Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank)

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:121

Thêm vào BST

Báo xấu

55
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài là lý luận về rủi ro đạo đức trong hoạt động kinh doanh của NHTM, luận văn đã tập trung nhận diện, đánh giá cụ thể thực trạng quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank, từ đó đề xuất một số giải pháp, kiến nghị có tính thực tiễn, khả thi giúp bộ phận quản trị rủi ro, ban điều hành có cái nhìn toàn diện hơn về những khâu chưa phù hợp và có thể xảy ra rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM (AGRIBANK) Ngành: Tài Chính – Ngân hàng Chuyên ngành: Tài Chính – Ngân hàng Mã số: 8340201 Họ và tên học viên: Trần Thị Thúy Hằng Người hướng dẫn: TS. Hà Công Anh Bảo Hà Nội - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là luận văn của riêng tôi. Các tài liệu được trích dẫn trong luận án là trung thực, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận văn. Luận văn này tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của TS.Hà Công Anh Bảo. Tác giả luận văn Trần Thị Thúy Hằng
“LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của tập thể, cá nhân trong và ngoài trường. Trước hết tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và lòng cảm ơn sâu sắc tới TS. Hà Công Anh Bảo, người hướng dẫn khoa học đã tạo điều kiện về thời gian và truyền đạt những kiến thức chuyên ngành quý báu và kinh nghiệm thực tế để tôi hoàn thành tốt luận văn. Tôi cũng xin được bày tỏ lòng biết ơn tới quý thầy cô giáo tại trường Đại học Ngoại Thương đã quan tâm tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các anh, chị, em, bạn bè đồng nghiệp của tôi, những người đã hết sức giúp đỡ, tham gia đóng góp ý kiến và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thu thập thông tin dữ liệu để thực hiện luận văn này. Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, đồng nghiệp, những người đã luôn ở bên tôi động viên, khuyến khích tôi trong suốt quá trình học tập cũng như thực hiện luận văn. Trong quá trình làm luận văn, do kiến thức và thời gian còn hạn chế nên không tránh được những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô để luận văn của tôi hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn!.” Học viên Trần Thị Thúy Hằng
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ TÓM TẮT LUẬN VĂN i LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Lý do lựa chọn đề tài........................................................................................... 1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ....................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 5 4. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 6 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ........................ 6 5.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn ............................................................... 6 5.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn .................................................................. 6 5.3. Khái quát phương pháp nghiên cứu............................................................... 6 6. Những đóng góp của luận văn ........................................................................... 7 7. Kết cấu luận văn.................................................................................................. 7 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ........................ 8 1.1. Khái niệm và các đặc điểm của hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại...... 8 1.1.1. Khái niệm hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại ............................ 8 1.1.2. Đặc điểm của hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại ...................... 9 1.2. Rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại....... 11 1.2.1. Khái niệm rủi ro đạo đức ............................................................................ 11 1.2.2. Nguyên nhân của rủi ro đạo đức ................................................................. 12 1.2.3. Biểu hiện của rủi ro đạo đức ....................................................................... 16
