Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa: Xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:105

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu hệ thống lý luận chung về môi trường văn hóa, luận văn đi vào khảo sát, phân tích, đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế trong công tác xây dựng môi trường văn hóa trên địa bàn xã Quảng Trạch, từ đó đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả của công tác xây dựng môi trường văn hóa trên địa bàn xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Quản lý văn hóa: Xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa

UBND TỈNH THANH HÓA ểBỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH THANH HÓA Ngô Thị Thu Hà XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA Ở XÃ QUẢNG TRẠCH, HUYỆN QUẢNG XƢƠNG, TỈNH THANH HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA Thanh Hóa, 2023
UBND TỈNH THANH HÓA BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH THANH HÓA Ngô Thị Thu Hà XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA Ở XÃ QUẢNG TRẠCH, HUYỆN QUẢNG XƢƠNG, TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Quản lý văn hóa Mã số: 8229042 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ VĂN HÓA Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Hoàng Bá Tƣờng Thanh Hóa, 2023
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan những vấn đề được trình bày trong luận văn "Xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa" là kết quả nghiên cứu của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn của TS. Hoàng Bá Tƣờng. Các số liệu, kết quả nghiên cứu và các dẫn chứng là hoàn toàn trung thực, có sự tham khảo, sưu tầm, thừa kế những nghiên cứu của các tác giả đi trước. Bên cạnh đó những trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc hoặc chỉ rõ trong phần tài liệu tham khảo. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về những nội dung đã được trình bày trong luận văn. Tác giả luận văn Ngô Thị Thu Hà
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ i MỤC LỤC ........................................................................................................ ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... v MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ............................................................. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................... 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................... 6 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 6 6. Những đóng góp của luận văn ................................................................ 7 7. Bố cục luận văn ....................................................................................... 8 Chƣơng 1. MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA VÀ VAI TRÕ CỦA XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA ............................................................................ 9 1.1. Khái niệm về môi trường văn hóa ....................................................... 9 1.1.1. Khái niệm văn hóa ............................................................................ 9 1.1.2. Khái niệm môi trường ..................................................................... 12 1.1.3. Khái niệm môi trường văn hóa ....................................................... 13 1.2. Vai trò của xây dựng môi trường văn hóa ......................................... 15 1.2.1. Quan điểm, mục tiêu của Đảng và Nhà nước về xây dựng môi trường văn hóa .......................................................................................... 15 1.2.2. Tác động của xây dựng môi trường văn hóa đối với đời sống xã hội .... 17 Tiểu kết chương 1 ..................................................................................... 23 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA Ở XÃ QUẢNG TRẠCH, HUYỆN QUẢNG XƢƠNG ................................... 24 2.1. Khái quát chung về xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương .............. 24 2.1.1. Vị trí địa lý, dân cư ......................................................................... 24
