Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: Nhumbien999 Nhumbien999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm đánh giá thực trạng thực hiện quy trình thu hồi quyền sử dụng đất trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đánh giá những tác động của quá trình thu hồi đất đai và đặc biệt là quy trình thu hồi quyền sử dụng đất đến đời sống kinh tế xã hội và quyền lợi của hộ gia đình bị ảnh hưởng. Đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia trong quá trình thu hồi đất đai.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý công: Tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ -------------/-------------- -------/------ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ------------------------------------------- TRẦN QUANG TRUNG TỔ CHỨC THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG HÀ NỘI – NĂM 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ -------------/-------------- -------/------ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ------------------------------------------- TRẦN QUANG TRUNG TỔ CHỨC THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 60.34.04.03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC GS.TS ĐINH VĂN MẬU HÀ NỘI – NĂM 2016
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện, các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn đều được dẫn nguồn rõ ràng, minh bạch, có tính kế thừa, phát triển từ các tài liệu, tạp chí, các công trình nghiên cứu đã được công bố. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan danh dự của tôi TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trần Quang Trung
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình đào tạo thạc sĩ Quản lý công tại Học viện Hành chính Quốc gia, bên cạnh sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, hướng dẫn, giảng dậy và nhiều ý kiến góp ý của thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới ban lãnh đạo Học viện Hành chính Quốc gia, các thầy cô giáo khoa sau đại học và tới cô giáo chủ nhiệm lớp cao học K19B2. Tôi vô cùng biết ơn sự quan tâm, tạo điều kiện về mọi mặt của lãnh đạo Đội Thanh tra xây dựng quận Thanh Xuân, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo thuận lợi cho tôi để hoàn thành khóa học. Đặc biệt tôi vô cùng trân trọng biết ơn GS.TS Đinh Văn Mậu đã hướng dẫn tận tình giúp tôi hoàn thành luận văn này. Trong quá trình hoàn thành luận văn tuy có nhiều cố găng nhưng vẫn còn những thiếu sót, khiếm khuyết, kính mong các thầy giáo, cô giáo và các bạn thông cảm, góp ý cho tác giả để luận văn được hoàn thiện hơn nữa. Xin trân trọng cảm ơn TÁC GIẢ LUẬN VĂN Trần Quang Trung
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA TỔ CHỨC THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT ..................................................................................... 8 1.1. Một số khái niệm cơ bản ...................................................................... 8 1.1.1. Khái niệm thu hồi đất........................................................................ 8 1.1.2. Cơ chế thu hồi đất ........................................................................... 10 1.2. Thẩm quyền, trình tự thủ tục và các trƣờng hợp thu hồi đất ........ 14 1.2.1. Thẩm quyền thu hồi đất .................................................................. 14 1.2.2. Các trường hợp thu hồi đất ............................................................. 15 1.2.3. Trình tự, thủ tục thu hồi đất ............................................................ 17 1.3. Kinh nghiệm tổ chức thực hiện thu hồi đất tại một số địa phƣơng và bài học cho thành phố Hà Nội.............................................................. 22 1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phương .............................................. 22 1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho thành phố Hà Nội .................................. 