1.2.4. Ảnh hưởng của rủi ro đạo đức .................................................................... 19 1.2.4.1. Ảnh hưởng của rủi ro đạo đức đối với Ngân hàng thương mại .............. 19 1.2.4.2. Ảnh hưởng của rủi ro đạo đức đối với nền kinh tế ................................. 20 1.3.Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại…..21 1.3.1. Khái niệm, chủ thể quản lý rủi ro đạo đức.................................................... 21 1.3.1.1. Khái niệm quản lý rủi ro đạo đức .......................................................... 21 1.3.1.2. Chủ thể quản lý rủi ro đạo đức .............................................................. 22 1.3.2. Nội dung và công cụ, tiêu chí đánh giá quản lý rủi ro đạo đức .................... 22 1.3.2.1. Nội dung quản lý rủi ro đạo đức ............................................................ 22 1.3.2.2. Công cụ quản lý rủi ro đạo đức tại các ngân hàng thương mại ............. 25 1.3.2.3. Tiêu chí đánh giá quản lý rủi ro đạo đức .............................................. 25 CHƯƠNG 2. QUẢN LÝ RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI NGÂN HÀNG NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆT NAM.......................................................................................................................... 30 2.1. Khái quát chung về Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam................................................................................................................... 30 2.1.1. Sự hình thành và phát triển Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam ................................................................................................................. 30 2.1.2. Hệ thống tổ chức của Ngân hàng Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ................................................................................................ 31 2.1.3. Kết quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ............................................................................... 32 2.2. Quy trình cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam................................................................................................................... 36 2.3. Rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam .............................................................................. 45 2.3.1. Thực trạng rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ................................................................. 45
2.3.2. Nguyên nhân chính dẫn đến rủi ro đạo đức trong cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ....................................................... 53 2.3.2.1. Từ phía cơ quan quản lý vĩ mô ................................................................ 53 2.3.2.2. Từ phía ngân hàng Agribank ................................................................... 55 2.3.2.3. Từ phía khách hàng vay ........................................................................... 57 2.3.3. Đánh giá chung ............................................................................................. 59 2.3.3.1. Trong giai đoạn thẩm định trước khi cho vay ......................................... 59 2.3.3.2. Trong giai đoạn cho vay .......................................................................... 60 2.3.3.3. Trong giai đoạn sau khi cho vay .............................................................. 61 2.4. Thực trạng quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ......................................... 63 2.4.1. Bộ máy, mô hình quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ..................................................... 63 2.4.2. Công cụ quản trị rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam ..................................................... 65 2.4.2.1. Về hệ thống văn bản quản trị điều hành .................................................. 65 2.4.2.2. Về hệ thống thông tin báo cáo ................................................................. 69 2.4.2.3. Về hệ thống công nghệ ............................................................................ 69 2.4.2.4. Về nguồn nhân lực .................................................................................. 70 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ, GIẢI PHÁP NHẰM QUẢN LÝ RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY CỦA AGRIBANK ........... 78 3.1. Căn cứ lựa chọn các giải pháp ...................................................................... 78 3.2. Các giải pháp đề xuất .................................................................................... 78 3.2.1. Giải pháp đối với Agribank .......................................................................... 78 3.2.1.1. Tăng cường điều hành quản trị trong hoạt động cho vay ........................ 78 3.2.1.2. Phòng, chống rủi ro đạo đức từ chính nội bộ ngân hàng ......................... 80 3.2.1.3. Hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin ............................................... 84
