Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Những yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:83

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là tìm ra trong cùng bối cảnh môi trường, điều kiện vĩ mô, kết quả kinh doanh của các ngân hàng lại khác nhau. Những yếu tố nội tại nào của các ngân hàng đã tạo ra sự khác biệt này? Đo lường mức độ tác động của các yếu tố nội tại đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Những yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ------------------ Ngô Thị Thu Hƣơng NHỮNG YẾU TỐ NỘI TẠI TÁC ĐỘNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP NIÊM YẾT VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HCM ------------------ Ngô Thị Thu Hƣơng NHỮNG YẾU TỐ NỘI TẠI TÁC ĐỘNG ĐẾN HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP NIÊM YẾT VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRƢƠNG QUANG THÔNG TP. Hồ Chí Minh – Năm 2014
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ đề tài “ Những yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết Việt Nam” là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi, dưới sự hướng dẫn, trao đổi với giảng viên hướng dẫn, không sao chép trong bất kỳ tài liệu nào. Các nội dung, số liệu và kết quả trong luận văn này là trung thực, các số liệu, các nguồn trích dẫn trong luận văn được chú thích nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Tôi xin cam đoan và hoàn toàn chịu trách nhiệm về kết quả luận văn của mình. Tp. Hồ Chí Minh, ngày….tháng….năm2014 Tác giả Ngô Thị Thu Hƣơng
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1 Thông tin các ngân hàng hiện đang niêm yết .................................. 21 Bảng 2.2 Tình hình tín dụng năm 2013 của nhóm ngân hàng niêm yết ......... 24 Bảng 2.3 Tình hình huy động năm 2013 của nhóm ngân hàng niêm yết ....... 24 Bảng 2.4 Tình hình nợ xấu năm 2013 ..............................................................26 Bảng 2.5 Tỷ lệ tăng trưởng tín dụng của các ngân hàng niêm yết.................. 34 Bảng 2.6 Tóm tắt thống kê mô tả các biến...................................................... 41 Bảng 2.7 Định nghĩa, ký hiệu và kỳ vọng tác động của các biến độc lập đến biến phụ thuộc ..........................................................................................................46 Bảng 2.8 Kiểm định Hausman .........................................................................47 Bảng 2.9 Kiểm định Likelihood .......................................................................48 Bảng 2.10 Ma trận tương quan cặp giữa các biến độc lập ...............................48 Bảng 2.11 Kết quả hồi quy...............................................................................51
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Trang Hình 2.1 Lợi nhuận sau thuế năm 2013 của nhóm ngân hàng niêm yết .........23 Hình 2.2 Tỷ lệ NIM các ngân hàng niêm yết .................................................. 34 Hình 2.3 Giá trị ROA trung bình của các ngân hàng qua 10 năm ...................40
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT NHTMCP: Ngân hàng thương mại cổ phần HQHĐKD: Hiệu quả hoạt động kinh doanh LNTT: Lợi nhuận trước thuế LNST: Lợi nhuận sau thuế NIM: Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên ACB : Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu BIDV: Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư Phát triển Việt Nam Vietinbank: Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương Việt Nam Eximbank: Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất nhập khẩu Việt Nam MB: Ngân hàng thương mại cổ phần Quân đội NVB: Ngân hàng thương mại cổ phần Nam Việt SHB: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn – Hà Nội Sacombank: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn thương tín Vietcombank: Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam SIZE: biến quy mô ngân hàng COST: biến chi phí quản lý CREDIT_RISK: biến rủi ro tín dụng LOAN: biến tín dụng DEP: biến huy động LIQ: biến tính thanh khoản CAPITAL: biến tỷ lệ vốn ROA: biến đại diện cho hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng.
