Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Thực trạng quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh trung học cơ sở huyện Long Điền, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:149

Thêm vào BST

Báo xấu

120
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về tự học và thực trạng chất lượng tự học của HS THCS luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Thực trạng quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh trung học cơ sở huyện Long Điền, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đề xuất một số giải pháp quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh trung học cơ sở của huyện.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý giáo dục: Thực trạng quản lý của hiệu trưởng nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh trung học cơ sở huyện Long Điền, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH _____________ ÑAËNG NGOÏC THAÙI THỰC TRẠNG QUAÛN LYÙ CUÛA HIEÄU TRÖÔÛNG NHAÈM NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC TÖÏ HOÏC CHO HOÏC SINH TRUNG HOÏC CÔ SÔÛ Ở HUYEÄN LONG ÑIEÀN, TÆNH BAØ RÒA – VUÕNG TAØU. LUAÄN VAÊN THAÏC SĨ QUAÛN LYÙ GIAÙO DUÏC MAÕ SOÁ: 60.14.05. NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. ÑOÃ HAÏNH NGA Thaønh phoá Hoà Chí Minh – Naêm 2008.
LÔØI CAÛM ÔN Vôùi tình caûm chaân thaønh, toâi baøy toû loøng bieát ôn ñoái vôùi: - Ban Giaùm hieäu, Phoøng Khoa hoïc coâng ngheä - Sau Ñaïi hoïc tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm thaønh phoá Hoà Chí Minh, Khoa Taâm lyù - Giaùo duïc tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm thaønh phoá Hoà Chí Minh. - Caùc thaày giaùo, coâ giaùo ñaõ tröïc tieáp giaûng daïy vaø giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình hoïc taäp vaø vieát luaän vaên. - Ñaëc bieät, toâi xin baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc tôùi tieán só Ñoã Haïnh Nga, ngöôøi ñaõ heát söùc taän tình, chu ñaùo tröïc tieáp höôùng daãn khoa hoïc vaø giuùp ñôõ toâi hoaøn thaønh luaän vaên naøy. Ñoàng thôøi toâi xin chaân thaønh caûm ôn: - Laõnh ñaïo vaø chuyeân vieân phoøng GD&ÑT huyeän Long Ñieàn. -Caùc thaày coâ Hieäu tröôûng, Phoù Hieäu tröôûng caùc tröôøng Trung hoïc cô sôû taïi huyeän Long Ñieàn. -Gia ñình, beø baïn vaø caùc ñoàng nghieäp ñaõ ñoäng vieân, khích leä toâi hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên naøy. Maëc duø ñaõ heát söùc coá gaéng, nhöng chaéc chaén luaän vaên khoâng theå traùnh khoûi nhöõng khieám khuyeát. Toâi kính mong söï chæ daãn, goùp yù cuûa caùc thaày giaùo, coâ giaùo, baïn beø vaø ñoàng nghieäp. Thaønh phoá Hoà Chí Minh, thaùng 12 naêm 2008 Ñaëng Ngoïc Thaùi
DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT Vieát ñaày ñuû Vieát taét Caùn boä quaûn lyù CBQL Cao ñaúng sö phaïm CÑSP Coâng ngheä thoâng tin CNTT Coâng nghieäp hoùa - Hieän ñaïi hoùa CNH - HÑH Ñieåm trung bình ÑTB Giaùo vieân GV Giaùo vieân chuû nhieäm GVCN Hoaït ñoäng giaùo duïc ngoaøi giôø leân lôùp HÑGDNGLL Hoïc sinh HS Phöông phaùp daïy hoïc PPDH Quaûn lyù giaùo duïc QLGD Quaûn lyù nhaø tröôøng QLNT Saùch giaùo khoa SGK Nghò quyeát Trung öông NQTW Taàn soá TS Trung hoïc cô sôû THCS
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta ñaõ xaùc ñònh muïc tieâu xaây döïng moät nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp, giaøu maïnh, daân chuû vaø tieán leân chuû nghóa xaõ hoäi. Muoán hoaøn thaønh nhieäm vuï ñoù, giaùo duïc phaûi ñoùng vai troø chuû ñaïo trong vieäc ñaøo taïo nguoàn nhaân löïc chaát löôïng cao – nhöõng con ngöôøi coù ñuû kieán thöùc, söùc khoûe, tay ngheà, kyõ naêng soáng, naêng löïc töï thích nghi, töï saùng taïo ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà maø cuoäc soáng ñaët ra. NQTW 4 khoùa VII (thaùng 2 naêm 1993) ñaõ xaùc ñònh phaûi “khuyeán khích töï hoïc”. NQTW 2 khoùa VIII (thaùng 7 naêm 1996) tieáp tuïc khaúng ñònh: “Töøng böôùc aùp duïng caùc phöông phaùp tieân tieán vaø phöông tieän hieän ñaïi vaøo quaù trình daïy hoïc, baûo ñaûm ñieàu kieän vaø thôøi gian töï hoïc…” Ñònh höôùng treân ñaõ ñöôïc theå cheá hoùa trong Luaät Giaùo duïc 2005, ñieàu 28.2: “ Phöông phaùp giaùo duïc phoå thoâng phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh; phuø hôïp vôùi töøng ñaëc ñieåm cuûa töøng lôùp hoïc, moân hoïc; boài döôõng phöông phaùp töï hoïc, khaû naêng laøm vieäc theo nhoùm….” Trong phöông phaùp hoïc thì coát loõi laø phöông phaùp töï hoïc. Ñaây laø hoaït ñoäng taát yeáu gaén lieàn vôùi quaù trình hoïc taäp, laø caàu noái giöõa hoïc taäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Moät yeáu toá quan troïng trong daïy hoïc laø neáu reøn luyeän cho ngöôøi hoïc coù ñöôïc phöông phaùp, kyõ naêng, thoùi quen töï hoïc, bieát vaän duïng moät caùch linh hoaït nhöõng ñieàu ñaõ bieát vaøo trong caùc tình huoáng môùi; bieát töï löïc phaùt hieän, ñaët ra vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà gaëp phaûi trong thöïc tieãn thì seõ taïo cho hoï loøng ham hoïc, khôi daäy tieàm naêng voán coù trong moãi con ngöôøi ñeå hoï thích öùng vôùi cuoäc soáng, coâng taùc, lao ñoäng vaø hoïc taäp. Töø naêm hoïc 2002 – 2003, Boä Giaùo duïc – Ñaøo taïo ñaõ thay ñoåi ñoàng boä giaùo duïc baäc trung hoïc cô sôû (THCS) baèng vieäc thay ñoåi saùch giaùo khoa, noäi dung chöông trình, phöông phaùp vaø phöông tieän daïy hoïc, phöông thöùc kieåm tra vaø ñaùnh giaù theo höôùng tích cöïc hoùa hoaït
ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Noäi dung chöông trình THCS môùi ñöôïc thieát keá theo höôùng giaûm tính lyù thuyeát kinh vieän, taêng tính thöïc tieãn, thöïc haønh; baûo ñaûm vöøa söùc, khaû thi; giaûm soá tieát hoïc treân lôùp, taêng thôøi gian töï hoïc vaø hoaït ñoäng ngoaïi khoùa. Nhìn chung, chöông trình môùi coù nhieàu tieán boä so vôùi chöông trình cuõ trong vieäc phaùt huy khaû naêng hoïc taäp tích cöïc, chuû ñoäng cuûa hoïc sinh (HS). Nhieàu HS chaêm chæ, ñöôïc thaày coâ giaùo höôùng daãn ñaõ phaùt trieån toát naêng löïc töï hoïc, khaû naêng töï chieám lónh kieán thöùc vaø vaän duïng kieán thöùc khaù nhuaàn nhuyeãn. Tuy nhieân, vaãn coøn nhieàu em tuy raát coá gaéng nhöng keát quaû hoïc taäp laïi chöa töông xöùng vôùi coâng söùc boû ra. Ngoaøi ra, vaãn coøn khoâng ít HS yeáu keùm caû veà nhaän thöùc, thaùi ñoä cuõng nhö phöông phaùp, kyõ naêng hoïc taäp. Roõ raøng caùc em chöa bieát caùch töï hoïc. Ñoái vôùi giaùo vieân (GV), chöông trình môùi mang ñeán caû thích thuù laãn thaùch thöùc. Söï hoã trôï cuûa coâng ngheä thoâng tin (CNTT) taêng theâm hieäu quaû cho giôø daïy. Tuy nhieân, GV coøn gaëp khoù khaên trong vieäc daønh thôøi gian höôùng daãn HS töï hoïc vì löôïng kieán thöùc khaù nhieàu. Nhieàu GV coøn chuyeån bieán chaäm trong vieäc thay ñoåi phöông phaùp giaûng daïy phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa chöông trình