Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:115

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn được hoàn thành với mục tiêu nhằm nghiên cứu cơ sở khoa học và thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện hoạt động này trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ HỒNG BÍCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG CỦA DÂN TỘC ÊĐÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG ĐẮK LẮK - NĂM 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THỊ HỒNG BÍCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG CỦA DÂN TỘC ÊĐÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 8 34 04 03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LƯƠNG HỮU NAM ĐẮK LẮK - NĂM 2023
LỜI CAM ĐOAN Học viên xin cam đoan Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý công với đề tài “Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” là công trình do học viên tự nghiên cứu. Các thông tin, số liệu được sử dụng có nguồn gốc rõ ràng, việc trích dẫn được thực hiện đúng theo quy định. Đắk Lắk, tháng 5 năm 2023 Học viên Nguyễn Thị Hồng Bích
LỜI CẢM ƠN Sau một quá trình nghiên cứu, học viên đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý công với đề tài “Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk”. Đây là thành quả của 02 năm học tập tại Phân viện khu vực Tây Nguyên - Học viện Hành chính Quốc gia. Học viên xin trân trọng cảm ơn quý thầy cô giáo, quý lãnh đạo Học viện đã giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi để học viên hoàn thành luận văn tốt nghiệp đúng thời gian, tiến độ và chất lượng. Đặc biệt trong suốt thời gian thực hiện luận văn, học viên đã nhận được sự hướng dẫn trực tiếp, tận tình với tinh thần trách nhiệm cao của thầy TS. Lương Hữu Nam, Trưởng Khoa Xây dựng Đảng, Trường Chính trị tỉnh. Học viên xin gửi lời tri ân và lòng biết ơn sâu sắc nhất đến thầy. Để hoàn thành bài luận văn tốt nghiệp với đề tài “Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk”, học viên xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk, Phòng Quản lý Văn hóa, Bảo tàng tỉnh, Thư viện tỉnh, Trung tâm Văn hóa tỉnh, Đoàn Ca múa dân tộc Đắk Lắk đã tạo điều kiện cung cấp tài liệu, thông tin để luận văn đảm bảo những cơ sở lý luận và thực tiễn. Mặc dù học viên đã nỗ lực, cố gắng để hoàn thành luận văn, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong quý thầy cô giáo, quý bạn đọc thông cảm. Xin trân trọng cảm ơn! Đắk Lắk, tháng 5 năm 2023 Học viên Nguyễn Thị Hồng Bích
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu................................................................................................................................................ 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................................................ 8 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................................................................................... 9 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................................................................ 9 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài.................................................................................................................10 7. Bố cục luận văn........................................................................................................................................................10 Chương 1........................................................................................................................................... 12 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ............................................................ 12 VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG......................... 12 1.1. Những khái niệm cơ bản ....................................................................................................................................12 Không gian văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên bao gồm các yếu tố bộ phận sau: cồng chiêng, các bản nhạc tấu bằng cồng chiêng, những người chơi cồng chiêng, các lễ hội có sử dụng cồng chiêng (Lễ mừng lúa mới, Lễ cúng Bến nước...), những địa điểm tổ chức các lễ hội đó (nhà dài, nhà rông, nhà gươl, rẫy, bến nước, nhà mồ, các khu rừng cạnh các buôn làng Tây Nguyên,...) ...........................................................16 1.2. Nội dung, phương thức quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá....................................16 1.3. Cồng chiêng và giá trị văn hoá cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ...................26 1.4. Những yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ....................................................................................................................32 Chương 2........................................................................................................................................... 