Mục lục Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các bảng Danh mục các hình vẽ Danh mục từ viết tắt LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ CÁC YẾU TỐ NỘI TẠI ẢNH HƢỞNG ĐẾN HQHĐKD CỦA NGÂN HÀNG TMCP NIÊM YẾT ....................................................................................................5 1.1 Lý thuyết về hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại....... ......5 1.1.1 Khái niệm về hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM ............................5 1.1.2 Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM.................6 1.1.2.1 Lợi nhuận của NHTM .............................................................................6 1.1.2.2 Các chỉ tiêu khác đánh giá khả năng sinh lời của NHTM........................6 1.2 Tổng quan các nghiên cứu trƣớc đây về các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thƣơng mại .................................................8 1.3 Các yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại ..........................................................................................................11 1.3.1 Quy mô ngân hàng .....................................................................................11 1.3.2 Chi phí quản lý ...........................................................................................12 1.3.3 Rủi ro tín dụng ...........................................................................................12 1.3.4 Tính thanh khoản........................................................................................13 1.3.5 Tỷ lệ vốn góp của cổ đông..........................................................................14 1.3.6 Huy động....................................................................................................14
1.3.7 Tín dụng .....................................................................................................15 1.4 Tiêu chuẩn niêm yết ngân hàng thƣơng mại trên thị trƣờng chứng khoán ............15 1.5 Kinh nghiệm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng ở một số nƣớc trên thế giới ......................................................................................................16 1.6 Mô hình nghiên cứu các yếu tố nội tại ảnh hƣởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NHTMCP niêm yết Việt Nam ............................................................17 1.6.1 Giới thiệu về dữ liệu bảng ..........................................................................17 1.6.2 Mô hình hồi quy dữ liệu bảng .....................................................................18 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .......................................................................................... 20 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ CÁC YẾU TỐ NỘI TẠI ẢNH HƢỞNG ĐẾN HQHĐKD CỦA CÁC NHTMCP NIÊM YẾT VIỆT NAM ......................................................................................................21 2.1 Thực trạng hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng TMCP niêm yết Việt Nam hiện nay ....................................................................................................21 2.1.1 Điều kiện niêm yết của các ngân hàng TMCP trên sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam...................................................................................................................21 2.1.2 Tóm tắt hiệu quả hoạt động kinh doanh năm 2013 của các ngân hàng TMCP niêm yết Việt Nam ....................................................................................................23 2.1.3 Dự báo năm 2014 .........................................................................................28 2.1.4 Thực trạng hiệu quả hoạt động kinh doanh của các NHTMCP niêm yết Việt Nam trong sáu tháng đầu năm 2014 ..........................................................................31 2.2 Các yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng TMCP niêm yết Việt Nam.........................................................................................39 2.2.1 Mô hình và dữ liệu .......................................................................................39 2.2.1.1 Mô hình ...................................................................................................39 2.2.1.2 Dữ liệu ....................................................................................................40 2.2.2 Lƣợng hóa các biến ......................................................................................42 2.2.2.1 Biến phụ thuộc.........................................................................................42
