Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính: Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện, Từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: Vica999 Vica999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:112

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn có mục đích làm rõ hơn những vấn đề lý luận và pháp lý của chính quyền địa phương cấp huyện trong hệ thống chính quyền địa phương; Đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành. Từ đó, đề xuất các quan điểm và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính: Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện, Từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ..................../............... ......./....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA MAI THỊ THANH TUYỀN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN - TỪ THỰC TIỄN HUYỆN NGHĨA HÀNH, TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ..................../............... ......./....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA MAI THỊ THANH TUYỀN TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN - TỪ THỰC TIỄN HUYỆN NGHĨA HÀNH, TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN ĐỨC LƯỢNG THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu luận văn “TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN – TỪ THỰC TIỄN HUYỆN NGHĨA HÀNH, TỈNH QUẢNG NGÃI” là của riêng tôi. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan trên. Thừa Thiên Huế, ngày tháng năm 2018 Học viên Mai Thị Thanh Tuyền
LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ nhiệt tình và đóng góp quý báu của nhiều tập thể và cá nhân. Trước hết với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Trần Đức Lượng, người đã tận tình hướng dẫn chỉ bảo tôi, tạo điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận văn. Tôi trân trọng gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban giám đốc và Phòng đào tạo, quý Thầy, Cô của Học Viện Hành chính Quốc gia đã tạo môi trường thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa học và thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn trân trọng tới Thầy giáo chủ nhiệm lớp LH3.T6 đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, các đồng nghiệp đang công tác tại huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ và cung cấp thông tin cần thiết cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập và thực hiện luận văn này. Mặc dù đã cố gắng hết sức mình nhưng không thể tránh những thiếu sót, kính mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các quý Thầy, Cô giáo và độc giả để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn./.
MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các hình MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN TRONG HỆ THỐNG CHÍNH QUYỀN Ở NƯỚC TA ................................................................................. 7 1.1. Những vấn đề chung về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ................................................................................................ 7 1.1.1. Khái niệm chính quyền địa phương ..................................................... 7 1.1.2. Tính chất đặc điểm của chính quyền địa phương ............................... 13 1.1.3. Vị trí, vai trò của chính quyền địa phương ......................................... 14 1.2. Những vấn đề chung về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện .............................................................................. 15 1.2.1. Khái niệm chính quyền địa phương cấp huyện .................................. 15 1.2.2. Tính chất đặc điểm của chính quyền địa phương cấp huyện .............. 16 1.2.3. Vị trí, vai trò của chính quyền địa phương cấp huyện ........................ 17 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương. ........................................................................................ 19 1.3.1. Yếu tố văn hóa, giáo dục và con người .............................................. 19 1.3.2. Yếu tố kinh tế - xã hội: ...................................................................... 23 1.3.3. Yếu tố chính trị - pháp lý ................................................................... 24 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 26