iii 2.1.2. Kinh tế - xã hội............................................................................... 24 2.1.3. Truyền thống lịch sử, văn hóa......................................................... 25 2.2. Xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương hiện nay ......................................................................................... 28 2.2.1. Phân cấp quản lý và cơ chế phối hợp trong xây dựng môi trường văn hóa ...................................................................................................... 28 2.2.2. Công tác xây dựng môi trường văn hóa trên địa bàn xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương ...................................................................... 37 2.3. Đánh giá chung về quá trình xây dựng môi trường văn hóa trên địa bàn xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương .............................................. 53 2.3.1. Ưu điểm........................................................................................... 53 2.3.2. Hạn chế............................................................................................ 56 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .................................................... 58 Tiểu kết chương 2 ..................................................................................... 60 Chƣơng 3. NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA Ở XÃ QUẢNG TRẠCH, HUYỆN QUẢNG XƢƠNG ................................................................................... 62 3.1. Định hướng, mục tiêu xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương ...................................................................... 62 3.1.1. Định hướng xây dựng môi trường văn hóa ..................................... 62 3.1.2. Mục tiêu xây dựng Môi trường văn hóa ......................................... 64 3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch .............................................................................................. 65 3.2.1. Nâng cao nhận thức về bảo vệ và xây dựng môi trường văn hóa cho cán bộ, nhân dân........................................................................................ 65 3.2.2. Tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng và chính quyền ...... 69
iv 3.2.3. Phát huy sức mạnh tổng hợp của các cơ quan, đoàn thể, tổ chức xã hội và nhân dân, xã hội hóa công tác xây dựng MTVH ........................... 72 3.2.4. Tăng cường xây dựng nguồn lực và phương tiện cho các hoạt động văn hóa ...................................................................................................... 73 3.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm và công tác thi đua, khen thưởng.................................................................................. 77 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................... 79 KẾT LUẬN .................................................................................................... 80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 83 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 89
v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nội dung BCĐ : Ban chỉ đạo CB, GV, NLĐ : Cán bộ, giáo viên, người lao động CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CQNN : Cơ quan Nhà nước ĐH : Đại hội MTVH : Môi trường văn hóa NĐ : Nghị định NQ-CP : Nghị quyết của Chính phủ NTM : Nông thôn mơi QĐ-TTg : Quyết định của Thủ tướng Chính phủ QH : Quốc hội TNXH : Tệ nạn xã hội UBND : Ủy ban nhân dân UBTVQH : Ủy ban Thường vụ Quốc hội XHCN : Xã hội chủ nghĩa
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong thời kỳ đổi mới là xây dựng môi trường văn hoá trong sạch, lành mạnh. Đó cũng chính là một trong những nhiệm vụ quan trọng để xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học được Nghị quyết Đại hội XII của Đảng xác định. Môi trường văn hóa là một bộ phận cấu thành môi trường sống, trực tiếp tác động đến quá trình hình thành nhân cách con người và phát triển đời sống văn hóa cộng đồng. Nghị quyết Hội nghị BCH Trung ương 5 khóa VIII Đảng ta đã chỉ rõ: "Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội". "Tạo ra ở các đơn vị cơ sở (gia đình, làng, bản, xã, phường, khu tập thể, cơ quan, xí nghiệp, nông trường, lâm trường, trường học, đơn vị bộ đội..., các vùng dân cư (đô thị, nông thôn, miền núi...) đời sống văn hoá lành mạnh, đáp ứng những nhu cầu văn hoá đa dạng và không ngừng tăng lên của các tầng lớp nhân dân." Tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của phát triển văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa Hội nghị Trung ương 9 khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW, ngày 9/6/2014 về "xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước" đã chỉ rõ nhiệm vụ xây dựng Mỗi địa phương, cộng đồng, cơ quan, đơn vị, tổ chức phải là một môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách, lối sống. Do đó, việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng, tìm ra những giải pháp hiệu quả trong công tác xây dựng môi trường văn hóa hiện nay hết sức cần thiết. Điều đó càng khẳng định sự phát triển bền vững của
