Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Kiểm soát thủ tục hành chính – Từ thực tiễn trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Nhumbien999 Nhumbien999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:130

Thêm vào BST

Báo xấu

46
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là trên cơ sở nghiên cứu lý luận về kiểm soát TTHC, luận văn nghiên cứu sự điều chỉnh pháp luật về kiểm soát TTHC nói chung, trên địa bàn quận Hai Bà Trưng nói riêng, và tình hình thực hiện pháp luật về kiểm soát TTHC trên địa bàn Quận thời gian qua, từ đó, đề xuất những giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả pháp luật về kiểm soát TTHC ở quận Hai Bà Trưng thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Kiểm soát thủ tục hành chính – Từ thực tiễn trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ HUYỀN NGA KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH – TỪ THỰC TIỄN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI BÀ TRƯNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ HUYỀN NGA KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH – TỪ THỰC TIỄN TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN HAI BÀ TRƯNG, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS. PHẠM HỒNG THÁI HÀ NỘI - NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân tôi, các số liệu sử dụng trong luận văn là số liệu thật và chính xác, có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Huyền Nga
LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành nhất, tác giả xin được cảm ơn sâu sắc tới GS.TS. Phạm Hồng Thái đã tận tình chỉ bảo, định hướng và giúp đỡ tác giả trong quá trình tiếp cận, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả chân thành cảm ơn các Thầy, Cô Khoa Sau đại học, cô giáo chủ nhiệm lớp LH2B1 đã tạo điều kiện giúp đỡ tác giả có cơ hội bảo vệ luận văn trước Hội đồng đánh giá luận văn thạc sỹ. Xin được cảm ơn tới các Thầy, Cô giáo giảng dạy tại Học viện Hành chính đã truyền đạt cho tác giả những kiến thức lý luận vô cùng hữu ích để ứng dụng, thực hành trong thực tiễn của bản thân và hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn bạn bè lớp LH2B1, gia đình, cơ quan đồng nghiêp và các đồng chí công chức làm việc tại Quận Hai Bà Trưng, bộ phận “một cửa” cấp huyện và các phường, đã nhiệt tình giúp đỡ về thời gian, tinh thần, cung cấp thông tin, số liệu để tác giả hoàn thành luận văn này. TÁC GIẢ Nguyễn Thị Huyền Nga
MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chuơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH 1.1. CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH, CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH 7 1.1.1. Thủ tục hành chính và ý nghĩa của thủ tục hành chính ........................ 7 1.1.2. Cải cách thủ tục hành chính là một nội dung của cải cách hành chính ............................................................................................................. 12 1.1.3. Sự cần thiết của kiểm soát thủ tục hành chính đối với cải cách thủ tục hành chính ........................................................................................... 21 1.1.4. Mối quan hệ giữa kiểm soát thủ tục hành chính và cải cách thủ tục hành chính ..................................................................................... 22 1.2. ĐIỀU CHỈNH PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH ................................................................................................ 24 1.2.1. Quan niệm về điều chỉnh pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính 24 1.2.2. Nội dung cơ bản của điều chỉnh pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính .................................................................................................... 28 1.3. VAI TRÒ, TRÁCH NHIỆM CỦA CÁC CHỦ THỂ TRONG KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH...................................................... 34 1.3.1. Cơ quan, đơn vị chủ trì soạn thảo văn bản QPPL ............................... 34