cuõng nhö thieáu ñaàu tö trong vieäc vaän duïng phöông phaùp vaø phöông tieän môùi neân keát quaû daïy vaø hoïc chöa cao. Do phöông phaùp giaûng daïy cuûa GV coù aûnh höôûng lôùn ñeán phöông phaùp töï hoïc cuûa HS neân caàn thieát phaûi phaân tích ñöôïc caùc aûnh höôûng chuû quan vaø khaùch quan veà nhaän thöùc, tay ngheà cuûa GV nhaèm xaây döïng caùc chuû tröông, giaûi phaùp thích hôïp cho vieäc ñaåy maïnh phöông phaùp daïy hoïc theo höôùng phaùt huy tính tích cöïc chuû ñoäng, töï hoïc cuûa HS. Trong coâng taùc quaûn lyù nhaø tröôøng, caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa Hieäu tröôûng (HT) nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS vaãn coøn mang tính töï phaùt, ñoái phoù vaø thieáu ñoàng boä bôûi chöa xuaát phaùt töø lyù luaän khoa hoïc phuø hôïp. Troïng taâm coâng taùc quaûn lyù nhaø tröôøng cuûa HT – quaûn lyù quaù trình daïy vaø hoïc, trong ñoù coù phaùt trieån naêng löïc töï hoïc cuûa HS – chöa ñöôïc ñaàu tö ñuùng möùc neân chöa ñaùp öùng toát yeâu caàu vaø nhieäm vuï giaùo duïc. Vì nhöõng nguyeân nhaân treân, ngöôøi nghieân cöùu xin choïn ñeà taøi “Thöïc traïng veà coâng taùc quaûn lyù cuûa Hieäu tröôûng nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh trung hoïc cô sôû ôû
huyeän Long Ñieàn, tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu.” vôùi mong muoán ñaùnh giaù ñuùng thöïc traïng quaûn lyù cuûa HT caùc tröôøng THCS treân ñòa baøn vaø böôùc ñaàu ñöa ra moät soá bieän phaùp quaûn lyù khaû thi treân cô sôû lyù luaän khoa hoïc vaø toång keát kinh nghieäm thöïc tieãn veà hoïc taäp cuûa HS, giaûng daïy cuûa GV, quaûn lyù chæ ñaïo cuûa caùn boä quaûn lyù (CBQL) ôû caùc tröôøng THCS nhaèm goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån giaùo duïc – ñaøo taïo trong thôøi kyø môùi. 2. MUÏC ÑÍCH NGHIEÂN CÖÙU: Treân cô sôû nghieân cöùu lyù luaän veà töï hoïc vaø thöïc traïng chaát löôïng töï hoïc cuûa HS THCS, ngöôøi nghieân cöùu böôùc ñaàu ñeà xuaát moät soá bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS THCS. 3. NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU: 3.1. Xaùc ñònh cô sôû lyù luaän cuûa vieäc xaây döïng bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS 3.2. Phaân tích thöïc traïng töï hoïc cuûa hoïc sinh THCS vaø thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS huyeän Long Ñieàn. 3.3. Xaây döïng caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS huyeän Long Ñieàn. 4. GIAÛ THUYEÁT NGHIEÂN CÖÙU: Neáu xaây döïng ñöôïc moät heä bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT mang tính khoa hoïc, khaû thi nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS thì seõ taêng hieäu quaû vieäc caûi tieán, ñoåi môùi coâng taùc quaûn lyù tröôøng THCS, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng giaùo duïc – ñaøo taïo. 5. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU VAØ KHAÙCH THEÅ NGHIEÂN CÖÙU: 4.1. Ñoái töôïng nghieân cöùu: Caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa Hieäu tröôûng nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS. 4.2. Khaùch theå nghieân cöùu: Naêng löïc töï hoïc cuûa hoïc sinh THCS. 6. GIÔÙI HAÏN NGHIEÂN CÖÙU: 6.1. Veà noäi dung:
Ñeà taøi chæ giôùi haïn ôû coâng taùc quaûn lyù quaù trình daïy - hoïc cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS THCS maø khoâng ñi saâu nghieân cöùu heä thoáng kieán thöùc, kyõ naêng töï hoïc cuûa HS hay noäi dung, phöông phaùp vaø phöông tieän daïy hoïc cuûa GV. Caùc soá lieäu veà thöïc traïng tình hình giaùo duïc huyeän Long Ñieàn ñöôïc tính töø thôøi ñieåm huyeän Long Ñieàn ñöôïc hình thaønh (töø naêm 2003 ñeán nay). 6.2. Veà ñòa baøn nghieân cöùu: Ñeà taøi chæ khaûo saùt hoïc sinh cuûa 5 tröôøng vaø caùn boä quaûn lyù, giaùo vieân cuûa 7/7 tröôøng THCS thuoäc huyeän Long Ñieàn, tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu. 7. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: 7.1. Nghieân cöùu lyù luaän: Phaân tích, toång hôïp vaø heä thoáng nhöõng vaán ñeà lyù luaän coù lieân quan ñeán nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñeà taøi. 7.2. Phöông phaùp chuyeân gia: Söû duïng phöông phaùp naøy trong vieäc xin yù kieán chuyeân gia (CBQL vaø chuyeân vieân Phoøng Giaùo duïc - Ñaøo taïo) veà caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán noäi dung ñeà taøi. 7.3. Phöông phaùp phoûng vaán: Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng ñeå phoûng vaán tröïc tieáp moät soá CBQL, GV vaø HS khi tìm hieåu nhaän thöùc, thaùi ñoä, söï quan taâm cuûa hoï veà nhöõng vaán ñeà maø ñeà taøi nghieân cöùu. 7.4. Phöông phaùp ñieàu tra baèng baûng hoûi: Ngöôøi nghieân cöùu söû duïng phieáu naøy ñeå tìm hieåu thöïc traïng: - Vaán ñeà veà nhaän thöùc, thaùi ñoä, möùc ñoä quan taâm, phöông phaùp vaø kyõ naêng töï hoïc cuûa HS. - Vaán ñeà veà thöïc traïng giaûng daïy vaø ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy cuûa GV - Vaán ñeà veà phöông phaùp quaûn lyù cuûa HT trong vieäc naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS. Soá löôïng caâu hoûi cho töøng loaïi phieáu nhö sau: + Phieáu thaêm doø yù kieán HS coù 14 caâu hoûi, maãu thaêm doø laø 506 phieáu
+ Phieáu thaêm doø yù kieán GV coù 15 caâu hoûi, maãu thaêm doø laø 312 phieáu. + Phieáu thaêm doø yù kieán CBQL coù 16 caâu hoûi, soá löôïng 16 phieáu. 7.5. Phöông phaùp quan saùt: Ngöôøi nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp naøy ñeå tìm hieåu: - Coâng taùc quaûn lyù cuûa HT trong hoaït ñoäng töï hoïc cuûa HS - Hoaït ñoäng giaûng daïy, coâng taùc chuû nhieäm vaø giaùo duïc ngoaøi giôø leân lôùp cuûa GV - Hoaït ñoäng töï hoïc cuûa HS. 7.6. Phöông phaùp toaùn thoáng keâ: Duøng trong khi xöû lyù soá lieäu töø phieáu ñieàu tra. 8. NHÖÕNG ÑOÙNG GOÙP MÔÙI CUÛA ÑEÀ TAØI: 8.1. Laøm saùng toû nhöõng vaán ñeà lyù luaän vaø thöïc tieãn veà töï hoïc cuûa HS vaø coâng taùc quaûn lyù cuûa HT trong vieäc naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS taïi huyeän Long Ñieàn 8.2. Xaây döïng heä thoáng caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS taïi huyeän Long Ñieàn. Neáu phuø hôïp coù theå aùp duïng cho caùc tröôøng THCS naèm treân nhöõng ñòa baøn töông töï. 9. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN: Ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, luaän vaên goàm ba chöông sau: Chöông 1: Cô sôû lyù luaän veà quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS. Chöông 2: Thöïc traïng coâng taùc quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS ôû huyeän Long Ñieàn, tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu. Chöông 3: Ñeà xuaát moät soá bieän phaùp quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS ôû huyeän Long Ñieàn, tænh Baø Ròa – Vuõng Taøu. Cuoái luaän vaên coù danh muïc taøi lieäu tham khaûo vaø caùc phuï luïc keøm theo.
