Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Công Nữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:117

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài là lấy cơ sở đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại BHXH thị xã Phú Thọ để đề xuất một giải pháp có căn cứ khoa học và thực tiễn nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là do tôi tự thực hiện và hoàn thiện d i ựh n d n c a th y i o Tr ơn Đức Toàn. c liệu d n tron đ tài hoàn toàn trun thực v i thực t c c tài liệu tr ch d n c n u n c r ràn . Nhữn k t luận khoa học c a luận văn ch a từn đ ợc côn b . Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận văn Lê Tuấn Nam i
LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban i m hiệu, khoa Kinh t và quản lý, Phòngđào tạo au đại học tr ờn Đại học Th y lợi đã tận tình giảng dạy và iúp đỡ tác giả trong su t quá trình học tập và hoàn thiện đ tài nghiên cứu này. Đặc biệt, xin tr n trọn và cảm ơn u ắc đ n th y giáo Tr ơn Đức Toàn đã tận tình h ng d n iúp đỡ tác giả trong su t quá trình nghiên cứu để hoàn thiện luận văn. Xin đ ợc cảm ơn Ban i m đ c và c c đ ng chí cán bộ, viên chức Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ đã cun cấp tài liệu và tạo đi u kiện giúp tác giả trong quá trình thực hiện đ tài. Xin chân thành cảm ơn c c bạn bè đ ng nghiệp đã iúp đỡ tôi trong su t quá trình thực hiện đ tài, nhờ đ tác giảm i c đi u kiện hoàn thành luận văn c a mình. Xin tỏ lòng bi t ơn u ắc đ n ia đình đã chia ẻ độn viên iúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Mặc dù tác giả đã c nhi u c gắng, song bản luận văn này kh tr nh khỏi những hạn ch , khi m khuy t nhất định nh mon nhận đ ợc sự ch bảo đ n p ch n thành c a các th y giáo, cô giáo, các bạn bè đ ng nghiệp để đ tài nghiên cứu này đ ợc hoàn thiện hơn nữa. Xin trân trọn c m ơn! Tác giả luận văn Lê Tuấn Nam ii
MỤC LỤC LỜI AM ĐOAN .............................................................................................................i LỜI ẢM ƠN ................................................................................................................. ii DANH MỤ Á BẢNG .............................................................................................vi DANH MỤ Á SƠ ĐỒ HÌNH VẼ ........................................................................ vii DANH MỤ Á TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. viii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 HƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ LUẬN VÀ THỰ TIỄN VỀ ÔNG TÁ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ....................................................................................... 4 1.1 Tổn quan lý luận v côn t c quản lý thu bảo hiểm xã hội ................................ 4 1.1.1 h i niệm v bảo hiểm xã hội ................................................................. 4 1.1.2 h i niệm quản lý thu bảo hiểm xã hội................................................. 17 1.1.3 Vai trò nội dun quản lý thu bảo hiểm xã hội ...................................... 18 1.1.4 Các tiêu ch đ nh i k t quả côn t c quản lý thu bảo hiểm xã hội .... 24 1.2 Nhữn nh n t ảnh h ởn đ n côn t c thu bảo hiểm xã hội cấp huyện ........... 29 1.3 Tổn quan thực tiễn v quản lý thu bảo hiểm xã hội tại một địa ph ơn ...... 31 1.3.1 Thực trạn chun v quản lý thu bảo hiểm xã hội cấp huyện ............... 31 1.3.2 inh n hiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội một địa ph ơn ............. 31 1.3.3 Nhữn bài học kinh n hiệm đ ợc rút ra cho thị xã Phú Thọ v thu bảo hiểm ............................................................................................................... 34 1.4 Nhữn côn trình n hiên cứu c liên quan t i đ tài .......................................... 34 HƯƠNG 2 THỰ TRẠNG ÔNG TÁ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM TẠI BẢO XÃ HỘI THỊ XÃ PHÚ THỌ TỈNH PHÚ THỌ .................................................. 37 2.1 Gi i thiệu chun v cơ quan bảo hiểm thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ ................. 37 2.1.1 Qu trình hình thành và ph t triển ......................................................... 37 2.1.2 ơ cấu bộ m y tổ chức .......................................................................... 37 2.2 Tình hình thực hiện một ch tiêu ch y u c a Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ .............................................................................................................. 47 iii