1.3.2. Cơ quan, đơn vị kiểm soát TTHC ....................................................... 35 1.3.3. Cơ quan giải quyết TTHC ................................................................... 35 1.3.4. Cá nhân, tổ chức.................................................................................. 35 1.4. THÁCH THỨC KHÓ KHĂN VÀ YÊU CẦU TRONG KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH ................................................................. 37 1.4.1. Thách thức, khó khăn .......................................................................... 37 1.4.2. Yêu cầu trong kiểm soát thủ tục hành chính....................................... 39 Kết luận Chương 1 ......................................................................................... 40 Chương 2 THỰC TRẠNG IỂM SO T THỦ TỤC HÀNH CH NH TRÊN ĐỊA BÀN ẬN HAI BÀ TRƯNG THÀNH HỐ HÀ NỘI 2.1. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH ................................................................................................ 42 2.1.1. Khái quát về hệ thống văn bản pháp luật điều chỉnh về kiểm soát TTHC .................................................................................................. 42 2.1.2. Chủ thể kiểm soát TTHC .................................................................... 44 2.1.3. Kiểm soát quy định về TTHC ............................................................. 47 2.1.4. Kiểm soát việc thực hiện TTHC ......................................................... 55 2.1.5. Rà soát, đánh giá TTHC...................................................................... 65 2.1.6. Kiểm tra và báo cáo việc thực hiện công tác kiểm soát TTHC .......... 68 2.1.7. Nhận xét, đánh giá về pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính ..... 70 2.2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH Ở QUẬN HAI BÀ TRƯNG HIỆN NAY ........ 74 2.2.1. Khái quát về quận Hai Bà Trưng có liên quan đến thực hiện pháp luật về kiểm soát TTHC ở Quận những năm qua ...................................... 74 2.2.2. Tình hình, kết quả tổ chức thực hiện pháp luật về kiểm soát TTHC ở quận Hai Bà Trưng những năm qua .................................................... 78 2.2.3. Đánh giá chung việc thực hiện pháp luật về kiểm soát TTHC trên địa bàn quận Hai Bà Trưng ....................................................................... 90
Kết luận Chương 2 ......................................................................................... 96 Chương 3 AN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN QUẬN HAI BÀ TRƯNG 3.1. QUAN ĐIỂM HOÀN THIỆN VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH ................................................................................................ 97 3.1.1. Phải tăng cường hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính ........................................................................................... 97 3.1.2. Phải tăng cường đảm bảo thực hiện pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính ......................................................................................... 100 3.2. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VỀ KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TỪ THỰC TIỄN QUẬN HAI BÀ TRƯNG THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................................................. 101 3.2.1. Giải pháp chung: Hoàn thiện quy định pháp luật về kiểm soát thủ tục hành chính ......................................................................................... 102 3.2.2. Giải pháp riêng đối với quận Hai Bà Trưng ..................................... 107 Kết luận Chương 3 ....................................................................................... 116 KẾT LUẬN .................................................................................................. 117 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 118
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CCHC : Cải cách hành chinh TTHC : Thủ tục hành chính KSTTHC : Kiểm soát thủ tục hành chính
MỞ ĐẦ 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong cuộc sống mỗi con người, từ lúc sinh ra, lớn lên, học tập, lao động, cho tới khi mất đi, đều gắn với những thủ tục hành chính, để giải quyết các công việc liên quan đến nhân thân, gia đình, cơ quan, cơ quan, tổ chức. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của thủ tục hành chính trong đời sống hàng ngày. Có thể thấy, dưới góc độ quản lý nhà nước nói chung, thủ tục hành chính (TTHC) là công cụ, phương tiện quan trọng để các cơ quan hành chính thực hiện việc quản lý đối với từng ngành, lĩnh vực cụ thể. Còn dưới góc độ xã hội, TTHC là cầu nối để chuyển tải nhiều quy định cụ thể về chính sách của Nhà nước trong các văn bản pháp luật đi vào cuộc sống, đảm bảo cho người dân, tổ chức tiếp cận và thực hiện chính sách, trong đó cơ bản và chủ yếu là các quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của công dân, tổ chức. Kiểm soát TTHC có ý nghĩa, vai trò quan trọng. Kiểm soát TTHC là một quy trình chặt chẽ, toàn diện bắt đầu từ kiểm soát quy định về TTHC trong dự án, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật đến tổ chức thực hiện TTHC này trên thực tế. Mục tiêu của hoạt động kiểm soát TTHC nhằm “chỉ ban hành và duy trì thủ tục hành chính thực sự cần thiết, hợp lý, hợp pháp và có chi phí tuân thủ thấp nhất (Chỉ thị số 1722/CT-TTg ngày 17/9/2010 của Thủ tướng Chính phủ). Theo đó, kiểm soát thủ tục hành chính là nhiệm vụ trực tiếp, cụ thể, thiết thực, có hiệu quả, góp phần đảm bảo thực hiện nhiệm vụ, mục tiêu về cải cách thủ tục hành chính, trong đó nhiệm vụ trọng tâm được Chính phủ đề ra trong giai đoạn hiện nay là: “cắt giảm và nâng cao chất lượng thủ tục hành chính ở tất cả các lĩnh vực quản lý nhà nước, nhất là thủ tục hành chính liên 1
quan tới người dân, doanh nghiệp”; góp phần hoàn thiện và nâng cao chất lượng văn bản quy phạm pháp luật, bảo đảm thực hiện quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, tổ chức và doanh nghiệp; bảo đảm thực hiện quy định về TTHC góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước; đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Hai Bà Trưng là một quận thuộc trung tâm Thủ đô Hà Nội, có vị trí địa lý thuận lợi, có tiềm năng phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội. Quận Hai Bà Trưng là quận nội thành đông dân cư vớimật độ dân số cao,các hoạt động kinh tế diễn ra sôi động. Những năm qua, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Quận không ngừng nỗ lực phấn đấu hoàn thành các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2010-2015. Ở góc độ cải cách thủ tục hành chính, Quận Hai Bà Trưng cũng thu được những