Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng theo pháp luật Việt Nam và thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:85

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài này nghiên cứu đánh giá thực trạng về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng tín dụng của các NHTM theo pháp luật Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật kinh tế: Thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng theo pháp luật Việt Nam và thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THU CÚC THẾ CHẤP TÀI SẢN ĐỂ ĐẢM BẢO TIỀN VAY TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ BIÊN HÒA, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ THU CÚC THẾ CHẤP TÀI SẢN ĐỂ ĐẢM BẢO TIỀN VAY TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG TỪ THỰC TIỄN XÉT XỬ CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ BIÊN HÒA, TỈNH ĐỒNG NAI NgànhLuật Kinh tế Mã số: 8.38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI, năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn thạc sỹ: “ Thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng và thực tiễn xát xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa tỉnh Đồng Nai “ là do chính tôi thực hiện trên cơ sở hướng dẫn khoa học của PGS.TS Trần Đình Hảo. Toàn bộ các tài liệu, cơ sở pháp lý, số liệu được tôi sử dụng phục vụ cho công việc nghiên cứu Luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn đều do tôi tự tìm hiểu bằng kinh nghiệm trong thực tiễn công tác, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Các kết quả này chưa được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Tác giả NGUYỄN THỊ THU CÚC
MỤC LỤC MỞ ĐÀU .......................................................................................................... 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẾ CHẤP TÀI SẢN TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG..................................... 11 1.1. Khái niệm, đặc điểm của tài sản thế chấp trong hợp đồng tín dụng ngân hàng .............................................................................................................. 11 1.2. Khái niệm, đặc điểm của hợp đồng tín dụng ngân hàng ...................... 16 1.3. Hình thức của thế chấp và đăng ký tài sản thế chấp ............................. 19 1.4. Xử lý tài sản thế chấp ........................................................................... 23 1.5. Điều chỉnh pháp luật về thế chấp tài sản trong hợp đồng tín dụng ngân hàng .............................................................................................................. 26 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THẾ CHẤP TÀI SẢN TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG VÀ THỰC TIỄN XÉT XỬ TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ BIÊN HÒA, TỈNH ĐỒNG NAI.................................................................................................................. 31 2.1. Thực trạng pháp luật về thế chấp tài sản trong hợp đồng tín dụng ngân hàng .............................................................................................................. 31 2.2. Thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai ................................................................................................................ 47 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THẾ CHẤP TÀI SẢN ĐỂ ĐẢM BẢO TIỀN VAY TRONG TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG..................................... 61 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong Hợp đồng tín dụng ngân hàng ..................................................... 61 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong Hợp đồng tín dụng ngân hàng ............................................................ 68 KẾT LUẬN .................................................................................................... 74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLDS : Bộ luật Dân sự HĐTD : Hợp đồng tín dụng NƠHTTTL : Nhà ở hình thành trong tương lai NH : Ngân hàng NHNN : Ngân hàng Nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại TSBĐ : Tài sản bảo đảm TSHTTTL : Tài sản hình thành trong tương lai TCTD : Tổ chức tín dụng
