Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:113

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn hướng tới việc đánh giá thực trạng pháp luật TTHC ở Việt Nam hiện nay trong việc bảo đảm quyền của đương sự trong quá trình giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Từ đó đề xuất một số yêu cầu, giải pháp nhằm bảo đảm quyền của đương sự trong TTHC được thực thi trên thực tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ MỸ HẠNH BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH ĐẮK LẮK - NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ MỸ HẠNH BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8380102 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐOÀN THỊ TỐ UYÊN ĐẮK LẮK - NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan các nội dung được trình bày trong Luận văn là công trình nghiên cứu của tôi, được thực hiện tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk. Nội dung, số liệu trong Luận văn là chính xác, trung thực, phản ánh tính khách quan trong quá trình nghiên cứu. Tôi đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính theo quy định của chương trình đào tạo thạc sĩ. Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Học viện Hành chính Quốc gia xem xét tạo điều kiện cho tôi có thể bảo vệ luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Người cam đoan Trần Thị Mỹ Hạnh
LỜI CẢM ƠN Việc thực hiện đề tài nghiên cứu và viết Luận văn là một quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trường với sự truyền đạt, giảng dạy, hướng dẫn nhiệt tình của thầy, cô Học viện Hành chính Quốc gia, kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn trong quá trình công tác, với sự cố gắng nỗ lực của bản thân. Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới TS. Đoàn Thị Tố Uyên, là người trực tiếp hướng dẫn khoa học, đã tận tình hướng dẫn chỉ bảo cho tôi về kiến thức cũng như phương pháp nghiên cứu trong thời gian thực hiện đề tài luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo Học viện Hành chính Quốc gia nói chung và phân viện Tây Nguyên, cô giáo chủ nhiệm lớp LH8-TN2, bạn bè đồng nghiệp và anh chị em cơ quan Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập cũng như hoàn thành luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng tuy nhiên Luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo chân thành của thầy, cô giáo, đồng nghiệp và bạn bè để Luận văn được hoàn chỉnh hơn. Đắk Lắk, ngày 10 tháng 11 năm 2022 Tác giả luận văn Trần Thị Mỹ Hạnh
NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN - HĐXX: Hội đồng xét xử - HTND: Hội thẩm nhân dân - Luật TTHC: Luật Tố tụng hành chính - TAND: Tòa án nhân dân - TANDTC: Tòa án nhân dân tối cao - TTHC: Tố tụng hành chính - UBND: Ủy ban nhân dân - VAHC: Vụ án hành chính - VKS: Viện kiểm sát - XHCN: Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Thống kê kết quả xét xử sơ thẩm vụ án hành chính 2.1 58 của TAND tỉnh Đắk Lắk Thống kê kết quả xét xử phúc thẩm vụ án hành 2.2 59 chính của TAND tỉnh Đắk Lắk Thống kê việc tham gia tố tụng vụ án hành chính 2.3 62 của người bị kiện tại TAND tỉnh Đắk Lắk
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ............................................. 8 1.1. Khái niệm và đặc điểm bảo đảm quyền của đương sự ........................................ 8 1.2. Nội dung bảo đảm quyền của đương sự ............................................................ 16 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc bảo đảm quyền của đương sự .......................... 25 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 29 Chương 2: THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TAND TỈNH ĐẮK LẮK .............. 30 2.1. Thực trạng các quy định của pháp luật Việt Nam về bảo đảm quyền của đương sự trong vụ án hành chính ......................................................................................... 30 2.2. Thực trạng về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk ............................................................................. 52 2.3. Nguyên nhân dẫn đến quyền của đương sự không được đảm bảo thực hiện .... 70 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................... 73 Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH.................................................. 74 3.1. Yêu cầu về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính ... 74 3.2. Giải pháp bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC ..................... 78 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 98 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 101