thành quả nhất định: việc đơn giản hóa thủ tục hành ngày càng đi vào thực chất, nhân dân ủng hộ và chấp hành thủ tục tốt hơn, thái độ giải quyết thủ tục của công chức đã tích cực và chủ động hơn, tiết kiệm được thời gian và công sức của các bên tham gia thủ tục. Tuy nhiên, nhìn chung chất lượng cải cách thủ tục hành chính được đánh giá là chậm, chưa đáp ứng được đòi hòi ngày càng cao của đời sống kinh tế, xã hội và sự mong đợi của người dân, theo phương châm: “chỉ ban hành và duy trì thủ tục hành chính thực sự cần thiết, hợp lý, hợp pháp và có chi phí tuân thủ thấp nhất”. Trong điều kiện hiện nay, vấn đề được Quận quan tâm là tăng cường kiểm soát thủ tục hành chính, nhằm tạo sự chuyển biến quan trọng trong cải cách hànhchính, coi đây là một trong những mắt xích then chốt nhất để thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo dựng vàcủng cố niềm tin, huy động tập hợp được sức mạnh của quần chúng nhân dâncùng “Chung tay cải cách thủ tục hành chính”; 2
Trong bối cảnh đó, là công chức công tác tại Quận, để tìm hiểu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn thực hiện kiểm soát TTHC tại Quận Hai Bà Trưng, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp khả thi để nâng cao hiệu quả kiểm soát TTHC, tôi chọn vấn đề: “Kiểm soát thủ tục hành chính– Từ thực tiễn trên địa bàn quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội” làm đề tài tốt nghiệp cao học luật Chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính tại Học viện Hành chính Quốc gia. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Có nhiều công trình nghiên cứu ở những mức độ khác nhau liên quan đến đề tài. Các nghiên cứu ở Việt Nam Nghiên cứu về quan niệm TTHC, cơ chế một cửa, một cửa liên thông có các cuốn: “Thủ tục hành chính: lý luận và thực tiễn” của Nguyễn Văn Thâm và Võ Kim Sơn, NXB Chính trị quốc gia (2001); “Thuật ngữ hành chính” của Học viện Hành chính (2002); “Một số vấn đề cải cách thủ tục hành chính” của Mai Hữu Khuê, Bùi Văn Nhơn, NXB Chính trị quốc gia (1995); “Luận về thủ tục hành chính hiện nay” của Nguyễn Hữu Khiển (Website Học viện hành chính (2010)); “Đổi mới tư duy hành chính - Nền tảng vững chắc cho khâu đột phá cải cách hành chính” của Bùi Thế Vĩnh, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số 2/2007; “Cải cách hành chính những vấn đề cần biết” của Diệp Văn Sơn, Nxb Lao động, 2006. Nghiên cứu về cải cách TTHC cũng đã có một số luận văn thạc sĩ bảo vệ tại Học viện Hành chính như: “Cải cách thủ tục hành chính trong cải cách nền hành chính Nhà nước Việt Nam” của Trần Văn Bình (năm 2000); “Cải cách thủ tục hành chính (Khảo sát mô hình một cửa tại UBND thị xã Sóc Trăng)”của Nguyễn Thị Ngọc Phượng (năm 2000). Gần đây nhất có cuốn “Đo lường và đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước những thành tựu trên thế giới và ứng dụng ở Việt Nam” do Nguyễn Đăng Thành (Chủ biên), (NXB Lao động, Hà Nội năm 2012). 3
Đặc biệt trong cuốn “Kỷ yếu Hội thảo Cải cách hành chính nhà nước ở Việt Nam từ góc nhìn của các nhà khoa học” (2011) của Học viện Hành chính có khá nhiều báo cáo khoa học về lĩnh vực cải cách TTHC. Các bản báo cáo đó đã nêu lên nhiều vấn đề liên quan đến lý luận và thực tiễn cải cách TTHC những năm gần đây Sát với nội dung đề tài, có thể kể tới các công trình/tài liệu: - Quy trình ban hành văn bản QPPL ở cấp huyện theo Bộ tiêu chuẩn TCVN ISO 9000:2000; - Bộ Tư pháp (2012), “Sổ tay hướng dẫn nghiệp vụ kiểm soát thủ tục hành chính”, với sự tham gia của các chuyên gia và cán bộ chủ chốt của Cục Kiểm soát thủ tục hành chính thuộc Bộ Tư pháp. Nội dung cuốn Sổ tay cập nhật những