS trong hoạt động giáo dục. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3.2.1. Phạm vi nội dung nghiên cứu Thái độ hợp tác là lĩnh vực rất phong phú, đa dạng và phức tạp. Trong khuôn khổ của luận án, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu mức độ và các biểu hiện thái độ của cha/mẹ học sinh đối với sự hợp tác với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường THCS, được biểu hiện qua các thành phần: Nhận thức, xúc cảm và hành vi hợp tác của cha/mẹ học sinh trong các lĩnh vực: Hoạt động học tập của học sinh; Hoạt động giáo dục đạo đức cho học sinh; Đóng góp cơ sở vật chất, tinh thần phục vụ công tác giáo dục của nhà trường; Hoạt động hướng tới sự phát triển nhà trường. 3.2.2. Phạm vi địa bàn và khách thể nghiên cứu *Phạm vi địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu thực trạng được tiến hành đối với cha/mẹ học sinh và giáo viên chủ nhiệm lớp, từ lớp 6 đến lớp 9 ở các trường THCS Lý Tự Trọng, TP.Thanh Hóa; trường THCS Hoằng Châu, Hoằng Hóa, Thanh Hóa; trường THCS Cổ Nhuế, Quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội; trường THCS Chu Văn An, quận Tây Hồ, Hà Nội. Khách thể được lựa chọn để điều tra chính thức là những cha/mẹ học sinh và giáo viên chủ nhiệm lớp học sinh đang học từ lớp 6 đến lớp 9, trong năm học 2015-2016. Đây là những trường thuộc nhóm các tỉnh/thành phố có truyền thống hiếu học tuy nhiên lại có những đặc điểm rất khác nhau về các điều kiện giáo dục, 3
nghề nghiệp của cha/mẹ học sinh và điều kiện phát triển kinh tế - xã hội. *Phạm vi khách thể nghiên cứu Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi lựa chọn tổng số mẫu khách thể khảo sát là 684, trong đó: + Mẫu điều tra thăm dò: 48 CMHS trường THCS Lý Tự Trọng, TP.Thanh Hóa; trường THCS Hoằng Châu, huyện Hoằng Hóa. + Mẫu điều tra định lượng: 586 CMHS trường THCS được khảo sát. + Mẫu điều tra định tính: 40 GVCN, 04 cán bộ quản lý, 6 học sinh. Đối với GVCN lớp, cán bộ quản lý và học sinh, chúng tôi chỉ phỏng vấn, quan sát, thu thập những thông tin định tính nhằm hỗ trợ cho việc đánh giá biểu hiện và mức độ thái độ hợp tác (TĐHT) của cha/mẹ học sinh với GVCN lớp. + Nghiên cứu thực nghiệm tác động: 50 CMHS thuộc trường THCS Hoằng Châu và trường THCS Lý Tự Trọng, TP.Thanh Hóa. Nhóm khách thể này là những cha/mẹ có TĐHT tiêu cực (mức độ 2) và rất tiêu cực (mức độ 1) 4. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp tiếp cận 4.1.1. Tiếp cận hoạt động. TĐHT của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS được hình thành và biểu hiện thông qua thực tiễn hợp tác giữa cha/mẹ với GVCN trong hoạt động giáo dục. Vì vậy, để đánh giá mức độ và các biểu hiện TĐHT của CMHS phải được thực hiện thông qua sự hợp tác của CMHS với GVCN lớp trong các hoạt động giáo dục như: Hoạt động học tập của học sinh; Giáo dục đạo đức; Đóng góp cơ sở vật chất, tinh thần phục vụ công tác giáo dục của nhà trường; Hoạt động hướng tới sự phát triển nhà trường. 4.1.2. Tiếp cận hệ thống. Con người là một hệ thống rất phức tạp trong hệ thống tự nhiên và xã hội. Thái độ (TĐ) của con người là một thuộc tính tâm lý được hình thành thông qua hoạt động và giao lưu, bao gồm rất nhiều thành phần, mỗi thành phần có chức năng riêng, có quan hệ, liên hệ tương tác với nhau tạo nên tính ổn định tương đối và bền vững của TĐ. Tuy nhiên, trong từng thời điểm, trong từng hoàn cảnh khác nhau mà thành phần nào chiếm ưu thế hơn so với các thành phần khác. Việc xác 4
định đúng vai trò, chức năng của từng thành phần trong cấu trúc của TĐ trong những hoàn cảnh cụ thể là rất cần thiết. Trong nghiên cứu này, TĐHT của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS trong hoạt động giáo dục được xem xét mức độ và các biểu hiện qua các thành phần: nhận thức, xúc cảm và hành vi của cha/mẹ học sinh trong các hoạt động hợp tác với GVCN lớp. Các thành phần này có quan hệ hữu cơ với nhau và quan hệ chặt chẽ với các lĩnh vực hoạt động của nhà trường, mà ở đó có sự hợp tác giữa cha/mẹ với GVCN lớp. 4.1.3. Tiếp cận thực tiễn Tâm lý của cá nhân là quá trình chủ thể biến những kinh nghiệm lịch sử xã hội thành cái riêng của bản thân. TĐ là thuộc tính tâm lý nên cũng chịu sự chế ước bởi những điều kiện thực tiễn của cá nhân và cộng đồng. Chính vì vậy, khi đánh giá mức độ và các biểu hiện TĐHT của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS chúng tôi đều lưu ý xem xét tới mức độ, biểu hiện, đặc điểm hoàn cảnh cụ thể của CMHS đang sống có ảnh hưởng đến TĐHT của CMHS với GVCN lớp trong hoạt động giáo dục. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 4.2.1. Các phương pháp thu thập thông tin - Phương pháp nghiên cứu tài liệu - Phương pháp chuyên gia - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phương pháp phỏng vấn sâu - Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình - Phương pháp quan sát 4.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 4.2.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học 5. Đóng góp của luận án 5.1. Đóng góp về lý luận Luận án đã góp phần làm sáng tỏ được lí luận về thái độ của CMHS đối với 5
hoạt động hợp tác với GVCN lớp, bao gồm khái niệm, cấu trúc, mức độ biểu hiện TĐHT của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS; đồng thời thao tác hóa khái niệm thành các chỉ báo có thể đo lường được trong thực tiễn. 5.2. Đóng góp về thực tiễn Xác định được thực trạng các mức độ và biểu hiện TĐHT của cha/mẹ với GVCN lớp trong hoạt động giáo dục qua các thành phần nhận thức, xúc cảm và hành vi; xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng đó. Đề xuất được các biện pháp tác động nâng cao TĐHT tích cực của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục học sinh. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu luận án đã tổng quan được tình hình nghiên cứu TĐ, TĐHT của các tác giả trong và ngoài nước, đưa ra những nhận định, đánh giá về những ưu điểm cũng như chỉ ra những tồn tại của các tác giả đi trước để có cơ sở cho việc tiếp cận nghiên cứu. Điều đó góp phần làm sáng tỏ và phong phú thêm lý luận về thái độ trong tâm lý học, thái độ hợp tác, thái độ hợp tác của CMHS với GVCN lớp trong tâm lý học sư phạm, tâm lí học xã hội và giáo dục học. Làm tư liệu lí luận trong hoạt động đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, trong nghiên cứu tâm lý học và khoa học giáo dục. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu thực trạng đã làm sáng tỏ mức độ, biểu hiện TĐHT của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS trên các mặt nhận thức, xúc cảm và hành vi, các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng này góp phần cung cấp hệ thống tư tiệu về thực trạng thái độ hợp tác của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS trong hoạt động giáo dục học sinh, giúp cho các nhà quản lý giáo dục, GVCN lớp có thêm tư liệu để đánh giá và có chiến lược nâng cao hiệu quả hoạt động hợp tác. Các biện pháp được đề xuất thông qua tập huấn, trải nghiệm cùng tham gia và kiểm chứng tính khả thi bằng thực nghiệm góp nâng cao TĐHT tích cực của CMHS với GVCN lớp ở trường THCS sẽ là tài liệu tham khảo cho các cán bộ quản lý giáo dục cũng như các bậc CMHS, GVCN lớp vận dụng trong việc xây dựng nội dung, kế hoạch và hình thức hợp tác góp phần nâng cao hiệu quả hoạt 6
động hợp tác giáo dục học sinh. Các kết quả nghiên cứu thực trạng cung cấp tư liệu thực tiễn về TĐHT của CMHS với GVCN lớp trong hoạt động giáo dục học sinh, giúp các giáo viên nói riêng, nhà trường phổ thông có cơ sở để nâng cao hiệu quả hợp tác với CMHS trong hoạt động giáo dục và phát triển nhà trường; giúp các cơ sở đào tạo giáo viên và quản lí giáo dục có thêm nguồn tư liệu trong việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên phổ thông. Giúp CMHS có tư liệu khoa học để điều chỉnh TĐ của mình theo hướng tích cực trong việc hợp tác với nhà trường. 7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, kiến nghị và danh mục tài liệu tham khảo, cấu trúc Luận án gồm 4 chương Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. Chương 2: Lý luận về thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. Chương 3: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. Chương 4: Kết quả nghiên cứu thực trạng thái độ hợp tác của cha/mẹ học sinh với giáo viên chủ nhiệm lớp ở trường trung học cơ sở. 7