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Công cuộc đổi mới đất nước hiện nay đặt chúng ta trước nhiều nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, trong đó có mục tiêu hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo cơ chế hữu hiệu đảm bảo quyền con người, quyền công dân, đáp ứng mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, hội nhập và phát triển bền vững. Vậy nên trong những năm gần đây, cùng với sự biến chuyển của các quan hệ xã hội nói chung, Nhà nước ta đã dần sửa đổi và hoàn thiện hệ thống pháp luật cho phù hợp với cuộc sống, trong đó phải kể đến pháp luật tố tụng hành chính, một ngành luật mới nhưng có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích của nhân dân. Ngày 25/11/2015, tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XIII đã thông qua Luật Tố tụng hành chính (Luật TTHC năm 2015). Luật được Chủ tịch nước ký Lệnh công bố ngày 08/12/2015 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2016, thay thế Luật TTHC năm 2010, sửa đổi bổ sung năm 2013 với nhiều quy định mới tiến bộ, phù hợp với thực tiễn đời sống và đáp ứng yêu cầu theo Nghị quyết 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 đã chỉ rõ: “Hoàn thiện chế độ bảo hộ của Nhà nước đối với các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, chế độ trách nhiệm của cơ quan nhà nước, nhất là Tòa án trong việc bảo vệ các quyền đó; xử lý nghiêm minh mọi hành vi xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân”. Trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp, khắc phục vướng mắc, bất cập nảy sinh từ thực tiễn triển khai thi hành Luật TTHC năm 2010, nhất là tháo gỡ những khó khăn, bất cập trong công tác giải quyết, xét xử các khiếu kiện hành chính, tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý để Tòa án nhân dân (TAND) thực hiện có hiệu quả chức năng, nhiệm vụ được giao, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật. Trong đó, một trong những nội dung có ý nghĩa quan trọng đối với nền tài phán hành chính là việc bảo đảm quyền của đương sự trong quá trình giải quyết vụ án hành chính (VAHC). Các quyền cơ bản của công dân được Hiến pháp ghi nhận có thể bị xâm phạm bởi các quyết định hành
2 chính, hành vi hành chính, cùng với quyền khiếu nại hành chính, quyền khởi kiện vụ án hành chính giúp cho công dân bảo vệ và khôi phục các quyền cơ bản của mình. Trong quá trình tham gia tố tụng, các quyền của đương sự được đảm bảo thực thi trên thực tế. Tuy nhiên, dưới góc độ lý luận và thực tiễn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về bảo đảm quyền của đương sự trong tố tụng hành chính để làm cơ sở cho việc đánh giá luật định. Mặt khác, một số quy định về bảo đảm quyền của đương sự được quy định trong Luật TTHC năm 2015 chưa đầy đủ hoặc thiếu cụ thể, nên việc áp dụng các quy định này trong thực tiễn đã dẫn tới những vướng mắc, bất cập trước áp lực số lượng vụ án hành chính ngày càng gia tăng, tiến độ giải quyết còn chậm ảnh hưởng không nhỏ đến việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự. Nghiên cứu thực tiễn tố tụng tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk cho thấy còn tồn tại tình trạng Tòa án chưa thực sự tôn trọng, áp đặt ý chí chủ quan, thậm chí vi phạm các quyền của đương sự và chưa tạo điều kiện cho đương sự thực hiện quyền của mình dẫn tới các quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự không được bảo vệ. Tỷ lệ các bản án bị hủy, sửa còn cao; vẫn còn các vụ án để quá thời hạn giải quyết theo quy định của pháp luật do lỗi chủ quan của Thẩm phán; việc xử lý đơn khởi kiện còn chậm, vi phạm về thời hạn xử lý đơn; một số trường hợp trả lại đơn khởi kiện nhưng không