24 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ................................................... 26 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội của thành phố Hà Nội .............. 26 2.1.1. Điều kiện tự nhiên........................................................................... 26 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội................................................................ 27 2.2. Tình hình sử dụng, thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội .... 29 2.2.1. Tình hình sử dụng đất trên địa bàn thành phố Hà Nội ................... 29
2.2.2. Tình hình thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội ..................... 33 2.3. Thực trạng tổ chức thực thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội ...................................................................................................................... 37 2.3.1. Cơ sở pháp lý cho việc quy định về trình tự, thủ tục tổ chức thực hiện thu hồi đất.......................................................................................... 37 2.3.2. Quy trình thu hồi quyền sử dụng đất .............................................. 50 2.4. Đánh giá việc thực hiện quy trình thu hồi quyền sử dụng đất trên địa bàn thành phố Hà Nội ......................................................................... 69 2.4.1. Đánh giá chung ............................................................................... 69 2.4.2. Những ưu điểm đã đạt được ........................................................... 72 2.4.3. Nhưng hạn chế còn tồn tại .............................................................. 73 2.4.4. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................... 77 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP TỔ CHỨC THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ............................................................... 79 3.1. Định hƣớng khoa học và thực tiễn về thu hồi đất ............................ 79 3.1.1. Nhận thức đầy đủ, toàn diện vai trò của đất đai ............................. 79 3.1.2. Nhận thức đầy đủ về quyền và lợi ích của người sử dụng đất đối với đất đai ........................................................................................................ 80 3.1.3. Nhận thức đầy đủ về quyền và lợi ích của quốc gia trong quá trình chuyển dịch đất đai ................................................................................... 81 3.1.4. Định hướng thực tiễn về thu hồi đất ............................................... 82 3.2. Định hƣớng pháp lý về thu hồi đất .................................................... 84 3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội ............................................. 85 3.3.1. Giải pháp nâng cao năng lực của bộ máy quản lý đất đai .............. 85 3.3.2. Giải pháp nâng cao nhận thức cộng đồng về pháp luật đất đai ...... 85
3.3.3. Giải pháp pháp tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện các cơ chế chuyển dịch đất đai ............................................................................. 86 3.3.4. Giải pháp tạo cơ chế để cộng đồng dân cư và người bị thu hồi đất tham gia trực tiếp vào quá trình thu hồi đất .............................................. 87 3.3.5. Giải pháp xây dựng cơ chế chính sách bồi thường sát thực tế. ...... 88 3.3.6. Giải pháp tiến hành tái định cư đúng đối tượng, thành phần ......... 90 3.3.7. Giải pháp cải cách thủ tục hành chính trong công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư .................................................................. 91 KẾT LUẬN .................................................................................................... 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 95