2.2.2.2 Quy mô ngân hàng ..................................................................................43 2.2.2.3 Chi phí quản lý ........................................................................................43 2.2.2.4 Rủi ro tín dụng ........................................................................................44 2.2.2.5 Tính thanh khoản .....................................................................................44 2.2.2.6 Tỷ lệ vốn ..................................................................................................45 2.2.2.7 Huy động .................................................................................................45 2.2.2.8 Tín dụng ..................................................................................................45 2.3 Giới thiệu kết quả nghiên cứu ..............................................................................48 2.4 Tác động của các yếu nội tại tới hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng .. TMCP niêm yết Việt Nam.........................................................................................50 2.4.1 Tỷ lệ vốn góp ...............................................................................................50 2.4.2 Chi phí quản lý .............................................................................................50 2.4.3 Rủi ro tín dụng .............................................................................................51 2.4.4 Tín dụng .......................................................................................................51 2.4.5 Biến không có ý nghĩa thống kê ...................................................................51 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .......................................................................................... 53 CHƢƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP NIÊM YẾT VIỆT NAM......................................54 3.1 Giải pháp nâng cao chất lƣợng tín dụng và đẩy mạnh giải quyết nợ xấu .............. 54 3.1.1 Giải pháp nâng cao chất lƣợng tín dụng ........................................................54 3.1.2 Giải pháp đẩy mạnh công tác giải quyết nợ xấu ............................................56 3.2 Giải pháp nhằm tiết kiệm, sử dụng hiệu quả chi phí quản lý ngân hàng ...............58 3.3 Giải pháp nhằm đảm bảo tính thanh khoản ..........................................................60 3.4 Giải pháp nhằm tăng tỷ lệ vốn góp ......................................................................62 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ..........................................................................................64 KẾT LUẬN............................................................................................................... 65 Tài liệu tham khảo Phụ lục
-1- LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài: Trong nền kinh tế thị trường, hệ thống ngân hàng chiếm vai trò đặc biệt quan trọng. Bởi vậy, việc phát triển hệ thống ngân hàng lành mạnh, bền vững là tiền đề để kích thích tăng trưởng kinh tế. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng và các yếu tố ảnh hưởng đến nó là vấn đề mà các nhà đầu tư, nhà quản trị và các nhà nghiên cứu kinh tế rất quan tâm, nhằm đánh giá đúng thực trạng hệ thống ngân hàng và qua đó có thể đưa ra các giải pháp, quyết định phù hợp. Năm 2012, 2013 là những năm thực sự khó khăn của hệ thống Ngân hàng Việt Nam. Tổng cầu suy giảm gây khó khăn cho sản xuất, kinh doanh, kéo theo đó là tồn kho lớn, nợ xấu tăng cao. Tuy nhiên trong bối cảnh khó khăn chung của toàn ngành, kết quả kinh doanh của các ngân hàng vẫn có sự phân hóa rõ rệt. Đến cuối năm 2013, 50% ngân hàng niêm yết có lợi nhuận suy giảm, trong khi một số ngân hàng thương mại cổ phần đã tạo ra hiện tượng cho năm khi đạt được kết quả rất đáng chú ý, như Sacombank, ACB,… Điều gì đã tạo ra sự khác biệt trong kết quả đạt được giữa các ngân hàng như vậy? Những nghiên cứu trong và ngoài nước trước đây đã cho thấy hiệu quả kinh doanh của ngân hàng chịu tác động của hai nhóm yếu tố chính: nhóm yếu tố môi trường, mang tính vĩ mô và nhóm yếu tố nội tại từng ngân hàng. Trong đó, chính những yếu tố nội tại, thể hiện đặc điểm riêng của từng ngân hàng đã tác động, tạo nên sự khác biệt trong kết quả ngân hàng đó đạt được. Do đó, việc xác định những yếu tố nội tại và tác động của chúng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng sẽ phần nào giải thích được sự khác biệt trong kết quả đạt được của các ngân hàng. Bài nghiên cứu Những yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết Việt Nam cố gắng giải đáp câu hỏi trên. Qua đó bài nghiên cứu đưa ra các kiến nghị