2.3 Thực trạn côn t c quản lý thu bảo hiểm tại bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ .............................................................................................................. 48 2.3.1 ôn t c quản lý đ i t ợn tham ia bảo hiểm xã hội ......................... 48 2.3.2 ôn t c quản lý n u n thu bảo hiểm xã hội ........................................ 53 2.3.3 ôn t c quản lý quy trình thu bảo hiểm xã hội ................................... 61 2.3.4 ôn t c quản lý nợ đọn tr n đ n bảo hiểm xã hội .......................... 68 2.3.5 ôn t c thanh tra kiểm tra i m t và hậu kiểm. ............................. 69 2.4 Đ nh i chun tình hình thực hiện thu bảo hiểm tại BHXH thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ ..................................................................................................................... 71 2.4.1 Nhữn mặt đạt đ ợc .............................................................................. 71 2.4.2 Nhữn t n tại và n uyên nh n .............................................................. 73 t luận ch ơn 2 ......................................................................................................... 76 CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ÔNG TÁ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI THỊ XÃ PHÚ THỌ TỈNH PHÚ THỌ ............................... 72 3.1 Định h n hoàn thiện côn t c quản lý thu bảo hiểm tại bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ ............................................................................................... 78 3.1.1 c th ch thức và thời cơ c a côn t c quản lý thu bảo hiểm xã hội ... 78 3.1.2 M c tiêu định h n hoàn thiện côn t c quản lý thu bảo hiểm xã hội tại bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ .................................................................... 78 3.2 Đ xuất một iải ph p hoàn thiện quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ ...................................................................................................... 80 3.2.1 Hoàn thiện quản lý và mở rộn đ i t ợn tham ia bảo hiểm xã hội ... 80 3.2.2 Hoàn thiện quy trình thu bảo hiểm xã hội ............................................. 83 3.2.3 Đẩy mạnh côn t c thu h i nợ đọn ..................................................... 86 3.2.4 Đẩy mạnh côn t c thôn tin tuyên truy n ........................................... 90 3.2.5 Tăn c ờn côn t c kiểm tra i m t ............................................... 94 3.2.6 N n cao trình độ n u n nh n lực ........................................................ 95 3.2.7 Tăn c ờn cơ ở vật chất ph c v côn t c thu .................................. 98 t luận ch ơn 3 ....................................................................................................... 100 ẾT LUẬN VÀ IẾN NGHỊ ..................................................................................... 102 1. t luận ............................................................................................................ 102 iv
2.1. i n n hị đ i v i bảo hiểm xã hội t nh Phú Thọ ......................................103 2.2. i n n hị v i bảo hiểm xã hội Việt Nam .................................................103 DANH MỤ TÀI LIỆU THAM HẢO ....................................................................108 v