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNH Công nghiệp hóa HĐH Hiện đại hóa DN Doanh nghiệp GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB Giải phóng mặt bằng KTTT Kinh tế thị trường QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất UBND Ủy ban nhân dân CNXH Chủ nghĩa xã hội BTHTTĐC Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư
DANH MỤC CÁC BẢNG, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ Bảng: Bảng 2.1: Tình hình sử dụng đất của Hà Nội từ 2010- 2015 .......................... 31 Đồ thị: Đồ thị 2.1: Biến động sử dụng đất TP.Hà Nội giai đoạn 2010 - 2015............ 32 Đồ thị 2.2: Mức độ quan trọng của các nguồn thu nhập trong các hộ gia đình....61 Đồ thị 2.3: Hình thức sử dụng tiền bồi thương của các hộ có đất bị thu hồi . 62 Đồ thị 2.4: Kiến nghị của hộ dân về hỗ trợ ổn định đời sống, sản xuất ......... 65 Hình: Hình 1.1: Quy trình thu hồi đất ....................................................................... 21
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là tài sản quốc gia có giá trị lớn, có vị trí đặc biệt quan trọng đối với đời sống của từng hộ gia đình, cá nhân, là tư liệu sản xuất đặc biệt, là điều kiện tối thiểu đảm bảo cho quá trình tái sản xuất giúp xã hội không ngừng phát triển. Trong quá trình đổi mới nền kinh tế - xã hội ở nước ta, cơ chế kinh tế thị trường đã từng bước được hình thành, các thành phần kinh tế phát triển mạnh mẽ và một xu hướng tất yếu về nguồn lực đầu vào cho sản xuất và sản phẩm đầu ra đều phải trở thành hàng hoá, trong đó đất đai cũng không phải là ngoại lệ. Nước ta đang trong thời kỳ thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, nhiều dự án như các khu công nghiệp, nhà máy, các khu đô thị mới, khu dân cư đang được triển khai xây dựng một cách mạnh mẽ. Để thực hiện được các nhiệm vụ trên và mang tính khả thi thì mặt bằng đất đai là một trong những nhân tố quan trọng, nó quyết định đến hiệu quả trong công tác đầu tư của các nhà đầu tư trong và ngoài nước và ảnh hưởng đến cả tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá của đất nước. Với sự phát triển chung của nền kinh tế xã hội cũng như của đất nước, phải xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kĩ thuật, hệ thống giao thông đường bộ, hệ thống thuỷ lợi, hệ thống lưới điện quốc gia là điều kiện rất cơ bản để phát triển nông nghiệp, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch. .Để xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng, phát triển các nghành kinh tế, công nghiệp, giao thông, xây dựng, thương mại dịch vụ, giáo dục, y tế, xã hội, đào tạo.v.v. Nhà nước phải thu hồi đất của người sử dụng đất và phải bồi thường cho người bị thu hồi. Thu hồi đất (THĐ) là điều kiện tiên quyết, là yếu tố quyết định thành công cho việc thực hiện đầu tư, xây dựng cho một dự án đầu tư. Muốn phát 1
triển thì phải tiến hành đầu tư, xây dựng các công trình theo hướng đồng bộ và hiện đại; nhưng với trình tự quản lý nhà nước (QLNN) cũng như việc tổ chức thực hiện về thu hồi đất ở Việt Nam nói chung và tại thành phố Hà Nội nói riêng vẫn chưa tốt. Quá trình thu hồi đất đã bộc lộ nhiều vấn đề vướng mắc trong việc giải phóng mặt bằng, bồi thường thiệt hại, hỗ trợ khi thu hồi đất ..., gây nhiều bức xúc trong dư luận, dẫn đến tình trạng ngườ bị thu hồi đất khiếu kiện, chống đối, không hợp tác với các cơ quan chức năng, không nhận tiền bồi thường, thậm chí có lúc, có nơi còn xảy ra vụ khiếu kiện đông người, phức tạp, kéo dài, trở thành điểm nóng về dư luận, gây ra những nhận thức và quan điểm sai lệch một bộ phận không nhỏ trong nhân dân Để quá trình thu hồi đất diễn ra trong một trật tự ổn định, vừa đảm bảo lợi ích và an toàn cho người sử dụng đất, vừa đảm bảo lợi ích cho toàn xã hội, vừa đảm bảo tốt cho công tác quản lý Nhà nước về đất đai thì cần phải có quy định về việc tổ chức thực hiện: trình tự, thủ tục hành chính trong lĩnh vực này. Bên cạnh đó, cải cách thủ tục hành chính đang là một vấn đề thời sự được Đảng, Nhà nước và toàn dân quan tâm. Bởi lẽ, cải cách thủ tục hành