3.2.1.4. Chú trọng công tác giáo dục, tuyên truyền .............................................. 85 3.2.1.5. Cơ cấu lại bộ máy quản lý rủi ro ............................................................. 85 3.2.1.6. Thực hiện thường xuyên việc luân chuyển cán bộ liên quan đến thực hiện cho vay .............................................................................................................. 87 3.2.2. Kiến nghị đối với các cơ quan quản lý ........................................................ 88 3.2.2.1. Hoàn thiện và nâng cao chất lượng cán bộ thanh tra giám sát ................ 88 3.2.2.2. Kiểm soát, quản lý tín dụng không chính thức, “tín dụng ngầm – tín dụng đen” .................................................................................................................. 89 3.2.2.3. Ổn định thị trường tiền tệ ngân hàng ....................................................... 91 3.2.2.4. Đề xuất đối với một số Bộ - Ngành khác có liên quan ............................ 91 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 94 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 96 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 100 PHỤ LỤC 2.1. THỰC TRẠNG RỦI RO ĐẠO ĐỨC QUA CÁC BẢN ÁN ... 100 PHỤ LỤC 2.2. PHIẾU KHẢO SÁT QUẢN LÝ RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG HOẠT ĐỘNG CHO VAY TẠI AGRIBANK …………………...……………..…106
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Ký hiệu viết tắt Nội dung viết tắt 1 Agribank Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam 2 CIC Trung tâm thông tin tín dụng (Credit Information Center) 3 CIF Bộ phận thông tin khách hàng 4 DNNN Doanh nghiệp Nhà nước 5 DPRR Dự phòng rủi ro Hệ thống thanh toán nội bộ và kế toán khách hàng của 6 IPCAS Agribank 7 NHNN Ngân hàng Nhà nước 8 NHTM Ngân hàng thương mại 9 NHTW Ngân hàng Trung ương 10 ROA Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản 11 ROA Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu 12 RRĐĐ Rủi ro đạo đức 13 TCTD Tổ chức tín dụng 14 TSBĐ Tài sản bảo đảm 15 VAMC Công ty quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng một số chỉ tiêu hiệu quả của Agribank từ 2010-2019 ......................34 Bảng 2.2: Bảng một số chỉ tiêu hoạt động kinh doanh của Agribank từ 2010-2019..35 Bảng 2.3: Danh sách 10 đại án liên quan được chỉ đạo năm 2015 ............................47 Bảng 2.4: Tổng hợp một số vụ án tại Agribank.......................................................52 Bảng 3.1. Tổng hợp số liệu khảo sát ..................................................................74 Bảng 3.2. Thông tin liên quan đến người tham gia khảo sát ..............................75 Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả khảo sát về quản lý rủi ro đạo đức tại Agribank ...76 DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 2.1: Sơ đồ mô hình tổ chức bộ máy quản lý điều hành của Agribank .........32 Hình 2.2. Lưu đồ quy trình cho vay tại Agribank ..............................................44 Hình 2.3: Mô hình quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay tại Agribank...........63
i TÓM TẮT LUẬN VĂN Ngân hàng thương mại cũng giống như các tổ chức kinh tế khác hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận tuy nhiên kinh doanh ở lĩnh vực đặc biệt đó là kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ. Ngày nay, các ngân hàng không ngừng tăng cường mở rộng các danh mục các sản phẩm nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của các khách hàng và các nhu cầu tất yếu của nền kinh tế thị trường nhằm sử dụng các nguồn vốn một cách có hiệu quả và đem lại lợi nhuận cao. Cho vay trong hoạt động ngân hàng là một lĩnh vực tương đối nhạy cảm, có sự hấp dẫn đối với nhiều loại tội phạm kinh tế. Hoạt động cho vay cũng dễ bị cám dỗ đối với một bộ phận cán bộ, nhân viên ngân hàng bị thoái hóa biến chất, hoặc lợi dụng chức vụ quyền hạn tham ô trong hoạt động cho vay, sự tham nhũng và cả sự buông lỏng quản lý của Ban điều hành ngân hàng … .Các sai phạm chủ yếu trong ngành ngân hàng là từ con người, ngoài trình độ nghiệp vụ thì vấn đề giữ chữ “Đức” của nghề là cội nguồn hành nghề của cán bộ ngân hàng. Trong các loại rủi ro ngân hàng có thể gặp phải và nhận định thì loại rủi ro hiện nay các ngân hàng đang đối mặt khó quản trị nhất là rủi ro đạo đức. Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) là một trong những ngân hàng lớn tại Việt Nam với hệ thống rộng khắp đến cấp xã, huyện và nguồn nhân lực dồi dào. Trong những năm qua, hoạt động cho vay tại Agribank luôn được chú ý và đề cao điều này thể hiện ở quy mô và thị phần trong toàn bộ hệ thống NHTM và lợi nhuận chủ yếu chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu nhập hàng năm là hoạt động tín dụng. Tuy nhiên đi kèm với việc phát triển tăng trưởng tín dụng là nâng cao chất lượng tín dụng, giảm thiểu nợ xấu phát sinh. Trong hoạt động cho vay có rất nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn đến việc phát sinh nợ xấu. Trong đó vấn đề con người, và rủi ro đạo đức luôn tiềm ẩn trong quá trình cho vay đối với khách hàng tại Agribank. Xuất phát từ thực tiễn yêu cầu trên, học viên lựa chọn đề tài: “Quản lý rủi ro