Chương 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN, THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN HUYỆN NGHĨA HÀNH, TỈNH QUẢNG NGÃI ............................................................................................... 27 2.1. Quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện .............................................................................. 27 2.1.1. Quy định về tổ chức........................................................................... 27 2.1.2. Quy định về hoạt động....................................................................... 29 2.1.3. Chính quyền địa phương theo Hiến pháp 1992 và Hiến pháp 2013 .... 34 2.2. Thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương huyện Nghĩa Hành ........................................................................................ 38 2.2.1. Tổng quan về huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi ........................... 38 2.2.2 . Thực trạng Tổ chức của chính quyền huyện Nghĩa Hành .................. 41 2.2.3. Thực trạng hoạt động của chính quyền huyện Nghĩa Hành ................ 47 2.2.4. Đánh giá chung về thực trạng thực hiện quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương huyện Nghĩa Hành .................... 68 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 73 Chương 3 : QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP TIẾP TỤC HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN TỪ THỰC TIỄN HUYỆN NGHĨA HÀNH, TỈNH QUẢNG NGÃI ............................................................................................... 74 3.1. Quan điểm đổi mới và hoàn thiện quy định về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ............................................................... 74 3.1.1. Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương huyện dưới sự lãnh đạo của Đảng. ................................................................................. 74 3.1.2. Đổi mới cơ cấu tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương huyện phải phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và đặc thù của địa phương. ..................................................................................................................... 76
3.1.3. Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của chính quyền huyện đồng thời phải đảm bảopháp chế. ............ 77 3.1.4. Đảm bảo phát huy dân chủ, nâng cao tính tự chủ và trách nhiệm của chính quyền huyện. ..................................................................................... 78 3.2. Giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ............................................................... 79 3.2.1. Nhóm giải pháp chung ....................................................................... 79 3.2.2. Giải pháp cụ thể................................................................................. 84 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................ 98 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TÊN VIẾT TẮT TÊN ĐẦY ĐỦ HĐND Hội đồng nhân dân TAND Tòa án nhân dân UBMTTQ Ủy ban Mặt trận Tổ quốc UBND Ủy ban nhân dân VKSND Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC CÁCHÌNH Hình 2.1. Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương theo Hiến pháp 2013 ............................................................................................................. 38 Hình 2.2. Sơ đồ tổ chức của HĐND huyện Nghĩa Hành nhiệm kỳ 2016 - 2021 ............................................................................................................. 44 Hình 2.3. Sơ đồ tổ chức của Ủy ban nhân dân huyện Nghĩa Hành, nhiệm kỳ 2016 - 2021 .................................................................................................. 47
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền, hướng tới một xã hội dân chủ, công bằng và văn minh thì việc xây dựng một hệ thống chính quyền địa phương vững mạnh, hoạt động có hiệu lực và hiệu quả là một trong những yêu cầu tất yếu. Chính quyền địa phương đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức thực hiện các Đường lối, Chủ trương của Đảng và Chính sách, Pháp luật của Nhà nước vào đời sống. Nói cách khác, hệ thống chính quyền địa phương bảo đảm cho các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được thực hiện trên thực tế. Theo Hiến pháp 2013, nước ta có 4 cấp đơn vị hành chính - lãnh thổ: Trung ương; Tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung ương (cấp