PHAÀN NOÄI DUNG CHÖÔNG 1: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ COÂNG TAÙC QUAÛN LYÙ CUÛA HIEÄU TRÖÔÛNG NHAÈM NAÂNG CAO NAÊNG LÖÏC TÖÏ HOÏC CHO HOÏC SINH THCS. 1.1. Lòch söû vaán ñeà nghieân cöùu caùc bieän phaùp quaûn lyù nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc 1.1.1. Caùc quan ñieåm vaø tö töôûng trong lòch söû giaùo duïc hoïc Töø thôøi coå ñaïi, caùc nhaø sö phaïm nhö Khoång Töû, Socrates, Aristot...ñaõ töøng noùi ñeán taàm quan troïng to lôùn cuûa vieäc phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa ngöôøi hoïc: Khoång Töû (551-479 tröôùc Coâng Nguyeân) ñaõ töøng nhaán maïnh: “Ñôn cöû cho bieát moät goùc, coøn ba goùc khoâng chòu töï suy nghó thì döøng laïi khoâng daïy nöõa” (Cöû nhaát ngung, tam dó baát ngung phaûn taéc, taéc phuïc daõ) hay “Hoïc maø khoâng suy nghó thì deã maéc sai laàm, suy nghó maø khoâng hoïc thì maát nhieàu thôøi gian, thaäm chí laø khoâng ñem laïi keát quaû” (Hoïc nhi baát tö taéc voõng. Tö nhi baát hoïc taéc ñaõi) [9]. Socrates (469-339 tröôùc Coâng Nguyeân) vôùi phöông phaùp mang teân mình (coøn goïi laø phöông phaùp ñôõ ñeû) luoân ñeà cao taàm quan troïng cuûa phöông phaùp ñaøm thoaïi ñeå ñi ñeán chaân lyù trong hoïc taäp. Ñaây chính laø cô sôû cuûa phöông phaùp daïy hoïc neâu vaán ñeà hieän nay [35]. Tö töôûng nhaán maïnh vai troø tích cöïc cuûa ngöôøi hoïc, xem ngöôøi hoïc laø chuû theå cuûa quaù trình hoïc taäp ñaõ ñöôïc J. A. Commenxki (1592-1670) – oâng toå cuûa neàn giaùo duïc caän ñaïi, moät Galileâ cuûa giaùo duïc, ngöôøi ñaõ ñöa ra nhöõng yeâu caàu caûi toå neàn giaùo duïc vôùi nhöõng phöông phaùp daïy hoïc nhaèm höôùng cho hoïc sinh tìm toøi, suy nghó ñeå töï naém baét baûn chaát cuûa söï vaät hieän töôïng – nhaéc ñeán töø theá kyû XVII: “Giaùo duïc coù muïc ñích ñaùnh thöùc naêng löïc nhaïy caûm, phaùn ñoaùn, phaùt trieån nhaân caùch...haõy tìm ra phöông phaùp cho pheùp giaùo vieân daïy ít hôn, hoïc sinh hoïc nhieàu hôn” [35]. J.J. Rousseau (1712-1778) ñaõ vieát trong taùc phaåm EÂ-min noåi tieáng cuûa mình: “...kheâu gôïi tinh thaàn yeâu chuoäng khoa hoïc vaø caáp cho caùc em phöông phaùp hoïc khoa hoïc khi naøo tinh thaàn
yeâu chuoäng khoa hoïc phaùt trieån hôn nöõa. Ñoù laø nguyeân taéc caên baûn cuûa moät neàn giaùo duïc toát.” [50, tr. 475]. Raûi raùc trong nhieàu taùc phaåm khaùc nhau, nhöõng nhaø trieát hoïc cuûa phöông Taây ñaõ tieáp tuïc baøn veà tö töôûng töï hoïc, söï phaùt huy tính tích cöïc nhaän thöùc cuûa ngöôøi hoïc trong caùc taùc phaåm cuûa mình. Nhöõng tö töôûng aáy ñaõ goùp phaàn ñaët neàn moùng cho söï phaùt trieån cuûa giaùo duïc hieän ñaïi. 1.1.2. Caùc quan ñieåm vaø tö töôûng trong giai ñoaïn hieän ñaïi 1.1.2.1. Treân theá giôùi Theá kyû XX chöùng kieán nhöõng böôùc nhaûy voït lôùn lao cuûa toaøn nhaân loaïi. Nhaèm ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi coù ñuû kieán thöùc, naêng löïc phuïc vuï cho söï tieán boä xaõ hoäi, caùc nhaø giaùo duïc ñaõ ñöa ra nhieàu quan ñieåm tieán boä döïa treân nhöõng cô sôû lyù thuyeát taâm lyù, giaùo duïc khaùc nhau. Treân caùi neàn chung aáy, tö töôûng töï hoïc ñaõ ñöôïc ñi saâu nghieân cöùu döôùi nhieàu goùc ñoä. Phaàn lôùn caùc nghieân cöùu ñeàu nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa hoaït ñoäng töï hoïc ñoái vôùi söï phaùt trieån tö duy cuõng nhö reøn luyeän thoùi quen hoïc taäp vaø nghieân cöùu suoát ñôøi cho ngöôøi hoïc. Maët khaùc, caùc nhaø nghieân cöùu cuõng ñaõ chæ ra ñöôïc: muoán naâng cao naêng löïc vaø hieäu quaû töï hoïc, GV phaûi bieát toå chöùc caùc hoaït ñoäng nhaän thöùc cuõng nhö höôùng daãn töï hoïc cho hoïc sinh. Nhaø giaùo duïc Myõ J. Dewey (1859-1952) ñaõ khaúng ñònh: “Toaøn boä quaù trình giaùo duïc phaûi ñöôïc hieåu laø quaù trình hoïc suy nghó thoâng qua giaûi quyeát caùc vaán ñeà” ñeå töø ñoù hình thaønh vaø phaùt trieån trí tueä. Vaø töø trí tueä ñi ñeán naêng löïc giaûi quyeát vaán ñeà [35]. Trong taùc phaåm “Töï hoïc nhö theá naøo”, nhaø baùc hoïc, nhaø vaên hoùa Nga N.A. Rubakin (1862-1946) ñaõ chæ ra phöông phaùp töï hoïc ñeå naâng cao kieán thöùc, môû roäng taàm nhìn. Rubakin ñaëc bieät chuù troïng ñeán vieäc ñeán vieäc ñoïc saùch. OÂng khaúng ñònh: haõy maïnh daïn töï mình ñaët caâu hoûi roài töï mình tìm laáy caâu traû lôøi – ñoù chính laø phöông phaùp töï hoïc. Vaøo thaäp nieân 30 cuûa theá kyû XX, nhaø giaùo duïc noåi tieáng Nhaät Baûn Tsunesaburo Makiguchi (1871-1944) ñaõ nhaán maïnh: “Giaùo vieân khoâng bao giôø hoïc thay cho hoïc vieân maø hoïc vieân phaûi töï mình hoïc laáy. Noùi khaùc ñi, duø giaùo vieân coù laøm gì ñi nöõa thì moïi tri thöùc ñöôïc