39 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG CỦA DÂN TỘC ÊĐÊ .......................................................... 39 TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK .......................................................................................... 39 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và cộng đồng dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ...........................................................................................................................................................................................39 2.2. Thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk hiện nay...................................................................................................................................43 2.3. Đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk...................................................................................................................................70 Chương 3........................................................................................................................................... 78 PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN .......................................................... 78 QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG CỦA DÂN TỘC ÊĐÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK .............................. 78 3.1. Phương hướng hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ....................................................................................................................78 3.2. Giải pháp góp phần hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk ..............................81 3.3. Điều kiện thực hiện giải pháp ..........................................................................................................92 KẾT LUẬN .................................................................................................................... 96
MỘT SỐ TỪ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT GIẢI NGHĨA HĐND Hội đồng nhân dân UBND Ủy ban nhân dân United Nations Educational Scientific and Cultural UNESCO Organization (Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc) UBMTTQ Uỷ ban mặt trận Tổ quốc
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nằm ở vị trí trung tâm vùng Tây Nguyên, tỉnh Đắk Lắk là nơi hội tụ của 49/54 dân tộc trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Nền văn hóa của các dân tộc nơi đây rất đa dạng, nhiều sắc màu. Ngoài những nét văn hóa đặc sắc của các dân tộc Êđê, M’nông, Gia Rai còn có sự hiện diện văn hóa của các dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dao, Hoa… đến từ các tỉnh vùng Tây Bắc, Trung bộ, Tây Nam bộ. Với sự đa dạng và hòa nhập văn hóa các dân tộc tạo nên một bản sắc riêng cho Đắk Lắk nói riêng và Tây Nguyên nói chung. Trong số các dân tộc sinh sống trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, dân tộc Êđê là dân tộc chiếm đa số và có nền văn hóa ảnh hưởng nhất định, tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc của tỉnh nhà. Dân tộc Êđê có tên gọi khác là Anăk Ea Ðê, Ra Ðê (hay Rhađê), Ê-đê, Êgar, Ðê; là một trong số các dân tộc cư trú lâu đời trên địa bàn tỉnh, có dân số đông thứ hai sau dân tộc Kinh. Xã hội Êđê là xã hội mẫu quyền điển hình nhất ở Tây Nguyên. Văn hóa truyền thống của người Êđê mang đậm tính mẫu hệ: Chủ bến nước là một người phụ nữ đứng đầu dòng họ; ngôi nhà sàn dài do người bà hoặc mẹ cai quản; người phụ nữ trong gia đình, trong dòng họ đều được mời uống rượu trước trong tất cả mọi nghi lễ. Các cô gái Êđê đến tuổi trưởng thành thường chủ động đi tìm bạn đời. Sau lễ cưới chàng trai về ở bên nhà vợ. Con cái sinh ra lấy họ mẹ. Người con gái út trong gia đình được quyền thừa kế tài sản… Đây là một trong những nét đặc sắc quý báu của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên nói chung và đồng bào Êđê nói riêng. Với đồng bào các dân tộc Êđê, cồng chiêng là báu vật, thứ báu vật gắn chặt với lịch sử của cả một đời người. Tiếng chiêng như sợi dây tâm linh nối kết con người với các đấng siêu nhiên, giúp con người bày tỏ niềm mong ước của bản thân cũng như của cộng đồng với thần linh. Cồng chiêng không chỉ có sức hấp dẫn đặc biệt ở sự đa dạng độc đáo bởi kỹ thuật diễn tấu mà còn là biểu tượng cho đời sống các tộc người; là nhân tố gắn kết giữa 1