2 mỗi quốc gia được hun đúc từ môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú và mang đậm bản sắc dân tộc. Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, đời sống vật chất và tinh thần của con người ngày càng phong phú thì nhu cầu hưởng thụ văn hóa, tìm hiểu cội nguồn văn hóa dân tộc mà trong đó xây dựng môi trường văn hóa trong sạch, lành mạnh càng trở nên bức thiết. Không những thế, xây dựng môi trường văn hóa đóng một vai trò quan trọng trên chặng đường đổi mới toàn diện đất nước, quê hương, tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững. Môi trường văn hóa trong cơ quan hành chính là xây dựng môi trường văn hóa đặc thù trong đơn vị được đội ngũ công chức, viên chức, cán bộ thực hiện và hình thành trên cơ sở của những chuẩn mực, đạo đức xã hội và hệ thống chính sách, pháp luật; được biểu hiện qua mối quan hệ, giao tiếp ứng xử, không khí làm việc góp phần nâng cao hiệu quả công việc, phát triển, lan tỏa hình ảnh đẹp, uy tín của đơn vị, tạo sự tin cậy, thân thiện và gần gũi với các đối tác và Nhân dân, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Chính vì vậy, những năm qua các cấp, các ngành, lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu cơ quan hành chính đã quyết liệt thực hiện xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, tích cực và nhân văn; không ngừng quan tâm, xây dựng hệ thống các cơ chế, văn bản, chính sách pháp luật trong giải quyết các thủ tục hành chính; ban hành các bộ quy tắc về giao tiếp, ứng xử văn hóa và đầu tư cảnh quan, không gian công sở ngày càng xanh, sạch, đẹp, thân thiện, tạo được niềm tin trong Nhân dân. Quảng Trạch là một xã vùng đồng bằng ven biển của huyện Quảng Xương - là vùng quê giàu truyền thống lịch sử, văn hóa và cách mạng. Trong những năm vừa qua công tác xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa đã có nhiều chuyển biến tích cực. Tuy
3 nhiên, dưới sự tác động của mặt trái nền kinh tế thị trường việc xây dựng môi trường văn hóa ở địa phương vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ, sự kỳ vọng, mong muốn của các cấp chính quyền và người dân xã Quảng Trạch. Lợi ích vật chất; sự thiếu tu dưỡng, rèn luyện về phẩm chất, đạo đức của một số cán bộ, công chức, những biểu hiện "tự chuyển hóa", sa vào chủ nghĩa cá nhân, đề cao lợi ích nhóm… đã phần nào ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh của bộ máy hành chính xã nhà gây bức xúc dư luận, làm suy giảm niềm tin của Nhân dân; ảnh hưởng không tốt đến môi trường làm việc, tác động xấu đến hình ảnh, uy tín của cơ quan. Xuất phát từ thực tiễn trên, nhận thức được tầm quan trọng trong việc xây dựng môi trường văn hóa trên địa bàn xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tôi đã lựa chọn đề tài: "Xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa" làm luận văn tốt nghiệp bậc Cao học chuyên ngành Quản lý văn hóa với mong muốn góp một phần nhỏ bé vào việc nâng cao hiệu quả công tác xây dựng và quản lý môi trường văn hóa xã Quảng Trạch trong thời gian tới. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về xây dựng môi trường văn hóa (MTVH) đã được rất nhiều tác giả, các nhà nghiên cứu quan tâm, giới thiệu, tuy nhiên chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện và cụ thể vể công tác xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa. Đặc biệt là trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước đang diễn ra nhanh chóng làm biến đổi nhiều giá trị văn hóa và có tác động rõ nét MTVH công sở. Tác giả xin đề cập đến một số công trình tiêu biểu như sau:
4 Cuốn "Văn hóa - một số vấn đề lý luận" của PGS. Trường Lưu, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội được xuất bản năm 1999, tác giả đã đánh giá mối quan hệ giữa MTVH trong tự nhiên và xã hội nhận định việc xây dựng MTVH cần phải có sự kết hợp hài hòa, đồng bộ khăng khít giữa xây dựng MTTN và MTXH nhằm phát triển toàn diện con người, tác động đến sự phát triển của văn hóa, xã hội [50]. Năm 1999, trong Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay" do Viện Văn hóa và Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội xuất bản của GS.TS Hoàng Vinh đã khẳng định về vai trò của việc tổ chức xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở trong sự nghiệp xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và đưa văn hóa thâm nhập vào cuộc sống của nhân dân [61]. Năm 2001, nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội ra mắt cuốn sách Về xây dựng môi trường văn hóa cơ sở của TS. Văn Đức Thanh, đề cập đến những yêu cầu nhận thức và vận dụng đúng đắn những vấn đề phương pháp luận trong quá trình xây dựng MTVH cơ sở [13]. Năm 2002, GS.TS Đỗ Huy đã biên soạn cuốn "Xây dựng môi trường văn hóa ở nước ta hiện nay từ góc nhìn giá trị học" do Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội xuất bản. Tác giả đã có một hướng tiếp cận mới đó là: MTVH theo thước đo giá trị lịch sử - xã hội, làm hiện diện bản chất của MTVH như một di sản có nhiều năng lượng quý hiếm mà tất cả các thế hệ tiếp nối đều phải gìn giữ và sáng tạo tiếp. Từ đó tác giả cũng đã khẳng định MTVH phải được dựa vào một hệ chuẩn nhất định [27]. Đồng thời chúng ta cũng phải kể đến một số công trình cùng hướng nghiên cứu như Quản lý hoạt động văn hóa (NXb Văn hóa - Thông tin, năm 1998) của Nguyễn Văn Hy - Phan Văn Tú - Hoàng Sơn Cường; Những vấn đề văn hóa Việt Nam đương đại của GS.TSKH Bùi Khái Vinh, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, 2001; Vấn đề văn hóa và phát triển của GS.TS Hoàng