-2- giải pháp nhằm đóng góp một phần vào việc cải thiện kết quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại cổ phần – vấn đề quan trọng và có ý nghĩa thực tiễn hiện nay. 2. Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện nhằm đạt được các mục tiêu như sau: - Trong cùng bối cảnh môi trường, điều kiện vĩ mô, kết quả kinh doanh của các ngân hàng lại khác nhau. Những yếu tố nội tại nào của các ngân hàng đã tạo ra sự khác biệt này? - Đo lường mức độ tác động của các yếu tố nội tại đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. - Tác giả đưa ra một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Bài nghiên cứu xem xét tác động của những yếu tố nội tại đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng TMCP đang niêm yết trên thị trường chứng khoán hiện nay, bao gồm Ngân hàng TMCP Công Thương Việt Nam(CTG), Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam (VCB), Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương Tín (STB), Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB), Ngân hàng TMCP Xuất Nhập Khẩu Việt Nam (EIB), Ngân hàng TMCP Quân Đội (MBB), Ngân hàng TMCP Sài Gòn – Hà Nội (SHB), Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Ngân hàng TMCP Quốc Dân (NVB). Thời gian nghiên cứu : từ năm 2004 đến năm 2013. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu, Dữ liệu nghiên cứu: Bài nghiên cứu được thực hiện qua các bước: - Thu thập các nghiên cứu trước đây liên quan đến việc nghiên cứu các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng, từ đó xác định được cơ sở lý luận, các yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của
-3- ngân hàng. Tiến hành xây dựng mô hình nghiên cứu dựa trên các yếu tố đã xác định được. - Thu thập số liệu thông qua các báo cáo tài chính của các ngân hàng đang niêm yết trên thị trường chứng khoán hiện nay. Sử dụng phần mềm Eviews để kiểm định, xử lý dữ liệu nhằm xác định các yếu tố nội tại và đo lường mức độ tác động của các yếu tố này đến lợi nhuận của nhóm ngân hàng nghiên cứu. Dữ liệu thu thập từ báo cáo tài chính của các ngân hàng TMCP được niêm yết từ năm 2004 đến năm 2013. 5. Ý nghĩa của đề tài: Trong thời gian gần đây, nền kinh tế nói chung và ngành ngân hàng nói riêng đã gặp nhiều khó khăn, biến động bất lợi. Đặc biệt, kết quả đạt được của ngành ngân hàng trong những năm qua giảm sút nghiêm trọng. Nguyên nhân một phần do tác động chung của nền kinh tế, nhưng phần yếu tố nội tại, đặc điểm riêng của các ngân hàng cũng là yếu tố quan trọng, tạo ra sự khác biệt trong kết quả đạt được của các ngân hàng. Bài nghiên cứu sẽ góp phần xác định những yếu tố nội tại và đo lường tác động của chúng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Từ đó, có thể giúp các nhà quản trị ngân hàng trong việc hoạch định chiến lược kinh doanh, đưa ra các giải pháp, chính sách phù hợp nhằm vượt qua khó khăn, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. 6. Kết cấu của luận văn Lời mở đầu: Trình bày lý do chọn đề tài, các mục tiêu nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu và ý nghĩa của đề tài. Chƣơng 1: Trình bày cơ sở lý thuyết về hiệu quả hoạt động kinh doanh và các yếu tố tác động đến HQHĐKD của ngân hàng. Phần tiếp theo là tổng lược các nghiên cứu liên quan đã được thực hiện trên thế giới và trong nước.
-4- Trình bày về mô hình lựa chọn để thực hiện nghiên cứu thực nghiệm. Chƣơng 2: Trình bày tình hình kết quả hoạt động kinh doanh hiện nay của các ngân hàng TMCP Việt Nam đang niêm yết trên thị trường chứng khoán. Thiết kế nghiên cứu: mô hình, mô tả dữ liệu, phương pháp thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu. Phân tích dữ liệu, kiểm định các giả thuyết và mô hình. Trình bày kết quả nghiên cứu thực nghiệm. Chƣơng 3: Đề xuất giải pháp dựa trên kết quả nghiên cứu. Kết luận: Thảo luận kết quả nghiên cứu, các đóng góp và hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo. Tài liệu tham khảo.
-5- CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ CÁC YẾU TỐ NỘI TẠI ẢNH HƢỞNG ĐẾN HQHĐKD CỦA NGÂN HÀNG TMCP NIÊM YẾT 1.1 Lý thuyết về hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại: 1.1.1 Khái niệm về hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại: Ngân hàng thương mại là tổ chức được thành lập theo quy định của Pháp luật, kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, với hoạt động thường xuyên là nhận tiền gửi dưới nhiều hình thức khác nhau và sử dụng số tiền này để cấp tín dụng, cung ứng dịch vụ thanh toán cho các chủ thể trong nền kinh tế, nhằm mục tiêu lợi nhuận (Giáo trình Nghiệp vụ ngân hàng thương mại, Trường ĐH Kinh tế TP.HCM, 2013). Do đó, có thể nghiên cứu hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại như của một doanh nghiệp hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ. Bất kỳ một hoạt động kinh doanh nào cũng cần có chi phí và sẽ đạt được một số kết quả nhất định. Mối quan hệ giữa kết quả đạt được và chi phí bỏ ra được gọi là hiệu quả. Qua đó, có thể thấy, xét về mặt kinh tế, hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM là đạt được mục tiêu lợi nhuận tối đa từ các hoạt động tín dụng, dịch vụ thanh toán… với chi phí tối thiểu (bao gồm chi phí phải trả cho người gửi tiền và các chi phí hoạt động khác). Hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại quyết định trực tiếp đến vấn đề tồn tại và phát triển của ngân hàng. Ngân hàng đạt hiệu quả hoạt động kinh doanh cao sẽ thuận lợi trong công tác huy động vốn nhờ uy tín của ngân hàng tăng lên, khách hàng tin tưởng vào ngân hàng. Ngân hàng có khả năng mở rộng quy mô hoạt động, tạo ra lợi nhuận ngày càng cao, tích lũy nhiều hơn và tiếp tục tạo ra hiệu quả hoạt động kinh doanh ngày càng tăng.
