Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước

Chia sẻ: Nhumbien999 Nhumbien999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm làm rõ thực trạng về phân quyền và tác dụng cũng như hệ quả của việc phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương cấp tỉnh góp phần hoàn thiện pháp luật về phân quyền, đề xuất những giải pháp nhằm giải quyết và xây dựng mối quan hệ về phân quyền giữa trung ương và địa phương một cách hợp lý, khoa học và hiệu quả nhất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ ANH TUẤN PHÂN QUYỀN GIỮA CƠ QUAN NHÀ NƢỚC Ở TRUNG ƢƠNG VỚI CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG CẤP TỈNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƢỚC LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ ANH TUẤN PHÂN QUYỀN GIỮA CƠ QUAN NHÀ NƢỚC Ở TRUNG ƢƠNG VỚI CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG CẤP TỈNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƢỚC Chuyên ngành: Luật hiến pháp và luật hành chính Mã số: 60 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Phạm Hồng Thái HÀ NỘI - 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn: “Phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Nội dung của Luận văn có tham khảo và sử dụng các tài liệu, thông tin được đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí khoa học, kết quả nghiên cứu của các đề tài khoa học (theo Danh mục tài liệu tham khảo). Các số liệu trong Luận văn là trung thực và có nguồn gốc cụ thể, rõ ràng. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả Luận văn Lê Anh Tuấn
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ của quý thầy, cô giảng dạy tại Học viện Hành chính quốc gia. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ biết ơn sâu sắc đến Giáo sư, Tiến sỹ Phạm Hồng Thái đã tận tình hướng dẫn giúp tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn thạc sỹ: “Phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước”, tôi đã nhận được sự hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi, đóng góp đáng quý của các thầy cô và bạn bè đồng nghiệp tại cơ quan. Mặc dù có nhiều nỗ lực và cố gắng nhưng chắc chắn Luận văn vẫn còn nhiều thiếu sót, tác giả mong được tiếp nhận những đóng góp của các thầy, cô giáo để hoàn thiện thêm luận văn này. Tác giả Luận văn Lê Anh Tuấn
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU ........................................................................................................................1 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ PHÂN QUYỀN GIỮA CƠ QUAN NHÀ NƢỚC Ở TRUNG ƢƠNG VÀ CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG .........................................................................................................................................8 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của phân quyền ...................................................8 1.1.1. Khái niệm phân quyền ................................................................................8 1.1.2. Đặc điểm của phân quyền giữa trung ương và địa phương ở Việt Nam....... 13 1.1.3. Vai trò của phân quyền giữa trung ương và địa phương ...................... 14 1.2. Cơ sở pháp lý về phân quyền giữa trung ương và địa phương ..................... 17 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phân quyền giữa trung ương và địa phương ..... 21 1.4. Chính quyền địa phương cấp tỉnh và nội dung phân quyền giữa chính quyền trung ương với chính quyền cấp tỉnh ..................................................................... 23 1.5. Kinh nghiệm phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương ở một số quốc gia trên thế giới và những giá trị tham khảo.. 28 1.5.1. Phân quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương ở nước Đức ............................................................................................................. 28 1.5.2. Phân quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương ở nước Pháp ........................................................................................................... 32 1.5.3. Những giá trị tham khảo về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương cho Việt Nam .............................................. 35 Tiểu kết chƣơng 1 ...................................................................................................... 38
