Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi Ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng chi NSĐP tại xã Phú Hữu, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực thi chính sách chi NSĐP tại xã Phú Hữu. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý kinh tế: Quản lý chi Ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ THỊ DIỆU QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHÚ HỮU, HUYỆN NHƠN TRẠCH, TỈNH ĐỒNG NAI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ HÀ NỘI, năm 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ THỊ DIỆU QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHÚ HỮU, HUYỆN NHƠN TRẠCH, TỈNH ĐỒNG NAI Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 8.34.04.10 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN CHIẾN THẮNG HÀ NỘI, năm 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.Các số liệu nêu trong luận văn này là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Võ Thị Diệu
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô, bạn học và đồng nghiệp. Nhân dịp này cho tôi được gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo tham gia giảng dạy, công tác tại Học viện Khoa học xã hội – nơi tôi đã học tập; cảm ơn các bạn bè và đồng nghiệp, những người đã cung cấp nhiều số liệu cho tôi. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành của mình tới thầy giáo, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Chiến Thắng đã tận tình hướng dẫn khoa học, giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thiện Luận văn này. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Võ Thị Diệu
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG........................................................................ 7 1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước .......................................................... 7 1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước ........................................................ 7 1.1.2. Bản chất của ngân sách nhà nước.................................................... 7 1.1.3. Chức năng của ngân sách nhà nước ................................................ 8 1.1.4. Vai trò của ngân sách nhà nước ..................................................... 10 1.1.5. Hệ thống ngân sách nhà nước và phân cấp quản lý ngân sách nhà nước .......................................................................................................... 13 1.2. Chi ngân sách Nhà nước ....................................................................... 16 1.2.1. Khái niệm chi ngân sách nhà nước ................................................ 16 1.2.2. Đặc điểm của chi ngân sách nhà nước........................................... 16 1.2.3. Nội dung chi ngân sách nhà nước .................................................. 17 1.2.4. Vai trò của chi ngân sách nhà nước ............................................... 19 1.2.5. Hiệu quả chi ngân sách nhà nước .................................................. 20 1.3. Quản lý chi ngân sách Nhà nước .......................................................... 21 1.3.1. Khái niệm quản lý chi ngân sách nhà nước ................................... 21 1.3.2. Đặc điểm quản lý chi ngân sách nhà nước .................................... 22 1.3.3. Nguyên tắc quản lý chi ngân sách nhà nước .................................. 22 1.3.4. Nội dung quản lý chi ngân sách nhà nước ..................................... 23 1.3.5. Phương thức quản lý chi ngân sách nhà nước ............................... 25 1.3.6. Những nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách nhà nước ... 29 1.3.7. Quản lý chi ngân sách địa phương cấp xã ..................................... 31 1.4. Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách của một số địa phương ................ 33 1.4.1. Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách các phường thuộc Thành phố