tỉnh); Huyện, Thành phố thuộc Tỉnh, Quận, Thị xã (cấp huyện); Xã, Phường, Thị trấn (cấp xã). Ngoài cấp Trung ương, cấp tỉnh, huyện, xã là 3 cấp đơn vị hành chính địa phương. Trong đó, chính quyền cấp huyện như là cầu nối trung gian nối liền giữa chính quyền cấp Tỉnh với chính quyền cấp Xã; Chủ trương của Đảng và Chính sách, Pháp luật của Nhà nước vào thực hiện trực tiếp trong đời sống xã hội. Do vậy, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của nhân dân. Chính quyền địa phương cấp huyện là nơi tập trung những cộng đồng dân cư có mối quan hệ mật thiết với nhau, với những đặc trưng riêng về cách thức tổ chức dân cư, thành phần dân tộc và lối sống. Hoàn thiện và kiện toàn tổ chức, hoạt động của các cấp chính quyền địa phương là một trong những chủ trương lớn của nhà nước ta nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 đã sửa đổi tên chương IX của Hiến pháp năm 1992 thành "Chính quyền địa phương" đồng thời có nhiều điểm mới trong các quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của chính quyền 1
địa phương và các đơn vị hành chính. Triển khai, thể chế hóa tinh thần của Hiến pháp năm 2013 theo hướng đổi mới, Quốc hội nước ta tiếp tục ban hành và thông qua Luật tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, quy định chi tiết, cụ thể tổ chức và hoạt động của các cấp chính quyền địa phương ở Việt Nam. Trong đó, có nhiều nội dung đổi mới về cách thức hoạt động của chính quyền địa phương, đặc biệt là cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cho chính quyền mổi cấp. Hai văn bản nêu trên là những cơ sở pháp lý vô cùng quan trọng để từng bước đổi mới mô hình tổ chức và hoạt động của các cấp chính quyền địa phương nói chung và chính quyền địa phương cấp huyện nói riêng. Do đó, việc xây dựng một hệ thống chính quyền gọn nhẹ, hoạt động có trách nhiệm công khai, minh bạch và hiệu quả đối với sự nghiên cứu xem xét tổng thể hệ thống pháp luật quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và hoạt động cũng như các điều kiện thực tiễn mang tính khả thi. Nhìn nhận được tầm quan trọng của tổ chức chính quyền địa phương đối với sự nghiệp phát triển đất nước nên tôi chọn đề tài "Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện, Từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi". 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của các cấp chính quyền không phải là một nội dung mới. Đã có nhiều tác giả có những công trình nghiên cứu về vấn đề này. Trong khuôn khổ luận văn thạc sỹ tại học viện Hành chính quốc gia cũng đã có hơn 10 luận văn nghiên cứu về hoàn thiện, đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp huyện ở những địa bàn khác nhau. Các công trình nghiên cứu có thể kể đến như: - "Cải cách hệ thống chính quyền địa phương ở Việt Nam - cấp huyện hay cấp xã?" của TS. Phan Thị lan Hương; 2
- "Chính quyền địa phương ở Việt Nam và vấn đề đổi mới hiện nay" của Lê Tư Duyến; - "Cải cách tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương đáp ứng các yêu cầu của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân" của PGS. TS Lê Minh Thông; - "Tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện Thanh trì, thành phố Hà nội" Luận văn cao học của Phạm Thị Hoàng Yến; - "Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện thuộc thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay" Luận văn cao học của Nguyễn Văn Quang; - "Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương huyện miền núi - từ thực tiễn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh" Luận văn cao học Phạm Thị Hải; - Tạp chí luật học " Tổ chức chính quyền địa phương của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam - quá trình hình thành và phát triển, những bất cập và phương hướng đổi mới " của PGS.TS Thái Vĩnh Thắng; - Tạp chí khoa học "Nghiên cứu luật tổ chức chính quyền địa phương" của Nguyễn Đăng Dung. Các công trình nghiên cứu nêu trên đều đề cập đến những khía cạnh, phạm vi khác nhau liên quan đến tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương. Tuy nhiên các công trình và các luận văn trước nghiên cứu vấn đề này dựa trên những nghiên cứu theo hướng khái quát, các luận văn cao học thì chủ yếu nghiên cứu tổ chức và hoạt động của hệ thống chính quyền địa phương nói chung. Kế thừa những quan điểm, nhận định, đánh giá liên quan đến tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương của các tác giả trước cùng với việc cập nhật những văn bản pháp lý mới nhất là Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, tôi thực hiện luận 3