DANH MỤC CÁC BẢNG Bản 2.1 t quả hoạt độn c a BHXH thị xã Phú Thọ iai đoạn 2016-2018 ............ 47 Bản 2.2 Tổn hợp đơn vị tham ia BHXH bắt buộc theo kh i tại thị xã Phú Thọ iai đoạn 2016-2018 ............................................................................................................. 49 Bản 2.3 Tổn hợp đ i t ợn tham ia BHXH bắt buộc theo kh i tại thị xã Phú Thọ iai đoạn 2016-2018 ...................................................................................................... 51 Bản 2.4 Tổn quỹ ti n l ơn đ n BHXH bắt buộc (2016-2018) ............................. 55 Bản 2.5 S thu BHXH BHYT BHTN BHTNLĐ-BNN bắt buộc(2016-2018) ........ 58 Bản 2.6 t quả thực hiện thu BHXH bắt buộc o v i k hoạch (2016-2018)........... 59 Bản 2.7 t quả côn t c thanh tra kiểm tra hậu kiểm iai đoạn 2016-2018 ........... 70 vi
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 1.1 Sơ đ mô hình tổn quan v ph n cấp quản lý thu BHXH ............................ 22 Hình 2.1 Sơ đ cơ cấu tổ chức bộ m y hoạt độn c a BHXH thị xã Phú Thọ ............. 41 Hình 2.2 S đơn vị SDLĐ tham ia BHXH bắt buộc theo kh i ................................... 50 Hình 2.3 ơ cấu lao độn tham ia BHXH bắt buộc tại thị xã Phú Thọ năm 2017 ..... 50 Hình 2.4 Tình hình k hoạch thu BHXH bắt buộc tại BHXH thị xã Phú Thọ (2016- 2018) .............................................................................................................................. 60 Hình 2.5 Sơ đ cơ cấu tổ chức quản lý thu c a BHXH................................................ 62 Hình 2.6 Tình hình nợ đọn tại BHXH thị xã Phú Thọ iai đoạn 2016-2018 .............. 68 vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ASXH An inh xã hội BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y t BHTN Bảo hiểm thất n hiệp BNN Bệnh n h n hiệp DN Doanh n hiệp DNNN Doanh n hiệp nhà n c DNNQD Doanh n hiệp n oài qu c doanh HCSN Hành ch nh ự n hiệp HĐLĐ Hợp đ n lao độn HTX Hợp t c xã ILO Tổ chức lao độn th i i NĐ N hị định NLĐ N ời lao độn ÔĐ Ốm đau TNHS Ti p nhận h ơ SDLĐ S d n lao độn Đ S h độ ch nh ch TNLĐ Tai nạn lao độn TS Thai ản viii
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo hiểm xã hội (BHXH) là biện ph p nhà n c d n để đảm bảo thay th hoặc bù đắp một ph n thu nhập cho n ời tham ia bảo hiểm khi họ ặp bi n c r i ro làm uy iảm ức khoẻ mất khả năn lao độn mất việc làm h t tuổi lao độn m đau thai ản hoặc ch t. Hơn nữa BHXH còn đảm vệ cho việc chăm cyt ức khoẻ và trợ cấp cho c c ia đình khi c n thi t. BHXH Việt Nam đã đ ợc Đản và Nhà n c quan t m n ay từ khi m i thành lập vì ự đ n p to l n c a n ành cho ph t triển đất n c. B c an n n kinh t thị tr ờn theo định h n xã hội ch n hĩa n ành BHXH đã từn b c chuyển từ t c phon hành ch nh an ph c v v i mon mu n tạo ni m tin tron lòn n ời lao độn cũn nh doanh n hiệp khi tham ia BHXH. T nh đ n 31/12/2018, cả n c c trên 83 triệu n ời tham ia BHXH Bảo hiểm y t (BHYT) Bảo hiểm thất n hiệp (BHTN). Tron đ tham ia BHXH là 14,724 triệu n ời BHTN là 12,68 triệu n ời BHYT là 83,515 triệu n ời. Đạt tỷ lệ bao ph BHYT 88 5% d n [1]. Đi u này cho thấy n ời d n và doanh n hiệp đã ph n nào nhận thấy t m quan trọn c a việc tham ia BHXH BHYT BHTN đ i v i c nh n và doanh n hiệp mình. Tuy nhiên tron qu trình triển khai thực hiện v n còn nhi u hạn ch nh : còn nhi u doanh n hiệp ch y ì tr n tr ch việc tham ia BHXH cho n ời lao độn lạm d n tr i quy định quỹ BHXH lợi d n kẽ hở c a luật để tr c lợi quỹ BHXH y thất thu quỹ BHXH và ảnh h ởn đ n quy n lợi ch nh đ n c a n ời lao độn . Đ i mặt v i th ch thức chun c a toàn n ành BHXH thị xã Phú Thọ - t nh Phú Thọ tron nhữn năm qua đã c nhữn iải ph p quy t liệt tron côn t c thu BHXH đảm bảo hoàn thành k hoạch đ ợc iao. S n ời tham ia BHXH liên t c tăn qua c c năm đ n nay BHXH thị xã Phú Thọ đan quản lý thu 14.989 n ời tham ia BHXH. Tuy nhiên trên địa bàn v n còn nhi u doanh n hiệp ch a hiểu h t đ ợc t m quan trọn c a ch nh ch BHXH d n t i việc tham ia BHXH cho n ời lao độn thấp bằn 1