ghi rõ lý do của việc trả lại đơn và chưa đúng quy định của Luật TTHC; Tòa án chưa chú trọng xác minh, thu thập chứng cứ,.... là những bất cập, hạn chế vẫn còn tồn tại trong hệ thống Tòa án các cấp. Bản thân là người đang công tác trong ngành Tòa án, khi nhìn nhận được những vấn đề trên tôi lựa chọn đề tài “Bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk” làm đề tài luận văn luật học, với mong muốn tìm hiểu sâu sắc hơn về khoa học luật hành chính, đặc biệt là những quy định của pháp luật về việc bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính. Quá trình nghiên cứu tài liệu và viết luận văn sẽ giúp tôi có thể tích lũy được những kiến thức cần thiết phục vụ công tác chuyên môn, góp phần bảo đảm tốt hơn quyền của đương sự, qua đó nâng cao chất lượng
3 hoạt động xét xử vụ án hành chính ở địa phương. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong khoa học pháp lý vấn đề bảo vệ quyền con người nói chung và bảo vệ quyền của đương sự trong tố tụng nói riêng đã trở thành tâm điểm nghiên cứu, bình luận của giới nghiên cứu luật. Đã có nhiều bài viết, công trình nổi bật được nghiên cứu từ các góc độ và mức độ khác nhau. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu như sau: Giáo trình Pháp luật quốc tế về quyền con người (2014), Giáo trình Cơ chế quốc tế và khu vực về quyền con người (2014) của Học viện Khoa học xã hội do GS.TS Võ Khánh Vinh và TS. Lê Mai Thanh chủ biên; Cơ chế bảo đảm quyền và bảo vệ quyền của con người (2011) do GS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên; Giáo trình Lý luận và pháp luật về quyền con người (2009) của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội do GS.TS. Nguyễn Đăng Dung, TS. Vũ Công Giao, ThS. Lã Khánh Tùng đồng chủ biên và nhiều bài viết, tạp chí, chuyên đề nghiên cứu về quyền con người, quyền công dân như bài viết của tác giả Cao Đức Thái “Quyền con người trong thời kỳ đổi mới - Mấy vấn đề nhận thức lý luận và thực tiễn” đăng trong cuốn “Quyền con người tiếp cận đa ngành và liên ngành khoa học xã hội” (2009) do GS.TS Võ Khánh Vinh làm chủ biên, Nhà xuất bản Khoa học xã hội. Dưới góc độ là quyền tố tụng, các bảo đảm về quyền con người thông qua bảo đảm quyền của các đương sự tham gia tố tụng được nhiều tác giả đề cập, có thể kể đến sách chuyên khảo “Cơ chế pháp lý bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong giải quyết vụ án dân sự tại Tòa án nhân dân” (2017) của TS. Nguyễn Thị Thu Hà; Luận văn Thạc sĩ luật học “Quyền tố tụng của đương sự và thực tiễn thực hiện” của tác giả Đỗ Thị Hà, Trường Đại học Luật Hà Nội; “Bảo đảm quyền tố tụng của đương sự trong tố tụng dân sự” (2019) Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thị Thúy Hằng, Trường Đại học Luật Hà Nội; “Bảo đảm quyền bảo vệ của đương sự trong tố tụng dân sự Việt Nam” (2006), Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Nguyễn Công Bình, Đại học Luật Hà Nội; “Bảo đảm quyền của người tham gia tố tụng theo nghĩa vụ pháp lý trong tố tụng hình sự Việt Nam” (2015), Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Trần Thảo, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh. Tuy
4 nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo đảm quyền của đương sự trong tố tụng hành chính ở Việt Nam và đặc biệt thông qua thực tế một địa phương, mà chỉ nghiên cứu dưới góc độ các quyền riêng rẽ nhưng số lượng cũng rất hạn chế như “Quyền quyết định và tự định đoạt của người khởi kiện trong vụ án hành chính” (2014), Khóa luận tốt nghiệp của tác giả Trương Thị Minh Thùy, Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh; “Quyền khiếu nại hành chính của công dân ở Việt Nam hiện nay” (2013), Luận án tiến sĩ Luật học của tác giả Nguyễn Thị Thủy, Trường Đại học Luật Hà Nội; “Quyền được xét xử công bằng, công khai bởi một Tòa án độc lập, khách quan theo một thời gian hợp lý và ứng dụng trong pháp luật tố tụng hành chính Việt Nam” (2019), Luận văn thạc sĩ Luật học của tác giả Lê Cường, Trường Đại học Luật Hà Nội; “Bảo đảm nguyên tắc công bằng trong giải quyết vụ án hành chính” (2018), Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường, Trường Đại học Luật Hà Nội do Nguyễn Thị Thủy làm chủ nhiệm. Việc nghiên cứu chuyên sâu về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính là rất cần thiết bởi từ khi Luật TTHC năm 2015 ra đời đã đặt ra rất nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn, nhất là đối với các địa phương miền núi đang trong quá trình phát triển mạnh như tỉnh Đắk Lắk. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.2. Mục đích: Luận văn hướng tới việc đánh giá thực trạng pháp luật TTHC ở Việt Nam hiện nay trong việc bảo đảm quyền của đương sự trong quá trình giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Từ đó đề xuất một số yêu cầu, giải pháp nhằm bảo đảm quyền của đương sự trong TTHC được thực thi trên thực tế. 3.2. Nhiệm vụ: Để đạt được mục đích trên, việc nghiên cứu đề tài cần phải thực hiện các nhiệm vụ sau: + Nghiên cứu làm rõ khái niệm, đặc điểm, nội dung về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC.
5 + Nghiên cứu và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC. + Phân tích, đối sánh với lý luận để đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC. + Nghiên cứu, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, chỉ ra những kết quả đạt được, vướng mắc, bất cập và nguyên nhân làm tiền đề cho việc đề xuất các giải pháp. + Xác định rõ các yêu cầu đặt ra đối với việc bảo đảm quyền của đương sự; đề xuất các giải pháp để bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi nội dung: Đề tài sẽ tập trung nghiên cứu về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính. + Phạm vi không gian: Luận văn giới hạn nghiên cứu trong phạm vi các vụ án hành chính sơ thẩm và phúc thẩm tại Tòa án nhân dân tỉnh Đắk Lắk. + Phạm vi thời gian lấy số liệu: Từ năm 2017 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận đúng đắn, khoa học của chủ nghĩa Mác-Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về cải cách tư pháp theo hướng bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu đề tài luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học chuyên ngành khác như phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, sử dụng kết quả thống kê của ngành Tòa án để minh họa, làm rõ vấn đề nghiên cứu trong luận văn. Cụ thể:
6 - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được sử dụng trong quá trình xây dựng khái niệm, đặc điểm bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, suy luận, sử dụng kết quả thống kê, dữ liệu của ngành Tòa án chủ yếu được sử dụng trong quá trình phân tích những hạn chế, bất cập của pháp luật và tồn tại, vướng mắc trong thực hiện pháp luật về quyền và nghĩa vụ của đương sự, của người đại diện và người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự; những hạn chế của pháp luật trong các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Tòa án, Viện kiểm sát cũng như những người tiến hành tố tụng thuộc hai cơ quan này, đặc biệt là trong việc đánh giá về các quy định về bảo đảm tính độc lập, khách quan của hoạt động tố tụng là nguyên nhân dẫn đến quyền của đương sự chưa được bảo đảm thực thi trên thực tế. - Để bảo đảm cơ sở thực tiễn, tính cấp thiết của vấn đề khoa học cần giải quyết, đặc biệt để nâng cao tính thuyết phục của các giải pháp khoa học, phương pháp phân tích, tổng hợp, kết hợp lý luận và thực tiễn bảo đảm tính thuyết phục được sử dụng trong các luận điểm để luận giải đưa ra các định hướng, yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Thứ nhất, luận văn đã kế thừa và làm sâu sắc hơn một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC như khái niệm, bản chất, xác định được nội dung bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính và các yếu tố ảnh hưởng đến việc bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC. Thứ hai, luận văn đánh giá một cách toàn diện những kết quả đạt được, hạn chế, bất cập trong quy định của pháp luật cũng như thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về bảo đảm quyền của đương sự tại TAND tỉnh Đắk Lắk; xác định được nguyên nhân cơ bản dẫn đến quyền của đương sự không được bảo đảm thực hiện là tiền đề cho việc đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện quyền của đương sự trong giải quyết VAHC.