quy định mới về kiểm soát thủ tục hành chính, đề cập đến những kiến thức, kỹ năng cơ bản về tham gia ý kiến, thẩm định; công bố, công khai; đánh giá tác động và rà soát; tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị của tổ chức, cá nhân; chế độ báo cáo tình hình, kết quả và việc kiểm tra thực hiện kiểm soát thủ tục hành chính… Ngoài ra, có thể kể tới nhiều bài viết riêng lẻ khác về chủ đề kiểm soát TTHC: Kiểm soát thủ tục hành chính góp phần xây dựng nền hành chính chuyên nghiệp, hiệu quả và hiện đại (website Bộ Tư pháp), Kiểm soát Thủ tục Hành chính trong thực hiện nhiệm vụ Cải cách Hành Chính (website Tạp chí Tổ chức nhà nước), …. Qua khảo sát cho thấy, những nội dung khác của hoạt động kiểm soát thủ tục hành chính đã được đề cập, nhưng có ít công trình trực tiếp nghiên cứu về vấn đề kiểm soát thủ hành chính. Đề tài luận văn “Kiểm soát thủ tục hành chính – Từ thực tiễn trên địa bàn quận Hai Bà Trưng” không bị trùng lặp với các đề tài, công trình khoa học được công bố. 4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về kiểm soát TTHC, luận văn nghiên cứu sự điều chỉnh pháp luật về kiểm soát TTHC nói chung, trên địa bàn quận Hai Bà Trưng nói riêng, và tình hình thực hiện pháp luật về kiểm soát TTHC trên địa bàn Quận thời gian qua, từ đó, đề xuất những giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả pháp luật về kiểm soát TTHC ở quận Hai Bà Trưng thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên luận văn cần thực hiện mộtsốnhiệm vụ cơ bản sau: - Làm rõ những vấn đề lý luận về kiểm soát thủ tục hành chính, sự điều chỉnh của pháp luật về kiểm soát TTHC. - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về KSTTHC hiện nay; khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng thi hành pháp luật về KSTTHC trên địa bàn quận Hai Bà Trưng hiện nay, chỉ ra các thành tựu, hạn chế và nguyên nhân của hạn chế. - Luận giải các quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về KSTTHC từ thực tiễn HBT; Luận giải các quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường bảo đảm thực hiện pháp luật về KSTTHC từ thực tiễn quận Hai Bà Trưng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu quy định pháp luật về kiểm soát TTHC và thực trạng áp dụng pháp luật về kiểm soát TTHC ở quận Hai Bà Trưng, Thành phố Hà Nội. 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về đối tượng: tập trung nghiên cứu sự điều chỉnh và thực hiện pháp luật về kiểm soát TTHC ở cấp quận. - Phạm vi về không gian, thời gian: nghiên cứu ở quận Hai Bà Trưng, từ năm 2014 đến hết năm 2017. 5. hương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn vận dụng các phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác – Lê nin. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích - tổng hợp, logic, so sánh, khảo sát, thống kê, tổng kết thực tiễn trong quá trình giải quyết các vấn đề đặt ra của đề tài và kế thừa những kết quả nghiên cứu có liên quan đến đề tài của các tác giả trước đó. 6. Kết cấu luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về kiểm soát thủ tục hành chính Chương 2: Thực trạng kiểm soát thủ tục hành chính trên địa bàn quận Hai Bà Trưng thành phố Hà Nội Chương 3: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện về kiểm soát thủ tục hành chính từ thực tiễn quận Hai Bà Trưng. 6
Chuơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ L ẬN VÀ H LÝ VỀ IỂM SO T THỦ TỤC HÀNH CH NH 1.1. CẢI CÁCH HÀNH CHÍNH, CẢI CÁCH THỦ TỤC HÀNH CHÍNH VÀ SỰ CẦN THIẾT CỦA KIỂM SOÁT THỦ TỤC HÀNH CHÍNH 1.1.1. Thủ tục hành chính và ý nghĩa của thủ tục hành chính 1.1.1.1. Khái niệm thủ tục hành chính Trong quản lý, để giải quyết các công việc cần tuân theo những thủ tục phù hợp. Với nghĩa chung nhất, thủ tục là phương thức, cách thức giải quyết công việc theo một trình tự nhất định, một thể lệ thống nhất, gồm một loạt nhiệm vụ liên quan chặt chẽ với nhau nhằm đạt được kết quả mong muốn. Trong hoạt động của các cơ quan nhà nước, thủ tục trước hết được hiểu là những trình tự được quy định phải tuân theo khi thực hiện công việc. Trong quan niệm này, ở nhiều nước có luật thủ tục cho hoạt động của các cơ quan nhà nước tương đối cụ thể về giấy tờ hành chính cần có mà còn là trật tự hoạt động của cơ quan nhà nước được quy định. Theo quy định của pháp luật và thực tiễn quản lý nhà nước ở nước ta, hoạt động chấp hành và điều hành (hành pháp ) của hệ thống cơ quan hành chính nhà nước được thực hiện bằng hành động liên tục theo một trình tự nhất định nhằm đạt mục đích quản lý đã được đề ra. Đó là thủ tục quản lý hành chính nhà nước, được gọi là thủ tục hành chính. Trong nghiên cứu thủ tục hành chính, có nhiều quan niệm khác nhau về phạm vi cụ thể của khái niệm thủ tục hành chính. Quan niệm hành chính thứ nhất cho rằng, thủ tục hành chính là trình tự mà các cơ quan quản lý nhà nước giải quyết trong lĩnh vực trách nhiệm hành chính và xử lý vi phạm pháp luật. 7
Theo quan niệm thứ hai thì thủ tục hành chính là trình tự giải quyết bất kỳ một nhiệm vụ cá biệt, cụ thể nào trong lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước. Quan niệm này có phạm vi rộng hơn nhưng vẫn chưa thật đầy đủ, hợp lý, bởi vì ngoài trình tự giải quyết bất kỳ một vụ việc cá biệt, cụ thể nào thì hoạt động ban hành các quyết định quản lý mang tính chủ đạo và mang tính quy phạm cũng phải tuân thủ nghiêm ngặt những trình tự nhất định nhằm đảm bảo tình hợp pháp và hợp lý của các quyết định. Vì vậy, quan niệm theo nghĩa rộng nhất khẳng định: thủ tục hành chính là trình tự về thời gian và không gian các giai đoạn cần phải có để thực hiện mọi hình thức hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước, bao gồm trình tự thành lập các công sở; trình tự bổ nhiệm, điều động công chức, viên chức; trình tự lập quy, áp dụng quy phạm để bảo đảm quyền chủ thể và xử lý vi phạm; trình tự tổ chức – tác nghiệp hành chính. Nguyên tắc quản lý nhà nước bằng pháp luật đòi hỏi hoạt động nhà nước phải tuân theo những quy tắc pháp lý quy định về trình tự, cách thức khi sử dụng thẩm quyền của từng cơ quan để xử lý công việc. Những quy tắc pháp lý này là những quy phạm thủ tục. Các quy phạm thủ tục bao gồm: thủ tục lập pháp, thủ tục tố tụng tư pháp và thủ tục hành chính. Nhằm đạt đến những mục tiêu xác định trước, hoạt động quản lý nhà nước tác động đến rất nhiều các quan hệ xã hội khác nhau và các quy phạm vật chất hành chính rất đa dạng. Vì vậy không có một thủ tục hành chính duy nhất, mà có nhiều loại thủ tục. Và những thủ tục hữu hiệu nhất là vô cùng cần thiết, vì nó đảm bảo cho tiến trình hành chính không trì trệ hay cản trở, có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện các lợi ích xã hội khác nhau. Các cơ quan nhà nước và công chức nhà nước khi ban hành và tổ chức thực hiện các quyết định quản lý nhà nước đều phải tuân theo một quy trình đã được quy phạm thủ tục hành chính quy định, nhằm thực hiện một cách tốt nhất các chủ trương, chính sách của 8