5 Trinh, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996; Văn hóa và đổi mới của Phạm Văn Đồng, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995... Đây là những công trình có nhiều ý nghĩa về khoa học và thực tiễn làm cơ sở quan trọng cho chúng tôi nghiên cứu một cách toàn diện về việc xây dựng MTVH ở xã Quảng Trạch trong bối cảnh hiện nay. Một số đề tài luận văn cao học tuy không trực tiếp đề cập đến xây dựng MTVH ở Quảng Trạch nhưng cùng hướng nghiên cứu về công tác quản lý và xây dựng môi trường văn hóa như: tác giả Phạm Văn Thanh với đề tài Xây dựng môi trường văn hóa du lịch ở tỉnh Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa [55], tác giả Đặng Văn Chiến với đề tài "Xây dựng văn hóa công sở tại Trường Đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa" [11],... Như vậy, hầu hết các công trình nghiên cứu trong nước và ở Thanh Hóa chủ yếu dừng lại ở việc nghiên cứu tổng thể các hoạt động quản lý và xây dựng MTVH, một vài công trình quan tâm đề cập đến MTVH ở một số địa phương mà chưa có công trình nào đề cập trực tiếp, có hệ thống và sâu sắc về MTVH ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương cũng như đề xuất các giải pháp xây dựng MTVH ở địa phương trong giai đoạn hiện nay. Hầu hết các công trình, bài viết mới chỉ đề cập đến một số khía cạnh của vấn đề nghiên cứu. Tuy nhiên, với tác giả đây là những tư liệu quý giá hết sức phong phú, đáng tin cậy để cho tác giả luận văn tham khảo, kế thừa, đối chứng với cái nhìn khái quát để hình thành nên những luận cứ, luận điểm khoa học trong suốt quá trình thực hiện đề tài của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu hệ thống lý luận chung về môi trường văn hóa, luận văn đi vào khảo sát, phân tích, đánh giá những kết quả đạt được và những hạn chế trong công tác xây dựng MTVH trên địa bàn xã Quảng Trạch
6 từ đó đưa ra những giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả của công tác xây dựng MTVH trên địa bàn xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về MTVH. - Khảo sát, nghiên cứu và đánh giá đúng thực trạng MTVH ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác xây dựng MTVH ở xã Quảng Trạch trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa trong thời kỳ đổi mới hiện nay. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về không gian: xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương, từ đó đề ra các giải pháp sát thực, khả thi và hiệu quả. Về thời gian: Nghiên cứu xây dựng MTVH ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương từ năm 2015 đến năm 2020. Đây là thời gian xã Quảng Trạch đẩy mạnh xây dựng MTVH để hoàn thành các chỉ tiêu thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2021-2025. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng; Các văn kiện, Nghị quyết của Đảng và Nhà nước về văn hóa, môi trường văn hóa; Các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến môi trường văn hóa; Các bài báo khoa học có liên quan đến vấn đề nghiên cứu của đề tài.
7 Quá trình phân tích tài liệu được tiến hành như sau: Thu thập, lựa chọn và sàng lọc các tư liệu có liên quan đến môi trường văn hóa; Đọc và ghi chép các thông tin, số liệu có liên quan; Phân tích, đánh giá các thông tin, số liệu thu thập được; Khái quát hóa, hệ thống hóa những thông tin thu thập được; Xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh Trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu có sẵn, các tài liệu đã được công bố như sách, báo, tạp chí… kết hợp với các thông tin thu được từ phương pháp điền dã để phân tích, so sánh, bình luận để làm rõ thực trạng xây dựng MTVH trên địa bàn nghiên cứu. Từ đó có cái nhìn tổng thể về công tác tổ chức, quản lý xây dựng MTVH trên địa bàn xã Quảng Trạch, xác định những vấn đề tích cực và hạn chế. - Phương pháp nghiên cứu và tiếp cận liên ngành Là phương pháp sử dụng phương pháp nghiên cứu và tiếp cận của nhiều ngành khác nhau như địa lý học, lịch sử, văn hóa dân gian, xã hội học… để nhìn nhận và giải quyết vấn đề trong trong quá trình nghiên cứu về công tác quản lý và xây dựng môi trường văn hóa. 6. Những đóng góp của luận văn 6.1. Về mặt khoa học Góp phần hệ thống hóa lý luận về môi trường văn hóa và các quan điểm, cơ sở lý thuyết về công tác quản lý và xây dựng môi trường văn hóa. Đánh giá thực trạng công tác xây dựng môi trường văn hóa ở Quảng Trạch nhằm cung cấp thông tin, tư liệu về hệ thống các hoạt động xây dựng công tác này tại địa phương. Đồng thời cũng làm rõ thực trạng tổ chức bộ máy và hoạt động quản lý, cơ chế phối hợp trong xây dựng môi trường văn hóa di tích lịch sử - văn hóa, những tác động của sự phát triển kinh tế đối với công tác xây dựng môi trường văn hóa ở địa phương.