7 Thứ ba, luận văn xây dựng được hệ thống các yêu cầu, kiến nghị khoa học về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính, đáp ứng được xu hướng hội nhập quốc tế và đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước về cải cách tư pháp bảo đảm quyền con người trong hoạt động xét xử, bao gồm các kiến nghị hoàn thiện pháp luật và kiến nghị tổ chức thực hiện pháp luật. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo thì phần nội dung của luận văn được cơ cấu thành 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính. Chương 2: Thực trạng bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính tại Toà án nhân dân tỉnh Đắk Lắk Chương 3: Yêu cầu và giải pháp bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính
8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA ĐƯƠNG SỰ TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH 1.1. Khái niệm và đặc điểm bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính 1.1.1. Khái niệm bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính Quyền con người luôn được cộng đồng quốc tế và các quốc gia coi trọng và xem đó như là một thành tựu của nền văn minh trong thời đại ngày nay; là thước đo của sự tiến bộ xã hội, không phân biệt hệ tư tưởng, chế độ chính trị, bản sắc văn hóa, trình độ phát triển. Các quyền của con người là những giá trị tự nhiên được con người nhận thức, thừa nhận và dần thể chế hóa trong các văn kiện quốc tế về quyền con người và được các quốc gia thừa nhận, cam kết thực hiện. Nhà nước là chủ thể có nghĩa vụ tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, tạo ra các tiền đề, điều kiện về kinh tế, chính trị, xã hội, pháp lý để các cá nhân, công dân, các tổ chức của công dân thực hiện được các quyền, lợi ích chính đáng của họ. Nói cách khác, bảo đảm quyền con người là quá trình tạo lập các cơ chế và triển khai các hoạt động thực tiễn để hiện thực hóa quyền pháp định. Thuật ngữ “bảo đảm” trong tiếng Việt được hiểu là “làm cho chắc chắn thực hiện được, giữ gìn được hoặc có đầy đủ những gì cần thiết; bảo đảm là cam đoan chịu trách nhiệm về việc gì đó” [64, tr.79], hay “Bảo đảm nghĩa là làm cho một vấn đề nào đó có thể thực thi trên thực tế” [12, tr.19]. Từ đó có thể hiểu khái niệm bảo đảm quyền của đương sự là tổng thể các nguyên tắc, quy phạm pháp luật và các điều kiện bảo đảm từ phía Nhà nước nhằm hiện thực các quyền của đương sự trên thực tế. Trong vụ án hành chính, đương sự là những người tham gia tố tụng với tư cách là người khởi kiện, người bị kiện và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Họ là những cá nhân, cơ quan, tổ chức tham gia tố tụng với mục đích là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tương tự như các quyền về dân sự, quyền được bảo vệ