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ PHÂN QUYỀN GIỮA CƠ QUAN NHÀ NƢỚC Ở TRUNG ƢƠNG VỚI CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG CẤP TỈNH Ở TỈNH BÌNH PHƢỚC TRÊN CÁC LĨNH VỰC NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC, ĐẦU TƢ CÔNG VÀ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI ........................................................................... 39 2.1. Khái quát về điều kiện kinh tế - xã hội tỉnh Bình Phước và yêu cầu đối với phân quyền............................................................................................................... 39 2.2. Thực trạng quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền cấp tỉnh trên lĩnh vực ngân sách nhà nước, đầu tư công và quản lý đất đai ........................................................................................... 42 2.2.1. Quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh trên lĩnh vực ngân sách nhà nước ................... 42 2.2.2. Quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh trong lĩnh vực đầu tư công .............................. 45 2.2.3. Quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh trong quản lý đất đai ........................................ 49 2.3. Thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương cấp tỉnh ở tỉnh Bình Phước 52 2.3.1. Thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh ở tỉnh Bình Phước trong lĩnh vực ngân sách nhà nước ............................................................................. 52 2.3.2. Thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh ở tỉnh Bình Phước trong lĩnh vực đầu tư công ........................................................................................... 59 2.3.3. Thực tiễn thực hiện các quy định pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh ở tỉnh Bình Phước trong lĩnh vực quản lý đất đai ............................................................................................. 61 2.4. Đánh giá ........................................................................................................... 65 2.4.1. Ưu điểm ..................................................................................................... 65
2.4.2. Hạn chế ..................................................................................................... 67 2.4.3. Nguyên nhân của hạn chế ........................................................................ 68 Tiểu kết chƣơng 2 ...................................................................................................... 70 Chƣơng 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƢỜNG PHÂN QUYỀN GIỮA CƠ QUAN NHÀ NƢỚC Ở TRUNG ƢƠNG VÀ CHÍNH QUYỀN CẤP TỈNH TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH PHƢỚC ......................... 71 3.1. Quan điểm tăng cường phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh ............................................................................................... 71 3.2. Giải pháp để tăng cường phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước ......................................... 77 3.2.1. Nhóm giải pháp liên quan đến trung ương ............................................. 77 3.2.2. Nhóm giải pháp liên quan đến chính quyền cấp tỉnh ở tỉnh Bình Phước .............................................................................................................................. 80 Tiểu kết chƣơng 3 ...................................................................................................... 83 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 85