truyeàn thuï vaãn khoâng coù giaù trò neáu hoï khoâng laøm cho hoïc sinh töï mình kieåm nghieäm vaø thöïc nghieäm nhöõng tri thöùc ñoù” [28, tr. 152]. Vaøo nhöõng thaäp nieân cuoái cuûa theá kyû XX, caùc nhaø giaùo duïc AÂu Myõ ñaõ taêng cöôøng nghieân cöùu ñeå tìm ra nhöõng phöông phaùp daïy hoïc phuø hôïp vôùi nhöõng ñoåi thay lôùn lao khi nhaân loaïi ñi vaøo cuoäc caùch maïng thoâng tin vaø neàn kinh teá tri thöùc. Naêm 1999, toå chöùc UNESCO ñaõ töøng nhaéc nhôû caùc chuyeân gia cuûa mình: Ñöøng bieán ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo vaø boài döôõng trôû thaønh moät thöù gaø coâng nghieäp. Söï “no ñaày kieán thöùc” seõ laø moät tai hoïa hôn laø moät vaän may. Haõy giuùp hoï bieát töï hoïc nhieàu hôn ñöôïc ñi hoïc. Ñoù laø maáu choát cuûa thaønh coâng. Peter Vaill, GS ñaïi hoïc Antioch nhaán maïnh: “Muïc tieâu quan troïng cuûa giaùo duïc laø giuùp hoïc sinh trôû thaønh chuyeân gia thích öùng”. Ñieàu naøy coù nghóa laø ngöôøi hoïc ñöôïc trang bò toå hôïp kyõ naêng, tri thöùc, thaùi ñoä vaø giaù trò ñeå nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa vieäc hoïc, coù phöông phaùp hoïc taäp ñuùng ñaén, coù theå töï hoïc suoát ñôøi nhaèm thích öùng vôùi söï thay ñoåi nhanh choùng cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi. Nhaø giaùo duïc S. Rassekh ñaõ baøn veà söï thay ñoåi cuûa giaùo duïc trong theá kyû XXI: “Quyeàn löïc cuûa giaùo vieân khoâng coøn döïa treân söï thuï ñoäng vaø doát naùt cuûa hoïc sinh maø döïa treân naêng löïc cuûa giaùo vieân goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån toät ñænh cuûa caùc em...Moät GV saùng taïo laø moät GV bieát giuùp ñôõ HS tieán boä nhanh choùng treân con ñöôøng töï hoïc.” [27]. Trong taùc phaåm “Neàn giaùo duïc cho theá kyû XXI: Nhöõng trieån voïng cuûa Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông” (1991), Nhaø giaùo duïc AÁn Ñoä Raja Roy Singh ñaõ vieát: “Hoïc ñeå hoïc nöõa, hoïc thöôøng xuyeân vaø hoïc suoát ñôøi, taát caû gaén lieàn vôùi nhau. Cô sôû cho quaù trình naøy laø hoïc caùch hoïc, toùm löôïc muïc tieâu giaùo duïc vaø muïc tieâu cuûa vieäc hoïc vaø daïy ngay töø nhöõng giai ñoaïn ñaàu tieân. Chính trong hoaït ñoäng hoïc, trong khi tieáp thu tri thöùc vaø vaän duïng tri thöùc maø loøng ham hoïc ñöôïc kích thích vaø cuõng chính töø ñoù, khaû naêng hoïc ñoäc laäp ñöôïc phaùt trieån.” [39, tr.116]. Naêm 1996, hoäi ñoàng quoác teá Jacques Delors veà giaùo duïc cho theá kyû XXI ñaõ gôûi UNESCO baûn baùo caùo “Hoïc taäp – moät kho baùu tieàm aån”. Baùo caùo ñaõ phaân tích nhieàu vaán ñeà
cuûa giaùo duïc trong theá kyû XXI, trong ñoù ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa ngöôøi hoïc, caùch hoïc caàn phaûi ñöôïc daïy cho theá heä treû. Trong cuoán saùch noåi tieáng Caùch maïng hoïc taäp (1999), Cordon Dryden vaø Jeannette Vos ñaõ ñeà ra coâng thöùc MASTER ñeå höôùng daãn ngöôøi hoïc phaùt huy naêng löïc hoïc taäp cuûa baûn thaân (M = Mind set for successs, A = Acquire knowledge, S = Search out the meaning, T = Trigger the memory, E = Exhibit knowledge, R = Reflect how to learn). [27, tr. 93]. Haàu heát caùc nghieân cöùu gaàn ñaây cuûa caùc nhaø giaùo duïc ñeàu cho raèng: giaùo duïc ôû theá kyû XXI ñaõ coù nhöõng thay ñoåi lôùn nhaèm höôùng tôùi muïc tieâu ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi coù naêng löïc töï quyeát ñònh. Trong töông lai gaàn, moãi ngöôøi hoïc seõ phaûi coù ñuû caùc phaåm chaát: töï hoïc (self learning), töï toå chöùc (self organizing), töï quyeát ñònh (self defining) vaø töï phaùt trieån (self developing). [4, tr.87] 1.1.2.2. ÔÛ Vieät Nam Chuû tòch Hoàø Chí Minh – taám göông saùng veà töï hoïc – ñaõ nhieàu laàn nhaéc nhôû chuùng ta coi troïng vieäc töï hoïc. Trong baøi “Söûa ñoåi loái laøm vieäc” (1947), Ngöôøi vieát: “Laáy töï hoïc laøm coát. Do thaûo luaän vaø chæ ñaïo giuùp vaøo”. Sau naøy noùi veà coâng taùc huaán luyeän vaø hoïc taäp (1950), Ngöôøi nhaán maïnh: “Phaûi naâng cao vaø höôùng daãn vieäc töï hoïc...Khoâng phaûi coù thaày thì hoïc, thaày khoâng ñeán thì ñuøa. Phaûi bieát töï ñoäng hoïc taäp.”. “Muoán coù nhieàu caùn boä, Ñaûng phaûi giuùp ñôõ caùn boä töï hoïc taäp.”[1]. Coá Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng – nhaø laõnh ñaïo voâ cuøng taâm huyeát vôùi söï nghieäp giaùo duïc cuûa daân toäc – cuõng ñaõ töøng noùi: “...bí quyeát quan troïng nhaát laø phöông phaùp hoïc taäp...”[35, tr. 13] Nguyeân Phoù Chuû tòch nöôùc Nguyeãn Thò Bình ñaõ neâu vaán ñeà phaùt huy noäi löïc ñeå phaùt trieån ñaát nöôùc: “Neáu bieát keát hôïp quaù trình ñaøo taïo ôû tröôøng, lôùp vôùi quyeát taâm töï hoïc – töï ñaøo taïo thì ñoù laø con ñöôøng ngaén nhaát ñeå taïo ra noäi löïc caàn thieát cho söï phaùt trieån cuûa moät con ngöôøi vaø cho ñaát nöôùc.”