8 6.2. Về mặt thực tiễn Luận văn là công trình nghiên cứu đáng tin cậy, giúp cho chính quyền địa phương tham khảo trong hoạt động lãnh đạo quản lý xây dựng MTVH trên địa bàn xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương. Trên cơ sở đề xuất một số giải pháp khả thi nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác xây dựng MTVH ở Quảng Trạch, huyện Quảng Xương trong thời kỳ đổi mới hiện nay. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu trong nghiên cứu, giảng dạy quản lý nhà nước về văn hóa, thể thao và du lịch; sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ quản lý văn hóa. 7. Bố cục luận văn Ngoài các phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, nội dung luận văn bao gồm 03 chương như sau: Chương 1: Môi trường văn hóa và vai trò của xây dựng môi trường văn hóa. Chương 2: Thực trạng xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương. Chương 3: Những giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng môi trường văn hóa ở xã Quảng Trạch, huyện Quảng Xương.
9 Chƣơng 1 MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA VÀ VAI TRÒ CỦA XÂY DỰNG MÔI TRƢỜNG VĂN HÓA 1.1. Khái niệm về môi trƣờng văn hóa 1.1.1. Khái niệm văn hóa Văn hoá là sản phẩm do con người sáng tạo, có từ thuở bình minh của xã hội loài người. Ở phương Đông, từ văn hoá đã xuất hiện từ rất sớm trong trong đời sống ngôn ngữ của người dân. Ở phương Tây, ban đầu nó từ văn hóa là một từ có căn gốc La tinh "colere", sau trở thành "cultura" nghĩa là cày cấy, vun trồng. Về sau, "cultura" được chuyển sang nghĩa rộng hơn là sự vun trồng tinh thần, trí tuệ [54, tr.13]. Và từ cách giải thích này, chúng ta có thể hình dung được văn hóa được hiểu như một cách giáo hóa đối lập với vũ lực, theo đó thì văn hóa chính là "văn trị giáo hóa". Chúng ta cũng có thể hiểu là dùng "văn trị" (cái hay cái đẹp) để "giáo hóa" (giáo dục cảm hóa) con người. Do đó chúng ta có thể khẳng định rằng: ngay từ thuở rất xa xưa, ở cả phương Tây và phương Đông, con người đã ý thức được về văn hóa và vai trò của nó đối với việc giáo dục, bồi dưỡng tâm hồn, trí tuệ và tình cảm con người [27, tr.18]. Nghiên cứu khái niệm trên có thể nhận định rằng: Văn hóa được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau, bằng lập luận của mình, mỗi nhà khoa học đều có sự phân tích, bổ sung thêm, làm cho văn hóa trở thành một đối tượng đặc biệt có nội hàm không ngừng được mở rộng, được nhìn nhận với một thái độ rất văn hóa và cũng rất khoa học. Và cho đến nay, theo thống kê của một nhà dân tộc học người Mỹ, có khoảng hơn 400 định nghĩa về văn hóa. Như vậy chúng ta nhận thấy rằng: Có rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm đến văn hóa thì mỗi nhà nghiên cứu lại có những quan niệm, cách gọi khác nhau về văn