Nha Trang ................................................................................................. 33 1.4.2. Kinh nghiệm quản lý chi ngân sách các phường thuộc Thành phố Mỹ Tho ...................................................................................................... 34 1.4.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho xã Phú Hữu .................................. 34 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG TẠI XÃ PHÚ HỮU, HUYỆN NHƠN TRẠCH ....................... 36 2.1. Tổng quan về kinh tế-xã hội và bộ máy quản lý chi ngân sách ............ 36 2.1.1. Về kinh tế - xã hội ........................................................................... 36 2.1.2. Bộ máy thực thi nhiệm vụ quản lý chi ngân sách của xã Phú Hữu 36 2.2. Phân cấp quản lý chi ngân sách địa phương ........................................ 37 2.2.1. Nhiệm vụ chi ngân sách địa phương .............................................. 37 2.2.2. Định mức phân bổ dự toán chi ngân sách địa phương .................. 39 2.3. Kết quả thu, chi nsđp xã phú hữu giai đoạn 2017-2019 ....................... 42 2.3.1. Khả năng cân đối ngân sách địa phương ....................................... 43 2.3.2. Về thu ngân sách............................................................................. 45 2.3.3. Về chi ngân sách ............................................................................. 46 2.4. Quản lý chi ngân sách địa phương ........................................................ 50 2.4.1. Quản lý lập dự toán ........................................................................ 50 2.4.2. Quản lý chấp hành, thực hiện dự toán ........................................... 54 2.4.3. Quản lý quyết toán chi ngân sách .................................................. 58 2.4.4. Kiểm tra, thanh tra, kiểm toán chi ngân sách địa phương. ............ 58 2.5. Đánh giá thực trạng chi ngân sách xã Phú Hữu .................................... 59 2.5.1. Kết quả đạt được............................................................................ 59 2.5.2. Tồn tại, hạn chế .............................................................................. 61 2.5.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế ....................................... 65 Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG XÃ PHÚ HỮU .... 69
3.1. Phương hướng quản lý chi ngân sách địa phương xã Phú Hữu đến năm 2025 .............................................................................................................. 69 3.1.1. Phương hướng về phát triển kinh tế xã hội .................................... 69 3.1.2. Phương hướng chi ngân sách địa phương xã Phú Hữu ................ 69 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương xã Phú Hữu đến năm 2025 ....................................................................................... 70 3.2.1. Phát triển kinh tế-xã hội, gia tăng quy mô nguồn lực tài chính ..... 70 3.2.2. Hoàn thiện phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách địa phương ...................................................................................................... 70 3.2.3. Hoàn thiện định mức phân bổ ngân sách; chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi ngân sách .................................................................................... 71 3.2.4. Đảm bảo cơ cấu chi ngân sách hợp lý, gắn kết chặt chẽ với kế hoạch đầu tư công và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội hàng năm và trung hạn ................................................................................................... 72 3.2.5. Hoàn thiện chu trình quản lý chi ngân sách địa phương ............... 73 3.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ....................................... 75 3.2.7. Hoàn thiện bộ máy quản lý chi ngân sách địa phương, nâng cao ý thức chấp hành kỷ luật tài khoá................................................................ 76 3.2.8. Tiếp tục sử dụng khai thác hiệu quả hệ thống thông tin tích hợp quản lý ngân sách ..................................................................................... 78 3.2.9. Hướng đến quản lý chi ngân sách địa phương theo theo kết quả đầu ra trong khuôn khổ kế hoạch chi tiêu trung hạn ...................................... 78 KẾT LUẬN .................................................................................................... 80 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ĐVSD Đơn vị sử dụng HĐND Hội đồng nhân dân KBNN Kho bạc nhà nước KT – XH Kinh tế - xã hội NS Ngân sách NSĐP Ngân sách địa phương NSNN Ngân sách nhà nước UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Hệ thống tài chính trong kinh tế thị trường ................................... 12 Sơ đồ 1.2. Hệ thống ngân sách Nhà nước Việt Nam ...................................... 13 Sơ đồ 1.3. Sơ đồ các yếu tố cơ bản của lập kế hoạch Chi ngân sách Nhà nước theo kết quả đầu ra .......................................................................................... 27