9 trong các hoạt động quản lý hành chính nhà nước được ghi nhận trong hệ thống pháp luật của quốc gia và bảo hộ chặt chẽ. Khi các quyền này bị xâm phạm thì pháp luật trao cho chủ thể các quyền tố tụng để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trong quá trình giải quyết vụ án tại Tòa án, bao gồm quyền quyết định về yêu cầu tố tụng trước Tòa án; được chứng minh, bảo vệ quyền lợi trước Tòa án; được tiếp cận chứng cứ, tài liệu; được tranh tụng; được xét xử bởi một Tòa án độc lập, khách quan trong một thời hạn hợp lý; được đề xuất với Tòa án áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp; được đối thoại với nhau về quyền, lợi ích tranh chấp; kháng cáo, khiếu nại… Từ các quyền cơ bản này, nhà lập pháp sẽ cụ thể hóa thành các quyền cụ thể như quyền khởi kiện, giữ nguyên, thay đổi, bổ sung hoặc rút yêu cầu; cung cấp chứng cứ, chứng minh để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; tự bảo vệ hoặc nhờ người khác bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho mình; được biết, ghi chép và sao chụp các tài liệu, chứng cứ do các đương sự khác xuất trình hoặc do Tòa án thu thập; đề nghị Tòa án xác minh, thu thập chứng cứ của vụ án trong trường hợp tự mình không thể thực hiện được; đề nghị Tòa án triệu tập người làm chứng, trưng cầu giám định, định giá tài sản, quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; tự thoả thuận với nhau về việc giải quyết vụ án; tham gia đối thoại, tham gia phiên toà; nhận thông báo hợp lệ từ Tòa án... Các quyền này của đương sự sẽ được bảo đảm thực hiện thông qua nghĩa vụ đối ứng của đương sự khác cũng như nhiệm vụ của Tòa án, Viện kiểm sát. Thông qua việc ghi nhận quyền của đương sự trong giải quyết VAHC, Nhà nước tạo cơ sở pháp lý cho các cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm trong hoạt động quản lý hành chính nhà nước có thể bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trước Tòa án. Điều này sẽ đặt ra trách nhiệm cho cơ quan có thẩm quyền trong việc thụ lý, giải quyết tranh chấp khi các chủ thể muốn khôi phục quyền và lợi ích bị xâm phạm. Với việc sử dụng các quyền tố tụng được pháp luật quy định, đương sự có thể chủ động trong việc yêu cầu Tòa án thụ lý giải quyết tranh chấp nhằm bảo vệ các quyền của mình. Trong giải quyết vụ án hành chính, bảo đảm quyền của đương sự tập trung chủ yếu vào các nội dung sau đây:
10 Một là, phải ghi nhận đầy đủ các quyền cơ bản của đương sự đồng thời xác lập nghĩa vụ đối ứng của các đương sự khác. Hai là, bảo đảm quyền của các đương sự thông qua các chủ thể người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp của đương sự; thông qua việc quy định nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Tòa án, Viện kiểm sát trong việc bảo đảm thực hiện quyền của đương sự; thông qua nhiệm vụ, quyền hạn của các chủ thể tiến hành tố tụng mà chủ yếu là Thẩm phán, HTND và Thư ký Tòa án. Ba là, thiết lập cơ chế kiểm sát việc bảo đảm quyền của đương sự. Bốn là, có các chế tài cần thiết xử lý hành vi vi phạm quyền của đương sự. Bên cạnh việc ghi nhận, ban hành đầy đủ, minh bạch các biện pháp bảo đảm nói trên thì việc thực hiện nghiêm chỉnh các quy định đó trên thực tế cũng là yếu tố quan trọng, mang tính quyết định. Các biện pháp bảo đảm trên phải được thực hiện đồng thời thì việc bảo đảm quyền của đương sự mới đạt hiệu quả cao. Với những phân tích trên, bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết VAHC dưới góc độ pháp lý được hiểu là việc Nhà nước thiết lập các biện pháp, cơ chế hỗ trợ, tạo điều kiện cần thiết nhằm ghi nhận, tôn trọng và thực