văn này để nghiên cứu cụ thể tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện. Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn sẽ đưa ra phương hướng, giải pháp hữu hiệu để hoàn thiện tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện trong hệ thống chính quyền địa phương hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích: Luận văn có mục đích làm rõ hơn những vấn đề lý luận và pháp lý của chính quyền địa phương cấp huyện trong hệ thống chính quyền địa phương; Đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành. Từ đó, đề xuất các quan điểm và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện. 3.2. Nhiệm vụ: Để làm rõ nội dung của đề tài, thực hiện mục tiêu đã đặt ra, luận văn có những nhiệm vụ chủ yếu sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và pháp lý về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện. - Thu thập, phân tích, đánh giá các thông tin, dữ liệu về thực trạng thực hiện quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi. - Đề xuất quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương trên địa bàn huyện Nghĩa Hành nói riêng và chính quyền cấp huyện trong mô hình chính quyền nông thôn ở nước ta hiện nay. 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện; tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện Nghĩa Hành. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: đề tài nghiên cứu quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện gồm HĐND, UBND, các cơ quan chuyên môn thuộc UBND huyện. - Về không gian: Đề tài nghiên cứu việc thực hiện quy định của pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện trong phạm vi huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi. - Về thời gian: Đề tài nghiên cứu tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện Nghĩa Hành trong giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2017 với tầm nhìn của quá trình cải cách hành chính hiện nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận: Cơ sở lý luận của việc nghiên cứu đề tài là những luận điểm trong học thuyết Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước Việt Nam về tổ chức và xây dựng bộ máy nhà nước. 5.2. Phương pháp nghiên cứu của luận văn: Các phương pháp được sử dụng trong luận văn gồm: Phương pháp phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, phương pháp lịch sử, phương pháp hệ thống, phương pháp so sánh... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện; đánh giá thực trạng quy 5
định và thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện trên địa bàn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian qua, từ đó nêu lên những giải pháp hoàn thiện pháp luật và bảo đảm thực hiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện trên địa bàn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn tập trung khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quy định của pháp luật và thực trạng về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương huyện Nghĩa Hành. Từ đó tìm ra những tồn tại, bất hợp lý, hạn chế cần khắc phục trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện và đề xuất một số giải pháp cần thiết để hoàn thiện quy định về tổ chức bộ máy và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện trong giai đoạn hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được thể hiện trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận, pháp lý về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện trong hệ thống chính quyền ở nước ta Chương 2: Quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa cấp huyện, thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện Nghĩa Hành tỉnh Quảng Ngãi Chương 3: Quan điểm, giải pháp tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện từ thực tiễn huyện Nghĩa Hành, tỉnh Quảng Ngãi 6