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Chi đầu tư phát triển và cơ cấu chi đầu tư phát triển ..................... 48 Bảng 2.2. Xây dựng dự toán chi ngân sách .................................................... 51 Bảng 2.3. Kết quả giao dự toán chi ngân sách ............................................... 53 Bảng 2.4. Chấp hành dự toán chi thường xuyên ............................................ 55
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quản lý chi Ngân sách nhà nước (NSNN) nói chung và quản lý chi Ngân sách địa phương (NSĐP) đều có mục tiêu sử dụng, phân bổ ngân sách hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả để đảm bảo bộ máy nhà nước hoạt động ổn định, thúc đẩy kinh tế-xã hội quốc gia và trên từng địa bàn lãnh thổ phát triển nhanh và bền vững. Quản lý chi NSĐP phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố như: phân cấp, phân quyền theo Hiến pháp, pháp luật; phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách; năng lực điều hành, quản lý kinh tế, quản lý ngân sách của các cấp chính quyền địa phương. Ngân sách cấp xã nói chung và chi NSĐP cấp xã nói riêng là một bộ phận cấu thành của hệ thống ngân sách nhà nước; là công cụ tài chính quan trọng được chính quyền cấp xã sử dụng làm nguồn lực để thực hiện việc thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương phát triển toàn diện. Tuy nhiên, bất cập lớn nhất hiện nay trong việc thực thi chính sách quản lý chi ngân sách địa phương đang gặp rất nhiều khó khăn, do mâu thuẫn giữa nhu cầu chi và khả năng đảm bảo từ nguồn thu Ngân sách của địa phương. Vấn đề này không chỉ diễn ra giữa đơn vị dự toán đối với cơ quan tài chính các cấp mà còn giữa Ngân sách cấp trên đối với Ngân sách cấp dưới. Việc thực thi chính sách quản lý chi ngân sách địa phương trong những năm qua trên địa bàn xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai đã đạt được những thành tựu quan trọng, đảm bảo các quy định của Luật NSNN, tạo những điều kiện quan trọng để từng bước thúc đẩy sự nghiệp phát triển toàn diện kinh tế - xã hội trên địa bàn xã. Bên cạnh đó, trong quá trình thực thi chính sách quản lý chi NSĐP tại xã Phú Hữu còn bộc lộ nhiều tồn tại, bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý như: Công tác lập dự toán còn yếu kém, còn nhiều lần phải bổ sung, điều chỉnh, gây khó khăn cho công tác quản lý dự 1
toán được duyệt, định mức phân bổ theo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân tỉnh (ngân sách cấp trên) còn chưa phù hợp; việc chấp hành dự toán còn nhiều tồn tại, nhiều kẽ hở, lãng phí trong chi tiêu ngân sách; công tác thanh tra, kiểm tra còn mang tính hình thức…Những tồn tại, bất cập đó cần phải được tháo gỡ kịp thời để công tác thực thi chính sách quản lý chi NSĐP ngày càng nâng cao hiệu quả, tạo động lực, đáp ứng yêu cầu cho sự nghiệp phát triển của xã trong thời gian tới. Trước yêu cầu quản lý nhà nước tại địa phương, với trách nhiệm là người thực hiện nhiệm vụ quản lý ngân sách của địa phương, tôi chọn đề tài về “Quản lý chi Ngân sách nhà nước trên địa bàn xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai” làm luận văn tốt nghiệp chương trình cao học tại Học viện Khoa học xã hội; thông qua nghiên cứu, thực hiện luận văn này, tôi mong muốn sẽ làm rõ thực trạng chi NSĐP xã Phú Hữu, và bằng các kiến thức đã được học, với kinh nghiệm quản lý ngân sách của mình, và qua kết quả đánh giá thực trạng chính sách tại địa phương, để từ đó đề ra các giải pháp nâng cao hiệu quả việc thực thi chính sách chi NSĐP của xã , góp phần thực hiện tốt chức năng phát triển kinh tế- xã hội, đảm bảo an sinh xã hội, giữ vững an ninh- quốc phòng, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn xã Phú Hữu. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Qua nghiên cứu, bản thân thấy rằng đã có một số đề tài khoa học nghiên cứu về quản lý NSNN như: - Nguyễn Thị Ánh Xuân và Phạm Xuân Viễn (2016) “Giải pháp nâng cao quản lý ngân sách nhà nước tại TP. Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp – Tạp chí Tài chính. Thông qua việc nghiên cứu thực trạng về quản lý ngân sách nhà nước tại TP. Sa Đéc, tỉnh Đồng Tháp, nghiên cứu này đánh gái kết quả thu, chi ngân sách trên địa bàn Thành phố. Đồng thời, đề xuất các giải pháp thu chi, quản lý kiểm tra giám sát, cân đối ngân sách, quyết toán ngân sách nhằm nâng 2