hiện các quyền của đương sự trong quá trình giải quyết các khiếu kiện hành chính bằng con đường tố tụng, thông qua hoạt động xét xử của TAND được điều chỉnh bởi luật TTHC. Bảo đảm quyền của đương sự là bảo đảm dân chủ, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động quản lý nhà nước, cũng là bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong TTHC thể hiện ở việc ghi nhận đầy đủ các quyền tố tụng cơ bản của đương sự trong Hiến pháp, Luật TTHC. Qua đó khôi phục lại những giá trị vật chất, giá trị tinh thần đã bị các chủ thể quản lý nhà nước xâm phạm, tạo sự bình đẳng và công bằng giữa công dân và cơ quan công quyền trong quá trình tham gia tố tụng tại Tòa án, là cơ sở cho việc giải quyết vụ án chính xác, khách quan. Các biện pháp nhằm bảo đảm thực thi có hiệu quả các quyền của đương sự trên thực tế bao gồm: ghi nhận đầy đủ các quyền cơ bản của đương sự đồng thời xác lập nghĩa vụ đối ứng của các đương sự khác; thiết lập cơ chế đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp của đương sự; quy định nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Tòa án,
11 Viện kiểm sát và những người tiến hành tố tụng; thiết lập cơ chế kiểm sát việc bảo đảm quyền của đương sự cũng như chế tài cần thiết xử lý các hành vi vi phạm quyền của đương sự. 1.1.2. Đặc điểm bảo đảm quyền của đương sự trong giải quyết vụ án hành chính 1.1.2.1. Tòa án là chủ thể có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền của đương sự Trong quá trình giải quyết VAHC, hầu hết các hoạt động tố tụng mang tính quyền lực nhà nước đều được thực hiện bởi Tòa án. Tòa án là chủ thể được nhà nước trao quyền giải quyết các tranh chấp, xung đột về lợi ích giữa các cá nhân, tổ chức với nhau, đặc biệt khi phát sinh tranh chấp hành chính giữa công dân với các cơ quan nhà nước hoặc với người có thẩm quyền, từ đó khôi phục lại những quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức bị xâm phạm. Các quyết định của Tòa án có giá trị bắt buộc đối với các chủ thể tham gia tố tụng. Mô hình tố tụng hành chính Việt Nam cơ bản áp dụng theo mô hình thẩm xét, trong đó Tòa án là trung tâm của quá trình tố tụng nhưng có kết hợp với nguyên tắc tranh tụng trong xét xử nhằm nâng cao vai trò và quyền tự quyết của đương sự. Như vậy Tòa án vẫn đóng vai trò chủ yếu trong mọi hoạt động TTHC, là cơ quan đại diện cho công quyền, điều khiển sự vận hành bảo đảm thực hiện quyền của đương sự khi họ tham gia tố tụng tại Tòa án. Do đó, quyền của đương sự được bảo đảm thực hiện hay không phụ thuộc rất nhiều vào hành vi tố tụng của Tòa án. Chẳng hạn như việc cung cấp tài liệu, chứng cứ trong VAHC, Tòa án là chủ thể quyết định về thủ tục, giá trị cũng như mức độ đầy đủ của chứng cứ “Trong quá trình Tòa án giải quyết vụ án hành chính, đương sự có quyền và nghĩa vụ giao nộp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án; nếu đương sự không nộp hoặc nộp không đầy đủ tài liệu, chứng cứ do Tòa án yêu cầu mà không có lý do chính đáng thì Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ mà đương sự đã giao nộp và Tòa án đã thu thập theo quy định tại khoản 2 Điều 84 của Luật này để giải quyết vụ án” [31, khoản 1 Điều 83].