Ñoàng chí Vuõ Oanh, chuû tòch Hoäi Khuyeán hoïc Vieät Nam cuõng khaúng ñònh: “Caàn töø boû loái daïy nhoài moät laàn cho caû ñôøi, loái truyeàn thuï aùp ñaët moät chieàu, phaùt huy tö duy saùng taïo vaø naêng löïc töï hoïc, taïo ra naêng löïc vaø thoùi quen hoïc suoát ñôøi cuûa ngöôøi hoïc...” [35, tr. 17]. Tö töôûng töï hoïc – töï ñaøo taïo cuõng ñaõ ñöôïc Ñaûng ta xem nhö moät chieán löôïc ñeå thuùc ñaåy giaùo duïc phaùt trieån. Ñieàu naøy ñaõ ñöôïc khaúng ñònh moät caùch nhaát quaùn ôû nhieàu vaên baûn khaùc nhau: + NQTW4 khoùa 7 (thaùng 1/1993) ñaõ xaùc ñònh phaûi “khuyeán khích töï hoïc”. NQTW2 khoùa 8 (thaùng 12/1996) laïi tieáp tuïc khaúng ñònh phaûi “ñoåi môùi phöông phaùp giaùo duïc ñaøo taïo, khaéc phuïc loái truyeàn thuï moät chieàu, reøn luyeän thaønh neáp tö duy saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc. Töøng böôùc aùp duïng caùc phöông phaùp tieân tieán vaø phöông tieän hieän ñaïi vaøo quaù trình daïy hoïc, baûo ñaûm ñieàu kieän vaø thôøi gian töï hoïc” [4, tr. 45]. + Nhaèm phaùt huy noäi löïc cuûa ngöôøi hoïc ñeå ñaùp öùng nhu caàu phaùt trieån ñaát nöôùc trong giai ñoaïn CNH - HÑH, Nghò quyeát Ñaïi hoäi IX (2001) laïi tieáp tuïc nhaán maïnh: “Phaùt huy tinh thaàn ñoäc laäp suy nghó vaø saùng taïo ñeå naâng cao naêng löïc töï hoïc, töï hoaøn thieän hoïc vaán vaø tay ngheà...töï taïo vieäc laøm, chuû ñoäng tìm kieám cô hoäi laäp nghieäp”. [VKÑ, 110] + Vôùi muïc tieâu taïo söï chuyeån bieán cô baûn veà giaùo duïc vaø ñaøo taïo, Nghò quyeát Ñaïi hoäi X (2006) vaïch roõ: “Öu tieân haøng ñaàu cho vieäc naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc. Ñoåi môùi chöông trình, noäi dung, phöông phaùp daïy vaø hoïc...phaùt huy khaû naêng saùng taïo vaø ñoäc laäp suy nghó cuûa hoïc sinh, sinh vieân.” [53, tr. 207] + Chæ thò 40 Cuûa Ban Bí thö TW Ñaûng ngaøy 15/06/2007 ñaõ khaúng ñònh: “Phaûi ñoåi môùi maïnh meõ vaø cô baûn phöông phaùp giaùo duïc nhaèm khaéc phuïc kieåu truyeàn thuï moät chieàu, naëng lyù thuyeát, ít khuyeán khích tö duy saùng taïo; boài döôõng naêng löïc töï hoïc, töï nghieân cöùu, töï giaûi quyeát vaán ñeà, phaùt trieån naêng löïc thöïc haønh saùng taïo cho ngöôøi hoïc...” Ñònh höôùng cuûa Ñaûng ñaõ ñöôïc theå cheá cheá hoùa ôû Luaät Giaùo duïc 2005, ñieàu 28.2: “Phöông phaùp giaùo duïc phoå thoâng phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa hoïc sinh; phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm cuûa töøng lôùp hoïc, moân hoïc; boài döôõng phöông phaùp töï
hoïc, khaû naêng laøm vieäc theo nhoùm, reøn luyeän kyõ naêng vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc tieãn; taùc ñoäng ñeán tình caûm, ñem laïi nieàm vui, höùng thuù hoïc taäp cho hoïc sinh.” Nhö vaäy, vieäc phaùt huy naêng löïc töï hoïc cho HS ñaõ döïa treân neàn taûng quan ñieåm chæ ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta nhaèm ñaùp öùng nhu caàu ñaøo taïo nhaân löïc phuïc vuï cho söï nghieäp phaùt trieån ñaát nöôùc trong thôøi kyø CNH – HÑH. Naêng löïc töï hoïc ñöôïc reøn luyeän vaø daàn daàn ñöôïc naâng cao taïo thaønh moät naêng löïc cô baûn ñeå ngöôøi hoïc coù theå hoïc suoát ñôøi. Trong xaõ hoäi hieän ñaïi, töï hoïc suoát ñôøi laø quyeàn vaø nghóa vuï cuûa con ngöôøi, giuùp hoï coù khaû naêng thích öùng cao vôùi moïi tình huoáng cuûa ñôøi soáng, baét nhòp ñöôïc söï buøng noå cuûa thoâng tin, khoa hoïc vaø coâng ngheä. Töø thaäp nieân 70 cuûa theá kyû tröôùc, caùc nhaø giaùo duïc Vieät Nam ñaõ nhìn ra ñöôïc taàm quan troïng cuûa vieäc töï hoïc. Coá giaùo sö Taï Quang Böûu (nguyeân boä tröôûng Boä Ñaïi hoïc vaø THCN) ñaõ nhaán maïnh vôùi sinh vieân ÑHBK Haø Noäi nhaân buoåi noùi chuyeän taïi tröôøng vaøo naêm 1970: “Töï hoïc laø khôûi nguoàn cuûa phong caùch töï ñaøo taïo, ñoàng thôøi laø caùi noâi nuoâi döôõng trí saùng taïo. Ai gioûi töï hoïc khi ñang ôû tröôøng, ngöôøi ñoù seõ tieán xa.” Caùc nhaø sö phaïm haøng ñaàu cuûa Vieät Nam nhö Nguyeãn Caûnh Toaøn, Nguyeãn Kyø, Ñaëng Vuõ Hoaït, Haø Theá Ngöõ, Thaùi Duy Tieân...ñaõ coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà hoaït ñoäng töï hoïc cuûa ngöôøi hoïc. Haàu heát caùc taùc giaû ñeàu cho raèng naêng löïc töï hoïc khoâng chæ caàn thieát cho HS khi ngoài treân gheá nhaø tröôøng maø coøn trong caû cuoäc ñôøi. Hình thaønh naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh trôû thaønh moät muïc tieâu cô baûn cuûa giaùo duïc nhaø tröôøng. Trong taùc phaåm “Daïy caùch hoïc”(2003), taùc giaû Vuõ Vaên Taûo ñaõ ñieåm qua xu theá phaùt trieån giaùo duïc treân theá giôùi hieän nay. Taùc giaû ñaõ laøm roõ quan heä môùi giöõa daïy vaø hoïc. Theo ñoù, vieäc hoïc vaø ngöôøi hoïc ñöôïc xem laø lyù do cuûa vieäc daïy vaø ngöôøi daïy. Coát loõi cuûa vieäc hoïc laø töï hoïc. Do ñoù, khaâu quan troïng nhaát trong vieäc daïy laø daïy caùch töï hoïc, caùch reøn luyeän tö duy phaân tích, toång hôïp, tö duy pheâ phaùn, saùng taïo. Taùc phaåm “Quaù trình daïy – töï hoïc” (2001) do Nguyeãn Caûnh Toaøn chuû bieân laø taùc phaåm coù keá thöøa vaø boå sung nhöõng taùc phaåm taâm huyeát tröôùc ñoù cuûa oâng vaø nhöõng coïâng söï nhö “Luaän baøn vaø kinh nghieäm veà töï hoïc” cuûa Nguyeãn Caûnh Toaøn (1995), “Daïy hoïc giaûi quyeát