ii đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank)” làm luận văn thạc sỹ của mình với mong muốn vừa hoàn thiện lý luận chuyên môn của cá nhân đồng thời gắn lý thuyết với thực tiễn công việc và đóng góp một số đề xuất, kiến nghị góp phần quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank. Rủi ro đạo đức tại Agribank thời gian qua xảy ra muôn hình muôn vẻ, rất khó kiểm soát. Điểm lại các vụ án điển hình vi phạm nổi cộm trong Agribank trong những năm qua, phần lớn đều thấy có sự tiếp tay của một bộ phận cán bộ ngân hàng. Thông qua phân tích các vụ án tại Agribank cũng cho thấy rằng cán bộ ngân hàng ở các vị trí từ giao dịch viên, người quản lý khách hàng, người thẩm định đến cả Ban Giám đốc, Tổng giám đốc và cả Hội đồng quản trị ngân hàng đều có thể chịu trách nhiệm hình sự nếu sai phạm. Mỗi vụ án liên quan trong nghề nghiệp là bài học dành cho mọi cán bộ ngân hàng phải biết bảo vệ trách nhiệm cho bản thân mình từ công việc. Từ những vụ án cho thấy nghề nghiệp ngân hàng chứa đựng nhiều rủi ro, nhất là rủi ro về pháp lý. Việc chịu trách nhiệm hình sự có thể ập đến với bất kỳ cán bộ ngân hàng ở vị trí nào trong công tác cho vay, ở bất kỳ bộ phận nào nếu đạo đức kinh doanh và đạo đức nghề nghiệp không được coi trọng. Điều này rất nguy hiểm, bởi rủi ro đạo đức nói chung trong hoạt động của các ngân hàng không chỉ gây thiệt hại về tài chính mà còn ảnh hưởng đến cả hệ thống, đến cả nền kinh tế, cả đất nước. Với những vấn đề nên trên, quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank nói chung và của các tổ chức tín dụng tại Việt Nam hiện nay đang là vấn đề được đặt ra rất lớn. Dựa trên các nghiên cứu trước đây, luận văn được thực hiện nhằm : (1) làm sáng tỏ các lý luận về quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank, (2) đánh giá thực trạng về quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank, từ đó (3) đề xuất các khuyến nghị, giải pháp nhằm tăng cường quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank.
iii Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính dựa trên cơ sở lý thuyết về rủi ro đạo đức và quản lý rủi ro đạo đức được lựa chọn từ các nghiên cứu trước đây. Nghiên cứu định tính được tiến hành bằng cách lấy ý kiến đánh giá của một số các cán bộ thực hiện nghiệp vụ cho vay tại Agribank bằng cách gửi phiếu khảo sát cá nhân. Kết quả thu được 156 phản hồi đánh giá. Sau đó, bằng thống kê, so sánh để đưa ra nhận định, đánh giá trong quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank. Kết quả khảo sát cho thấy đại đa số cán bộ tham gia khảo sát ý kiến đều cho rằng tầm quan trọng của quản lý rủi ro đạo đức (từ mức trung bình đến rất cao) thông qua các công cụ như quản trị điều hành (tỷ lệ 97,44%), Cơ chế khen thưởng và tiền lương phù hợp (tỷ lệ 94,23%) kiểm tra giám sát (tỷ lệ 90,38%), hệ thống công nghệ thông tin (tỷ lệ 96,79%), đồng thời theo kết quả khảo sát cũng cho thấy đạo đức cán bộ (tỷ lệ 96,79%) và đạo đức khách hàng vay (tỷ lệ 100%) có ảnh hưởng lớn đến quản lý rủi ro đạo đức trong cho vay tại Agribank. Tuy nhiên, khảo sát cũng cho thấy sức ép từ các chỉ tiêu cho vay và tăng trưởng khách hàng chiếm đến 92,95% số lượng cán bộ làm công tác cho vay được khảo sát, trong khi đó chế độ lương thưởng và sự đãi ngộ đối với kết quả công việc chỉ đạt mức trung bình chiếm tỷ lệ cao 89,74%. Sau những tồn tại, yếu kém, tổn thất phát sinh do rủi ro đạo đức trong cho vay từ nguyên nhân quản trị, điều hành, Agribank đã ý thức và chú trọng hơn trong nâng cao năng lực quản trị ngân hàng, phát triển các hệ thống quản trị rủi ro, nâng cao hiệu quả kiểm soát, kiểm toán nội bộ; rà soát, hoàn thiện hệ thống các chính sách, quy trình, thủ tục trong các lĩnh vực nghiệp vụ; nâng cao năng lực đánh giá, thẩm định, quản lý tín dụng; đồng thời, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng lãnh đạo, quản lý và ý thức trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp của cán bộ. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và hiện đại hóa công nghệ ngân hàng.