-6- Hoạt động kinh doanh của NHTM càng có hiệu quả cho thấy việc sử dụng hợp lý các nguồn lực để cung ứng các dịch vụ với chi phí càng thấp nhưng chất lượng cao. Điều này góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngân hàng, góp phần thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng. Nền kinh tế phát triển sẽ có tác động ngược trở lại, làm cho NHTM hoạt động có hiệu quả hơn. 1.1.2 Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại: Để đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM, thường sử dụng một số chỉ tiêu cơ bản là lợi nhuận và các chỉ tiêu đánh giá khả năng sinh lời của NHTM. Đây là thước đo hiệu quả có được từ các hoạt động kinh doanh của ngân hàng như hoạt động huy động vốn, cho vay, đầu tư và các hoạt động khác. 1.1.2.1 Lợi nhuận của ngân hàng thương mại: Lợi nhuận là một trong những chỉ tiêu tổng hợp phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM, được xác định qua các chỉ tiêu như sau: (1) Lợi nhuận trước thuế: là chênh lệch giữa tổng thu nhập và tổng chi phí. LNTT= Tổng thu nhập –Tổng chi phí (2) Lợi nhuận sau thuế: là phần chênh lệch giữa lợi nhuận trước thuế và thuế thu nhập doanh nghiệp. LNST= LNTT – Thuế thu nhập doanh nghiệp (3) Tốc độ tăng trưởng lợi nhuận giữa kỳ này so với kỳ trước hay giữa thực tế so với kế hoạch. 1.1.2.2 Các chỉ tiêu khác đánh giá khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại: Các chỉ tiêu thường được sử dụng để đo lường khả năng sinh lời của NHTM gồm: tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản (ROA), tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu (ROE), tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM), tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (NNIM), thu nhập trên cổ phiếu (EPS),..
-7- (1) Tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản (ROA): thể hiện hiệu quả quản lý và sử dụng tài sản của ngân hàng để tạo ra lợi nhuận. ROA cao thể hiện hoạt động kinh doanh của ngân hàng có hiệu quả, ngân hàng có cơ cấu tài sản hợp lý. Ngược lại, ROA thấp thể hiện chính sách đầu tư không hiệu quả hay chi phí hoạt động của ngân hàng quá cao. Tuy nhiên, giá trị ROA quá cao cũng có thể là dấu hiệu cho thấy ngân hàng đang đối diện với nhiều rủi ro do lợi nhuận kỳ vọng quá cao, ngân hàng đang thực hiện các đầu tư mạo hiểm. Lợi nhuận sau thuế ROA = Bình quân tổng tài sản (2) Tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu (ROE): thể hiện hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu của ngân hàng. Đây là chỉ tiêu đo lường tỷ lệ thu nhập của các cổ đông nhận được từ việc đầu tư vào ngân hàng. Lợi nhuận sau thuế ROE = Tổng giá trị vốn chủ sở hữu (3) Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên (NIM): đo lường mức chênh lệch giữa thu từ lãi và chi phí trả lãi mà ngân hàng có thể đạt được thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ các tài sản sinh lời và theo đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp nhất. Tổng thu nhập từ lãi – tổng chi phí trả lãi NIM= Tổng tài sản có sinh lời bình quân (4) Tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên (NNIM): đo lường mức chênh lệch giữa nguồn thu ngoài lãi (chủ yếu là từ nguồn thu phí của các dịch vụ) với các chi phí ngoài lãi ngân hàng phải chịu. Tổng thu nhập ngoài lãi – tổng chi phí ngoài lãi NNIM= Tổng tài sản có sinh lời bình quân
-8- (5) Thu nhập trên mỗi cổ phiếu: đo lường thu nhập của các cổ đông ngân hàng tính trên mỗi cổ phiếu hiện hành. Lợi nhuận sau thuế - LNST cổ phiếu ưu đãi được hưởng EPS= Tổng số cổ phiếu thường hiện hành 1.2 Tổng quan các nghiên cứu trƣớc đây về các yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thƣơng mại: Trước đây, trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu về những yếu tố tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Một số trong các nghiên cứu được thực hiện ở phạm vi nhiều quốc gia như nghiên cứu của Short (1979), Bourke (1989), Molyneux và Thornton (1992). Một số nghiên cứu khác đã thực hiện ở một quốc gia cụ thể như nghiên cứu của Athanasoglou và các cộng sự (2005), Deger Alper và Adem Anbar (2011), Naceur và Goaied (2001),… Các nghiên cứu đều đã xem xét tác động của các yếu tố nội tại và các yếu tố vĩ mô, môi trường tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Nghiên cứu của Athanasoglou, Brissimis và Delis (2005) đã thực hiện tại Hy Lạp trong giai đoạn 1985-2001. Các tác giả sử dụng biến ROA và ROE để đại diện cho lợi nhuận của ngân hàng và tiến hành nghiên cứu thực nghiệm tác động của nhóm các yếu tố tài chính của ngân hàng, nhóm yếu tố ngành và các yếu tố vĩ mô lên ROA, ROE. Các yếu tố tài chính của ngân hàng như vốn ngân hàng, rủi ro tín dụng, tăng trưởng năng suất, chi phí hoạt động, quy mô ngân hàng. Yếu tố ngành gồm có quyền sở hữu và sự tập trung. Các yếu tố vĩ mô gồm chỉ số lạm phát và chỉ số chu kỳ sản lượng (cyclical output). Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan hệ cùng chiều giữa vốn ngân hàng, tăng trưởng năng suất với lợi nhuận. Rủi ro tín dụng và chi phí hoạt động có tác động nghịch chiều đến lợi nhuận ngân hàng. Trong khi đó, quy mô ngân hàng không có ảnh hưởng quan trọng và tác đông của nhóm chỉ số ngành là quyền sở hữu và sự tập trung đến lợi nhuận không có ý nghĩa thống kê.