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cân đối quyết toán ngân sách địa phương năm 2013 ............................. 56 Bảng 2.2. Cân đối quyết toán ngân sách địa phương năm 2015 .............................. 58
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 NSNN Ngân sách nhà nước 2 NSĐP Ngân sách địa phương 3 HĐND Hội đồng nhân dân 4 UBND Ủy ban nhân dân 5 CQĐP Chính quyền địa phương
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Phân quyền, phát huy tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương đang ngày càng trở thành một nhu cầu cấp thiết. Việc phân quyền giữa trung ương và địa phương làm sao để: Một mặt, nhằm phát huy tính năng động, sáng tạo, quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trên cơ sở phân định rõ, cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của mỗi cấp trong bộ máy chính quyền nhà nước; mặt khác, bảo đảm sự quản lý tập trung, thống nhất và thông suốt của chính quyền trung ương, tăng cường kỷ luật, kỷ cương để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước phục vụ tốt hơn nhu cầu và lợi ích của nhân dân, thúc đẩy kinh tế - xã hội ở từng địa phương phát triển, trên cơ sở phát huy thế mạnh của mỗi địa phương trong một nhà nước thống nhất là vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu một khách khoa học và thấu đáo. Thực hiện chủ trương phân cấp, phân quyền, thời gian qua, chính quyền địa phương ở nước ta, nhất là chính quyền cấp tỉnh đã được trao nhiều nhiệm vụ, quyền hạn và đã góp phần vào phát triển kinh tế, ổn định xã hội tại địa phương. Tuy nhiên, khi thực hiện phân cấp vẫn tồn tại một số hạn chế như tình trạng lạm quyền hay thiếu nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ được phân quyền. Hiến pháp Việt Nam năm 2013 đã đặt nền tảng cho phân quyền, phân cấp giữa trung ương và địa phương thông qua quy định tại điều 112: “Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của mỗi cấp chính quyền địa phương”. Cụ thể hóa quan điểm này, Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 quy định: tại Điều 11, “Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và địa phương và của mỗi cấp chính quyền địa phương theo 1
hình thức phân quyền, phân cấp”; tại điều 12, Phân quyền cho chính quyền địa phương: 1. Việc phân quyền cho mỗi cấp chính quyền địa phương phải được quy định trong các luật. 2. Chính quyền địa phương tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được phân quyền. 3. Cơ quan nhà nước cấp trên trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm thanh tra, kiểm tra tính hợp hiến, hợp pháp trong việc thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được phân quyền cho các cấp chính quyền địa phương”. Thực hiện chủ trương đẩy mạnh phân quyền, phân cấp cho chính quyền địa phương, đặc biệt sau Nghị quyết 08/2004/NQ-CP về tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước giữa Chính phủ và chính quyền tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, chính quyền cấp tỉnh đã được trao nhiều quyền trong quản lý quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quản lý đất đai, tài nguyên khoáng sản, tài nguyên nước, trong tổ chức bộ máy và nhân sự…Điều này đã góp phần tạo động lực cho phát triển kinh tế và ổn định xã hội ở nhiều tỉnh thành trên cả nước. Tuy nhiên, đánh giá thực hiện kết quả phân cấp, phân quyền trong thời gian thực hiện Nghị quyết 08/2004, nhiều chuyên gia khoa học và những người làm thực tiễn cho rằng phân cấp, phân quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương ở nước ta còn nhiều hạn chế như tình trạng chính quyền địa phương cấp tỉnh lạm quyền trong thực hiện quyền hạn (cấp phép xây dựng, khai thác khoáng sản tràn lan ảnh hưởng đến tài nguyên quốc gia…), chính quyền địa phương thiếu nguồn lực nhất là tài chính để thực hiện nhiệm vụ. Điều này đòi hỏi cần nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận, pháp lý về phân quyền, thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về phân quyền của chính quyền địa phương, đưa ra những khuyến nghị khoa học để hoàn thiện các 2