iv Để kiểm soát các rủi ro nói chung và rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng nói riêng rất cần có sự chỉ đạo quyết liệt, tập trung, thống nhất từ NHNN, đến từng chi nhánh trong hệ thống Agribank. Theo đó, Agribank cần đề cao chất lượng công tác lựa chọn và tuyển lọc nhân sự, đặc biệt nhân sự trong các bộ phận quan trọng trong quy trình cho vay; xây dựng, áp dụng các quy chuẩn đạo đức ngành nghiêm ngặt và nâng cao nhận thức đạo đức nghề nghiệp để ngăn chặn rủi ro đạo đức. Không ngừng nâng cấp, hoàn thiện những yêu cầu và các quy trình nghiệp vụ cụ thể, chi tiết; làm rõ quyền hạn và trách nhiệm của từng bộ phận, và tăng cường hoạt động nghiệp vụ giám sát, thanh tra, kiểm tra trong nội bộ và trong toàn hệ thống; đảm bảo sự minh bạch và thông suốt thông tin, khả năng chủ động nhận diện, phát hiện sớm và áp dụng nghiêm các chế tài xử lý vi phạm… Tóm lại, luận văn đã phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại, những rủi ro xảy ra trong hoạt động cho vay của Ngân hàng thương mại, phân tích thực trạng rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay của Agribank thông qua các vụ án điển hình về rủi ro đạo đức được đưa ra xét xử xảy ra trong giai đoạn 2010 đến 2019 tại Agribank, phân tích thực trạng của quản lý rủi ro đạo đức tại Agribank hiện nay, từ đó đã đề xuất một số khuyến nghị về chính sách đối với Agribank, đối với Ngân hàng nhà nước và các cấp quản lý nhằm quản lý rủi ro đạo đức và hạn chế những tổn thất trong hoạt động cho vay tại Agribank nói riêng và các ngân hàng thương mại nói chung. Luận văn cũng chỉ ra những điểm hạn chế còn tồn tại và gợi mở một số hướng nghiên cứu tiếp theo đó là nghiên cứu chuyên sâu hơn về từng nhân tố đã thực hiện trong khảo sát ảnh hưởng như thế nào đến quản lý rủi ro đạo đức trong từng khâu cho vay; có thể đo lường quản lý rủi ro đạo đức để dữ liệu đầy đủ và tin cậy cao hơn.