vaán ñeà” cuûa Vuõ Vaên Taûo vaø Traàn Vaên Haø (1996), “Phöông phaùp giaùo duïc tích cöïc, laáy ngöôøi hoïc laøm trung taâm” cuûa Nguyeãn Kyø (1995)...Taùc phaåm ñaõ ñöa ra quan ñieåm: thöïc chaát cuûa daïy – hoïc laáy ngöôøi hoïc laøm trung taâm laø daïy – töï hoïc. Taùc ñoäng töø thaày laø ngoaïi löïc, naêng löïc vaø phöông phaùp töï hoïc cuûa troø laø noäi löïc. Vì vaäy ngöôøi thaày phaûi höôùng ñeán muïc ñích daïy hoïc coäng höôûng vôùi töï hoïc ñeå keát hôïp caû ngoaïi löïc vaø noäi löïc nhaèm naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc. Treân caùc taïp chí nghieân cöùu veà giaùo duïc vaø taâm lyù, ñaëc san Daïy – Töï hoïc cuûa Hoäi khuyeán hoïc Vieät Nam, caùc nhaø nghieân cöùu trong nöôùc ñaõ coù nhieàu baøi baùo veà tö töôûng ñoåi môùi caùch daïy vaø caùch hoïc, taàm quan troïng cuûa vieäc töï hoïc, nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán vieäc töï hoïc cuõng nhö phöông phaùp höôùng daãn töï hoïc hieäu quaû. Ñieåm qua moät soá coâng trình tieâu bieåu nhö treân, coù theå thaáy raèng vaán ñeà töï hoïc vaø naâng cao naêng löïc töï hoïc coù cô sôû lyù luaän vöõng chaéc. Caùc nhaø nghieân cöùu giaùo duïc ôû nöôùc ta cuõng nhö treân theá giôùi ñaõ khaúng ñònh tính khoa hoïc cuûa vaán ñeà cuõng nhö ích lôïi cuûa noù trong thöïc tieãn. Maëc duø vaäy, nhöõng coâng trình nghieân cöùu chuyeân saâu veà caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa hieäu tröôûng nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho ngöôøi hoïc thì coøn ít ñöôïc baøn ñeán. Do soá löôïng coøn ít - chæ moät soá coâng trình nhö: “Caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS THCS” cuûa taùc giaû Leâ Vaên Chieán, ÑHSP Hueá; “Caùc bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS THPT” cuûa taùc giaû Leâ Khaéc Myõ Phöôïng tröôøng CBQL GD- ÑT; “Moät soá bieän phaùp quaûn lyù cuûa HT nhaèm naâng cao naêng löïc töï hoïc cho sinh vieân tröôøng CÑSPMG TW3” cuûa taùc giaû Phaïm Thò Thu Thuûy – neân vieäc xaây döïng moät heä bieän phaùp quaûn lyù phuø hôïp nhaèm phaùt huy naêng löïc töï hoïc cho ngöôøi hoïc vaãn chöa ñöôïc baøn thaáu ñaùo. 1.2. Cô sôû lyù luaän veà töï hoïc vaø naêng löïc töï hoïc 1.2.1. Khaùi nieäm veà töï hoïc vaø naêng löïc töï hoïc 1.2.1.1. Töï hoïc Caùc nhaø giaùo duïc Vieät Nam ñaõ coù nhieàu nghieân cöùu veà töï hoïc vaø ñöa ra nhieàu khaùi nieäm khaùc nhau veà töï hoïc.
Taùc giaû Thaùi Duy Tuyeân cho raèng: “Töï hoïc laø hoaït ñoäng ñoäc laäp chieám lónh kieán thöùc, kó naêng, kó xaûo,...vaø kinh nghieäm lòch söû – xaõ hoäi loaøi ngöôøi noùi chung cuûa baûn thaân ngöôøi hoïc”. Taùc giaû cuõng ñöa ra nhieàu kieåu töï hoïc khaùc nhau: + Töï hoïc coù söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân nhö töï hoïc cuûa HS, SV, nghieân cöùu sinh... + Töï hoïc khoâng coù söï höôùng daãn cuûa GV nhö tröôøng hôïp cuûa nhhöõng ngöôøi tröôûng thaønh, nhöõng nhaø khoa hoïc. + Töï hoïc trong cuoäc soáng: thöôøng gaëp ôû caùc nhaø vaên, caùc nhaø vaên hoùa, caùc nhaø kinh teá, caùc nhaø chính trò – xaõ hoäi... Taùc giaû cuõng neâu ra caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán hoaït ñoäng töï hoïc nhö: ñoäng cô, toá chaát, naêng löïc, yù chí...cuûa ngöôøi hoïc; GV, cha meï, baïn beø vaø xaõ hoäi; caùc ñieàu kieän vaät chaát vaø tinh thaàn xung quanh ngöôøi hoïc nhaèm giuùp ngöôøi hoïc tìm ra choã yeáu ñeå boå sung nhaèm töï hoïc coù hieäu quaû [48]. Vuõ Vaên Taûo ñònh nghóa: “Hoïc, coát loõi laø töï hoïc, laø quaù trình phaùt trieån noäi taïi, trong ñoù chuû theå töï theå hieän vaø bieán ñoåi mình, töï laøm phong phuù giaù trò con ngöôøi mình baèng caùch thu nhaän, xöû lyù thoâng tin laáy töø moâi tröôøng soáng xung quanh mình.” [40, tr.6]. Taùc giaû Voõ Quang Phuùc cho raèng: “Töï hoïc laø moät boä phaän cuûa hoïc...Töï hoïc phaûn aùnh roõ nhaát nhu caàu böùc xuùc veà hoïc taäp cuûa ngöôøi hoïc, phaûn aùnh tính töï giaùc vaø söï noã löïc cuûa ngöôøi hoïc, phaûn aùnh naêng löïc toå chöùc vaø töï ñieàu khieån cuûa ngöôøi hoïc nhaèm ñaït keát quaû nhaát ñònh trong hoaøn caûnh nhaát ñònh vôùi noäi dung hoïc taäp nhaát ñònh.” Giaùo sö Nguyeãn Caûnh Toaøn – taám göông saùng veà töï hoïc - laïi quan nieäm: “Töï hoïc laø töï mình ñoäng naõo, suy nghó, söû duïng caùc naêng löïc trí tueä (quan saùt, so saùnh, phaân tích, toång hôïp...) vaø coù khi caû cô baép cuøng caùc phaåm chaát cuûa mình, roài caû ñoäng cô, tình caûm, caû nhaân sinh quan, theá giôùi quan (nhö trung thöïc, khaùch quan, coù chí tieán thuû, khoâng ngaïi khoù, ngaïi khoå, kieân trì, nhaãn naïi, loøng say meâ khoa hoïc, yù muoán thi ñoã, bieát bieán khoù khaên thaønh thuaän lôïi..) ñeå chieám lónh moät lónh vöïc hieåu bieát naøo ñoù cuûa nhaân loaïi, bieán lónh vöïc ñoù thaønh sôû höõu cuûa mình” [44, tr. 60].