quy định của pháp luật về phân quyền, và các giải pháp nâng cao hiệu quả của phân quyền giữa trung ương và địa phương. Để góp phần nâng cao nhận thức về phân quyền giữa trung ương và địa phương, tác giả Luận văn lựa chọn đề tài “Phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước” làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nghiên cứu về phân quyền trong thời gian gần đây ngày càng thu hút sự quan tâm của Đảng, Chính phủ, của không ít các ngành, các cấp, các nhà quản lý xã hội, các nhà khoa học. Một số cơ quan, tổ chức đã tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm về phân cấp, phân quyền; một số nhà khoa học có các bài viết, các công trình nghiên cứu. Nội dung được đề cập đến chủ yếu liên quan đến quan niệm, quan điểm về phân quyền, kinh nghiệm quốc tế về phân quyền giữa trung ương và địa phương, phân tích thực trạng thực hiện phân quyền và đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện một cách hiệu quả phân quyền giữa trung ương và địa phương ở Việt Nam. Thứ nhất, về quan niệm “phân quyền” và các quan niệm có liên quan như “phân cấp”, “phân cấp quản lý hành chính nhà nước”, “phân công”, có thể kể đến các công trình nghiên cứu như “Phân quyền và phân cấp trong quản lý nhà nước - Một số khía cạnh lý luận - thực tiễn và pháp lý” của GS.TS Phạm Hồng Thái đăng trong Kỷ yếu hội thảo khoa học “Phân công, phân cấp, phân quyền ở Việt Nam – Thực trạng và giải pháp” năm 2016; bài viết “Khái niệm tập quyền, tản quyền và phân quyền” (2010) đăng trên Tạp chí Khoa học đại học quốc gia Hà Nội của tác giả Nguyễn Cửu Việt; cuốn sách “Phân cấp quản lý nhà nước ở Việt Nam, thực trạng và triển vọng” (Nxb Công an nhân dân, năm 2011) do GS.TS Phạm Hồng Thái, GS.TS Nguyễn Đăng Dung, TS Nguyễn Ngọc Chí đồng chủ biên; cuốn sách “Phân cấp quản lý nhà nước, Lý luận và thực tiễn” 3
(Nxb Chính trị quốc gia, năm 2014) của PGS.TS Võ Kim Sơn. Các công trình nghiên cứu kể trên đã luận giải theo những cách thức khác nhau về thuật ngữ “phân quyền” và các thuật ngữ khác liên quan; điều này cho thấy sự đa dạng và không thống nhất trong quan điểm của các nhà khoa học về vấn đề phân quyền. Thứ hai, về kinh nghiệm quốc tế đối với vấn đề phân quyền giữa trung ương và địa phương, có thể kể đến một số công trình khoa học như bài viết “Các mô hình chính quyền địa phương và sự phân chia chức năng, nhiệm vụ” (Kỷ yếu hội thảo Phân cấp quản lý nhà nước: lý luận, thực tiễn và kinh nghiệm trên thế giới và Việt Nam, năm 2010) của TS Nguyễn Sỹ Dũng; bài viết “Kinh nghiệm phân cấp quản lý ngân sách của một số quốc gia trên thế giới” (đăng trên Tạp chí tổ chức nhà nước, số 12/2011) của Th.S Lê Toàn Thắng; bài viết “Một số vấn đề về phân cấp quản lý nhà nước ở CHLB Đức” (đăng trên tạp chí Tổ chức nhà nước, số 8/2001) của tác giả Nguyễn Hồng Hạnh. Những công trình khoa học trên đã giới thiệu và phân tích cách thức phân quyền giữa trung ương và địa phương ở một số quốc gia trên thế giới và gợi mở những ý tưởng hữu ích đối với việc phân định thẩm quyền giữa trung ương và địa phương ở Việt Nam hiện nay. Thứ ba, bàn về thực trạng thực hiện phân quyền ở nước ta cũng như đề xuất một số giải pháp thực hiện có hiệu quả phân quyền, có thể kể đến các công trình nghiên cứu như cuốn sách “Về phân định thẩm quyền giữa chính quyền trung ương và chính quyền địa phương tại Việt Nam hiện nay” (Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội - 2015) do TS Nguyễn Văn Cương chủ biên; bài viết “Thực trạng và xu hướng phân cấp quản lý giữa Trung ương và địa phương ở Việt Nam” (Kỷ yếu Hội thảo Phân cấp quản lý nhà nước: Lý luận, thực tiễn và kinh nghiệm trên thế giới và Việt Nam, Tam Đảo - 2010) của TS Hoàng Thị Ngân; bài viết “Thực trạng phân cấp, phân quyền và vấn đề tự quản ở Việt Nam” (tại Hội thảo Tổ chức chính quyền địa phương ở Việt Nam: Những vấn đề lý luận và thực tiễn, Ninh Thuận, năm 2013) của PGS.TS Nguyễn Minh Phương. Một số 4