chính không chỉ là yêu cầu mà còn là điều kiện để chúng ta phát triển bền vững trong tương lai. Chúng ta không thể phủ nhận vai trò tích cực của các văn bản pháp luật đối với quá trình thu hồi đất. Hệ thống pháp luật đất đai nước ta ngày một hoàn thiện, Việt Nam có thể tin tưởng vào sự điều chỉnh của cơ chế pháp luật đồng bộ, các chế định pháp luật đất đai ngày càng phát triển, hợp lòng dân. Với những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài: “Tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội” nhằm góp phần nghiên cứu đề xuất giải pháp tích cực cho công tác thu hồi đất, hướng tới giải quyết tốt hơn những bức xúc hiện nay, đáp ứng được yêu cầu cải cách hành chính của Nhà nước. 2
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong thời gian gần đây, với tốc độ đô thị hoá tăng nhanh, nhu cầu phát triển kinh tế lớn đã dẫn đến hàng loạt các dự án cần đến mặt bằng đất để xây dựng cơ sở hạ tầng. Do đó, tình hình thu hồi đất nông nghiệp dẫn đến việc người nông dân mất đất sản xuất kéo theo nhiều hậu quả tiêu cực đã tạo nên sự bức xúc trong xã hội. Nhiều vụ cưỡng chế thu hồi đất xảy ra, nhiều vụ khiếu kiện cũng do nguyên nhân thu hồi đất gây ra. Do đó, hiện nay vấn đề thu hồi đất và pháp luật về thu hồi đất nông nghiệp đang được các nhà khoa học, nhà quản lý quan tâm. Trên các tạp chí và các báo viết, báo điện tử đã có nhiều nhà nghiên cứu đề cập vấn đề này như một số bài viết: “Một số ý kiến hoàn thiện pháp luật về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất” của ThS. Lê Ngọc Thạnh -Tạp chí Tài nguyên và Môi trường kỳ 1- tháng 6/2009, trang 40- 42 [22] “Một số giải pháp tái định cư cho các hộ dân bị thu hồi đất nông nghiệp” của Phan Văn Thọ- Tổng cục Quản lý đất đai, Bộ Tài nguyên và Môi trường - Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, kỳ 2- tháng 5/2009 [24] “Giải bài toán lợi ích kinh tế giữa ba chủ thể: Nhà nước, người có đất bị thu hồi và chủ đầu tư khi thu hồi đất” của Th.S Đặng Đức Long- Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, kỳ 1- tháng 5/2009, trang 7-8 [12] “Tái định cư cho các hộ nông dân bị thu hồi đất ở Sơn La” của Lò Hùng Thuận - Tạp chí Tài nguyên và Môi trường, Kỳ 2- tháng 5/2009, trang 35-37 [26] “Bức xúc thu hồi đất không chỉ do giá đền bù” của Lan Hương, Báo điện tử Dân trí ngày 03/10/2008 [10] “Về việc thu hồi đất nông nghiệp tại phường Đại Kim, quận Hoàng Mai” của Quốc Hoàn, Báo An ninh Thủ đô số 2556 ngày 22/6/2009, trang 8 3
Quản lý nhà nước (QLNN) về đất đai cũng là một trong những đề tài được nhiều nhà nghiên cứu như: Đề tài nghiên cứu cấp Bộ: “Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực QLNN về thị trường đất đai” do tác giả Hoàng Cường làm chủ nhiệm (2004). Đề tài đã đưa ra thực trạng công tác quản lý nhà nước về đất đai vẫn còn những hạn chế chủ yếu sau: Thứ nhất, những hạn chế nổi cộm nhất là trong các lĩnh vực quy hoạch sử dụng đất, định giá đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ và tái định cư, các thủ tục hành chính về đất đai. Thứ hai, lợi ích của Nhà nước và người dân có đất bị thu hồi chưa được bảo đảm tương xứng. Thứ ba, nguồn lực về đất đai chưa được phát huy đầy đủ để trở thành nội lực quan trọng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; việc sử dụng đất nhiều nơi còn lãng phí, hiệu quả thấp. Thứ tư, tham nhũng, tiêu cực trong lĩnh vực quản lý đất đai còn lớn. Và đề tài đã đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu lực QLNN về vấn đề này [9] Ngoài ra, còn có một số luận án và luận văn cũng đã đề cập và nghiên cứu tới vấn đề này, cụ thể như sau: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: “Thực trạng thực hiện quy trình thu hồi quyền sử dụng đất tại xã Thủy Vân, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế” của Lương Văn Quang (2010), Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Luận văn đã khái quát những vấn đề lý luận và thực tiễn về quy trình thu hồi quyền sử dụng đất phục vụ cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thực trạng thực hiện quy trình thu hồi và đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia trong quá trình thu hồi đất đai [19] Luận văn Thạc sĩ Quản lý hành chính công: “Hoàn thiện Quản lý nhà nước về thị trường bất động sản” của Bùi Văn Bắc (2011), Học viện Hành chính [2] Luận văn Thạc sĩ quản lý đất đai: “Đánh giá thực trạng công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại một số dự án trên địa bàn huyện 4
Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa” của Ngô Thị Ngọc Anh (2015), Trường Đại học Tài Nguyên và Môi trường, Hà Nội. Luận văn đã tìm hiểu, phân tích, đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, rút ra những ưu nhược điểm. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao công tác quản lý hành chính Nhà nước về đất đai ngày càng hiệu quả [1] Luận án Tiến sĩ Kinh tế: “Chính sách an sinh xã hội với người nông dân sau khi thu hồi đất để phát triển khu công nghiệp (Nghiên cứu tại Tỉnh Bắc Ninh)” của Nguyễn Văn Nhường (2010), Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Luận án đã khảo sát, điều tra, đánh giá thực trạng đời sống người nông dân bị thu hồi đất nông nghiệp để xây dựng các khu công nghiệp (nghiên cứu tại Bắc Ninh). Đề xuất các chính sách về an sinh xã hội với người nông dân bị thu hồi đất để xây dựng các khu công nghiệp [18] Luận án Tiến sĩ Luật: “Áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của Ủy ban nhân dân ở thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” của tác giả Lê Văn Thành (2012). Luận án nghiên cứu cơ sở lý luận trong việc áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của UBND. Đánh giá thực trạng và trên cơ sở đưa ra những quan điểm và giải pháp nhằm đảm bảo áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của UBND thành phố Hồ Chí Minh [23] Tuy nhiên, chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách toàn diện và cụ thể về “Tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội”. Vì vậy, từ việc nghiên cứu thực trạng của việc tổ chức thực hiện thu hồi đất tại Hà Nội, tác giả đã nghiên cứu một cách nghiêm túc để từ đó phân tích và đưa ra những nhận định, đánh giá của mình về thực trạng thu hồi đất cũng như việc áp dụng các quy định, trình tự, thủ tục, về vấn đề thu hồi đất trong thực tiễn, từ đó đưa ra những kiến nghị và giải pháp nhằm góp phần khắc phục những khó khăn, bất cập trong việc tổ chức thực hiện thu hồi đất. 5
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn - Khái quát những vấn đề lý luận và thực tiễn về việc tổ chức thực hiện thu hồi quyền sử dụng đất trên địa bàn thành phố Hà Nội - Đánh giá thực trạng thực hiện quy trình thu hồi quyền sử dụng đất trên địa bàn thành phố Hà Nội - Đánh giá những tác động của quá trình thu hồi đất đai và đặc biệt là quy trình thu hồi quyền sử dụng đất đến đời sống kinh tế xã hội và quyền lợi của hộ gia đình bị ảnh hưởng. - Đề xuất một số giải pháp nhằm đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia trong quá trình thu hồi đất đai. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Luận văn tập trung nghiên cứu vào các quy trình, trình tự, thủ tục thu hồi đất và việc tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội - Trình tự, thủ tục thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: 12 quận, huyện trên địa bàn thành phố Hà Nội - Thời gian: phân tích tập trung vào khoảng thời gian từ năm 2010 đến năm 2015 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam và các kiến thức lý luận về tổ chức thực hiện thu hồi đất 5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp tổng quan tài liệu nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo 6