10 hóa và việc đưa ra một khái niệm đầy đủ về văn hóa là vô cùng khó khăn. Nhà nghiên cứu văn hóa người Pháp Jacques Dérrida đã phải thốt lên rằng: "Văn hóa chính là cái tên mà chúng ta đặt cho điều bí ẩn không cùng với những ai ngày nay đang tìm cách suy nghĩ về nó" [53, tr.35]. Theo từ điển Triết học đưa ra định nghĩa: "Văn hóa gồm toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người tạo ra trong quá trình thực tiễn xã hội - lịch sử và tiêu biểu cho trình độ đạt được trong lịch sử phát triển xã hội... Văn hóa là một hiện tượng lịch sử, phát triển phụ thuộc vào sự thay thế các hình thái kinh tế - xã hội" [59, tr.1329-1330]. Theo UNESCO thì văn hóa với một ý nghĩa rộng rãi hơn và coi văn hóa như một phức thể - tổng thể các đặc trưng, diện mạo về tinh thần, vật chất, tri thức, tình cảm... khắc họa nên bản sắc của một cộng đồng gia đình, xóm làng, vùng miền, quốc gia, xã hội. Năm 1988, khi phát động Thập kỷ thế giới phát triển văn hóa, Tổng giám đốc UNESCO Federico Mayor cũng đưa ra định nghĩa: "Văn hóa là tổng thể sống động các hoạt động sáng tạo của cá nhân và cộng đồng trong quá khứ và trong hiện tại. Qua các thế kỷ, hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành nên một hệ thống các giá trị, các truyền thống và thị hiếu - những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc" [10, tr.23]. Ở Việt Nam, năm 1942, tại "Mục đọc sách" viết xen trong bản thảo "Nhật ký trong tù", Chủ tịch Hồ Chí Minh đã định nghĩa về văn hóa như sau: "Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về ăn, mặc, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa" [51, tr. 431]. Như vậy theo quan điểm của Người thì cách tiếp cận biện chứng đã nắm bắt cả trạng thái vận động và trạng thái tĩnh của văn hóa.
11 Học giả Đào Duy Anh trong cuốn Việt Nam văn hóa sử cương cũng đưa ra một nhận định mang dáng nét tương đồng với quan niệm của Hồ Chủ tịch: "Hai tiếng văn hóa chẳng qua là chỉ chung tất cả các phương tiện sinh hoạt của loài người cho nên ta có thể nói rằng: "Văn hóa tức là sinh hoạt" [3, tr.13]. Những năm gần đây, ở nước ta thì nghiên cứu văn hóa ngày càng được quan tâm và phát triển cả số lượng và chất lượng. Một số học giả tập trung nghiên cứu về văn hóa tiếp tục đưa ra các quan niệm của mình về văn hóa trong đó nổi bật nhất phải kể đến PGS.TSKH Trần Ngọc Thêm. Người đã đưa ra định nghĩa như sau: "Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn trong sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội của mình" [56, tr.27]. Định nghĩa này đã nêu bật bốn đặc trưng quan trọng của văn hóa là: tính hệ thống, tính giá trị, tính lịch sử, tính nhân sinh. Ngoài ra, một số các định nghĩa khác của GS. Hà Văn Tấn, GS. Trần Quốc Vượng, GS. Hoàng Vinh, GS. Trần Văn Bính, PGS. Trường Lưu... cũng có những đóng góp to lớn, bổ sung về nhận thức về môi trường văn hóa. Các học giả với cách tiếp cận khác nhau, dưới góc nhìn, lăng kính khác nhau, nên có những suy luận và định nghĩa khác nhau về cách nhìn MTVH. Qua nghiên cứu khái niệm trên, có thể nhận định văn hóa là hoạt động nhằm tạo ra những giá trị, những chuẩn mực xã hội nhằm phát huy những năng lực bản chất của con người, vươn tới cái chân, thiện, mỹ. Và văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét về bản thân và những hoạt động có hướng đích nhằm đạt tới một giá trị nào đó trong cuộc sống. Đây chính là cơ sở lý luận quan trọng để tiếp cận, nghiên cứu về MTVH một cách khoa học.