công trình nghiên cứu kể trên đã phần nào làm rõ được thực trạng thực hiện phân cấp, phân quyền ở nước ta trong giai đoạn trước khi có Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 ra đời đồng thời đề xuất các giải pháp về mặt nhận thức, về xây dựng pháp luật (sửa đổi Hiến pháp và các luật liên quan), về con người….nhằm thực hiện có hiệu quả chủ trương phân quyền giữa trung ương và địa phương của Đảng và Nhà nước ta. Như vậy, có thể thấy rằng, phân quyền giữa trung ương và địa phương là một nội dung được rất nhiều các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu thấu đáo để phục vụ cho công cuộc cải cách tổ chức bộ máy nhà nước nói chung và đổi mới hoạt động của chính quyền địa phương nói riêng. Tuy vậy, phần lớn các công trình khoa học kể trên chủ yếu phân tích quan điểm về phân quyền ở các quốc gia trên thế giới; cách hiểu về phân quyền ở nước ta và thực trạng thực hiện phân cấp, phân quyền trước khi có Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015. Do đó, việc tác giả Luận văn lựa chọn đề tài “Phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước” có ý nghĩa thời sự khi quan điểm về phân quyền giữa trung ương và địa phương đã được luật hóa thông qua Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015. Hơn nữa, chưa có công trình khoa học nào trực tiếp nghiên cứu về phân quyền giữa trung ương và địa phương trên địa bàn tỉnh Bình Phước. Do vậy, Luận văn này là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu riêng về thực trạng thực hiện các quy định của pháp luật về phân quyền tại tỉnh Bình Phước và đề ra một số giải pháp khả thi nhằm tổ chức một cách tốt nhất việc phân quyền giữa trung ương và địa phương. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn - Mục đích: Làm rõ thực trạng về phân quyền và tác dụng cũng như hệ quả của việc phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương cấp tỉnh góp phần hoàn thiện pháp luật về phân quyền, đề xuất những giải pháp 5
nhằm giải quyết và xây dựng mối quan hệ về phân quyền giữa trung ương và địa phương một cách hợp lý, khoa học và hiệu quả nhất. - Nhiệm vụ: + Luận văn tiến hành phân tích, so sánh, tổng hợp... để làm rõ hơn các lý luận, các quy định pháp luật về phân quyền giữa Trung ương và địa phương đặc biệt là trung ương và cấp tỉnh; + Đánh giá thực tiễn việc thực hiện pháp luật về phân quyền trong khoảng thời gian từ năm 2013 đến năm 2017 trên địa bàn một tỉnh ( Bình Phước); + Đánh giá, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế, tồn tại, bất cập trong các quy định pháp luật về phân quyền; + Qua nghiên cứu lý luận, đánh giá thực tiễn, đề xuất những phương hướng, giải pháp góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật về phân quyền giữa trung ương và địa phương. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Các quy định pháp luật về phân quyền trên một số lĩnh vực giữa trung ương và chính quyền cấp tỉnh và việc tổ chức thực hiện các quy định trên. - Phạm vi nghiên cứu: Phân quyền giữa trung ương và địa phương là vấn đề lớn bởi phạm vi các lĩnh vực được phân quyền, về cấp hành chính có cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã, vì vậy luận văn chỉ tập trung nghiên cứu phân quyền giữa trung ương và chính quyền cấp tỉnh trong một số lĩnh vực: thực hiện ngân sách, đầu tư công và quản lý đất đai trên địa bàn tỉnh Bình Phước từ năm 2013 đến 2017. Đây cũng là sự tự giới hạn để nghiên cứu. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp luận: Chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, phép biện chứng duy vật... 6