quá khứ, hiện tại và tương lai của cộng đồng. Trong những năm qua, cùng với việc chăm lo phát triển kinh tế - xã hội, công tác bảo tồn và phát triển văn hóa các dân tộc đặc biệt là văn hóa cồng chiêng của người Êđê luôn được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh quan tâm và đã chỉ đạo các ngành, các cấp phối hợp triển khai thực hiện nhiều đề án về bảo tồn, phát triển; công tác nghiên cứu, sưu tầm, gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc trong đó có văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê, tuyên truyền phổ biến đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước đến với người dân, thông qua đó, bước đầu đã có nhiều chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động, đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ bảo tồn văn hóa các dân tộc gắn với phát triển toàn diện về kinh tế, chính trị, xã hội trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, không gian văn hóa cồng chiêng ở Đắk Lắk nói riêng, Tây Nguyên nói chung đang đứng trước khó khăn, thách thức, do quá trình chuyển biến về kinh tế, xã hội, tín ngưỡng, đã và đang làm thay đổi mạnh mẽ cuộc sống cộng đồng các dân tộc trong tỉnh. Công tác tuyên truyền về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên có lúc, có nơi chưa thường xuyên, kịp thời; ý thức, trách nhiệm bảo vệ, gìn giữ và phát huy di sản văn hóa cồng chiêng của một bộ phận nhân dân chưa cao; nhiều nơi cồng chiêng không còn mang ý nghĩa linh thiêng mà trở thành vật buôn bán, trao đổi, nếu không có biện pháp bảo vệ kịp thời thì cồng chiêng đang dần bị lãng quên trong đời sống văn hóa của đồng bào. Mặt khác, trong quá trình bảo tồn các giá trị văn hóa người Êđê, hệ thống chính quyền cấp cơ sở chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển kinh tế xã hội với bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống. Vấn đề đáng lo ngại ở Đắk Lắk hiện nay là tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường, của văn hóa và lối sống hiện đại nên các lễ hội truyền thống, không gian văn hóa cồng chiêng, không gian nhà dài, không gian bến nước, không gian nương rẫy, không gian rừng của đồng bào các dân tộc thiểu số 2
đang thay đổi nhanh chóng, có nguy cơ mất dần. Sự phát triển của các loại hình văn hóa hiện đại, truyền thông đa phương tiện, mạng xã hội đã ảnh hưởng không nhỏ đến văn hóa truyền thống, ngày càng có nhiều thanh, thiếu niên dân tộc thiểu số không quan tâm đến văn hóa truyền thống của dân tộc mình...Nhiều loại hình sinh hoạt văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số tại chỗ đang bị mai một. Lễ hội cồng chiêng, văn hóa sử thi, dân ca - dân vũ ngày một ít đi trong các dịp lễ hội. Do đó, vấn đề bảo tồn nguyên trạng và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên nói chung, của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng đã và đang đặt ra nhiều thách thức trong giai đoạn hiện nay, vì vậy quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê là rất cần thiết, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. Xuất phát từ những lý do nêu trên, tôi chọn đề tài “Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” làm luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Quản lý công. Qua đó, góp phần vào việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của văn hóa cồng chiêng và đặc biệt đề xuất những giải pháp quản lý nhà nước để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh. 2. Tình hình nghiên cứu Xuất phát từ vị trí chiến lược quan trọng của Tây Nguyên, nơi sinh sống của nhiều dân tộc ít người nên có khá nhiều các học giả quan tâm, nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau. Đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là vấn đề cấp thiết trong toàn xã hội. Đây cũng là một trong những chức năng vô cùng quan trọng của các cơ quan quản lý nhà nước cấp địa phương đến trung ương, đặc biệt là vấn đề quản lý nhà nước về di sản văn hóa các dân tộc. Do vậy có nhiều công trình nghiên cứu, tham luận và các bài báo viết về vấn đề này như: 2.1. Các công trình liên quan đến cồng chiêng và bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá cồng chiêng 3