12 Theo quy định của Luật TTHC năm 2015 thì phần lớn các quyền của đương sự sẽ được bảo đảm thực hiện thông qua việc thực hiện các trách nhiệm tương ứng của Tòa án. Đối với các quyền của đương sự như quyền đề nghị Tòa án xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ; đề nghị Tòa án yêu cầu đương sự khác xuất trình tài liệu, chứng cứ mà họ đang giữ; đề nghị Tòa án ra quyết định yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý tài liệu, chứng cứ cung cấp tài liệu, chứng cứ đó; đề nghị Tòa án triệu tập người làm chứng, trưng cầu giám định, quyết định việc định giá tài sản; đề nghị Tòa án quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời chỉ được bảo đảm thực hiện khi Tòa án thực hiện đúng nhiệm vụ, trách nhiệm của mình trong quá trình giải quyết VAHC. Bên cạnh đó, có một số quyền của đương sự phải thông qua Tòa án hoặc do Tòa án tác động mới thực hiện được như quyền đề xuất với Tòa án những vấn đề cần hỏi với người khác; được đối chất với nhau hoặc với người làm chứng. Hoặc có quyền tố tụng đương sự muốn thực hiện được thì phải được sự đồng ý, chấp thuận của Tòa án thể hiện thông qua các văn bản hoặc hành vi tố tụng của Tòa án như quyền được nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự phải được Tòa án làm thủ tục đăng ký thì mới được tham gia tố tụng. Như vậy Tòa án là chủ thể có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm quyền của đương sự. 1.1.2.2. Bảo đảm quyền của đương sự được áp dụng cho tất cả các bên đương sự Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật là một quyền hiến định được ghi nhận trong các bản Hiến pháp Việt Nam, là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Quy định này tiếp tục được cụ thể hóa trong văn bản pháp luật nói chung và trong pháp luật TTHC nói riêng, trở thành một nguyên tắc cơ bản để giải quyết những tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể thông qua thẩm quyền của Tòa án, đặc biệt là quyền giải quyết tranh chấp hành chính giữa một bên là cơ quan công quyền, một bên là cá nhân, tổ chức thì nguyên tắc bình đẳng là cơ sở, là công cụ để các bên tham gia quan hệ pháp luật TTHC được bình đẳng về
13 quyền và nghĩa vụ của mình. Vì vậy, đương sự dù là người khởi kiện, người bị kiện hay người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan đều được pháp luật bảo vệ như nhau. 1. Trong tố tụng hành chính, mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt dân tộc, giới tính, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần xã hội, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, địa vị xã hội. 2. Mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân bình đẳng trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ trong tố tụng hành chính trước Tòa án. 3. Tòa án có trách nhiệm tạo điều kiện để cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình [31, Điều 17]. Đây là căn cứ pháp lý quan trọng để các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật TTHC phải nghiêm chỉnh thực hiện, bảo đảm sự công bằng, bình đẳng, không phân biệt về dân tộc, giới tính hay chủ thể đó giữ cương vị, trọng trách nào trong xã hội…tất cả mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân không xác định về hình thức tổ chức, vị trí trong hệ thống chính trị, cán bộ, công chức hay công dân đều phải được đối xử công bằng, được thực hiện bình đẳng như nhau, có quyền, nghĩa vụ như nhau và phải thực hiện theo quy định của pháp luật TTHC. Trong quá trình giải quyết vụ án, Tòa án không được thiên lệch bất cứ đương sự nào dù với bất cứ lý do gì. Vì khi Tòa án thiên vị cho một bên đương sự thì phán quyết của Tòa án sẽ không chính xác, không phù hợp với luật pháp và thực tế khách quan, không bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự. Một khi quyền của đương sự không được bảo đảm thực hiện như nhau thì những giá trị của hoạt động xét xử sẽ mất đi, niềm tin của công chúng vào cơ quan thực thi công lý sẽ bị sụp đổ. Vì vậy, quyền của đương sự đã được luật pháp ghi nhận chỉ thực sự có ý nghĩa và được bảo đảm thực hiện nếu như Tòa án thực sự công tâm, khách quan, không thiên vị hay phân biệt đối xử giữa các bên đương sự. Ngoài ra, ngay cả trường hợp Tòa án thật sự vô tư, khách quan thì vẫn phải quan tâm và cẩn trọng trong việc tạo điều kiện cho tất cả các đương sự đều có cơ hội tốt nhất để có thể thực hiện được các quyền mà pháp luật trao cho. Nếu tất cả các đương sự đều có cơ hội để thực hiện một cách tốt nhất các quyền của mình sẽ giúp Tòa án có cái nhìn