1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Lợi nhuận luôn đi cùng với rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại (NHTM), tuy nhiên các Ngân hàng không thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro mà phải chấp nhận và tìm cách kiểm soát, quản lý để hạn chế rủi ro. NHTM cần chấp nhận rủi ro trong một mức độ nhất định. Rủi ro đạo đức là một trong các rủi ro mà NHTM có thể gặp phải. Hoạt động của ngân hàng hiện nay đều chủ yếu liên quan trực tiếp đến tiền cho nên đạo đức của những cán bộ ngân hàng là phải có ý thức và trách nhiệm bảo vệ đồng tiền của người dân gửi tại ngân hàng của mình và coi sự an toàn của đồng tiền đó trên cả mục tiêu lợi nhuận, không được sử dụng tiền đó tùy tiện, vô trách nhiệm nhất là trong lĩnh vực cho vay. Trong các loại rủi ro ngân hàng có thể gặp phải và nhận định thì loại rủi ro hiện nay các ngân hàng đang đối mặt khó quản trị nhất là rủi ro đạo đức. Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) là một trong những ngân hàng lớn tại Việt Nam với hệ thống rộng khắp đến cấp xã, huyện và nguồn nhân lực dồi dào. Trong những năm qua, hoạt động cho vay tại Agribank luôn được chú ý và đề cao điều này thể hiện ở quy mô và thị phần trong toàn bộ hệ thống NHTM và lợi nhuận chủ yếu chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu nhập hàng năm là hoạt động tín dụng. Tuy nhiên đi kèm với việc phát triển tăng trưởng tín dụng là nâng cao chất lượng tín dụng, giảm thiểu nợ xấu phát sinh. Có rất nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan dẫn đến việc phát sinh nợ xấu. Trong đó vấn đề con người, và rủi ro đạo đức luôn tiềm ẩn trong quá trình cho vay đối với khách hàng tại Agribank. Học viên nhận thấy, quản lý rủi ro đạo đức là cực kỳ quan trọng trong xã hội ở bất kỳ lĩnh vực nào, nhất là trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Xuất phát từ thực tiễn yêu cầu trên, học viên lựa chọn đề tài: “Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông
2 thôn Việt Nam (Agribank)” làm luận văn thạc sỹ của mình với mong muốn vừa hoàn thiện lý luận chuyên môn của cá nhân đồng thời gắn lý thuyết với thực tiễn công việc và đóng góp một số đề xuất, kiến nghị góp phần quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Khái niệm “Rủi ro đạo đức” không còn khá mới mẻ ở Việt Nam chính vì vậy việc hiểu và vận dụng khái niệm này vào đời sống kinh tế cũng như xã hội khá phổ biến. Vấn đề rủi ro đạo đức đã được nhiều tác giả trên thế giới định nghĩa, phân loại và phân tích nhưng nhìn chung các quan điểm của các tác giả khá tương đồng và hỗ trợ lẫn nhau. Rủi ro đạo đức trong hoạt động của ngân hàng là một đề tài đã và đang thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Mỗi nhà nghiên cứu có các cách tiếp cận khác nhau về vấn đề này từ xuất phát điểm, góc độ nhìn nhận, nghiên cứu khác nhau. Cho tới nay, các bài viết và nghiên cứu về rủi ro đạo đức trong hoạt động của ngân hàng thương mại đa số tồn tại dưới các dạng bài báo, nghiên cứu bình luận trên các tạp chí chuyên ngành hoặc tại một số công trình chuyên khảo và luận văn tiến sĩ của một số tác giả. Tình hình nghiên cứu về rủi ro đạo đức của NHTM được tổng hợp từ các công trình nghiên cứu về mặt lý thuyết ở nước ngoài, ở trong nước trong thời gian qua như: Ở nước ngoài, các nghiên cứu liên quan đến rủi ro đạo đức như: - Dembe, Allard E. and Boden, Leslie I. (2000). “Moral Hazard: A Question of Moraliity?” New Solutions, Vol. 10. Trong tài liệu “Một câu hỏi về đạo đức và các giải pháp mới? tác giả đề cập đến những rủi ro tiềm ẩn trong lĩnh vực ngân hàng, trong đó nhấn mạnh yếu tố đạo đức và rủi ro đạo đức của con người trong kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực ngân hàng. - J.P. Niinimaki (2007), “Does collateral fuel moral hazard in banking?” Discussion Paper, No 181, Helsinki center of economic research, August 2007, ISSn 1795-0562. Đây là bài viết đề cập đến nội dung “Tài sản thế chấp có gây nguy hiểm về mặt đạo đức trong ngân hàng không?” đã nói đến những quy định về tài sản