cao hiệu quả kiểm soát, quản lý chặt chẽ ngân sách nhà nước, qua đó tạo điều kiẹnđể ngân sách nhà nước thực hiện tốt chức năng của mình góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững và giải quyết hiệu quả những vấn đề an sinh xã hội của địa phương. - Lê Thị Thu Hằng (2018) với đề tài “ Nâng cao hiệu quả chi ngân sách ở huyện Giồng Trôm, tỉnh Bến Tre”. Nghiên cứu này tập trung phân tích, đánh giá thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả chi ngân sách cấp huyện tại huyện Giồng Trôm. Đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có một tác giả nào nghiên cứu về các hàm ý chính sách, hay đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực thi chính sách chi NSNN và công tác quản lý chi NSĐP trên địa bàn xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu 3.1.1. Mục tiêu chung Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng chi NSĐP tại xã Phú Hữu, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực thi chính sách chi NSĐP tại xã Phú Hữu. 3.1.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa lý luận về thực thi chính sách chi NSĐP địa phương trong giai đoạn hiện nay. - Phân tích, đánh giá thực trạng chi NSĐP tại xã Phú Hữu; - Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chi NSĐP tại xã Phú Hữu. 3.2. Nhiệm vụ Làm rõ một số vấn đề lý luận về chính sách chi NSNN, chi NSĐP (Hệ thống hóa cơ sở lý luận). Thu thập thông tin, báo cáo, khảo sát, thống kê (tìm hiểu cơ sở thực 3
tiễn), nghiên cứu thực trạng vấn đề NSĐP nói chung, NSĐP xã Phú Hữu nói riêng, đề xuất các giải pháp hoàn thiện. Phân tích các nguyên nhân, khảo sát, điều tra thực địa, phân tích các nội dung văn bản chính sách về quản lý chi NSĐP. Đưa ra các luận chứng cho các giải pháp. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu được xác định là việc chi NSĐP tại xã Phú Hữu. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai. 5. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng phương pháp chuyên gia, phương pháp phân tích diễn giải, thống kê mô tả, phương pháp so sánh trong nghiên cứu đề tài. - Phương pháp thu thập dữ liệu: + Từ nguồn dữ liệu sơ cấp: Tiến hành thu thập số liệu từ các báo cáo dự toán và tổng quyết toán chi NSNN, NSĐP của xã Phú Hữu đã được HĐND và UBND xã phê duyệt. Một số báo cáo quyết toán của các đơn vị dự toán cấp I, cấp III và của các đơn vị chủ đầu tư trên địa bàn xã. Các kết luận các cuộc họp giao ban của ngành tài chính với các địa phương và các đơn vị thụ hưởng ngân sách trên địa bàn xã . + Từ nguồn dữ liệu thứ cấp: Căn cứ vào các quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015. Một số Nghị định của Chính phủ và Thông tư của Bộ Tài chính, các Bộ, ngành liên quan đến hướng dẫn thi hành Luật NSNN năm 2015, và các quy định liên quan đến quản lý chi ngân sách. 4
Các Nghị quyết về định mức chi, phân bổ ngân sách của Hội đồng nhân dân xã . Các tài liệu giáo trình khoa học và các công trình nghiên cứu trước đây có liên quan đến đề tài. - Phương pháp xử lý số liệu: Sau khi đã thu thập số liệu có liên quan, tiến hành lọc số liệu, loại bỏ bớt số liệu không liên quan. Tiến hành phân tích số liệu đã xử lý về việc thực thi chính sách chi NSĐP trên địa bàn, đánh giá, dự báo để từ đó rút ra những kết quả cũng như những tồn tại, hạn chế, bất cập trong thực thi chính sách chi NSĐP. - Phương pháp phân tích diễn giải, thống kê mô tả, phương pháp so sánh. - Phương pháp thu thập dữ liệu: + Nguồn dữ liệu sơ cấp: thông qua các cuộc họp giao ban của phòng Tài chính - Kế hoạch với các địa phương, đơn vị dự toán (cấp I, II và cấp III), các đơn vị thụ hưởng ngân sách nhằm đánh giá được thực trạng công tác chi NSĐP, những bất cập, nguyên nhân…của việc chi ngân sách địa phương trên địa bàn xã Phú Hữu, và đưa ra các giải pháp hoàn thiện, nâng cao hiệu quả thực thi chính sách chi NSĐP của xã . + Nguồn dữ liệu thứ cấp:  Luật Ngân sách và các văn bản hướng dẫn thi hành.  Các Nghị định, Thông tư của Chính phủ, các Bộ, ngành có liên quan, các Nghị quyết về định mức chi, phân bổ ngân sách của Hội đồng nhân dân cấp trên, và HĐND xã.  Các tài liệu và giáo trình khoa học có liên quan.  Các công trình nghiên cứu trước đây có liên quan. - Phương pháp xử lý số liệu: Xử lý số liệu đánh giá, dự báo sau thu thập 5