MỞ ĐÀU 1. Tính cấp thiết của đề tài Như chúng ta đã biết, trong nền kinh tế thị trường thì nhu cầu về vốn cho phát triển, mở rộng đầu tư, sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, thành phần kinh tế là rất lớn, cùng với các chế định tài chính như: các công ty tài chính, thị trường chứng khoán,… thì hệ thống ngân hàng là các “ kênh ” cung cấp vốn chủ yếu cho các doanh nghiệp, các thành phần kinh tế,… Với vai trò, vị trí của mình, các NH có chức năng đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế mỗi quốc gia, nó là đòn bẩy cho nền kinh tế phát triển. Các NH với tư cách là một trung gian tài chính – là nơi được thực hiện huy động tiền gửi từ phía công chúng – có trách nhiệm hoàn trả vốn vay của người gửi, thực hiện cho vay đối với khách hàng có nhu cầu về vốn. Cho vay là hoạt động đem lại lợi nhuận chủ yếu cho các NH. Để đảm bảo cho NH có thể duy trì và phát triển vững chắc đòi hỏi hoạt động cho vay của NH phải an toàn và hiệu quả. Để bảo đảm vốn vay của mình, thì toàn bộ các khâu trong quy trình cho vay phải được tuân thủ nghiêm ngặt (từ khâu nhận hồ sơ vay vốn đến ra quyết định cho vay, kể cả việc xử lý tài sản bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ…). Trong mối quan hệ này thì các NH là người cho vay. Có quyền lựa chọn khách hàng (người vay) để cho vay dựa trên các điều kiện, yêu cầu nhất định, có thể là yêu cầu về tài sản bảo đảm hoặc cho vay không có bảo đảm … Đây là các cơ sở pháp lý bảo đảm cho phía các NH thu hồi được vốn (gốc + lãi) theo thời hạn đã thỏa thuận trước, qua đó cũng phân biệt quan niệm cho vay với việc cấp phát của ngân sách nhà nước bởi đặc trưng của cho vay là việc phải có sự hoàn trả. Hoạt động cho vay luôn luôn tiềm ẩn các rủi ro, bởi đây là yếu tố gắn liền với mọi hoạt động kinh doanh nói chung. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả cũng như hạn chế đến mức tối đa trong hoạt động cho vay của các ngân hàng, 1
ở tất cả các nước trên thế giới đều có các quy định chặt chẽ để đảm bảo an toàn trong hoạt động cho vay, trong đó đặc biệt chú trọng đến các vấn đề cho vay có bảo đảm bằng việc thế chấp tài sản. Trong trường hợp này thì tài sản bảo đảm tiền vay là tài sản của khách hàng vay, của bên bảo lãnh để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ. Cần lưu ý rằng sự bảo đảm này là cơ sở để các ngân hàng có thêm nguồn thu nợ thứ hai (bởi nếu nguồn thu từ hiệu quả dự án đầu tư, quá trình sản xuất kinh doanh đưa lại) không đạt kết quả cao, việc cho vay có bảo đảm bằng tài sản chỉ áp dụng với những khách hàng có uy tín không cao đối với các ngân hàng. Đặc biệt hiện nay chúng ta đang thực hiện những cam kế quốc tề về lĩnh vực ngân hàng trong Hiệp định Thương mại Việt – Mỹ và gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã và đang đặt ra cho hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam những thách thức vô cùng to lớn. Trong đó, ngân hàng là lĩnh vực hoàn toàn mở trong cam kết gia nhập WTO của Việt Nam. Thực tiễn xét xử tại các tòa án hiện nay về các vụ án về về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng đã phản ánh phần nào sự phức tạp của hoạt động tín dụng này tại Việt Nam nói chung, tại các địa phương trong cả nước nói riêng. Đồng Nai là một trong những địa phương vẫn còn tồn tại những vụ việc tranh chấp về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. Vì vậy, việc nghiên cứu về hợp đồng cho vay thuộc NH nói chung và thế chấp tài sản trong hoạt động cho vay thuộc NH nói riêng là rất cấp thiết, trên cơ sở đó chỉ ra những bất cập của pháp luật Việt Nam về thế chấp tài sản trong hoạt động cho vay của NH; đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản trong hoạt động cho vay của NH. Với lý do trên, tôi đã chọn đề tài “ Thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng theo pháp luật Việt Nam và thực tiễn xét xử 2
tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai ” để thực hiện luận văn thạc sĩ Luật học. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Vấn đề về biện pháp bảo đảm tiền vay nói chung và thế chấp tài sản bảo đảm tiền vay đã được một số nhà nghiên cứu đề cập như: Luận văn thạc sĩ Nguyễn Văn Ngọc năm 2015 với đề tài “ Pháp luật về cho vay của ngân hàng thương mại có thế chấp bằng quyền sử dụng đất ở Việt Nam ”, Nguyễn Thanh Thúy (2014), Thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai theo pháp luật Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu các vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật Việt Nam về thế chấp của tổ chức, cá nhân mua của doanh nghiệp có chức năng kinh doanh bất động sản và thực tiễn áp dụng, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về vấn đề này. Nguyễn Hoàng (2015), Thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai theo pháp luật Việt Nam hiện hành, Luận văn thạc sỹ luật học, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn tập trung nghiên cứu về thế chấp theo quy định pháp luật Việt Nam hiện hành, đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định này và đề xuất các giải pháp để tháo gỡ những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn. Hoàng Thị Hải Hà (2015), Pháp luật về cho vay thế chấp bằng nhà ở hình thành trong tương lai của ngân hàng thương mại tại Việt Nam, Luận văn thạc sỹ luật kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận văn nghiên cứu về cho vay thế chấp bằng, trên cơ sở phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam và đánh giá thực tiễn áp dụng những quy định về vấn 3 đề này, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về cho vay thế chấp bằng NƠHTTTL. 3
Phạm Ngọc Trâm (2016), Thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ từ hợp đồng tín dụng, luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn trình bày một số vấn đề lý luận về thế chấp NƠHTTTL. Đánh giá thực trạng pháp luật thế chấp NƠHTTTL để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ từ HĐTD, từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. Nguyễn Trần Huyền Trang (2016), Thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai theo Luật Kinh doanh bất động sản 2014, luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn trình bày những vấn đề lý luận về thế chấp. Nghiên cứu các quy định của Luật Kinh doanh bất động sản 2014 về thế chấp và thực tiễn áp dụng, từ đó đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. Huỳnh Anh (2016), Một số vấn đề pháp lý về thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai tại ngân hàng thương mại, tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 19, tr. 51 - 58. Bài viết đi vào nêu và phân tích thời gian qua, những quy định về giao dịch thế chấp liên quan đến loại tài sản này chủ yếu dựa vào các quy định chung, nên có quá nhiều bất cập chưa giải quyết được khi áp dụng, thêm vào đó là những vấn đề mới phát sinh. Trong đó, vấn đề nhận diện nhà ở hình thành trong tương lai, vấn đề xác lập giao dịch và đăng ký thế chấp đang là những vấn đề đáng quan tâm. Phạm Vân Anh (2017), Thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai để bảo đảm cho hợp đồng tín dụng, luận văn thạc sĩ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Luận văn tập trung trình bày những vấn đề lý luận về thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai để bảo đảm cho hợp đồng tín dụng. Nghiên cứu các quy định của pháp luật về thế chấp nhà ở hình thành trong tương lai để bảo đảm cho hợp đồng tín dụng; chỉ ra những hạn chế, bất cập của các quy định này. Từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này. 4
“ Xử lý tài sản bảo đảm tiền vay của tổ chức tín dụng theo pháp luật Việt Nam ” (Trần Thanh Thanh, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Đại học Luật quốc gia Hà Nội 2012); “ Tài sản thế chấp và xử lý tài sản thế chấp theo quy định của pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành ” (Vũ Thị Hồng Yến, luận án Tiến sĩ Luật học, Đại học Luật quốc gia Hà Nội 2013); “ Thế chấp và xử lý tài sản thế chấp theo pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành ” (Nguyễn Trung Hiếu, Luận văn Thạc sĩ luật học 2015); Ngoài ra, việc nghiện cứu các quy định của pháp luật về biện pháp bảo đảm tiền vay nói chung và thế chấp tài sản bảo đảm tiền vay đã được đề cập ở các sách chuyên khảo như: “ Pháp