- Phương pháp nghiên cứu: Tổng hợp, phân tích, thống kê, so sách, quy nạp, diễn dịch... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Ý nghĩa lý luận của luận văn: Với sự phân tích cơ sở lý luận về phân quyền giữa trung ương và địa phương, Luận văn là nguồn tài liệu hữu ích để các độc giả trong và ngoài nước tham khảo, kế thừa và phát triển khi cần thiết tìm hiểu về vấn đề phân quyền giữa trung ương và địa phương ở Việt Nam. - Ý nghĩa thực tiễn của luận văn: Kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ tiếp tục gợi mở phương hướng, giải pháp mới để tiếp tục cải cách bộ máy hành chính nhà nước nói chung và thực hiện phân quyền có hiệu quả giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương cấp tỉnh nói riêng, 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục số liệu, luận văn có 3 chương gồm: Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực hiện các quy định pháp luật về phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương với chính quyền địa phương cấp tỉnh ở tỉnh Bình Phước trên các lĩnh vực NSNN, đầu tư công và quản lý đất đai Chương 3: Quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường phân quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền cấp tỉnh từ thực tiễn tỉnh Bình Phước 7
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ PHÂN QUYỀN GIỮA CƠ QUAN NHÀ NƢỚC Ở TRUNG ƢƠNG VÀ CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƢƠNG 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của phân quyền 1.1.1. Khái niệm phân quyền Lịch sử phát triển các nhà nước cho thấy không một quốc gia nào có thể tiến hành quản lý xã hội mà chỉ dựa vào bộ máy nhà nước ở trung ương. Là một tổ chức có khả năng tác động lên toàn bộ xã hội, Nhà nước (đại diện là cơ quan quản lý ở Trung ương) tập trung vào hoạch định những chính sách ở tầm vĩ mô, bao quát những diễn biến của các quan hệ xã hội ở quy mô toàn quốc. Các chủ trương, biện pháp được đề ra ở tầm trung ương, với tính khái quát và trừu tượng khó có thể phản ánh hết được những điều kiện đặc thù của địa phương và khó dự liệu trước phương pháp tổ chức thực hiện ở mỗi địa bàn cụ thể. Hơn nữa, quản lý nhà nước thống nhất không đồng nghĩa với việc các địa phương phải sử dụng những biện pháp cách thức theo một khuôn mẫu thống nhất để triển khai một chính sách ở trung ương. Bằng hoạt động của mình, các cơ quan nhà nước ở địa phương chuyển tải các chính sách của trung ương đến với dân cư địa phương, cụ thể hóa các văn bản của cấp trên có tính tới hoàn cảnh, đặc điểm của địa phương đề ra biện pháp tổ chức linh hoạt, đa dạng để thực hiện một cách thống nhất những chủ trương, đường lối được hoạch định ở tầm trung ương. Để tiến hành hoạt động này, các cơ quan chính quyền địa phương phải được trao một khối lượng thẩm quyền tương ứng thông qua cơ chế phân quyền. Như vậy phân quyền cho địa phương là một yếu tố đảm bảo tính hệ thống, liên tục trong hoạt động của nhà nước và góp phần vào thực hiện những nhiệm vụ chung của nhà nước. Phân quyền dẫn đến một hệ quả là thừa nhận tính độc lập của một chủ thể 8
trong một lĩnh vực nhất định. Tính độc lập của chính quyền địa phương thể hiện ở chỗ bên cạnh việc thực hiện và tổ chức thực hiện các quyết định của trung ương và cơ quan nhà nước cấp trên, địa phương còn được quyền giải quyết vấn đề có tính địa phương phát sinh tại địa bàn quản lý của mình. Những vấn đề của địa phương có thể được quyết định bởi chính dân cư địa phương hoặc bởi cơ quan đại diện cho dân cư tại địa bàn. Trong cả hai trường hợp, người dân đều có cơ hội tham gia hoạt động quản lý nhà nước một cách trực tiếp thông qua việc thực hiện các quyền chính trị của mình. Như vậy, phân quyền chính là một hình thức tổ chức và thu hút nhân dân tham gia việc quản lý các công việc của địa phương mình và rộng hơn là quản lý nhà nước và xã hội. Vì lẽ đó, phân quyền là một trong những biện pháp thực hiện hóa giá trị dân chủ trong tổ chức quyền lực nhà nước và trở nên thực sự cần thiết dưới góc độ dân chủ. Tuy vậy, về phân quyền cũng có cách hiểu khác nhau: Theo từ điển tiếng Việt, “phân quyền là phân chia quyền hành chứ không tập trung” [29,tr.746]. Đây cũng là thuật ngữ được sử dụng phổ biến trong khoa học tổ chức, phản ánh cách thức người đứng đầu tổ chức sử dụng quyền lực