- Ngoài ra còn một số phương pháp khác như: phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp, phương pháp lịch sử, phương pháp chứng minh, phương pháp diễn giải, phương pháp thống kê...để làm sáng tỏ những vấn đề của đề tài. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Về mặt lý luận Luận văn góp phần hệ thống hóa lý luận cơ bản về thu hồi đất, cụ thể là việc tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội 6.2. Về mặt thực tiễn - Nghiên cứu lý luận về “thu hồi đất” và “trình tự, thủ tục thu hồi đất”, các khó khăn và thuận lợi khi thực hiện các trình tự, thủ tục thu hồi đất để đề ra giải pháp khắc phục vừa đảm bảo lợi ích và an toàn cho người sử dụng đất, vừa đảm bảo lợi ích cho toàn xã hội, đảm bảo cho công tác quản lý nhà nước về đất đai. - Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến đời sống của người dân bị thu hồi đất của các hộ gia đình, từ đó rút ra nguyên nhân của những khó khăn, vướng mắc trong công tác thu hồi đất và đề ra các giải pháp để khắc phục. - Thông qua các nghiên cứu kiến nghị cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực thu hồi đất giúp cho công tác này đạt hiệu quả hơn nữa trong thời gian tới. 7. Kết cấu của luận văn Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý của tổ chức thực hiện thu hồi đất Chương 2: Thực trạng tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội Chương 3: Giải pháp tổ chức thực hiện thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội 7
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA TỔ CHỨC THỰC HIỆN THU HỒI ĐẤT 1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm thu hồi đất Ở Việt Nam, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước là đại diện chủ sở hữu. Với tư cách là đại diện chủ sở hữu đối với đất đai, Nhà nước nắm giữ quyền quyết định việc pháp lý của đất đai. Đây là quyền năng tuyệt đối của chủ sở hữu, nó bao trùm lên toàn bộ vốn đất trong phạm vi lãnh thổ quốc gia, ngoài Nhà nước không ai được phép định đoạt. Thu hồi đất là một trong những hành vi pháp lý thể hiện quyền định đoạt đó. Thu hồi đất không chỉ được hiểu một cách thuần túy là Nhà nước tước đi quyền sử dụng đất của các chủ sử dụng đất mà qua đó để thiết lập một quan hệ sử dụng đất mới phù hợp với lợi ích của Nhà nước và xã hội. Thực tế, thu hồi đất là giai đoạn kết thúc việc sử dụng đất của chủ thể này nhưng là bước kế tiếp của việc sử dụng đất của một chủ thể mới. Do vậy, các quy định về thu hồi đất cần kết nối được ba lợi ích của ba chủ thể quan trọng là: Nhà nước – chủ đầu tư – người bị thu hồi đất “Thu hồi đất là văn bản hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm chấm dứt một quan hệ pháp luật đất đai để phục vụ lợi ích của Nhà nước, của xã hội hoặc xử lý hành chính hành vi vi phạm pháp luật đất đai của người sử dụng đất”[11] Theo quy định tại Khoản 11 Điều 3 Luật đất đai 2013: “Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai” [15] 8
Từ các định nghĩa trên, thu hồi đất được hiểu dưới các góc độ cơ bản sau: - Khái niệm tổ chức thu hồi đất: Là biện pháp thực thi quyền lực của Nhà nước trong quản lý đất đai để thu hồi lại quyền sử dụng đất đã được giao cho cá nhân, tổ chức nhằm phục vụ lợi ích của Nhà nước và xã hội. - Thu hồi đất là một biện pháp pháp lý làm chấm dứt mối quan hệ pháp luật đất đai được thể hiện dưới hình thức là một quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về giao đất, cho thuê đất. Đây là một quyết định thể hiện quyền lực của nhà nước nhằm thực thi một trong những nội dung của nhà nước về quản lý đất đai. Vì vậy, thẩm quyền thu hồi đất phải tuân thủ Điều 44 Luật đất đai 2003 (nay là điều 66, Luật đất đai 2013). Một quyết định thu hồi đất không đúng thẩm quyền hoặc trái thẩm quyền không làm chấm dứt quan hệ về đất đai, ví dụ như quyết định thu hồi đất của chủ tịch UBND cấp huyện đối với đất giao cho tổ chức sử dụng đất. Cho nên mọi quyết định thu hồi đất phải tuân thủ quy định về thẩm quyền thu hồi đất - Việc thu hồi đất phải xuất phát từ nhu cầu của Nhà nước và xã hội hoặc là biện pháp, chế tài nhằm xử lý các vi phạm pháp luật đất đai của người sử dụng đất. Điều này có nghĩa Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế theo các trường hợp quy định tại Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014. Mặt khác, trong nhiều lý do thu hồi đất thì các vi phạm pháp luật về đất đai của người sử dụng đất chiếm một tỷ lệ đáng kể. Đây là các trường hợp không tuân thủ các quy định của Nhà nước về quản lý và sử dụng đất, vi phạm với quy mô và mức độ nghiêm trọng dẫn tới hậu quả là nhà nước phải tước đi quyền sử dụng đất của họ. Thu hồi đất là một biện pháp cần thiết để chấm dứt sự vi phạm của người sử dụng đất và lập lại kỷ cương trong quá trình quản lý của nhà nước về đất đai 9