mức l ơn t i thiểu vùn để đ i ph hay tr y ì ti n nộp tron thời ian dài làm ảnh h ởn l n đ n quy n lợi c a n ời lao độn y kh khăn cho côn t c thu và iải quy t ch độ c a BHXH thị xã Phú Thọ. Để đảm bảo hoàn thiện n n cao hiệu quả quản lý thu BHXH iúp bảo vệ quy n lợi ch nh đ n cho n ời lao độn trên địa bàn t c iả đã lựa chọn đ tài “Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội thị xã Phú Thọ tỉnh Phú Thọ” là luận văn thạc ĩ c a mình. 2. Mục đích nghiên cứu đề tài: Lấy cơ ở đ nh i thực trạn côn t c quản lý thu BHXH tại BHXH thị xã Phú Thọ để đ xuất một iải ph p c căn cứ khoa học và thực tiễn nhằm hoàn thiện côn t c quản lý thu BHXH tại thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ. 3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu a. Đối tượng nghiên cứu Đ tài lấy côn t c quản lý thu BHXH BHYT BHTN tại BHXH thị xã Phú Thọ và nhữn y u t ảnh h ởn đ n việc quản lý thubảo hiểm làm đ i t ợn n hiên cứu ch nh c a đ tài. b. Phạm vi nghiên cứu V mặt khôn ian: Đ tài tập trun n hiên cứu đ n côn t c quản lý thu bảo hiểm bắt buộc trên địa bàn BHXH thị xã Phú Thọ quản lý. V mặt thời ian: Đ tài đ nh i thực trạn thu BHXH tron iai đoạn 3 năm từ 2016 đ n 2018 tại BHXH thị xã Phú Thọ để ph n t ch đ nh i . c iải ph p đ ợc đ xuất cho iai đoạn 2019-2024; V mặt nội dun : Đ tài n hiên cứu côn t c quản lý thu BHXH và nhữn nh n t ảnh h ởn đ n k t quả c a côn t c này. 4. Phương pháp nghiên cứu c ph ơn ph p đ ợc t c iả d n tron n hiên cứu bao m: 2
Ph ơn ph p thu thập liệu: S d n c c n u n tài liệu đã c c a n ành BHXH b o c o c c năm 2016, 2017, 2018 c a BHXH thị xã Phú Thọ thực tiễn côn t c quản lý thị BHXH thị xã Phú Thọ c c thôn tin đ ợc côn b trên b o tạp ch côn trình và đ tài khoa học tron n c. Ph ơn ph p tổn hợp liệu: Trên cơ ở c c tài liệu đã thu thập đ ợc tổn hợp và vận d n c c ph ơn ph p th n kê ph n t ch để đ nh i thực trạn côn t c quản lý thu bảo hiểm tại BHXH thị xã Phú Thọ. h ra nhữn t n tại và n uyên nh n c a t n tại đ để c iải ph p hoàn thiện côn t c quản lý thu BHXH. Ph ơn ph p ph n t ch liệu: Dùn c c ph ơn ph p tron th n kê và hệ th n h a tài liệu thu thập đ ợc làm cơ ở cho việc ph n t ch đ nh i thực trạn p d n côn t c quản lý thu bảo hiểm tại BHXH trên địa bàn n hiên cứu theo tiêu thức và c độ kh c nhau nh ph ơn ph p o nh th n kê ph ơn ph p dùn biểu đ đ thị. 5. Nội dung của luận văn N oài ph n mở đ u k t luận ki n n hị danh m c tài liệu tham khảo nội dun c a luận văn đ ợc cấu trúc v i 3 ch ơn nội dun ch nh au: h ơn 1: Tổn quan lý luận và thực tiễn v côn t c quản lý thu BHXH h ơn 2: Thực trạn côn t c quản lý thu BHXH tại thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ h ơn 3 :Giải ph p hoàn thiện côn t c quản lý thu BHXH tại thị xã Phú Thọ t nh Phú Thọ 3
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1 Tổng quan lý luận về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội 1.1.1 Khái niệm về bảo hiểm xã hội 1.1.1.1 Khái niệm Tron qu trình lao độn ản xuất n ời lao độn ặp rất nhi u bi n c r i ro do nhi u n uyên nh n kh c nhau làm ảnh h ởn đ n cuộc n c nh n và ia đình họ. Có nhữn bi n c xảy ra n ay tron qu trình lao độn và cũn c nhữn bi n c xảy ra n oài qu trình lao độn nhữn bi n c này làm n ời lao độn ặp rất nhi u kh khăn và xã hội mất an toàn. Tình trạn này n ày càn diễn ra phổ bi n khi n n ản xuất ph t triển khi c ự thuê m n nh n côn khi n n ản xuất hàn ho ph t triển đ n một mức độ nhất định việc thuê m n lao độn n ày càn diễn ra một c ch phổ bi n m u thu n ch thợ bắt đ u ph t inh tron rất nhi u c c m u thu n kh c nhau thì m u thu n n ày càn trở nên ay ắt. Đ là m u thu n v kéo dài thời ian lao độn ti n l ơn ti n côn m u thu n v thu nhập au khi h t tuổi lao độn khi qua đời. Đi u này đã ảnh h ởn t i ự ph t triển b n vữn c a xã hội nh ản xuất bị đình trệ ch độ ch nh trị xã hội bị lun lay. Vì vậy nhà n c đã phải đứn ra can thiệp iải quy t đi u hòa m u thu n này. Nhà n c yêu c u i i ch và thợ phải nộp một khoản ti n nhất định từ ti n l ơn ti n côn vào n u n quỹ man t nh chất xã hội để chi trả cho c c r i ro tron cuộc n c a n ời lao độn . Lúc đ u cả i i ch và i i thợ đ u khôn chấp nhận yêu c u đ n d n đ n cuộc đấu tranh diễn ra n ày càn ay ắt hơn v i quy mô n ày càn rộn khắp hơn vì vậy ch nh ph c c n c phải can thiệp l n thứ hai v i t c ch nhà n c là bên thứ ba tham ia đ n p vào n u n quỹ này khi đ i i ch thấy mình c lợi và m c đ ch đã bắt đ u đạt đ ợc và i i thợ cũn thấy mình c lợi. ả ba bên đ a ra bản cam k t c thể v x y dựn và hình thành n u n quỹ này để bảo vệ n ời lao độn khi bi n c xảy ra. Tất cả nhữn vấn đ n i trên đ ợc th i i quan nhiệm là bảo hiểm xã hội cho n ời lao độn . Nh vậy Bảo hiểm xã hội ra đời là đòi hỏi kh ch quan c a cuộc n c a hoạt độn lao độn ản xuất. Do ự đòi hỏi v ự tự ch và an toàn v tài ch nh cũn nh c c nhu c u c a con n ời hoạt độn bảo hiểm xã hội n ày càn ph t triển và 4