12 1.1.2. Khái niệm môi trường Tại Hội nghị Trung ương 4 (khóa VII) của Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu thuật ngữ "môi trường văn hóa" là chính là cột mốc quan trọng về khái niệm MTVH được đông đảo mọi người biết đến và nhanh chóng thu hút sự tập trung chú ý của nhiều nhà nghiên cứu, quản lý về văn hóa. Một khái niệm hết sức mới mẻ trong lĩnh vực nghiên cứu về văn hóa, mà đến thời điểm hiện tại bây giờ chưa có được một quan niệm thống nhất [46]. Cuối thế kỷ XIX, ở phương Tây khái niệm "môi trường" mới chỉ được tiếp cận ở góc độ khoa học tự nhiên thuần túy nên môi trường chỉ được coi là những gì thuộc về tự nhiên hay thế giới vật chất bao quanh con người như không khí, đất, nước, các loài sinh vật v.v... Quan niệm này trở thành khá phổ biến ở nhiều nước trên thế giới trong suốt một thời gian dài [46]. Ở Việt Nam, thuật ngữ này xuất hiện với tư cách là thuật ngữ khoa học xã hội khi Tạp chí Cộng sản số 19/1996 thì: "Môi trường là tổng hợp các điều kiện cư trú về tự nhiên và sinh thái của con người, của một hay nhiều loài động vật, thực vật hoặc sinh vật" [58, tr.58]. Như vậy môi trường là "tổng hợp các biện pháp nhằm quản lý, phục hồi, sử dụng hợp lý, duy trì, nâng cao hiệu quả sử dụng môi trường giúp cho cuộc sống của con người và thiên nhiên có sự phù hợp, hài hòa". Qua đó có thể thấy, khái niệm môi trường bị đồng nhất (hoặc lẫn lộn) với khái niệm MTTN, MTST [50]. "Môi trường" chỉ một phạm vi rất rộng lớn. Chương trình môi trường của Liên hợp quốc (UNEP) định nghĩa: "Môi trường là thế giới mà chúng ta đang sống trong đó"; quan niệm của tác giả Suriyakuran người Ấn Độ lại có thể hiểu là "môi trường có thể được xác định như là tổng di sản hành tinh và tổng số của tất cả các tài nguyên" [7, tr.25].
13 Tác giả Michel Batisse nhà nghiên cứu người Pháp đã khẳng định: "Môi trường không chỉ bó hẹp ở những không gian được gọi là tự nhiên và đã bị biến đổi ít nhiều qua các thời kỳ mà còn bao gồm cả những không gian nhân tạo làm thành khung cảnh cho cuộc sống của hầu hết mọi người" [7, tr.25]. Cũng trên cơ sở những quan niệm về môi trường theo nghĩa rộng mà PGS. Trường Lưu khái quát lại về môi trường là "những gì gắn chặt và bao quanh con người" [50, tr.241]. Từ những quan niệm và lý luận nêu trên, chúng ta có thể hiểu: môi trường là một khái niệm "mở", nó bao gồm "mọi thứ quanh ta", "có liên quan mật thiết với ta". 1.1.3. Khái niệm môi trường văn hóa Khái niệm Môi trường văn hóa lần đầu tiên được Giáo sư sinh - nhân chủng học người Pháp Georges Olivier đề cập đến trong tác phẩm "Sinh thái nhân văn" năm 1975. Theo ông, Môi trường văn hóa hay môi trường nhân văn được tạo nên bởi sự tác động của con người tới con người" và tổ chức xã hội của chúng ta", còn sự tác động của con người với tự nhiên cũng như sản phẩm từ nền công nghiệp đương nhiên đã có và phải có. Ông cho rằng: con người vốn bản chất là một sinh thể có văn hoá" [46, tr.10]. Theo quan niệm này thì chúng ta hiểu rằng MTVH là khái niệm mang tính đa phương, đa diện. Do đó MTVH là không gian văn hóa chứa đựng các mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, con người với xã hội, con người với con người. Ở Liên Xô cũ, tập thể tác giả biên soạn cuốn giáo trình "Cơ sở lý luận văn hoá Mác - Lênin" GS.TS Triết học A.I.Ác-nôn-đốp đã cho rằng: "Môi trường văn hoá là một tổng thể ổn định những yếu tố vật thể và nhân cách, nhờ đó các cá thể tác động lẫn nhau. Chúng ảnh hưởng tới hoạt động khai thác và sáng tạo giá trị văn hoá, tới nhu cầu tinh thần, hứng thú và định