Taùc giaû cuõng chia töï hoïc laøm ba kieåu: töï hoïc ôû möùc cao, töï hoïc coù höôùng daãn vaø töï hoïc giaùp maët. Taùc giaû ñaëc bieät nhaán maïnh daïng töï hoïc coù höôùng daãn nhö laø moät giaûi phaùp quan troïng ñeå giaûi quyeát moät soá khoù khaên maø ngaønh giaùo duïc ñang gaëp phaûi. Nhìn chung, caùc ñònh nghóa tuy coù khaùc nhau veà caâu chöõ nhöng noäi haøm cuûa caùc khaùi nieäm ñeàu nhaán maïnh ñeán tính töï chuû, tính ñoäc laäp vaø tích cöïc cuûa ngöôøi hoïc trong quaù trình nhaän thöùc vaø chieám lónh tri thöùc khoa hoïc. Ngöôøi thaày (hay taøi lieäu, SGK...) chæ ñoùng vai troø laø ngoaïi löïc taùc ñoäng, höôùng daãn. Muoán thaønh coâng, ngöôøi hoïc phaûi phaùt huy noäi löïc, yù chí, söï hieåu bieát, söï say meâ hoïc taäp...ñeå töï suy nghó vaø xöû lyù thoâng tin. Hoaït ñoäng töï hoïc coù theå dieãn ra ôû baát cöù ôû ñaâu, luùc naøo khi ngöôøi hoïc coù nhu caàu hieåu bieát tröôùc caùc tình huoáng ñaët ra trong cuoäc soáng. Do muïc tieâu nghieân cöùu cuûa ñeà taøi, ngöôøi nghieân cöùu ñoàng yù vôùi caùc khaùi nieäm ñaõ ñöôïc trình baøy veà töï hoïc – töï ñaøo taïo. Luaän vaên tieáp tuïc keá thöøa caùc thaønh töïu trong nghieân cöùu khoa hoïc cuûa ngöôøi ñi tröôùc. Kieåu töï hoïc ñöôïc xeùt ñeán trong luaän vaên naøy laø kieåu töï hoïc coù söï höôùng daãn tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp cuûa giaùo vieân ñeå phuø hôïp vôùi ñoái töôïng khaûo saùt laø CBQL, GV vaø HS THCS. 1.2.1.2. Naêng löïc töï hoïc Naêng löïc: Theo giaùo sö Mai Höõu khueâ: “Naêng löïc laø nhöõng phaåm chaát taâm lyù maø nhôø ñoù con ngöôøi tieáp thu töông ñoái deã daøng nhöõng kieán thöùc, kyõ naêng vaø kyõ xaûo vaø tieán haønh moät hoaït ñoäng naøo ñoù coù keát quaû”û[21, tr. 97]. Phaïm Minh Haïc ñònh nghóa: “Naêng löïc laø toå hôïp phöùc taïp nhöõng thuoäc tính taâm lyù cuûa moãi ngöôøi, phuø hôïp vôùi nhöõng yeâu caàu cuûa moät hoaït ñoäng nhaát ñònh nhaèm ñaûm baûo cho hoaït ñoäng ñoù dieãn ra coù keát quaû.” [12, tr. 280]. Nhö vaäy, naêng löïc khoâng phaûi coù saün maø naêng löïc vöøa laø tieàn ñeà vöøa laø keát quaû cuûa hoaït ñoäng töông öùng; laø keát quaû cuûa söï phaùt trieån nhaân caùch, hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo quaù trình phaùt trieån nhaân caùch trong hoaït ñoäng.
Xeùt veà caáu truùc, nhaân caùch con ngöôøi bao goàm hai thaønh toá cô baûn: Naêng löïc (taøi) vaø phaåm chaát (ñöùc). Ngöôøi ta phaân bieät naêng löïc chung vaø naêng löïc chuyeân moân. Naêng löïc chung giuùp con ngöôøi thöïc hieän coù keát quaû nhöõng hoaït ñoäng khaùc nhau nhö naêng löïc lao ñoäng, naêng löïc hoïc taäp...Coøn naêng löïc chuyeân moân cho pheùp ngöôøi ta laøm toát moät loaïi coâng vieäc naøo ñoù nhö naêng löïc veà Toaùn, veà AÂm nhaïc... Nhö vaäy, naêng löïc laø khaû naêng hoaøn thaønh coù keát quaû moät coâng vieäc naøo ñoù. Veà thöïc chaát ñoù laø söï phuø hôïp moät beân laø yeâu caàu coâng vieäc vaø beân khaùc laø nhöõng phaåm chaát taâm lyù caù nhaân. Naêng löïc con ngöôøi gaén lieàn vôùi sôû thích cuûa ngöôøi aáy. Vì vaäy, höùng thuù ñoái vôùi moät loaïi coâng vieäc naøo ñaáy, say meâ moät hoaït ñoäng naøo ñaáy thöôøng noùi leân ngöôøi aáy coù naêng löïc veà hoaït ñoäng ñoù. Thaønh phaàn cuûa naêng löïc goàm: kyõ naêng, kyõ xaûo, tri thöùc vaø thaùi ñoä. Naêng löïc töï hoïc: Töø khaùi nieäm veà töï hoïc vaø naêng löïc neâu treân, ta coù theå khaùi quaùt veà naêng löïc töï hoïc: Naêng löïc töï hoïc laø nhöõng thuoäc tính taâm lyù hoaëc kyõ naêng maø nhôø chuùng ngöôøi hoïc töï mình xöû lyù caùc thoâng tin, caùc vaán ñeà ñöôïc ñaët ra trong hoïc taäp cuõng nhö trong cuoäc soáng nhaèm bieán kieán thöùc cuûa nhaân loaïi thaønh sôû höõu cuûa rieâng mình moät caùch hieäu quaû nhaát [32]. Naêng löïc töï hoïc ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån do nhaän thöùc, thaùi ñoä vaø phöông phaùp töï hoïc toát cuûa baûn thaân ngöôøi hoïc, ñoàng thôøi phaûi ñöôïc taùc ñoäng cuûa phöông phaùp daïy hoïc (PPDH), phöông tieän hoïc taäp vaø caùc ñieàu kieän giaùo duïc trong vaø ngoaøi nhaø tröôøng. Naêng löïc töï hoïc toát seõ giuùp ngöôøi hoïc coù ñieàu kieän töï nghieàn ngaãm vaán ñeà hoïc taäp theo moät yeâu caàu vaø phöông phaùp rieâng ñeå naém noäi dung vaán ñeà moät caùch chaéc chaén vaø beàn vöõng, boài döôõng phöông phaùp hoïc taäp vaø kyõ naêng vaän duïng tri thöùc, reøn luyeän yù chí vaø naêng löïc hoaït ñoäng saùng taïo. Naêng löïc töï hoïc cuûa moãi ngöôøi laø do baûn thaân ngöôøi aáy töï xaây döïng vaø phaùt trieån thoâng qua quaù trình hoaït ñoäng baûn thaân vaø laø phaåm chaát caàn thieát cho söï phaùt trieån vaø thaønh ñaït laâu daøi cho moãi con ngöôøi. Naâng cao naêng löïc töï hoïc cho HS coù nghóa laø naâng cao nhöõng phaåm chaát, kyõ naêng, kyõ xaûo...caàn thieát ñeå HS tieán haønh töï hoïc moät caùch hieäu quaû. Töø ñoù, say meâ vaø töï giaùc hoïc taäp ñeå