khôn thể thi u đ i v i mỗi c nh n doanh n hiệp và mỗi qu c ia. Vì vậy kh i niệm "Bảo hiểm xã hội" trở nên n ũi ắn b v i con n ời đặc biệt là n ời lao độn v i c c đơn vị ản xuất c đ ợc c c quan hệ đ bảo hiểm xã hội đã man lại lợi ch kinh t xã hội thi t thực cho mọi thành viên mọi đơn vị c tham ia bảo hiểm xã hội.Theo thời ian cùn v i ự ti n bộ c a xã hội lực l ợn lao độn n ày càn đôn ản xuất càn ph t triển thì n u n quỹ n ày càn l n mạnh đảm bảo ổn định cuộc n cho n ời lao độn và ia đình họ n ời lao độn từ đ yên t m hăn h i ản xuất ra nhi u c a cải cho xã hội và n ời d n lao độn ẽ c lợi từ việc này. Đ ch nh là n u n c ra đời c a quỹ bảo hiểm xã hội. Trên cơ ở thực tiễn p d n c c cơ ch đa dạn bảo vệ n ời lao độn iảm thiểu nhữn r i ro kh n kh hội n hị toàn th i i c a tổ chức lao độn qu c t (ILO) đã thôn qua côn c 102 v an toàn xã hội tron đ BHXH là một cơ ch ch y u. Ở Việt Nam au khi đ ợc thành lập ch nh ph ta cũn đã ban hành nhi u văn bản ph p luật v BHXH. Sắc lệnh 54/SL n ày 1-11-1945 qui định nhữn đi u kiện cho côn chức v h u. Sắc lệnh 105/SL n ày 14-6-1946 qui định việc cấp h u bổn cho côn chức. Hai ắc lệnh này đã quy định côn chức phải đ n p h u liễn và tron quỹ h u bổn c ph n đ n thêm c a nhà n c. Sắc lệnh 76/SL n ày 20-5-1950 quy định c thể hơn c c ch độ trợ cấp h u tr thai ản chăm c y t tai nạn và ti n tuất đ i v i côn chức. Tron khu vực ản xuất tron lúc này ch a lập quỹ bảo hiểm xã hội nh n ắc lệnh 29/SL n ày 12-3-1947 và ắc lệnh 77/SL n ày 22-5-1950 đã quy định c thể c c ch độ trợ cấp: Ốm đau thai ản tai nạn lao độn và bệnh n h n hiệp h u tr t tuất đ i v i côn nh n. Trên cơ ở thực tiễn thực hiện BHXH từ tr c đ n nay cơ ch BHXH đã đ ợc ch định thành một ch ơn tron Bộ luật lao độn thôn qua n ày 23/6/1994 và đã đ ợc c thể ho tron đi u lệ BHXH m i kèm theo n hị định 12/CP ngày 26/1/1995. Đ n nay BHXH đ ợc thực hiện ở h u h t c c n c trên th i i n i chun và đã trở thành tr cột ch nh c a hệ th n ASXH tại Việt Nam. BHXH đ ợc ti p cận d i nhữn c độ kh c nhau: 5
D i c độ ch nh ch: BHXH là một ch nh ch xã hội nhằm iải quy t c c ch độ xã hội liên quan đ n một t n l p đôn đảo n ời lao độn và bảo vệ ự ph t triển kinh t - xã hội ự ổn định ch nh trị qu c ia. D i c độ tài ch nh: BHXH là một quỹ tài ch nh tập trun đ ợc hình thành từ ự đ n p c a c c bên tham ia và c ự hỗ trợ c a Nhà n c. D i c độ thu nhập: BHXH là ự đảm bảo thay th một ph n thu nhập khi n ời lao độn c tham ia BHXH bị mất hoặc iảm thu nhập. D i c độ quản lý: BHXH là côn c quản lý c a Nhà n c để đi u ch nh m i quan hệ kinh t iữa n ời lao độn n ời d n lao độn và Nhà n c thực hiện qu trình ph n ph i và ph n ph i lại thu nhập iữa c c thành viên tron xã hội. h i niệm BHXH đ ợc kh i qu t một c ch đ y đ nhất tron Luật BHXH 58/2014/QH13 đ ợc Qu c hội n c ộn hoà xã hội ch n hĩa Việt Nam kho XIII, n ày 20 th n 11 năm 2014 [2] nh au: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội” 1.1.1.2Phân loại Luật BHXH [2] quy định hai loại hình BHXH bao m BHXH bắt buộc BHXH tự n uyện. Theo đ : Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà n c tổ chức mà n ời lao độn và n ời d n lao độn phải tham ia. Bảo hiểm tự n uyện là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà n c tổ chức mà n ời tham ia đ ợc lựa chọn mức đ n ph ơn thức đ n phù hợp v i thu nhập c a mình và Nhà n c c ch nh ch hỗ trợ ti n đ n bảo hiểm xã hội để n ời tham ia h ởn ch độ h u tr và t tuất. 6