để tiến hành phân chia công việc, trao nhiệm vụ, quyền hạn cho các phòng ban, bộ phận trong một hệ thống cơ cấu tổ chức thứ bậc. Phân quyền giúp cho người đứng đầu tổ chức tập trung vào sứ mệnh “lái thuyền” đồng thời khuyến khích nhân viên cấp dưới chủ động, sáng tạo trong thực hiện nhiệm vụ nhằm giúp cho tổ chức đạt được mục tiêu. Phân quyền cũng là xu hướng tất yếu được áp dụng trong vận hành bộ máy nhà nước vốn có quy mô hoạt động bao trùm mọi ngành nghề và toàn bộ lãnh thổ quốc gia. Đặc biệt, hiện nay, cùng với xu hướng dân chủ hóa mọi mặt đời sống xã hội và xu hướng quốc tế hóa, các quốc gia kém phát triển và các quốc gia đang phát triển đang tiến hành cải cách bộ máy nhà nước theo hướng 9
trao quyền nhiều hơn cho chính quyền địa phương và cơ quan cấp dưới theo hình mẫu thành công ở các quốc gia phát triển. Hiện nay, trong nhiều tài liệu khoa học, thuật ngữ “phân quyền” được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau, trong tiếng Anh là “Decentralization”, khi dịch sang tiếng Việt được sử dụng bằng nhiều thuật ngữ khác nhau: phân quyền, phân cấp, phi tập trung hóa. Trong từ điển Giải thích của Đại học Oxford, phân quyền có một số nghĩa như sau [28, tr.301]: Phân quyền là chuyển giao quyền từ chính phủ trung ương đến chính quyền địa phương các cấp các quyền hạn nhất định (phân quyền quyết định kế hoạch hóa); Phân quyền là chuyển một bộ phận (Cục, vụ) từ một tổ chức tập trung đến đặt ở những vị trí khác trên phạm vi lãnh thổ quốc gia. Theo Từ điển luật học, phân quyền là một hệ thống tổ chức nền hành chính theo cách giao cho một cộng đồng dân cư (đơn vị hành chính) gọi là phân quyền theo lãnh thổ hay cho một công sở (phân quyền kỹ thuật hay phân quyền theo chức năng) quyền tự quản lý với những nhiệm vụ, quyền hạn nhất định, có tư cách pháp nhân và những nguồn thu dưới sự kiểm soát của Nhà nước chủ yếu về mặt pháp chế. Hội đồng tỉnh, Hội đồng xã là những cơ quan được phân quyền theo lãnh thổ [25,tr.371]. Theo PGS.TS Nguyễn Cửu Việt, nếu hiểu đầy đủ thì thuật ngữ “phân quyền” có ba nghĩa [32]: Một là, học thuyết phân quyền - phân chia quyền lực (nguyên tắc phân chia ba quyền: lập pháp, hành pháp, tư pháp); Hai là, phân quyền lãnh thổ; Ba là, phân quyền theo chiều ngang hay phân quyền theo chức năng cho các cơ quan và nhân viên. 10
Trong phạm vi nghiên cứu, Luận văn phân tích về phân quyền giữa trung ương và địa phương (chính quyền cấp tỉnh) từ thực tiễn tỉnh Bình Phước trên một số lĩnh vực; do đó, Luận văn sẽ tập trung làm rõ lý luận về phân quyền theo lãnh thổ, tức là nguyên tắc tổ chức thực hiện quyền lực theo cấp lãnh thổ, theo đó nhà nước trung ương chuyển giao (bằng Hiến pháp và luật) cho các hội đồng dân biểu địa phương những quyền hạn độc lập và toàn vẹn (bao gồm cả phương tiện vật chất, tài chính, nhân sự...), trong phạm vi đó nó thực hiện một cách chủ động, độc lập và tự chịu trách nhiệm. Hiểu theo nghĩa Tây Âu, phân quyền trong quan hệ với địa phương là chế độ tự quản địa phương [32]. Năm 1985, Hội đồng châu Âu đã thông qua một công ước về quyền tự chủ của địa phương. Đây là văn bản duy nhất có nội dung là những nguyên tắc chung về phân quyền, có một số các nguyên tắc tiêu biểu như: 1. Quyền tự chủ của địa phương phải được pháp luật các quốc gia thừa nhận, tốt nhất là thừa nhận trong hiến pháp 2. Phân quyền được hiểu là quyền và khả năng thực tế của chính quyền địa phương trong việc quản lý một phần lớn những nhiệm vụ công theo khuôn khổ của pháp luật và nhằm phục vụ lợi ích của người dân 3. Quyền tự chủ của địa phương được thực hiện thông qua các hội đồng do dân bầu theo phương thức phổ thông đầu phiếu 4. Viêc thực hiện các nhiệm vụ quản lý tốt nhất phải được giao cho cơ quan quyền lực gần dân nhất có thể 5. Thẩm quyền đã được chuyển giao cho chính quyền địa phương chỉ có thể bị xem xét lại bởi một cơ quan quyền lực cấp quốc gia trong khuôn khổ của pháp luật 6. Chính quyền địa phương có quyền tự xác định cơ cấu tổ chức hành chính của mình 11