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN, PHÁP LÝ VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG CẤP HUYỆN TRONG HỆ THỐNG CHÍNH QUYỀN Ở NƯỚC TA 1.1. Những vấn đề chung về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương 1.1.1. Khái niệm chính quyền địa phương Chính quyền là "bộ máy điều hành, quản lý công việc nhà nước ở các cấp" hoặc "quyền quản lý, điều khiển bộ máy nhà nước ở các cấp". Hiện nay, trên thế giới theo các tiêu chí khác nhau, chính quyền địa phương được nhận thức dưới nhiều quan điểm và góc độ. Nhưng cho dù được xem xét dưới góc độ nào thì thông dụng nhất chính quyền địa phương được hiểu là sự tổ chức thực hiện quyền lực nhà nước trên một đơn vị hành chính lãnh thổ nhằm thực hiện quản lý, điều chỉnh các hoạt động xã hội và cai trị. Ở nước ta trước đây, thuật ngữ “chính quyền địa phương” đã được sử dụng tương đối rộng rãi và phổ biến trong các văn kiện của Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước, các sách báo chính trị pháp lý, cũng như trong các bài phát biểu của Lãnh đạo Đảng và Nhà nước ở Trung ương và địa phương. Chính quyền địa phương được hiểu là một tổ chức hành chính có tư cách pháp nhân được Hiến pháp và pháp luật công nhận sự tồn tại vì mục đích quản lý một khu vực nằm trong một quốc gia. Tương tự như các quốc gia trên thế giới, nền hành chính quốc gia nước ta cũng được phân theo thứ bậc: chính quyền Trung ương và chính quyền địa phương. Chính quyền Trung ương: Chính quyền Trung ương quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế-xã hội quốc phòng an ninh và đối ngoại của Nhà nước; bảo đảm hiệu lực của bộ máy nhà nước từ Tung ương đến cơ sở; bảo đảm việc tôn trọng và chấp hành Hiến pháp và pháp luật; phát huy 7
quyền làm chủ của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm ổn định và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Chính quyền địa phương: Chính quyền địa phương ở nước ta được quy định tại Luật Tổ chức HĐND và UBND gồm HĐND và UBND các cấp và bộ máy giúp việc là các Sở, ngành (cấp tỉnh, thành phố trực thuộc TW); các phòng, ban (cấp huyện, quận, thị xã và thành phố thuộc tỉnh); các định xuất cán bộ và bộ máy giúp việc (cấp xã, phường, thị trấn). Chính quyền địa phương ở nước ta được tổ chức thành 3 cấp, gồm: cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (gọi chung là cấp tỉnh), cấp huện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là cấp huyện) và cấp xã, phường, thị trấn (gọi chung là cấp xã). Cơ cấu tổ chức các sở, ngành cấp tỉnh, các phòng ban cấp huyện là nội dung quan trọng trong tổ chức bộ máy chính quyền địa phương. Mỗi quốc gia thường được hình thành từ rất nhiều những vùng đất, những tộc người khác nhau với diện tích lãnh thổ khá lớn, trong những điều kiện như vậy chính quyền trung ương không đủ khả năng quản lý và điều hành tốt đối với mọi công việc nên buộc phải phân chia đất nước thành các đơn vị lãnh thổ nhỏ hơn và cùng với việc phân chia đó là thành lập các cơ quan chính quyền địa phương thích ứng để thuận lợi cho việc quản lý, điều hành trên các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội, từ đó đặc ra vấn đề phân cấp, phân quyền đối với chính quyền các địa phương, phải giải quyết mối quan hệ giữa chính quyền Trung ương và chính quyền các địa phương, bởi: Thứ nhất, các cơ quan nhà nước trung ương không thể tự mình trực tiếp quản lý, điều hành, xử lý tất cả mọi công việc, tình huống nẩy sinh ở các địa phương. Thông qua việc phân cấp trong quản lý, chính quyền địa phương sẽ thay mặt nhà nước trung ương thực hiện công việc quản lý tại địa phương. Chính quyền địa phương vừa thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình do 8
nhà nước trung ương giao vừa căn cứ vào điều kiện cụ thể của địa phương để xây dựng chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cho địa phương, giải quyết các vấn đề nẩy sinh phù hợp với hoàn cảnh thực tế của địa phương mình. Thứ hai, thông qua chính quyền địa phương, nhà nước trung ương sẽ gần dân hơn, nâng cao năng lực nắm bắt thực tiễn để có cơ sở và căn cứ hoạch định chính sách hoặc điều chỉnh, bổ sung, bãi bỏ các chính sách, pháp luật không còn phù hợp trong phạm vi lãnh thổ quốc gia. Và cũng thông qua chính quyền địa phương, các chủ trương, mệnh lệnh, quy định của nhà nước trung ương được thực thi trong cuộc sống. Như vậy, cho dù cơ cấu tổ chức bộ máy nhà nước hay cơ cấu tổ chức hệ thống chính quyền địa phương của mỗi nước có những đặc thù khác nhau, song dù tổ chức theo kiểu nào thì chính quyền địa phương cũng đều là một bộ phận hợp thành và tất yếu của hệ thống chính quyền nhà nước. Ở Việt Nam, chính quyền địa phương là một bộ phận hợp thành, không thể tách rời trong hệ thống chính quyền nhà nước thống nhất, là hình thức pháp lý thông qua đó nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình ở địa phương, là một thiết chế quyền lực được tổ chức trên một phạm vi lãnh thổ nhất định của quốc gia, nhằm quản lý các lĩnh vực của đời sống xã hội ở địa phương, kết hợp hài hòa giữa lợi ích nhân dân địa phương với lợi ích chung của cả nước. Nội hàm của khái niệm chính quyền địa phương được hiểu về cơ bản theo hai nghĩa. Theo nghĩa hẹp: Hiến pháp và pháp luật nước ta khi quy định về chính quyền địa phương được đề cấp 2 cơ quan là: Hội đồng nhân dân và Ủy ban hành chính (Ủy ban nhân dân). Từ tên chương của các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980 và 1992 đến tên của các Luật về tổ chức chính quyền địa phương 9