1.1.1.3Bản chất của bảo hiểm xã hội. Mọi qu c ia trên th i i đ u thừa nhận ự n hèo đ i c a n ời d n do m đau tai nạn r i ro thất n hiệp…. y ra khôn ch là thiệt thòi c a bản th n c nh n ia đình mà còn là nh nặn tr ch nhiệm c a nhà n c và c a cộn đ n xã hội. ùn v i ự ph t triển ti n bộ c a con n ời BHXH đ ợc coi là một ch nh ch xã hội quan trọn c a bất kỳ qu c ianào nhằm bảo đảm an toàn cho ản xuất đời n vật chất và tinh th n c at n l p tron xã hội. V i vai trò là côn c quan trọn để quản lý xã hội, nhà n c phải can thiệp và tổ chức bảo vệ quy n lợi ch nh đ n cho n ời lao độn đặc biệt là để iải quy t m i quan hệ iữa ch d n lao độn và n ời lao độn . Yêu c u n ời d n lao độn phải thực hiện việc bảo đảm đi u kiện làm việc và đời n vật chất tinh th n cho n ời lao độn . Tron đ c nhu c u v ti n côn ti n l ơn v dịch v y t v ch độ khi bị m đau tai nạn v ti n l ơn h u khi h t tuổi lao độn … ùn v i đ bản th n n ời lao độn cũn phải c tr ch nhiệm dành một ph n thu nhập để đ n p cho bản th n khi c nhữn r i ro xảy ra. Mặt kh c nhà n c v i vai trò đảm bảo an inh cho toàn xã hội tron tr ờn hợp ựđ n pc an ời ch d n lao độn và n ời lao độn khôn đ để phân ph i cho nhữn khoản chi cho n ời lao độn khi họ ặp phải r i ro thì nhà n c phải dùn n n ch c a mình để bù đắp ự thi u h t bảo đảm đời n t i thiểu cho n ời lao độn . N n kinh t thị tr ờn ph t triển là n n m n cơ ở c a BHXH việc thuê m n lao độn trở nên phổ bi n thì càn đòi hỏi BHXH ph t triển và đa dạn . BHXH đ ợc hình thành trên cơ ở c c quan hệ lao độn . Nhà n c ban hành ch độ ch nh ch tổ chức ra c c cơ quan chuyên tr ch thực hiện nhiệm v quản lý hoạt độn BHXH. h d n lao độn và n ời lao độn c tr ch nhiệm cùng đ n p để hình thành quỹ BHXH. N ời lao độn và thân nhân c a họ ẽ đ ợc cấp ti n từ quỹ BHXH khi họ c đ đi u kiện theo quy định c a luật BHXH. Đ là m i quan hệ c a c c bên tham ia BHXH. Quy tắc ph n ph i c a BHXH là ph n ph i khôn đ u iữa nhữn n ời tham ia c n hĩa là khôn phải ai tham ia BHXH cũn đ ợc chi trả v i ti n i n nhau ph n ph i tron BHXH vừa man t nh hoàn trả vừa không man t nh hoàn trả. BHXH phân 7
ph i man t nh hoàn trả v i n ời lao độn khi họ ặp nhữn bi n c xảy ra mang tính tất nhiên nh : thai ản tuổi ià và ch t, vì n ời lao độn tham gia BHXH chắc chắn đ ợc h ởn nhữn trợ cấp đ . òn trợ cấp do nhữn bi n c làm iảm hoặc mất khả năn lao độn mất việc làm xảy ra tr i v i ý mu n c a con n ời nh m đau tai nạn lao độn bệnh n h n hiệp và thất n hiệp là ự ph n ph i không mang tính hoàn trả vì ch khi nào n ời lao độn ặp phải r i ro do m đau tai nạn lao độn bệnh n h n hiệp hay thất n hiệp thì m i đ ợc h ởn khoản các trợ cấp đ . Bảo hiểm xã hội hoạt độn theo n uyên lấy đôn bù t tức là mọi n ời tham ia BHXH đ n p nho bên nhận BHXH và t ch luỹ d n thành một quỹ tài ch nh độc lập dùn để chi trả trợ cấp cho n ời lao độn khi và ch khi họ bị iảm hoặc mất thu nhập hay khả năn lao độn theo c c ch độ đã x c định. S trợ cấp c a họ nhận đ ợc l n hơn rất nhi u o v i ti n đ n p c a họ. Mu n làm đ ợc việc này thì khôn c cách nào kh c là phải lấy k t quả đ n pc a đôn n ời tham ia để bù cho t n ời đ ợc h ởn trợ cấp. Hoạt độn BHXH là một hoạt độn dịch v côn man t nh xã hội khôn vì m c đ ch lợi nhuận lấy hiệu quả xã hội là m c tiêu hoạt độn . Hoạt độn c a BHXH là quá trình tổ chức triển khai thực hiện c c ch độ ch nh ch BHXH c a cơ quan BHXH đ iv in ời lao độn tham ia BHXH. Là qu trình tổ chức thực hiện c c n hiệp v thu BHXH c a n ời d n lao độn và n ời lao độn và iải quy t c c ch độ chính sách, chi ti n BHXH cho n ời đ ợc h ởn quản lý quỹ BHXH và thực hiện đ u t tăn tr ởn quỹ BHXH. BHXH là quan hệ ba bên tron n n kinh t thị tr ờn tron đ Nhà n c phải c vai trò quản l vĩ mô mọi hoạt độn kinh t - xã hội trên phạm vi cả n c. V i vai trò này Nhà n c c tron tay mọi đi u kiện vật chất c a toàn xã hội đ n thời cũn c mọi côn c c n thi t để thực hiện vai trò c a mình. Đ i v i n ời d n lao độn mọi kh a cạnh cũn t ơn tự nh trên nh n ch tron phạm vi một doanh n hiệp. Ở đ iữa n ời lao độn và n ời d n lao độn c m i quan hệ rất chặt chẽ. N ời d n lao độn mu n ổn định và ph t triển ản xuất kinh doanh khôn ch chăm lo đ u t m y m c thi t bị mà còn phải chăm lo tay n h và đời n n ời lao độn mà mình d n . hi n ời lao độn làm việc bình th ờn thì phải trả l ơn cho họ còn 8