- Hội Văn học nghệ thuật Đắk Lắk (2022), Văn hóa dân gian Tây Nguyên – một cách nhìn [17]. Cuốn sách đã đưa ra cách nhìn riêng về văn hóa Tây Nguyên với bản sắc độc đáo vốn có trong tự thân nó, nằm trong vùng không gian địa lý Á Đông nên cần nhìn nhận trên mặt bằng văn hóa phương Đông, với triết lý phương Đông. Phải chăng đó là cách nhìn nhận bằng “Nhân cách luận cộng đồng” luôn luôn bắt buộc phải chuyển đổi để giữ lại những gì tinh túy và hợp với đương đại. Nó khác hẳn với văn hóa phương Tây “cá nhân luận kinh tế”. - Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Đắk Lắk (2007), Tập san chuyên đề “Festival văn hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên” [2]. Mục đích nhằm tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho các tầng lớp nhân dân trong tỉnh hiểu rõ vị trí, vai trò và ý nghĩa của văn hóa Cồng chiêng – di sản văn hóa truyền khẩu và phi vật thể của nhân loại; giữ gìn và phát triển văn hóa Cồng chiêng, góp phần tích cực xây dựng quy hương, đất nước giàu mạnh. - Linh Nga Niê Kdăm (2012), Văn hóa Tây Nguyên giàu và đẹp, NXB Văn hóa dân tộc [24]. Cuốn sách đã khái quát được những nét văn hóa điển hình của người Tây Nguyên. Đó là các sinh hoạt cộng đồng, các luật tục, về trường ca, sử thi Tây Nguyên, các trò chơi dân gian, các lễ hội ở Tây Nguyên…để nói lên được tính đa dạng trong sự phong phú của văn hóa Tây Nguyên trong đó có văn hóa cồng chiêng. - Ngô Văn Doanh, Trương Bi (2012), Nghi lễ - lễ hội của người Chăm và người Êđê, NXB Văn hóa dân tộc [8]. Cuốn sách đã ghi lại cụ thể các nghi lễ, lễ hội của người Chăm và người Êđê trong đời sống của mình giúp chúng ta có một cách nhìn hoàn thiện hơn những nét văn hóa truyền thống trong cộng đồng dân tộc Chăm và Êđê. - Lý Vân Linh Niê Kdăm và Lê Xuân Hoan (2012), Âm nhạc dân gian dân tộc Êđê Kpă và Jrai, NXB Văn hóa dân tộc [25]. Công trình đã nghiên cứu cụ thể về đặc điểm của người Êđê Kpă (một nhóm thuộc tộc người Êđê có số 4
lượng lớn và có nền văn hóa tiêu biểu cho tộc người Êđê nói chung); khái quát những đặc điểm trong âm nhạc dân gian của người Êđê Kpă và một số nét đặc trưng cơ bản của âm nhạc Jrai. Với việc kế thừa một số nội dung về đặc điểm nhạc cụ của người Êđê Kpă vào luận văn, luận văn muốn mang lại cho thế hệ trẻ của vùng đất Tây Nguyên sự hiểu biết một cách cụ thể, sâu sắc hơn về nền văn hóa âm nhạc dân gian của dân tộc mình, về những nhạc cụ cổ truyền từ ngàn xưa ông bà để lại, hiểu để yêu và tự hào về những vốn quý mà ta có. - Nhà xuất bản Văn hóa thông tin (2014), Già làng và trường ca sử thi trong văn hóa Tây Nguyên [34]. Công trình đã nghiên cứu về cơ chế quyền lực xã hội truyền thống, đặc biệt về chế tài quản lý xã hội trong cộng đồng các dân tộc thiểu sổ bản địa, về vai trò của già làng trong các cộng đồng và về trường ca, sử thi của các tộc người Tây Nguyên. Tác giả đã nghiên cứu chuyên sâu về vai trò của các Già làng tiêu biểu của hai dân tộc chính là Êđê và Mnông, từ đó đối chiếu với các tộc người khác đế rút ra kết luận. - Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Đắk Lắk (2015), Địa chí Đắk Lắk [46]. Bộ sách tổng hợp ghi chép một cách khá toàn diện các đặc điểm tự nhiên, dân tộc, dân cư, hành chính, chính trị, lịch sử, kinh tế, văn hóa, xã hội của tỉnh và cũng là một công trình khoa học có quy mô lớn. Ở phần thứ tư: Văn hóa, xã hội với 14 chương được trình bày toàn diện, phong phú về nền văn hóa vật chất, tinh thần của cộng đồng các dân tộc sinh sống trên địa bàn Đắk Lắk qua các thời kỳ lịch sử hình thành, phát triển và định hình như ngày nay. Song cuốn sách cũng chỉ dừng lại ở việc giới thiệu tổng quan về dân tộc Êđê và văn hóa dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh, chưa đi sâu vào công tác quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - Nhiều tác giả (2017), Di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, NXB Văn hóa dân tộc [37]. Cuốn sách đã mô tả những giá trị văn hóa của cồng chiêng, những nét đẹp trong văn hóa cồng chiêng và truyền thống gõ chiêng 5