bằng cách tập hợp và hỏi ý kiến chuyên gia. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu 6.1. Ý nghĩa khoa học Góp phần làm rõ thêm về cơ sở lý luận về chính sách công, về chính sách chi NSNN, chi NSĐP. Là cơ sở khoa học và thực tiễn để tham khảo trong thực thi chính sách chi ngân sách ở các địa phương khác hiệu quả và đúng luật định. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Trên cơ sở phân tích và đánh giá thực trạng thực thi chính sách chi NSĐP tại xã Phú Hữu, kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cho lãnh đạo của Phòng Tài chính-Kế hoạch, các cơ quan, ban ngành của xã Phú Hữu đánh giá chính xác hơn thực trạng, xác định được những yếu tố cần được cải thiện đối với chính sách chi NSĐP trên địa bàn tại thời điểm nghiên cứu. Qua đó, đề tài đề xuất một số giải pháp và kiến nghị cụ thể đối với lãnh đạo Phòng Tài chính-Kế hoạch, các cơ quan chức năng để nâng cao hiệu quả việc thực thi chính sách chi NSĐP tại xã Phú Hữu giai đoạn kế tiếp, là kênh thông tin để giúp cho các nhà lãnh đạo, quản lý địa phương ứng dụng vào thực tiễn quản lý chi ngân sách địa phương tốt hơn. 7. Kết cấu của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia thành 3 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách địa phương Chương 2: Thực trạng quản lý chi ngân sách địa phương tại xã Phú Hữu, huyện Nhơn Trạch Chương 3: Phương hướng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách địa phương xã Phú Hữu 6
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ CHI NGÂN SÁCH ĐỊA PHƯƠNG 1.1. Tổng quan về ngân sách nhà nước 1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước NSNN là một phạm trù kinh tế, đồng thời là một phạm trù lịch sử; là phạm trù kinh tế nó gắn liền với sự hình thành của sản xuất hàng hóa, tiền tệ; là phạm trù lịch sử nó đồng hành với sự ra đời, tồn tại và phát triển của nhà nước, NSNN là một trong những công cụ trọng yếu, không thể thiếu nhằm đảm bảo hoạt động của nhà nước. NSNN là thuật ngữ được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia trên thế giới nhưng khái niệm về NSNN không giống nhau, phụ thuộc vào quan điểm theo các trường phái kinh tế hoặc theo mục đích nghiên cứu. Ở Việt Nam, Điều 1 Luật NSNN năm 2015 quy định “NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”. 1.1.2. Bản chất của NSNN Bản chất kinh tế của NSNN được hình thành từ các mối quan hệ bên trong trong quá trình hoạt động của nó; bao gồm hoạt động phân phối các nguồn lực tài chính và được phân thành hai phần là phần nộp vào NSNN và phần để lại cho xã hội; phần nộp vào NSNN tiếp tục được phân phối cho tiêu dùng và đầu tư và cũng tương tự như vậy là phần để lại cho xã hội. Như vậy, mặc dù các biểu hiện của NSNN rất phong phú đa dạng nhưng về thực chất phản ảnh qua các nội dung sau: Thứ nhất, NSNN là phạm trù kinh tế khách quan nhưng được nhà nước 7
sử dụng theo ý chí chủ quan của mình; Thứ hai, NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước, do Nhà nước quản lý, sử dụng xét trên góc độ vật chất; Thứ ba, NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản của Chính phủ, được thực hiện trong một thời kỳ nhất định (thường là một năm); Thứ tư, NSNN là một đạo luật tài chính cơ bản trong năm tài chính; Thứ năm, quy mô của NSNN do kết quả hoạt động của toàn bộ nền kinh tế quốc dân quyết định. 1.1.3. Chức năng của NSNN Chức năng NSNN được xuất phát từ bản chất của NSNN, từ nguồn gốc hình thành ra NSNN. Một Nhà nước ra đời, tồn tại và phát triển cần phải có nguồn lực tài chính để bộ máy nhà nước hoạt động, thúc đẩy kinh tế-xã hội phát triển toàn diện trên mọi lĩnh vực. Nguồn tài chính của NSNN hình thành chủ yếu qua các khoản thu của Nhà nước, giữa thu và chi ngân sách có mối