khi họ ặp r i ro bị m đau tai nạn lao độn ...mà c ắn v i qu trình lao độn thì phải c tr ch nhiệm BHXH cho họ. h c nh vậy n ời lao độn m i yên r m công t c p ph n tăn năn xuất lao độn và tăn hiệu quả kinh t cho doanh n hiệp.Đ i v in ời lao độn khi ặp r i ro khôn mon mu n và khôn phải hoàn toàn hay trực ti p do lỗi c a n ời kh c thì tr c h t đ là r i ro c a bản th n. Vì th n u mu n đ ợc BHXH tức là mu n nhi u n ời kh c hỗ trợ cho mình là dàn trải r i ro c a mình cho nhi u n ời kh c thì mình cũn phải đ n BHXH. Đi u đ cho thấy bản th n n ời lao độn phải c tr ch nhiệm tham ia BHXH để tự bảo hiểm cho mình. Sự đ n p c a ba bên nh trên n u khôn đ ợc đ n p cho bên thứ ba là cơ quan BHXH và đ ợc t ch luỹ d n thành một quỹ tài ch nh độc lập và tập trun nh c ch làm đặc tr n c a BHXH thì n ẽ bi n thành một ph ơn thức kh c v i BHXH v chất đ là ph ơn thức ti t kiệm. Nh vậy m c đ ch bản chất và yêu c u c a BHXH ẽ khôn thể thực hiện đ ợc. M c tiêu c a BHXH là nhằm thoả mãn nhu c u thi t y u c a n ời lao độn tron tr ờn hợp bị iảm hoặc mất thu nhập mất việc làm. So nh ự i n nhau và kh c nhau iữa BHXH v i bảo hiểm th ơn mại ẽ r hơn bản chất c a BHXH. Bảo hiểm th ơn mại cũn là một loại bảo hiểm c m c đ ch ph c v con n ời, nh n ph ơn thức hoạt độn man t nh kinh doanh r rệt nh tên ọi bảo hiểm th ơn mại c nhữn đặc tr n kh c v i BHXH trên nhữn điểm ch y u au. Nội dun BH rất rộn nh : bù đắp nhữn tổn thất thiệt hại v th n thể inh mạn tài ản tr ch nhiệm d n ự tr ch nhiệm quản lý... do nhữn tai nạn bất n ờ hoặc thiên tai, phạm vi hoạt độn c a bảo hiểm th ơn mại cũn rất rộn c mặt ở tất cả c c lĩnh vực c a đời n kinh t - xã hội khôn ch b hẹp tron phạm vi lãnh thổ một n c mà còn trải rộn xuyên qu c ia. N ời đ ợc bảo hiểm khôn nhất thi t là n ời lao độn mà c thể là c c độ tuổi kh c nhau là n ời khôn thuộc d n lao độn .Mức ti n bù đắp b i th ờn ph thuộc vào i bảo hiểm hạn mức tr ch nhiệm bảo hiểm mức độ thiệt hại tổn thất thực t mức ph bảo hiểm mức độ thiệt hại tổn thất thực t mức ph bảo hiểm chọn mua.Quỹ bảo hiểm th ơn mại đ ợc đ u t vào kinh doanh inh lời kể cả đ u t vào cải thiện hoàn cảnh cho bên mua bảo hiểm. 9
N ợc lại BHXH c nội dun hẹp hơn nhi u đ là quan hệ BHXH là l u dài. ó nhữn loại hình bảo hiểm n ời lao độn tr c au cũn ẽ đ ợc trợ cấp quỹ BHXH ch đ ợc dùn ph n ti n nhàn rỗi để đ u t inh lời. Tuy nhiên hai loại hình BHXH và bảo hiểm th ơn mại c nhữn điểm đ n nhất mà bất kỳ loại hình bảo hiểm nào cũn phải tu n th . Thứ nhất: Bảo hiểm là hình thức t ch trữ nhằm ph n t n r i ro hỗ trợ l n nhau iữa các cá nhân tham gia bảo hiểm thực hiện theo n uyên tắc đôn bù t n ời tham gia càn nhi u thì mức độ tổn thất đ ợc ph n t n càn rộn . Thứ hai: n u n quỹ bảo hiểm đ ợc hình thành ch y u từ n ời tham ia quỹ đ ợc t nh to n c n đ i iữa n u n thu và c c khoản chi một c ch khoa học tính toán ra mức đ n p và mức h ởn trợ cấp ch trả. Thứ ba: Quỹ bảo hiểm đ ợc quản lý d n theo ch độ tài ch nh và ự quản lý c a Nhà n c. 1.1.1.4Chức năng của bảo hiểm xã hội. Thay th hoặc bù đắp một ph n thu nhập cho n ời lao độn tham ia BHXH khi họ bị iảm hoặc mất thu nhập do mất khả năn lao độn hoặc mất việc làm. Sự đảm bảo thay th hoặc bù đắp này chắc chắn ẽ xảy ra vì uy cho cùn mất khả năn lao độn ẽ đ n v i tất cả mọi n ời lao độn khi h t tuổi lao độn theo c c đi u kiện quy định c a BHXH. òn mất việc làm và mất khả năn lao độn tạm thời làm iảm hoặc mất thu nhập n ời lao độn cũn ẽ đ ợc h ởn trợ cấp BHXH v i mức h ởn ph thuộc vào c c đi u kiện c n thi t thời điểm và thời hạn đ ợc h ởn phải đún quy định. Đ y là chức năn cơ bản nhất c a BHXH n quy t định nhiệm v t nh chất và cả cơ ch tổ chức hoạt độn c a BHXH. Ti n hành ph n ph i và ph n ph i lại thu nhập iữa nhữn n ời tham ia BHXH. Tham ia BHXH khôn ch c n ời lao độn mà cả nhữn n ời d n lao độn . c bên tham ia đ u phải đ n p vào quỹ BHXH. Quỹ này dùn để trợ cấp cho một n ời lao độn tham ia khi họ bị iảm hoặc mất thu nhập do mất khả năn lao độn hoặc mất việc làm. S l ợn nhữn n ời này th ờn chi m ph n nhỏ tron tổn n ời tham ia đ n p. Nh vậy theo quy luật đôn bù t BHXH thực 10