Đảng và nhà nước theo pháp luật cũng như phục vụ nhu cầu hàng ngày của công dân. Thủ tục hành chính là một bộ phận cấu tạo chế định tất yếu của luật hành chính. Nói khác đi, thủ tục hành chính là loại hình quy phạm hành chính có tính công cụ để cho các cơ quan nhà nước có điều kiện thực hiện chức năng của mình. Thủ tục hành chính bảo đảm cho các quy phạm vật chất của luật hành chính được thực hiện có hiệu quả trong đời sống xã hội. [19, tr 5- 7] Theo cách hiểu mang tính pháp lý thì “Thủ tục hành chính là trình tự, cách thức thực hiện, hồ sơ và yêu cầu, điều kiện do cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền quy định để giải quyết một công việc cụ thể liên quan đến cá nhân, tổ chức”.[11, tr.1] Như vậy, có thể hiểu thủ tục hành chính là trình tự, cách thức giải quyết công việc của cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền trong mối quan hệ nội bộ của cơ quan hành chính và giữa các cơ quan hành chính nhà nước với các tổ chức và cá nhân công dân. Thủ tục hành chính giữ vai trò đảm bảo cho công việc đạt được mục đích đã định, phù hợp với thẩm quyền của các cơ quan nhà nước hoặc của các cá nhân, tổ chức được ủy quyền trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước. Tính chất đa diện và nội dung phong phú của hoạt động quản lý hành chính có quy định đặc điểm của thủ tục hành chính: Thủ tục hành chính được điều chỉnh bằng các quy phạm thủ tục hành chính. Mọi hoạt động quản lý hành chính nhà nước phải được trật tự hóa, nghĩa là phải tiến hành theo những thủ tục nhất định, nhưng không có nghĩa là mọi hoạt động trong quản lý nhà nước đều phải được điều chỉnh bởi quy phạm thủ tục hành chính, mà có hoạt động tổ chức tác nghiệp cụ trong nội bộ tổ chức nhà nước do các quy định nội bộ điều chỉnh. Về mặt lý luận, pháp luật không thể và cũng không cần thiết phải điều chỉnh mọi quan hệ xã hội. Chỉ có 9
các thủ tục quan trọng phải được quy định bởi pháp luật, nhằm đảm bảo cho sự tuân thủ chúng thật chặt chẽ. Hoạt động quản lý chủ yếu là hoạt động áp dụng cho pháp luật mà ở đó, hành vi áp dụng pháp luật liên quan chủ yếu đến việc xác định tình trạng thực tế của vụ việc, lựa chọn quy phạm pháp luật tương ứng và ra quyết định về việc đó. Các hành vi áp dụng pháp luật này được tiến hành theo những thủ tục hành chính nhất định. Như vây, nếu thiếu các quy định về thủ tục hành chính cần thiết thì quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia trong hoạt động quản lý sẽ không được đảm bảo thực hiện. Thủ tục hành chính là một nhân tố đảm bảo cho sự hoạt động chặt chẽ, thuận lợi và đúng chức năng quản lý của cơ quan nhà nước, vì nó là những chuẩn mực hành vi cho công dân và công chức nhà nước để họ tuân theo và thực hiện nghĩa vụ của mình đối với nhà nước. Dựa vào các thủ tục hành chính, các công việc hành chính sẽ được xử lý và đạt được nhưng hiệu quả pháp luật đúng như dự định. Thủ tục hành chính là trình tự thực hiện thẩm quyền trong quản lý hành chính nhà nước nghĩa là thủ tục hành chính được phân biệt với thủ tục tư pháp, khác với thủ tục tố tụng tại tòa án; kể cả tố tụng hành chính cũng không thuộc về thủ tục hành chính. Ở một số nước, tòa án hành chính là một hệ thống xét xử thuộc ngành hành pháp, trình tự xét xử các khiếu kiện hành chính có những điểm riêng so với trình tự xét xử tư pháp và có liên quan đến hoạt động quản lý. Ở các nước này trình tự xét xử của tòa án hành chính cũng có nhiều điểm khác biệt với thủ tục hành chính. Thủ tục hành chính rất đa dạng, phức tạp. Tính đa dạng, phức tạp đó được quy định bởi hoạt động quản lý nhà nước, là hoạt động diễn ra ở hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội và bộ máy hành chính bao gồm rất nhiều các cơ quan từ trung ương đến địa phương, mỗi cơ quan đó trong việc thực hiện thẩm quyền của mình đều phải tuân thủ theo những thủ tục nhất định. Hơn nữa, 10