quan hệ chặt chẽ hữu cơ nhau mang tính cân đối, NSNN gồm các chức năng chính sau: 1.1.3.1 Chức năng phân phối Phân phối của NSNN có mục tiêu là giải quyết thỏa đáng, hợp lý mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng, thực hiện tái sản xuất mở rộng, định hình cơ cấu kinh tế-xã hội hợp lý, thúc đẩy kinh tế phát triển phù hợp với các quy luật khách quan. Phạm vi phân phối của NSNN giới hạn trong các nghiệp vụ liên quan đến quyền sở hữu và quyền lực chính trị của Nhà nước, cụ thể: + Phân phối nguồn lực tài chính mà chủ yếu là tài trợ vốn cho các doanh nghiệp do Nhà nước sở hữu toàn bộ, hoặc một phần dưới hình thức góp vốn liên doanh hoặc tài trợ vốn cho đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội. 8
+ Phân phối thu nhập để bảo đảm hoạt động của các cơ quan, tổ chức kinh tế thuộc hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước. - Phân phối NSNN có đặc trưng được thực hiện dưới hình thức giá trị, sử dụng tiền làm phương tiện tính toán và thanh toán; tham gia không đầy đủ vào quá trình phân phối các yếu tố đầu vào, dưới hình thức chủ yếu là Nhà nước đầu tư trực tiếp, góp vốn kinh doanh hoặc trợ cấp cho nền kinh tế. Phân phối và tái phân phối được thực hiện thông qua hệ thống động viên của NSNN, tác động đến cả tổng cung và tổng cầu của nền kinh tế quốc dân. Nhà nước là chủ thể giữ vai trò quyết định và sử dụng quyền lực chính trị tối đa trong thực hiện chức năng phân phối NSNN. 1.1.3.2 Chức năng giám đốc Giám đốc là một thuộc tính khách quan của NSNN. Giám đốc NSNN là thực hiện việc giám sát, đôn đốc, kiểm tra một cách thường xuyên, liên tục cùng với quá trình vận động của các đối tượng phân phối NSNN. Thông qua chức năng giám đốc của NSNN, Nhà nước kiểm soát tình hình tài chính vĩ mô bằng các chỉ tiêu cơ bản, chiếm vị trí quan trọng trong hệ thống các chỉ tiêu giám sát tài chính của mỗi quốc gia. Chức năng giám đốc có các đặc trưng sau: Giám đốc bằng đồng tiền từ khâu huy động các nguồn lực tài chính đến khâu tái phân phối các nguồn lực cho các đối tượng sử dụng. Giám đốc NSNN được thực hành tự khâu đầu đến khâu cuối cùng của chu trình phân phối của NSNN, được thực hiện ở tất cả các giai đoạn trước, trong và sau khi thực hiện. Giám đốc NSNN bao gồm giám đốc tuân thủ và giám đốc hiệu quả. + Giám đốc tuân thủ là giám đốc quá trình hình thành và sử dụng quỹ NSNN, có tuân thủ đúng quy trình, chế độ, dự toán đã được phê duyệt hay không, có nằm trong khuôn khổ pháp luật được cho phép hay không. 9
+ Giám đốc hiệu quả là thông qua phân phối thu, chi NSNN mà xác định xem quá trình phân phối và sử dụng NSNN có mang lại hiệu quả kinh tế- xã hội không, có lãng phí không. 1.1.4. Vai trò của NSNN 1.1.4.1. Vai trò của NSNN trong nền kinh tế quốc dân NSNN là công cụ huy động nguồn lực tài chính và đảm bảo các nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. NSNN giữ vai trò trọng yếu trong việc huy động và phân phối các nguồn lực tài chính, đảm bảo cho Nhà nước thực thi chức năng và nhiệm vụ của mình thông qua chính sách thuế và chính sách chi tiêu công. Thuế là khoản thu có tính chất bắt buộc và là khoản thu không hoàn trả do Nhà nước quyết định thu thông qua hệ thống văn bản pháp luật do Nhà nước ban hành. Ngoài thuế, phí,…, NSNN còn huy động các nguồn tài chính khác thông qua phát hành trái phiếu, vay chính phủ nước ngoài (ODA) hoặc vay các tổ chức tín dụng quốc tế (IMF, WB, ADB,…). Huy động các nguồn lực cho NSNN, phải bảo đảm tính cân đối và hợp lý giữa tích tụ vốn (tích lũy của các tổ chức kinh tế) và tập trung vốn vào NSNN để duy trì, nuôi dưỡng, tái tạo các nguồn lực tài chính bền vững. NSNN là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế, kích thích sản xuất phát triển, định hình cơ cấu kinh tế và tạo lập môi trường cạnh tranh bình đẳng. Vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế của NSNN, được nhà nước thực hiện thông qua chính sách thuế và chi tiêu công. Chính sách thuế là công cụ mang tính pháp lý cao và bắt buộc các chủ thể trong nền kinh tế phải thực hiện. Nhà nước sử dụng chính sách thuế mà công cụ chủ yếu là thuế suất, ưu đãi thuế, miễn giảm thuế để khuyến khích, ưu đãi đầu tư cho từng đối tượng, địa bàn cụ thể, nhằm mục đích thu hút vốn đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh 10