-9- Năm 2006, nhóm các tác giả Athanasoglou, Delis và Staikouras đã thực hiện nghiên cứu các yếu tố tác động đến lợi nhuận của 522 ngân hàng từ 07 quốc gia, tại khu vực Đông Nam Châu Âu, trong giai đoạn 1998-2002. Để xem xét mối quan hệ giữa lợi nhuận ngân hàng và các biến độc lập, các tác giả ước lượng mô hình hồi quy tuyến tính dữ liệu bảng. Các tác giả đã sử dụng cả hai biến ROA và ROE để lượng hóa yếu tố lợi nhuận. Các biến độc lập gồm có các yếu tố nội tại là tính thanh khoản, rủi ro tín dụng, vốn chủ sở hữu, chi phí hoạt động, quy mô ngân hàng, sở hữu của nước ngoài và thị phần của ngân hàng, các yếu tố ngành là sự cải tiến hệ thống ngân hàng, sự tập trung và các yếu tố vĩ mô là lạm phát và hoạt động kinh tế. Kết quả nghiên cứu cho thấy, lợi nhuận của ngân hàng chịu tác động bởi yếu tố rủi ro tín dụng, quy mô ngân hàng và lạm phát. Deger Alper và Adem Anbar (2011) đã nghiên cứu mối quan hệ giữa các yếu tố nội tại ngân hàng, các yếu tố vĩ mô với lợi nhuận của 10 ngân hàng giao dịch trên sàn chứng khoán Istanbul Exchange của Thổ Nhĩ Kỳ, giai đoạn 2002- 2010. Biến phụ thuộc được sử dụng nghiên cứu là ROA và ROE. Các biến độc lập liên quan đến yếu tố nội tại của ngân hàng là quy mô, vốn chủ sở hữu, dư nợ cho vay khách hàng, tiền gửi của khách hàng, tính thanh khoản và cấu trúc thu nhập – chi phí. Biến độc lập đại diện cho yếu tố vĩ mô gồm có tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc dân thực tế hàng năm, lạm phát và lãi suất thực. Các tác giả sử dụng dữ liệu bảng được ước lượng bằng mô hình các ảnh hưởng cố định (Fixed Effects Model, FEM). Kết quả cho thấy quy mô ngân hàng có tác động cùng chiều tới ROA và ROE. Ngoài ra, ROA có quan hệ cùng chiều với chỉ số thu nhập ngoài lãi vay và có quan hệ nghịch chiều với tỷ lệ cho vay/tài sản, ROE có quan hệ nghịch chiều với lãi suất thực. Tại Việt Nam trong thời gian gần đây cũng đã có một số nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Nghiên cứu của Phan Thị Hằng Nga về Yếu tố quyết định đến lợi nhuận các ngân hàng niêm yết đăng trên Tạp chí Công nghệ Ngân hàng số 68, tháng
- 10 - 11/2011. Tác giả tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của các ngân hàng niêm yết trên hai sàn giao dịch chứng khoán Việt Nam thông qua ước lượng mô hình hồi quy. Biến phụ thuộc là ROA và ROE, các biến độc lập gồm quy mô vốn, quy mô tiền gửi, quy mô dư nợ cho vay, chi phí dự phòng rủi ro tín dụng, mức độ rủi ro của ngân hàng. Dữ liệu được thu thập từ sáu ngân hàng niêm yết trong giai đoạn 2005-2010. Kết quả cho thấy các yếu tố quy mô tiền gửi của khách hàng, mức độ rủi ro và dư nợ cho vay có tác động đến lợi nhuận của ngân hàng. Nghiên cứu thực nghiệm về hiệu năng của các ngân hàng thương mại nhà nước tại thành phố Hồ Chí Minh, trong giai đoạn 1999-2009 của Trương Quang Thông đã phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu năng của nhóm các ngân