1.1.2. Cơ chế thu hồi đất 1.1.2.1. Nhà nước thu hồi đất Nhà nước thu hồi đất là việc nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai. Các trường hợp nhà nước thu hồi đất gồm có [8] - Thu hồi đất do nhu cầu của Nhà nước: trong trường hợp này, thu hồi đất được xem như là một biện pháp quản lý nhà nước về đất đai. Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nhà nước với tư cách là chủ đầu tư lớn nhất có nhiệm vụ xây dựng các cơ sở kinh tế, hạ tầng xã hội, sử dụng đất vào mục đích công cộng, lợi ích của cộng đồng, bảo vệ chủ quyền quốc gia cùng với các chủ đầu tư khác có nhu cầu sử dụng đất rất lớn. Trong khi đó, diện tích đất mà nhà nước có nhu cầu sử dụng lại do các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân đang có quyền sử dụng do được giao đất, cho thuê đất, do nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất hoặc công nhận quyền sử dụng đất. Do vậy, vì lợi ích của xã hội, những người đang sử dụng đất phải chấp hành quyết định thu hồi đất của nhà nước và được nhà nước bồi thường, hỗ trợ theo quy định của pháp luật. Các trường hợp đó là: Nhà nước sử dụng đất vào mục đích quốc phòng, an ninh; Nhà nước sử dụng đất vào mục đích công cộng, lợi ích quốc gia; Nhà nước sử dụng đất vào mục tiêu phát triển kinh tế để xây dựng các khu công nghiệp, khu kinh tế, khu công nghệ cao - Thu hồi đất do vi phạm pháp luật về đất đai: Trong quá trình sử dụng đất, người sử dụng do vô ý hoặc cố ý vi phạm pháp luật đất đai. Các vi phạm này là nghiêm trọng và dẫn tới hậu quả pháp lý là Nhà nước thu hồi đất, đây là một biện pháp chế tài nhằm tước đi quyền sử dụng đất của người vi phạm. Các trường hợp này gồm: 10
 Sử dụng đất không đúng mục đích, sử dụng đất không có hiệu quả  Người sử dụng đất cố ý hủy hoại đất  Đất được giao không đúng đối tượng hoặc không đúng thẩm quyền  Đất bị lấn, chiếm  Người sử dụng đất cố ý không thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước  Đất trồng cây hàng năm không được sử dụng trong thời hạn 12 tháng liền; đất trồng cây lâu năm không được sử dụng trong thời hạn 18 tháng liền; đất trồng rừng không được sử dụng trong thời hạn 24 tháng liền  Đất được nhà nước giao, cho thuê để thực hiện dự án đầu tư mà không được sử dụng trong thời hạn 12 tháng liền hoặc tiến độ sử dụng đất chậm hơn 24 tháng so với tiến độ ghi trong dự án đầu tư Các trường hợp nêu trên khi nhà nước thu hồi đất sẽ không được bồi thường mà còn bị xử lý theo quy định của pháp luật - Thu hồi đất vì lý do đương nhiên: trường hợp này, nhà nước thu hồi đất không xuất phát từ nhu cầu của nhà nước cũng không do việc người sử dụng đất mắc lỗi trong quá trình sử dụng mà đơn thuần là vì lý do đương nhiên dẫn tới việc nhà nước thu hồi đất. Các trường hợp đó là:  Tổ chức được nhà nước giao đất không thu tiền sử dụng đất, được nhà nước giao đất có thu tiền sử dụng đất mà tiền sử dụng đất có nguồn gốc từ ngân sách nhà nước hoặc cho thuê đất thu tiền thu đất hàng năm bị giải thể, phá sản, chuyển đi nơi khác, giảm hoặc còn nhu cầu sử dụng đất  Cá nhân sử dụng đất chết mà không có người thừa kế  Người sử dụng đất tự nguyện trả lại đất  Đất được nhà nước giao, cho thuê có thời hạn mà không được gia hạn khi hết thời hạn Ngoài ra, theo phân loại đất của Luật đất đai 2013 thu hồi đất được phân ra thành: thu hồi đất nông nghiệp và thu hồi đất phi nông nghiệp. Theo 11