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU THÁI ĐỘ HỢP TÁC CỦA CHA MẸ HỌC SINH VỚI GIÁO VIÊN CHỦ NHIỆM LỚP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Nghiên cứu thái độ hợp tác trên thế giới 1.1.1. Nghiên cứu về thái độ, thái độ hợp tác *Tiếp cận nghiên cứu thái độ đối với sự lựa chọn của cá nhân Vào năm 1918, hai nhà tâm lý học người Mỹ là W.I.Thomas và F.Znaniecki là những người đầu tiên đưa ra sử dụng thuật ngữ thái độ khi nghiên cứu sự thích ứng của người dân Ba Lan với môi trường xã hội thay đổi khi di cư sang Mỹ, tới sự thay đổi các giá trị cũ bằng các giá trị mới mà đặc điểm chủ yếu của nó là vấn đề thái độ. Theo hai ông, thái độ là trạng thái tinh thần (state of mind) của cá nhân đối với việc lựa chọn một giá trị. Xuất phát từ công trình nghiên cứu của W.I.Thomas và F.Znaniecki mà trong những năm 30 của thế kỷ XX, nghiên cứu về thái độ được quan tâm mạnh mẽ như các công trình của R.A.Likert, R.T.La Piere, G.P.Allport [dẫn theo 145, tr.5]. Trong các bài viết về vấn đề năng lực như: “Chương trình nghiên cứu nhân cách trong quan hệ với môi trường”, “Bút ký khoa học về tính cách” (1916) và tác phẩm “Phân loại nhân cách” (1917, 1924), A.Ph.Lagiurski là người đầu tiên đề xuất nghiên cứu thái độ của con người với sự tác động tới môi trường xung quanh. Theo ông, khía cạnh quan trọng của nhân cách là thái độ của cá nhân đối với môi trường theo nghĩa rộng, bao gồm giới tự nhiên, sản phẩm lao động và những cá nhân khác; các nhóm xã hội, những giá trị tinh thần như khoa học, nghệ thuật. Đặc biệt là thái độ của cá nhân đối với nghề nghiệp, với lao động, với người khác và với xã hội. Các thái độ này được ông coi là thái độ chủ đạo khi định nghĩa tính cách và phân loại nhân cách [79, tr. 489 - 490]. Dựa trên quan điểm của A.Ph.Lagiurski, V.N. Miaxisev (1973) đã xây dựng nên “Học thuyết thái độ nhân cách”. Ông cho rằng: “Thái độ dưới dạng chung nhất, là hệ thống trọn vẹn các mối liên hệ cá nhân, có chọn lọc, có ý thức của nhân cách với các khía cạnh khác nhau của hiện thực khách quan. Hệ thống này xuất phát từ toàn bộ lịch sử phát triển của con người, nó thể hiện kinh nghiệm 8
cá nhân, quy định hành động và các thể nghiệm của cá nhân bên trong” [79, tr.490] Theo quan niệm của V.N Miaxisev thì hệ thống thái độ được hình thành theo cơ chế chuyển dịch từ ngoài vào trong, thông qua kinh nghiệm tác động qua lại với những người khác trong điều kiện xã hội cụ thể và chính thái độ nhân cách quyết định đặc điểm cảm xúc, việc tri giác hiện thực khách quan, cũng như sự phản ánh trong hành vi đối với những tác động từ bên ngoài. Trong học thuyết này ông cũng đã đề cập đến việc phân loại thái độ thành hai loại: tiêu cực (âm tính) và tích cực (dương tính). Các kinh nghiệm âm tính hay dương tính với những người xung quanh là cơ sở để hình thành thái độ tương ứng bên trong của nhân cách [dẫn theo 51, tr.259 - 260]. Tuy nhiên, học thuyết này của ông vẫn còn những hạn chế như: chưa làm rõ ảnh hưởng qua lại giữa quan hệ xã hội với thái độ chủ quan của cá nhân đối với hiện thực khách quan. Bên cạnh đó, việc ông đánh đồng thái độ với các quá trình tâm lý và các thuộc tính tâm lý khác như nhu cầu, húng thú, tình cảm, thị hiếu, ý chí, tính cách về thực chất chưa làm nổi bật lên nét đặc trưng, đặc thù của thái độ cũng như các hiện tượng tâm lý khác là chưa có cơ sở khoa học. Đây là một trong những điểm hạn chế của thuyết thái độ nhân cách. Khi nghiên cứu nhân cách, Ph.Lomov (2000) đã phân tích vai trò định hướng của giá trị, sự liên kết, sự ràng buộc, tình cảm, ác cảm, hứng thú và các mặt khác trong nhân cách, từ đó ông cho rằng, khái niệm chung nhất chỉ rõ các đặc điểm nêu trên của nhân cách là khái niệm “thái độ chủ quan cá nhân”. Theo Lomov, “thái độ” ở đây không chỉ là mối quan hệ khách quan của cá nhân với xung quanh, mà còn bao hàm cả việc đánh giá, biểu hiện hứng thú của các cá nhân [79, tr.489]. Sự tham gia vào đời sống cộng đồng đã hình thành ở mỗi cá nhân các thái độ chủ quan nhất định, các thái độ chủ quan này có tính chất nhiều chiều, nhiều tầng và cơ động. Thái độ chủ quan là thuộc tính tương đối ổn định, phản ánh lập trường của cá nhân với hiện thực khách quan, nhưng có sự thay đổi, đổi mới thái độ chủ quan khi cá nhân có sự thay đổi vị trí của mình trong xã hội. Nếu không có sự thay đổi thái độ cá nhân đó thì có thể xảy ra xung đột giữa cá nhân với những người xung quanh hoặc xung đột nội tâm. Như vậy, trên cơ sở những đề xuất, quan điểm nghiên cứu nhân cách, trong đó có thái độ chủ quan của cá 9