chieám lónh tri thöùc. Naêng löïc töï hoïc ñöôïc naâng cao seõ thuùc ñaåy, kích thích hoaït ñoäng töï hoïc trong quaù trình hoïc taäp, töø ñoù taêng hieäu quaû chaát löôïng hoïc. Nhö vaäy, chaát löôïng hoïc taäp cuûa HS laø thöôùc ño hieäu quaû töï hoïc vaø hieäu quaû töï hoïc xaùc ñònh möùc ñoä giaù trò cuûa naêng löïc töï hoïc. 1.2.2. Vai troø cuûa töï hoïc vaø naêng löïc töï hoïc Trong neàn kinh teá tri thöùc vaø söï buøng noå thoâng tin nhö hieän nay, töï hoïc laø chieác chìa khoùa thaàn kyø giuùp con ngöôøi hoïc taäp hieäu quaû. Kieán thöùc cuûa nhaân loaïi taêng leân nhanh choùng, nhu caàu luaân chuyeån tri thöùc ngaøy caøng cao neân con ngöôøi muoán thích öùng, hoøa nhaäp, töï khaúng ñònh caù nhaân mình thì phaûi khoâng ngöøng boå tuùc tri thöùc baèng con ñöôøng töï hoïc. Töï hoïc laø cô sôû cho vieäc hình thaønh naêng löïc töï hoïc ñeå ngöôøi hoïc coù theå hoïc taäp suoát ñôøi ñoàng thôøi reøn luyeän taùc phong nghieân cöùu khoa hoïc. Phöông phaùp töï hoïc laø caàu noái giöõa hoïc taäp vaø nghieân cöùu khoa hoïc. Moät yeáu toá quan troïng ñaûm baûo thaønh coâng trong hoïc taäp vaø nghieân cöùu laø khaû naêng phaùt hieän kòp thôøi vaø giaûi quyeát hôïp lyù nhöõng vaán ñeà naûy sinh trong thöïc tieãn. Neáu reøn luyeän cho ngöôøi hoïc coù kyõ naêng, phöông phaùp, thoùi quen töï hoïc, bieát linh hoaït öùng duïng nhöõng ñieàu ñaõ hoïc vaøo nhöõng tình huoáng môùi, bieát töï löïc phaùt hieän vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà ñaët ra thì seõ taïo cho hoï loøng ham hoïc, tieàm naêng voán coù trong moãi con ngöôøi. Laøm ñöôïc nhö vaäy thì keát quaû hoïc taäp seõ nhaân leân gaáp boäi maø ngöôøi hoïc coøn ñöôïc chuaån bò ñeå töï hoïc khi hoïc leân cao hôn cuõng nhö khi vaøo ñôøi, deã daøng thích öùng vôùi cuoäc soáng. Töï hoïc giuùp con ngöôøi reøn luyeän ñöôïc nhöõng phaåm chaát cao quyù nhö : kieân trì, saùng taïo, noã löïc vöôn leân, hình thaønh taùc phong khoa hoïc, hoaøn thieän nhaân caùch. Söï thaønh ñaït cuûa nhöõng taám göông saùng veà töï hoïc ôû trong nöôùc nhö Hoà Chí Minh, Nguyeãn Caûnh Toaøn, Leâ Trí Vieãn; treân theá giôùi nhö Bill Gates, T. Edison laø minh chöùng huøng hoàn nhaát cho luaän ñieåm naøy. Töï hoïc laø xu theá hoïc taäp hieän ñaïi phuø hôïp vôùi xu theá ñoåi môùi giaùo duïc hieän nay treân theá giôùi noùi chung vaø ôû nöôùc ta noùi rieâng. Disterwerg ñaõ vieát: “Ngöôøi thaày giaùo toài truyeàn ñaït chaân lyù; ngöôøi thaày giaùo gioûi daïy caùch tìm ra chaân lyù.” [3, tr. 68]. Trieát lyù giaùo duïc theá kyû XXI do UNESCO ñöa ra vôùi 4 truï coät muoán nhaéc nhôû nhaân loaïi raèng con ngöôøi muoán toàn taïi trong neàn kinh teá tri thöùc thì phaûi hoïc; hoïc suoát ñôøi, hoïc theo höôùng cuûa 4 truï coät vaø phaûi hình thaønh, phaùt trieån xaõ hoäi hoïc taäp. Chieán löôïc phaùt trieån giaùo duïc 2001 – 2010 cuûa nöôùc ta laø phaûi thöïc hieän
“moïi ngöôøi ñi hoïc, hoïc thöôøng xuyeân suoát ñôøi; caû nöôùc thaønh moät xaõ hoäi hoïc taäp”. Trong ñieàu kieän cuûa nöôùc ta hieän nay, muoán thöïc hieän toát ñieàu aáy, ngöôøi hoïc caàn phaûi bieát töï hoïc vaø hình thaønh naêng löïc töï hoïc. Ngöôøi hoïc laø ñoái töôïng cuûa hoaït ñoäng daïy nhöng cuõng ñoàng thôøi coøn laø chuû theå cuûa hoaït ñoäng hoïc. Neáu ngöôøi hoïc khoâng chuû ñoäng hoïc, khoâng phaùt huy noäi löïc, khoâng coù caùch töï hoïc toát thì vieäc daïy hoïc khoù loøng ñaït keát quaû cao. Vì vaäy, muoán daïy toát – hoïc toát thì chuû theå cuûa hoaït ñoäng daïy (GV) phaûi toå chöùc quaù trình daïy hoïc thaønh moät quaù trình hôïp taùc vôùi chuû theå cuûa hoaït ñoäng hoïc (HS) ñeå cuøng thöïc hieän muïc tieâu daïy hoïc. Trong quan heä hôïp taùc aáy, GV giöõ vai troø chuû ñoäng chæ ñaïo, daãn daét, gôïi môû, ñaùnh giaù...theo höôùng ñích ñaõ ñaët ra. HS giöõ vai troø chuû ñoäng phaùt huy noäi löïc cuûa mình ñeå caûi bieán chính mình, hoaøn thieän nhaân caùch. Nhö vaäy, quaù trình daïy trôû thaønh quaù trình daïy – töï hoïc. Thaày daïy ñeå troø bieát töï hoïc, hình thaønh naêng löïc töï hoïc saùng taïo ñeå hoïc taäp suoát ñôøi. GV phaûi caên cöù vaøo noäi dung daïy hoïc vaø trình ñoä phaùt trieån tö duy cuûa HS maø höôùng daãn cho HS phöông phaùp töï hoïc, ñeå ngoaïi löïc cuûa thaày keát hôïp vôùi noäi löïc cuûa troø nhaèm hoaøn thaønh muïc tieâu daïy hoïc. Daïy ñeå troø bieát töï hoïc vaø hình thaønh naêng löïc töï hoïc toát trôû thaønh muïc tieâu giaùo duïc. Toùm laïi, töï hoïc laø hoaït ñoäng taát yeáu, laø boä phaän khoâng theå thieáu cuûa hoaït ñoäng hoïc. Quaûn lyù hoaït ñoäng daïy vaø hoïc trong nhaø tröôøng phaûi quaûn lyù hoaït ñoäng töï hoïc. 1.2.3. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï hình thaønh vaø naâng cao naêng löïc töï hoïc cho hoïc sinh THCS 1.2.3.1 AÛnh höôûng cuûa ñoäng cô hoïc taäp Khi HS yù thöùc ñöôïc nhieäm vuï hoïc taäp nhö moät muïc ñích töï giaùc cuûa baûn thaân thì luùc ñoù ôû hoïc sinh xuaát hieän ñoäng cô hoïc taäp. Ñoäng cô hoïc taäp laø söï giaùc ngoä nhieäm vuï hoïc taäp, laø ñoäng löïc cuûa quaù trình daïy hoïc. Noùi khaùc ñi, ñoäng löïc cuûa quaù trình daïy hoïc laø maâu thuaãn giöõa trình ñoä hieåu bieát phaûi ñaït tôùi theo yeâu caàu cuûa chöông trình vôùi trình ñoä hieåu bieát hieän coù cuûa hoïc sinh tröôùc khi nghieân cöùu vaán ñeà ñoù. Nhieäm vuï cuûa GV ôû khaâu khôûi ñoäng quaù trình daïy hoïc laø phaûi bieán maâu thuaãn khaùch quan naøy thaønh maâu thuaãn chuû quan cuûa HS ñeå hoïc sinh coù nhu caàu hieåu bieát vaø hình thaønh