luật về thế chấp quyền sử dụng đất tại các tổ chức tín dụng ở Việt Nam – Thực trạng và hướng giải quyết ”, sách chuyên khảo, Nguyễn Thị Nga, Nxb Tư pháp Hà Nội, 2015 – Nội dung tác giả đã đề cập một cách có hệ thống, các biện pháp bảo đảm tiền vay của các tổ chức tín dụng, chỉ ra những thiếu sót và hướng khắc phục, hoàn thiện pháp luật về bảo đảm tiền vay của các tổ chức tín dụng, có so sánh với các biện pháp bảo đảm tiền vay của các nước trên thế giới như: Nhật bản, Liên bang Nga, Mỹ, Pháp … Lê Văn Tề & Huỳnh Thị Hương Thảo (2011), Thị trường tài chính và các định chế tài chính trung gian, Nhà xuất bản Phương Đông; Võ Thị Thúy Anh & Lê Phương Dung (2009), Nghiệp vụ ngân hàng hiện đại, Nhà xuất bản Tài chính; Trần Vũ Hải (2010), Giáo trình Luật ngân hàng Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam; Lê Đình Nghi (2009), Giáo trình luật dân sự Việt Nam tập 2, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam; 5
Đinh Văn Thanh & Nguyễn Minh Tuấn (2008), Giáo trình luật dân sự Việt Nam tập II, Nhà xuất bản Công an Nhân dân; Hoàng Thế Liên (2009) Bình luận khoa học Bộ luật dân sự năm 2005 tập II, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia; Trần Thị Huệ (2017) Bình luận khoa học Bộ luật dân sự năm 2015 của nước CHXHCNVN, Nhà xuất bản Công an nhân dân. Bên cạnh đó, việc nghiện cứu các quy định của pháp luật về biện pháp bảo đảm tiền vay nói chung và thế chấp tài sản bảo đảm tiền vay đã được đề cập ở rất nhiều công trình nghiên cứu trong: sách, báo, tạp chí như: “ Thế chấp quyền sử dụng đất vay vốn ngân hàng: Những vướng mắc cần khắc phục ” của tiến sĩ Lê Thị Thu Thủy; “ Hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ” của thạc sĩ Nguyễn Thị Nga... Tạp chí ngân hàng số 17/2010 “ Đặc điểm pháp lý và mối quan hệ hiệu lực giữa hợp đồng thế chấp tài sản với hợp đồng tín dụng trong hoạt động cho vay của tổ chức tín dụng ” của TS. Nguyễn Văn Tuyến, tác giả đã đề cập đến mối quan hệ pháp lý giữa hợp đồng thế chấp tài sản và hợp đồng tín dụng, các hoạt động có tính chất nghiệp vụ của ngân hàng thương mại và pháp luật điều chỉnh hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại, kiến nghị và đề xuất hướng hoàn thiện pháp luật về hoạt động của ngân hàng thương mại. Đặc biệt, trong thời gian qua các văn bản quy phạm pháp luật như Luật Nhà ở 2014, Luật kinh doanh Bất động sản 2014, Bộ luật Dân sự 2015, cùng một số văn bản hướng dẫn thi hành như Thông tư liên tịch số 16/2014/TTLT- BTP-BTNMT-NHNN, Thông tư 26/2015/TT-NHNN, Thông tư 09/2016/TTLT-BTP-BTNMT … bắt đầu có hiệu lực đã phần nào thay đổi thực trạng áp dụng pháp luật về vấn đề này. 6
Các công trình nghiên cứu trên đã khai thác một số khía cạnh pháp lý của các biện pháp bảo đảm. Tuy nhiên chưa có một công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện và sâu sắc các quy định mới của Bộ luật dân sự 2015 và các văn bản pháp luật mới hiện nay về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. Mặt khác, nhu cầu về vốn của khách hàng vay ngày càng tăng, nhu cầu mở rộng cho vay của các ngân hàng thương mại luôn đòi hỏi tính an toàn, hiệu quả, tính cạnh tranh trong xu thế hội nhập giữa các ngân hàng. Do đó, việc nghiên cứu bổ sung và hoàn thiện các quy định của pháp luật về về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng có ý nghĩa rất lớn, đặc biệt là trong nền kinh tế thị trường hiện nay. 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng: khái niệm, đặc điểm, thực tiễn áp dụng, trên cơ sở đó chỉ ra nhưng bất cập về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng; có đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. Từ mục đích nghiên cứu như vậy, luận văn đặt ra các nhiệm vụ cụ thể như sau: - Làm rõ cơ sở khoa học và thực tiễn về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. - Đánh giá thực trạng về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. - Đưa ra các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng tín dụng của các NHTM theo pháp luật Việt Nam. 7