hiện ph n ph i lại thu nhập theo cả chi u dọc và chi u n an . Ph n ph i lại iữa nhữn n ời lao độn c thu nhập cao và thấp iữa nhữn n ời khoẻ mạnh đan làm việc v i nhữn n ời m y u phải n h việc… Thực hiện chức năn này c n hĩa là BHXH p ph n thực hiện côn bằn xã hội. G p ph n tạo ự hăn h i trong lao độn ản xuất n n cao năn uất lao độn cho cá nh n và xã hội. hi khoẻ mạnh tham ia lao độn n ời lao độn đ ợc ch SDLĐ trả l ơn hoặc ti n côn . hi bị m đau tai nạn lao độn bệnh n h n hiệp hoặc khi h t tuổi lao độn đã c BHXH trả trợ cấp bù đắp n u n thu nhập bị mất. Vì th cuộc n c an ời tham ia BHXH và ia đình họ luôn đ ợc đảm bảo ổn định. Từ đ n ời lao độn luôn yên t m ắn b v i nơi làm việc và tận tình v i côn việc. Từ đ kích th ch họ t ch cực lao độn ản xuất n n cao hiệu quả kinh t cho bản than ia đình và xã hội. hức năn này nh một đòn bẩy kinh t k ch th ch n ời lao độn n n cao năn uất lao độn c nh n và kéo theo là năn uất lao độn xã hội. Gắn b lợi ch iữa n ời lao độn v i n ời d n lao độn iữa n ời lao độn v i xã hội. Tron thực t lao độn ản xuất n ời lao độn và n ời d n lao độn v n c nhữn m u thu n nội tại kh ch quan v ti n l ơn ti n côn thời ian lao độn … Thôn qua BHXH nhữn m u thu n đ ẽ đ ợc đi u hoà và iải quy t. Đặc biệt nhờ c BHXH mà cả ch SDLĐ và n ời lao độn đ u c lợi và đ ợc bảo vệ. N ời lao độn khôn còn nỗi lo bị ch SDLĐ a thải ch SDLĐ cũn b t đi nh nặn khi n ời lao độn khôn may ặp r i ro tron qu trình lao độn . Từ đ làm cho họ hiểu nhau hơn và ắn b lợi ch đ ợc v i nhau. Đ i v i Nhà n c và xã hội chi cho BHXH là c ch thức phải chi t nhất và c hiệu quả nhất nh n v n iải quy t đ ợc kh khăn v đời n cho n ời lao độn và ia đình họ p ph n làm cho ản xuất ổn định kinh t ch nh trị và xã hội đ ợc ph t triển và an toàn hơn. 1.1.1.5Vai trò của bảo hiểm xã hội Đối với người lao động: Tron iai đoạn hiện nay khi đất n c đan n ày càn hoàn thiện qu trình côn nghiệp ho hiện đại ho thì nhữn r i ro nh m đau tai nạn lao độn bệnh n h n hiệp thất n hiệp…lại diễn ra một c ch th ờn xuyên và n ày càn phổ bi n hơn 11
phức tạp hơn. hi nhữn r i ro này xảy ra ẽ y kh khăn cho n ời lao độn v cả vật chất l n tinh th n ảnh h ởn khôn t t t i ự ph t triển c a xã hội. V i t c ch là một tron nhữn tr cột ch nh c a hệ th n an inh xã hội, BHXH góp ph n trợ iúp cho c nh n nhữn n ời lao độn ặp phải r i ro bằn c ch tạo ra cho họ một khoản thu nhập thay th nhữn đi u kiện lao độn thuận lợi… iúp họ ổn định cuộc n yên t m côn t c tạo cho họ một ni m tin vào t ơn lai. Từ đ p ph n quan trọn vào việc tăn năn uất, ch t l ợn lao độn cho toàn xã hội. Đối với người sử dụng lao động: Để c đ ợc ản phẩm ph c v cho cuộc n và ự ph t triển xã hội thì c n phải có n ời tạo ra ản phẩm và nhờ vào qu trình lao độn ản xuất để tạo ra ản phẩm. Nhữn n ời bi t vận d n ức lao độn để tạo ra ản phẩm ch nh là nhữn n ời ch d n lao độn . Mu n cho hoạt độn ản xuất kinh doanh đ ợc đảm bảo thì n ời d n lao độn phải tạo đ ợc m i quan hệ t t v i n ời lao độn iải quy t thật t t nhữn vấn đ thuộc phạm vi tr ch nhiệm c a mình đ i v i n ời lao độn để họ yên t m lao độn ản xuất và c ni m tin vào cuộc n từ đ họ lao độn ản xuất hăn say hơn tạo ra nhi u ản phẩm t t hơn làm cho qu trình ản xuất kinh doanh c a n ời ch d n lao độn hoạt độn đạt k t quả cao. BHXH ch nh là n u n bảo đảm nhữn khoản chi trả c n thi t kịp thời đ n n ời lao độn khi họ ặp nhữn r i ro,bất chắc. Việc tham ia BHXH cho n ời lao độn c a ch d n lao độn là p ph n làm cho qu trình hoạt độn ản xuất kinh doanh c a doanh n hiệp mình ngày càng ph t triển hơn n n cao năn uất hiệu quả lao độn ản xuất c a doanh n hiệp cũn nh n n cao thu nhập cho n ời lao độn và p ph n ph t triển kinh t đất n c. Đối với xã hội: Thứ nhất Quỹ BHXH đ ợc hình thành do ự đ n p c a c c bên tham ia dùn để hỗ trợ cho n ời lao độn khi họ ặp nhữn bi n c tron cuộc n . Tuy nhiên h u nh tron quỹ v n c một l ợn ti n nhàn rỗi. h nh vì vậy huy độn l ợn ti n nhàn rỗi c a quỹ BHXH để đ u t vào việc kinh doanh dịch v trên c c lĩnh vực kh c nhau ẽ tạo ra một n u n thu l n cho quỹ nhằm tạo ự tăn tr ởn cho quỹ đ n thời góp ph n thúc đẩy ự ph t triển kinh t -xã hội c a đất n c. 12