(trừ Luật năm 1958), chính quyền địa phương thường được hiểu chủ yếu và trước hết gồm 2 cơ quan là Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân. Theo nghĩa rộng: Chính quyền địa phương là cơ quan tổ chức chính quyền ở địa phương không bao gồm Tòa án, Viện kiểm sát (là những cơ quan thực hiện quyền tư pháp). Ngoài ra, cũng không bao gồm các cơ quan của các Bộ, Ngành trung ương đóng ở địa phương (công an, quân sự, hải quan,...) vì những cơ quan này là của các Bộ ngành trung ương đặt ở địa phương, do các cơ quan Bộ, Ngành ở trung ương thành lập, bổ nhiệm thủ trưởng các cơ quan này và trực tiếp chỉ đạo hoạt động của chúng. Tuy nhiên, khái niệm “chính quyền địa phương” chỉ mới được sử dụng chính thức từ khi có Hiến pháp năm 2013 và đặc biệt là được quy định cụ thể trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 (thay thế Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân năm 2003). Chính quyền địa phương gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân ở các đơn vị hành chính, có nhiệm vụ bảo đảm thi hành Hiến pháp, pháp luật, quyết định các vấn đề của địa phương do luật định; chịu sự kiểm tra, giám sát của cấp trên; trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương… Hiến pháp năm 2013 đã sửa đổi tên gọi của Chương IX từ “Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân” thành “Chính quyền địa phương”. Việc sửa đổi tên gọi của chương này không chỉ thuần túy là sự sửa đổi về câu chữ, mà hơn hết đã thể hiện được tính thống nhất của chính quyền địa phương và sự kết nối chặt chẽ của hai cơ quan tổ chức thực thi quyền lực nhà nước ở địa phương. Mặc dù Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân là hai cơ quan có vị trí và chức năng khác nhau, nhưng được tổ chức và hoạt động trên cùng một địa bàn, một cấp hành chính, có mối quan hệ chặt chẽ về mặt tổ chức và trong tổ chức thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình. Thực tế cho thấy, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của một cấp chính quyền địa phương chủ 10
yếu dựa vào việc phát huy mang tính tổng hợp hiệu lực hoạt động của cả hai cơ quan trong một thể thống nhất. Bởi vậy, việc đổi tên gọi của chương này được coi là một bước thay đổi nhận thức về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương trong Hiến pháp, thể hiện rõ tính thống nhất, thông suốt của bộ máy nhà nước từ Trung ương đến chính quyền địa phương trong một nhà nước đơn nhất. Mô hình tổ chức cũng như chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cũng được đổi mới theo hướng: Bảo đảm sự gắn kết chặt chẽ hơn nữa giữa Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân, trong đó, Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực nhà nước trong phạm vi đơn vị hành chính - lãnh thổ, thực hiện chức năng của mình trên cơ sở Hiến pháp, luật và các văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên, đóng vai trò chủ yếu trong việc tổ chức thực hiện Hiến pháp, pháp luật và các văn bản của các cơ quan nhà nước cấp trên ở địa phương. Ủy ban nhân dân là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên; Phân cấp, phân quyền rành mạch nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, bảo đảm nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương và các nguồn lực bảo đảm thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn được phân cấp; Khẳng định rõ nét hơn vị trí của chính quyền địa phương trong hệ thống hành chính thống nhất, thông suốt của một nhà nước đơn nhất, trong đó, giải quyết mối quan hệ hài hòa giữa chính quyền địa phương với các cơ quan hành chính cấp trên và giữa các cấp chính quyền địa phương với nhau. Như vậy, Nhà nước là thiết chế gắn liền với lãnh thổ quốc gia nên một trong những công việc đầu tiên của nhà nước là phân chia lãnh thổ quốc gia thành các đơn vị hành chính - lãnh thổ, đồng thời thiết lập quyền lực, bộ máy quản lý trên đơn vị hành chính - lãnh thổ. Để thực hiện quyền lực nhà nước 11