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. - Các quy định của pháp luật hiện hành, các văn bản liên quan và các trường hợp thực tế điển hình để chỉ ra những vướng mắc trong các quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng. Ngoài ra, đối tượng nghiên cứu của luận văn còn bao gồm các sự kiện pháp lý, các quan hệ pháp luật phát sinh từ thực tế, các tư liệu thực tế về áp dụng pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng và thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 4.2.1 Nội dung Phạm vi nghiên cứu của đề tài là các vấn đề liên quan đến về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng, thực trạng quy định về thế chấp tài sản để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng tín dụng của các ngân hàng theo pháp luật Việt Nam và các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. 4.2.2. Thời gian Luận văn nghiên cứu các quy định của pháp luật và tình hình thực hiện, áp dụng về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng trong thời gian từ trước năm 2018. 4.2.3. Địa bàn Luận văn nghiên cứu các quy định của pháp luật và tình hình thực hiện, áp dụng pháp luật thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín 8
dụng ngân hàng thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Cơ sở phương pháp luận của việc nghiên cứu đề tài là chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử Mác – Lênin, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là đường lối, chính sách về phát triển hệ thống ngân hàng và hoạt động ngân hàng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Tác giả kết hợp sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp thống kê, phân tích, đánh giá, đối chiếu, so sánh, tổng hợp… dựa trên nền tảng cơ bản đó là: phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mac – Lênin. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn được hoàn thành sẽ có một số đóng góp mới trên cả phương diện lý luận và thực tiễn. 6.1. Ý nghĩa lý luận Những kết quả thu được thông qua thực hiện đề tài sẽ bổ sung cơ sở thực tiễn để đánh giá chung về pháp luật liên quan đến thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng . Đồng thời, bổ sung, hoàn thiện những quy định về pháp luật của nhà nước, địa phương về thực thi pháp thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng đảm bảo chặt chẽ, hiệu quả. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Góp phần hoàn thiện pháp luật, chính sách về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng, nâng cao hiệu quả thực thi; góp phần hạn chế, giải toả những vướng mắc về pháp lý, chế độ, chính sách 9
về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng tại địa bàn Thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai nói riêng, cả nước nói chung. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 03 chương với kết cấu như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. Chương 2: Thực trạng pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng và thực tiễn xét xử tại tòa án nhân dân thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thế chấp tài sản để đảm bảo tiền vay trong hợp đồng tín dụng ngân hàng. 10
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẾ CHẤP TÀI SẢN TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG 1.1. Khái niệm, đặc điểm của tài sản thế chấp trong hợp đồng tín dụng ngân hàng 1.1.1. Các khái niệm về tài sản thế chấp Thế chấp tài sản là việc một bên dùng tài sản thuộc sở hữu để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên kia và không chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp. Tài sản thế chấp do bên thế chấp giữ, các bên cũng có thể thỏa thuận giao cho người thứ ba giữ tài sản thế chấp. Bộ luật Dân sự năm 1995 quy định về thế chấp tài sản tại Điều 346 như sau: “ 1. Thế chấp tài sản là việc bên có nghĩa vụ dùng tài sản là bất động sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đối với bên có quyền. Hoa lợi, lợi tức và các quyền phát sinh từ bất động sản được thế chấp thuộc tài sản thế chấp, nếu có thoả thuận hoặc pháp luật có quy định.Trong trường hợp thế chấp toàn bộ bất động sản có vật phụ, thì vật phụ của bất động sản cũng thuộc tài sản thế chấp. Trong trường hợp thế chấp một phần bất động sản có vật phụ, thì vật phụ chỉ thuộc tài sản thế chấp, nếu có thoả thuận. 2- Bất động sản thế chấp do bên thế chấp giữ, trừ trường hợp các bên có thoả thuận giao cho bên nhận thế chấp hoặc người thứ ba giữ. 3- Bất động sản có đăng ký quyền sở hữu có thể được thế chấp để bảo đảm thực hiện nhiều nghĩa vụ dân sự, nếu có giá trị lớn hơn tổng giá trị các nghĩa vụ được bảo đảm, trừ trường hợp có thoả thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác. “ Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định tại khoản 1 điều 342 về thế chấp tài sản như sau: “ Thế chấp tài sản là việc một bên dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên kia và không chuyển 11
giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp “ . Nghĩa là bên thế chấp tài sản dùng tài sản quyền sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên nhận thế chấp như không phải chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp. Ví dụ: Ông Nguyễn Văn A có căn nhà ba tầng đứng tên ông, vì ông A đang rất cần một khoản tiền tương đối lớn nhưng ông lại không có và không có khả năng xoay sở nên ông đã thế chấp căn nhà này cho Ngân hàng để ông có tiền. Việc ông thế chấp căn nhà này bằng cách ông sẽ chuyển giấy tờ đứng tên ông (sổ đỏ) cho Ngân hàng để đảm bảo về mặt pháp lý rằng nếu ông A không có khả năng thanh toán khoản tiền mà ông đã vay tại ngân hàng trong một khoảng thời gian đã được quy định thì Ngân hàng sẽ tiến hành phát mãi tài sản đó. Do tài sản thế chấp đều có đăng ký quyền sở hữu nên người nhận thế chấp không thể xác lập quyền sở hữu đối với tài sản này. Người nhận thế chấp phải yêu cầu bán đấu giá tài sản để đảm bảo nghĩa vụ dân sự được thực hiện. Nhưng trên thực tế thì người nhận thế chấp phải trải qua giai đoạn khởi kiện và thi hành bản án mới có thể bán được tài sản thế chấp. Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định tại Điều 317 như sau: “ Thế chấp tài sản là việc một bên dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và không giao tài sản cho bên nhận thế chấp; Tài sản thế chấp do bên thế chấp giữ … ”. Nghĩa là bên thế chấp tài sản thuộc quyền sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ dân sự đối với bên nhận thế chấp và không phải chuyển giao tài sản đó cho bên nhận thế chấp. Do tài sản thế chấp đều có đăng ký quyền sở hữu nên người nhận thế chấp không thể xác lập quyền sở hữu đối với tài sản này. Người nhận thế chấp phải yêu cầu bán đấu giá tài sản để đảm bảo nghĩa vụ dân sự được thực hiện. Nhưng trên thực tế thì người nhận thế chấp phải trải qua giai đoạn khởi kiện và thi hành bản án mới có thể bán được tài sản thế chấp. Thực trạng này làm cho người nhận thế chấp tốn nhiều thời gian và chi phí, bởi lẽ các cơ quan 12
bán đấu giá tài sản không dám nhận bán đấu giá các tài sản chưa có bản án và quyết định bán đấu giá của cơ quan thi hành án. Trong trường hợp mà người thế chấp không có khả năng để thực hiện nghĩa vụ để nhận lại tài sản thế chấp thì sẽ gây nhiều khó khăn cho bên nhận thế chấp. Trong thực tế đã có không ít những trường hợp mà bên thế chấp không có khả năng thực hiện nghĩa vụ dẫn đến bên nhận thế chấp phải giải quyết tài sản đó theo quy định của pháp luật. Hiện nay, trong môi trường kinh doanh của nền tài chính hiện đại thì các giao dịch bảo đảm được thiết lập trên cơ sở bên cho vay không cần trực tiếp nắm giữ tài sản, nghĩa là bên vay vẫn giữ tài sản đã được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đối với bên cho vay, đồng thời tiếp tục sử dụng nó để phục vụ các hoạt động sản xuất, kinh doanh của mình. Do đó, thế chấp tài sản là giải pháp linh hoạt cho việc vừa bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, vừa tiếp tục sử dụng tài sản thế chấp để tiếp tục phục vụ các hoạt động sản xuất, kinh doanh, đảm bảo tính sinh lời của tài sản, giúp bên thế chấp có nguồn vốn để trả nợ cho bên nhận thế chấp. Vậy có thể nói: Thế chấp tài sản là bên thế chấp dùng một hoặc nhiều tài sản thuộc quyền sở hữu của mình để đảm bảo thực hiện cho một nghĩa vụ dân sự. Tài sản thế chấp thường là bất động sản hoặc động sản nhưng không chuyển giao hoặc việc chuyển giao cho bên nhận thế chấp giữ sẽ gặp khó khăn trong việc giao nhận, giữ gìn và bảo quản. Bên thế chấp sẽ chuyển giao cho bên nhận thế chấp giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu cho bên nhận thế chấp nếu các bên có thỏa thuận. Việc giữ giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu, sử dụng tài sản hạn chế bên thế chấp định đoạt tài sản. Trường hợp bên thế chấp không thực hiện nghĩa vụ thì bên có quyền (bên nhận thế chấp) xử lý tài sản bảo đảm để thanh toán nghĩa vụ. 1.1.2. Đặc điểm của thế chấp tài sản 13