nền hành chính nhà nước của ta hiện nay đang chuyển từ nền hành chính cai quản sang hành chính phục vụ, làm dịch vụ cho xã hội, từ quản lý tập trung sang cơ chế thị trường làm cho hoạt động quản lý hành chính đa dạng về nội dung và phong phú về hình thức, biện pháp; đồng thời với xu hướng hợp tác quốc tế, đối tượng quản lý không chỉ trong phạm vi nội công dân trong nước mà còn liên quan đến các yếu tố nước ngoài. Do vậy, thủ tục hành chính hiện nay rất đa dạng, phong phú và tính phức tạp cũng tăng lên.[19, tr.8-9] 1.1.1.2. Ý nghĩa của thủ tục hành chính Thứ nhất, thủ tục hành chính bảo đảm cho các quy phạm vật chất quy định trong các quyết định hành chính được thi hành thuận lợi. Nếu bỏ qua các thủ tục hành chính thì trong nhiều trường hợp rất có thể sẽ làm cho các quyết định hành chính bị vô hiệu hóa, gây ra bệnh quan liêu, cửa quyền, tùy tiện. Thủ tục ngày càng có tính cơ bản thì ý nghĩa của nó càng lớn bởi vì các thủ tục cơ bản thường tác động đến giai đoạn cuối cùng của quyết định hành chính. Thứ hai, thủ tục hành chính bảo đảm cho việc thi hành các quyết định được thống nhất và có thể kiểm tra được tính hợp lý cũng như các hệ quả do việc thực hiện các quyết định hành chính tạo ra. Thứ ba, thủ tục hành chính khi được xây dựng và vận dụng một cách hợp lý, sẽ tạo khả năng sáng tạo trong việc thực hiện các quyết định quản lý đã được thông qua, đem lại hiệu quả thiết thực cho quản lý nhà nước. Thủ tục hành chính liên quan đến quyền lợi của công dân. Do vậy, khi được xây dựng hợp lý và vận dụng tốt vào đời sống sẽ tạo ra mối quan hệ tốt giữa nhà nước và công dân. Thứ tư, vì thủ tục hành chính cũng là một bộ phận của pháp luật về hành chính nên việc xây dựng và thực hiện tốt các thủ tục hành chính sẽ có ý nghĩa rất lớn đối với quá trình xây dựng và triển khai luật pháp. Đặc biệt 11
trong giai đoạn hiện nay, khi ở nước ra đang tiếp tục công cuộc cải cách nền hành chính nhà nước và xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam thì thủ tục hành chính lại càng có vai trò quan trọng, Đảng và Nhà nước ta đang đề ra nhiều biện pháp nhằm cải tiến thủ tục hành chính để thủ tục không cản đường mà trái lại sẽ góp phần tích cực mở đường cho kinh tế phát triên nhanh hơn. Từ đó làm cho tiến trình hành chính phù hợp với tiến trình đổi mới kinh tế. Có thể khẳng định ràng, nếu không nhanh chong cải cách thủ tục hành chính thì dù hệ thống pháp luật của chúng ta có được bổ sung và hoàn thiện đến đâu, vai trò của Nhà nước vẫn không thể nâng cao theo kịp yêu cầu của tình hình mới. Có thể thấy trong thực tế nhiều ví dụ chứng minh cho điều vừa nói đến. [20, tr.264-265] Nhìn một cách tổng quát, thủ tục hành chính có ý nghĩa như một chiếc cầu nối quan trọng giữa cơ quan nhà nước với dân và các tổ chức khác. Chiếc cầu này có thể tạo ra khả năng làm bền chặt các mối quan hệ, làm cho nhà nước ta thực sự là nhà nước của dân, do dân và vì dân. Nhưng nếu xây dựng thiếu tính khoa học, áp dụng tùy tiện vào đời sống thì chính thủ tục hành chính sẽ làm xa cách dân với Nhà nước. Thủ tục hành chính trên một phương diện nhất định là sự biểu hiện trình độ văn hóa của tổ chức. Đây là văn hóa giao tiếp trong bộ máy nhà nước, văn hóa điều hành, nó thể hiện mức độ văn minh của một nền hành chính phát triển. Chính vì lẽ đó, cải tiến thủ tục hành chính sẽ không chỉ đơn thuần liên quan đến pháp luật, pháp chế mà còn liên quan đến sự phát triển chung của đất nước về các mặt chính trị, văn hóa, giáo dục và sự mở rộng giao lưu giữa nước ta với các nước trong khu vực và trên thế giới. 1.1.2. Cải cách thủ tục hành chính là một nội dung của cải cách hành chính 1.1.2.1. Cải cách hành chính 12