hàng này, từ đó đưa ra những gợi ý chính sách phù hợp. Tác giả kiểm định mối quan hệ giữa hiệu năng ROA với các chỉ tiêu kỳ vọng. Kết quả nhóm các chỉ tiêu tác động lên ROA có ý nghĩa thống kê gồm có thị phần huy động vốn, dự trữ thanh khoản/ tổng tài sản, tiền gửi không kỳ hạn/ tiền gửi có kỳ hạn, cho vay/ huy động, cho vay bằng ngoại tệ/ tổng cho vay, tài sản nợ ngoại tệ/ tổng nguồn vốn. Tóm lại, kết quả các nghiên cứu trước đây có thể khác nhau do việc chọn mẫu và môi trường nghiên cứu khác nhau, nhưng qua đó có thể nhận định, phân loại các yếu tố tác động đến lợi nhuận ngân hàng, gồm 02 nhóm yếu tố là các yếu tố nội tại và các yếu tố bên ngoài. Các yếu tố nội tại của ngân hàng được xem xét gồm quy mô ngân hàng, chi phí quản lý, tỷ lệ vốn chủ sở hữu, các yếu tố liên quan đến vấn đề rủi ro như rủi ro tín dụng, tính thanh khoản, dư nợ cho vay, mức huy động từ khách hàng,… Các yếu tố mang tính vĩ mô, bên ngoài như GDP, lạm phát, tỷ giá hối đoái,…
- 11 - 1.3 Các yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thƣơng mại: Qua tổng hợp các nghiên cứu trước đây cho thấy, hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng thường được đo lường bằng lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA) và lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE). Các chỉ số này chịu tác động của hai nhóm yếu tố chính là nhóm yếu tố vĩ mô, bên ngoài và nhóm yếu tố nội tại. Trong phạm vi của luận văn, tác giả xem xét các yếu tố nội tại tác động đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng gồm có: quy mô ngân hàng, chi phí quản lý, tính thanh khoản, rủi ro tín dụng, tỷ lệ vốn góp của cổ đông, dư nợ cho vay và mức huy động từ khách hàng. 1.3.1 Quy mô ngân hàng: Quy mô ngân hàng là một trong những yếu tố nội tại quyết định đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Quy mô được thể hiện qua giá trị sổ sách của tổng tài sản hay thị phần của ngân hàng. Một ngân hàng lớn có thể đạt được hiệu quả kinh doanh cao nhờ lợi thế kinh tế theo quy mô. Theo kết quả nghiên cứu của Bourke (1989) tại 12 nước ở Châu Âu, Bắc Mỹ và Úc hay nghiên cứu về nhóm các ngân hàng Châu Âu của Molyneux và Thornton (1992), quy mô tác động cùng chiều đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thông qua lợi thế kinh tế nhờ quy mô. Nếu ngân hàng có quy mô, thị phần lớn thông thường sẽ có ưu thế trong cạnh tranh. Tuy nhiên sự tác động cùng chiều của quy mô đến hiệu quả hoạt động kinh doanh có thể chỉ diễn ra trong một giới hạn. Khi quy mô tăng lên đến một mức nào đó thì nó sẽ không có tác động đáng kể và thậm chí có thể tác động nghịch chiều đến hiệu quả kinh doanh. Việc tăng quy mô ngân hàng làm phát sinh thêm nhiều chi phí như chi phí quản lý, trong khi đó mức tăng doanh thu thấp hơn dẫn đến lợi nhuận ngân hàng giảm. Điều này đã được thể hiện trong nghiên cứu của Athanasoglou và cộng sự (2005) tại Hy Lạp, Eichengreen và