Theo Điều 318 của Bộ luật dân sự 2015 có quy định về tài sản thế chấp như sau: “ (1). Trường hợp thế chấp toàn bộ bất động sản, động sản có vật phụ thì vật phụ của bất động sản, động sản đó cũng thuộc tài sản thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác; (2) Trường hợp thế chấp một phần bất động sản, động sản có vật phụ thì vật phụ gắn với tài sản đó thuộc tài sản thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác; (3) Trường hợp thế chấp quyền sử dụng đất mà tài sản gắn liền với đất thuộc quyền sở hữu của bên thế chấp thì tài sản gắn liền với đất cũng thuộc tài sản thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác; (4) Trường hợp tài sản thế chấp được bảo hiểm thì bên nhận thế chấp phải thông báo cho tổ chức bảo hiểm biết về việc tài sản bảo hiểm đang được dùng để thế chấp …. ”. Như vậy, đối tượng của thế chấp ở đây có thể là động sản hoặc bất động sản. Khi thế chấp thì toàn bộ bất động sản hoặc động sản là tài sản thế chấp. Tuy nhiên, có những bất động sản có vật phụ kèm theo như một tòa nhà có máy phát điện dự trữ, máy phát điện này cần sử dụng khi tòa nhà mất điện cho nên nếu tòa nhà có những vật phụ kèm theo thì các vật phụ đó là tài sản thế chấp. Đối với động sản mà có vật phụ kèm theo khi thế chấp động sản đó thì vật phụ là tài sản thế chấp, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận là vật phụ không thế chấp. Trường hợp thế chấp một phần bất động sản, động sản mà có vật phụ gắn với phần tài sản thế chấp thì vật phụ cũng là tài sản thế chấp, cho nên khi thế chấp một phần bất động sản hoặc một phần động sản mà có vật phụ thì vật phụ là tài sản thế chấp. Hoặc một lô hàng gồm nhiều thùng, nhiều kiện, nếu thế chấp một phần lô hàng đó thì những vật phụ đóng gói, bao bì … là tài sản thế chấp. Thông thường tài sản gắn liền với đất là thuộc quyền sở hữu của người có quyền sử dụng đất. Trường hợp này, nếu quyền sử dụng đất là đối tượng 14
của thế chấp thì tài sản gắn liền với quyền sử dụng đất cũng là đối tượng của hợp đồng thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Quy định này xuất phát từ quan điểm tiếp cận quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất là vật chính và vật phụ, đồng thời, quy định này còn nhằm tạo cơ chế để khuyến khích người sử dụng đất đưa tài sản gắn liền với đất vào lưu thông thông qua việc thế chấp để khai thác tối đa giá trị kinh tế của tài sản, đáp ứng nhu cầu nguồn vốn để phục vụ các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Trường hợp, tài sản gắn liền với quyền sử dụng đất thuộc quyền sở hữu của người khác thì tài sản đó không được nhận thế chấp. Nếu tài sản thế chấp được bảo hiểm thì bên nhận thế chấp phải thông báo cho tổ chức bảo hiểm biết, trường hợp này nếu xảy ra sự kiện bảo hiểm thì tổ chức bảo hiểm sẽ chi trả cho bên nhận thế chấp. Nếu bên nhận thế chấp tài sản không thông báo cho tổ chức bảo hiểm biết thì tổ chức bảo hiểm sẽ chi trả theo hợp đồng bảo hiểm. Qua đó, ta thấy tài sản thế chấp là biện pháp bảo đảm đối với vật nhưng quyền của bên nhận thế chấp đa phần mang tính đối nhân; Không có sự chuyển giao tài sản. Vì vậy trên thực tế khi các bên thỏa thuận sử dụng biện pháp thế chấp thì bên nhận thế chấp yêu cầu bên thế chấp giao cho mình các giấy tờ liên quan đến tài sản để nâng cao tính xác thực; Tài sản có thể thế chấp với nhiều bên nhận thế chấp nhưng chỉ phát sinh với biện pháp thế chấp vì không phải chuyển giao tài sản. Từ đó, tài sản thế chấp có các ưu điểm và hạn chế sau: * Ưu điểm: Bên nhận thế chấp không phải bỏ ra các chi phí bảo đảm, giữ gìn tài sản thế chấp ; Bên thế chấp được tiếp tục thực hiện quyền sở hữu đối với tài sản của mình. * Hạn chế: Khó xác định tính xác thực của các giấy tờ thế chấp. Nếu tài sản thế chấp là tài sản không có giấy đăng ký xác thực thì xem như không có gì 15