trong các dịp lễ hội của các dân tộc vùng Tây Nguyên. - Lý Sol - Linh Nga Niê Kdăm (2017), Nghệ thuật múa dân gian của các dân tộc thiểu số Tây Nguyên, NXB Sân khấu [28]. Cuốn sách đã ghi chép một cách đầy đủ về bối cảnh hình thành của múa dân gian Tây Nguyên và hoạt động của đội ngũ nghệ sĩ các tộc người. Với mong muốn có một cái nhìn toàn diện hơn, thấu đáo hơn ở cả vai trò của nghệ thuật múa dân gian trong đời sống lẫn từng bước phát triển của nghệ thuật múa Tây Nguyên. Cồng chiêng Tây Nguyên là một nét văn hóa nhưng tác giả không đi sâu vào diễn tả nghệ thuật cồng chiêng. Các công trình nghiên cứu trên đã hệ thống một cách khoa học, sâu sắc về các vấn đề văn hóa, văn hóa các dân tộc thiểu số, các vấn đề về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số. Đây là nguồn tài liệu quý giá, giúp học viên tìm hiểu, nghiên cứu ở nhiều góc độ lý luận và thực tiễn khác nhau. Qua đó, có sự kế thừa, tổng hợp, phát triển các nội dung quản lý nhà nước về văn hóa các dân tộc thiểu số gắn với đặc thù và tình hình phát triển kinh tế - xã hội riêng trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Tuy nhiên, việc bảo tồn các giá trị văn hóa của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk chưa có nhiều công trình nghiên cứu một cách cụ thể, toàn diện, nhất là trong giai đoạn phát triển hiện nay, vì vậy học viên cập nhật những kiến thức lý luận và thực tiễn, kế thừa những kết quả trước đó để làm hướng nghiên cứu và giải quyết những yêu cầu đặt ra cho đề tài. 2.2. Các công trình liên quan đến quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá cồng chiêng - Trương Bi, Bùi Minh Vũ (2009), Bảo tồn, phát huy di sản văn hóa các tộc người Êđê, M'nông [5], là công trình giới thiệu tiềm năng di sản văn hóa người Êđê, người M’nông và một số giải pháp cơ bản về bảo tồn, phát huy di sản văn hóa của hai dân tộc. Tuy nhiên, công trình chưa đi sâu vào công tác 6
quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - Nguyễn Kim Loan (2010), Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin [26], khái quát chung những vấn đề lý luận về di sản văn hóa như khái niệm, đặc trưng, tiêu chí phân loại di sản văn hóa, đồng thời phân tích, đánh giá vai trò của di sản văn hóa trong sự phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. - Lương Thanh Sơn (2011), Góp phần Bảo tồn văn hóa người Bih Tây Nguyên [43] phác dựng bức tranh toàn cảnh di sản văn hóa người Bih và sự cần thiết phải bảo tồn, phát triển giá trị di sản văn hóa của các dân tộc sinh sống trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng, ở các tỉnh Tây Nguyên nói chung. Tuy nhiên công trình chỉ dừng lại ở việc bảo tồn di sản văn hóa của một nhóm địa phương người Êđê, chưa đi sâu vào công tác quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - Lê Hồng Lý (2011), Quản lý di sản văn hóa với phát triển du lịch, Nhà xuất bản Quốc gia [27], đã xem xét việc quản lý các di sản văn hóa như thế nào để tổ chức và phát huy những giá trị của nó vào việc phát triển du lịch, tạo ra nguồn lực kinh tế cho đất nước, đồng thời qua đó giữ gìn các di sản văn hóa của đất nước. - Nguyễn Thịnh (2012), Di sản Văn hóa Việt Nam - Bản sắc và vấn đề bảo tồn, Nhà xuất bản Xây dựng [45] phản ánh những nội dung cơ bản về: Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa; Chức năng di sản văn hóa; Phân loại di sản văn hóa; Quản lý di sản văn hóa; Tư liệu hóa di sản văn hóa... Tài liệu cung cấp cho các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý những vấn đề cơ bản nhất về di sản văn hóa và các định hướng nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa Việt Nam nói chung. - Trương Quang Bình (2014), Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin [6] đã làm rõ vấn đề về bảo vệ và 7
phát huy giá trị di sản văn hóa Việt Nam và đặc biệt đã đề cập đến vai trò quan trọng của sưu tập hiện vật trong quá trình chuẩn bị xây dựng và tổ chức hoạt động của bảo tàng ở Việt Nam. - Nguyễn Thị Thúy Hiền (2017), Quản lý nhà nước về di sản văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, Luận văn thạc sĩ Quản lý công, Học viện Hành chính Quốc Gia. Các công trình nêu trên đã có nhiều đóng góp trong việc phác thảo, xây dựng hệ thống các di sản văn hóa của người Tây Nguyên nói chung và của các đồng bào dân tộc vùng Tây Nguyên nói riêng; mô tả đặc điểm, cách thức các nghi lễ, các nét văn hóa độc đáo cũng như công tác bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của từng tộc người. Tuy nhiên, về góc độ quản lý nhà nước về việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên nói chung và trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Chưa có nhiều công trình nghiên cứu sâu cho lĩnh vực này một cách cụ thể, toàn diện, nhất là trong giai đoạn phát triển hiện nay. Vì vậy việc cập nhật những kiến thức lý luận và thực tiễn, tìm những luận cứ khoa học, kế thừa những kết quả nghiên cứu trước đó để làm hướng nghiên cứu. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích Qua việc nghiên cứu cơ sở khoa học và thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, tác giả đề tài đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện hoạt động này trong thời gian tới. - Nhiệm vụ + Hệ thống hoá cơ sở khoa học của quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 8
+ Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. + Đề xuất giải pháp góp phần hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu một số nội dung quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá cồng chiêng của dân tộc Êđê. - Không gian: Nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. - Thời gian: Nghiên cứu được thực hiện từ năm 2016, thời điểm HĐND tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 05/2016/NQ-HĐND về bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng tỉnh Đắk Lắk, giai đoạn 2016-2020. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận Đề tài được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết những nội dung nghiên cứu, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: được sử dụng với việc tìm hiểu các công trình nghiên cứu đi trước, qua đó bổ sung các luận cứ khoa học khi đi vào nghiên cứu hoạt động quản lý nhà nước trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên nói chung, việc bảo tồn và phát huy giá trị cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng. Trên cơ sở 9
đó tập trung giải quyết những vấn đề còn vướng mắc về lý luận và thực tiễn trong công tác quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk trong giai đoạn hiện nay. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: tập trung vào thống kê, báo cáo thực tế nhằm làm phong phú hơn các tài liệu nghiên cứu, đây là phương pháp giúp tác giả tiếp cận và thu lượm được những thông tin chính xác, bổ sung nguồn số liệu định lượng cho luận văn. Phương pháp chuyên gia: thu thập và tiếp thu ý kiến của các chuyên gia, các nhà nghiên cứu am hiểu về chủ đề này là hết sức cần thiết cho luận văn. Phương pháp xử lý thông tin, số liệu, tư liệu: thống kê, phân tích, tổng hợp số liệu, so sánh, xử lý thông tin một cách khoa học và có hệ thống. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài Ý nghĩa lý luận + Góp phần hệ thống hóa những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nói chung và giá trị văn hoá cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk nói riêng. + Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. Ý nghĩa thực tiễn + Luận văn đề xuất hệ thống giải pháp góp phần hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. + Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo trong công tác giảng dạy, nghiên cứu và hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk. 7. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, danh mục tham khảo, phụ lục, luận văn có kết cấu 10
3 chương. Chương 1: Cơ sở khoa học của quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk Chương 3: Phương hướng và giải pháp hoàn thiện quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của dân tộc Êđê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 11
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG 1.1. Những khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm văn hoá và bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá Văn hóa là một khái niệm rộng, cùng với quá trình phát triển, văn hóa ngày càng có nội dung phong phú và có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Tổng giám đốc UNESCO đưa ra khái niệm: Văn hóa là tổng thể sống động các hoạt động dân tộc trong quá khứ và trong hiện tại. Qua các thế kỷ, hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành nên một hệ thống giá trị, các truyền thống và các thị hiếu - những yếu tố xác định đặc tính riêng biệt của mỗi dân tộc[46]. Theo quan điểm của C.Mác và Ph.Ăngghen, văn hoá là toàn bộ những thành quả được tạo ra nhờ hoạt động lao động sáng tạo của con người. Văn hoá là "thiên nhiên thứ hai" - thiên nhiên được con người cải biến, được nhân hoá, mang ý nghĩa và nội dung con người. Văn hóa, về một phương diện nào đó, còn đóng vai trò là cơ sở, là nền tảng của sự phát triển xã hội, trở thành yếu tố cấu thành cơ sở, nền tảng tinh thần của xã hội. Mặt khác, theo V.I.Lênin, với công cuộc xây dựng xã hội mới ở một nước nông nghiệp lạc hậu, nước Nga không thể có được thành công như mong muốn khi quá độ lên chủ nghĩa xã hội nếu không phát triển văn hoá làm một cơ sở nền tảng. Ở Việt Nam, trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đã có một số học giả trong và ngoài nước nghiên cứu về văn hóa Việt Nam. Văn hóa được Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm theo nghĩa rộng bao gồm toàn bộ những giá trị vật chất, những giá trị tinh thần và phương thức sinh hoạt của con người: “Vì sự sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn hóa, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ở và các phương 12
thúc sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa” [13]. Như vậy, văn hóa có nhiều khái niệm khác nhau dưới các góc độ khác nhau. Từ những quan niệm đó, ta nhận thấy: Theo nghĩa rộng, văn hóa là toàn bộ giá trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo ra trong hoạt động thực tiễn lịch sử - xã hội, mang tính chất chân, thiện, mỹ và phục vụ cho sự sinh tồn, phát triển của con người, xã hội loài người. Theo nghĩa hẹp, văn hóa là toàn bộ các giá trị tinh thần do con người sáng tạo, tích lũy trong quá trình lịch sử xã hội. Về bảo tồn có nhiều khái niệm khác nhau. Bảo tồn được hiểu là các nỗ lực nhằm bảo vệ và giữ gìn sự tồn tại theo dạng thức vốn có của nó. Bảo tồn là bảo vệ và giữ gìn sự tồn tại của sự vật, hiện tượng theo dạng thức vốn có của nó. Bảo tồn là giữ lại, không để mất đi, không để bị thay đổi, biến hóa hay biến thái. Tương tự khái niệm bảo tồn, khái niệm phát huy cũng có nhiều cách hiểu khác nhau. Phát huy có thể hiểu là làm cho lan toả trong cộng đồng xã hội trên cơ sở những giá trị vốn có trong bản thân sự vật, hiện tượng. Từ sự phân tích trên, tác giả quan niệm: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá là quá trình gìn giữ và làm cho những giá trị văn hóa lan tỏa trong cộng đồng xã hội. 1.1.2. Khái niệm quản lý nhà nước về bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá Quản lý nhà nước là một dạng quản lý xã hội đặc biệt, xuất hiện và tồn tại cùng với sự xuất hiện và tồn tại của nhà nước. Hoạt động quản lý gắn liền với hệ thống các cơ quan thực thi quyền lực nhà nước. Hiện nay khái niệm quản lý nhà nước vẫn còn nhiều cách hiểu khác nhau. Các tác giả cuốn sách Một số vấn đề về Văn hóa - Xã hội các dân tộc thiểu số ở Tây nguyên hiện nay quan niệm“Quản lý nhà nước là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực nhà nước đối với các quá trình xã hội và 13
hành vi hoạt động của con người do hệ thống cơ quan nhà nước từ trung ương đến cơ sở tiến hành dựa trên cơ sở pháp luật để thực hiện luật pháp Nhà nước. Quản lý nhà nước là hoạt động của Nhà nước trên các lĩnh vực lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại của nhà nước’”. Theo nghĩa rộng, quản lý nhà nước được hiểu là “sự tác động của các chủ thể mang quyền lực nhà nước, chủ yếu bằng pháp luật tới các đối tượng quản lý nhằm thực hiện các chức năng đối nội, đối ngoại của nhà nước hay quản lý nhà nước là hoạt động của Nhà nước trên các lĩnh vực lập pháp, hành pháp, tư pháp nhằm thực hiện các chức năng trên”. Theo nghĩa hẹp, “Quản lý nhà nước là hoạt động chấp hành và điều hành của các cơ quan nhà nước (hoặc các tổ chức xã hội nếu được nhà nước ủy quyền) được tiến hành trên cơ sở và để thi hành luật nhằm thực hiện trong cuộc sống hàng ngày các chức năng của nhà nước trên mọi lĩnh vực hành chính - chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội””. Với nghĩa này, quản lý nhà nước đồng nhất với quản lý hành chính nhà nước. Mặt khác, khái niệm quản lý nhà nước phải được tiếp cận theo quan điểm là sự tương tác giữa chủ thể quản lý nhà nước và các đối tượng quản lý với vai trò định hướng, tạo điều kiện hỗ trợ và giám sát của nhà nước nhằm tạo ra sự phát triển của ngành, lĩnh vực. Quản lý nhà nước không phải là sự tác động một chiều mà là sự tác động qua lại hai chiều. Quản lý nhà nước về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa là hoạt động quản lý của các cơ quan nhà nước nhằm gìn giữ những giá trị văn hoá, từ đó làm cho các giá trị văn hoá lan rộng trong cộng đồng xã hội. Quản lý cũng chính là sự định hướng, tạo điều kiện tổ chức, điều hành việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa, làm cho giá trị văn hóa được phát huy theo chiều hướng tích cực và thực sự trở thành mục tiêu và động lực của sự phát triển. Các giá trị văn hóa là tài sản vô giá, là nguồn lực to lớn và quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh 14