3 bảo đảm, những rủi ro xảy ra đối với các Ngân hàng thương mại khi bảo đảm tiền vay bằng hình thức thế chấp tài sản, tác giả phân tích sâu yếu tố đạo đức và những nguy hiểm, những tổn thất đối với các Ngân hàng thương mại và những khuyến nghị nhằm phòng ngừa rủi ro đạo đức. J.P.Niinimaki (2007) nghiên cứu về ảnh hưởng của tài sản bảo đảm tới rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng, đã chỉ ra rằng nếu giá trị của tài sản bảo đảm là chắc chắn, thì việc sử dụng tài sản bảo đảm sẽ làm giảm thiểu mức độ biến động lợi nhuận của ngân hàng do tác động của rủi ro đạo đức gây ra, làm cho ngân hàng trở nên an toàn hơn. Nhưng nếu giá trị của tài sản bảo đảm có sự biến động mạnh, đơn cử trường hợp khủng hoảng nợ dưới chuẩn tại Mỹ dưới sự biến động mạnh về giá nhà đất, thì việc sử dụng tài sản bảo đảm có thể sẽ gây ra vấn đề rủi ro đạo đức. Và tác động ngược chiều này của tài sản bảo đảm thậm chí làm cho tình hình xấu đi nếu giá trị của tài sản bảo đảm có liên hệ mật thiết với khả năng sinh lời của dự án hoặc giá trị của tài sản bảo đảm được hình thành chủ yếu từ nguồn vốn vay chứ không phải từ nguồn vốn tự có của khách hàng vay vốn. Tại Việt Nam, các nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro đạo đức, thực tiễn rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng ở Việt Nam đã được thực hiện như: - Lê Nam Thắng (2011), Vấn đề rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng Việt Nam, thực trạng và giải pháp quản lý, Đề tài cấp ngành Ngân hàng Nhà nước 2011. Đề tài này nhóm tác giả đã nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro đạo đức, thực tiễn rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng ở Việt Nam đến năm 2011. - Trần Trung Dũng (2017), Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại Việt Nam. Đây là công trình nghiên cứu khá toàn diện và bao quát quản lý rủi ro đạo đức trong trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại Việt Nam; tác giả đã đánh giá thực trạng cơ cấu quản lý, thực trạng quản lý rủi ro đạo đức của cơ quan quản lý và thực trạng quản lý rủi ro đạo đức của các NHTM và đề xuất các giải pháp mới nhằm tăng cường quản lý rủi ro đạo đức cả trên phương diện vĩ mô (NHNN) và vi mô (NHTM).
4 - Vũ Thị Thanh Hà (2012), Mối quan hệ giữa rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng và tự do hóa tài chính, Tạp chí ngân hàng số 12 tháng 6/2012. Từ những nghiên cứu về tự do hóa tài chính, những nguyên nhân dấn đến rủi ro đạo đức trong bối cảnh tự do hóa tài chính và những hệ lụy của rủi ro đạo đức gây ra. - Xuân Anh (2015), Cảnh báo rủi ro đạo đức cán bộ ngân hàng, Báo Sài Gòn đầu tư, ngày 09/07/2015, trong bài báo này tác giả nghiên cứu về những hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thương mại, những rủi ro đạo đức trong hoạt động kinh doanh của các Ngân hàng thương mại, các nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa. - Vân Giang (2016), Rủi ro đạo đức: dễ mắc, khó gỡ, Báo Việt ngày 11/11/2016, trong bài viết này tác giả nghiên cứu khá chi tiết về rủi ro đạo đức và những tổn thất do rủi ro đạo đức gây ra đối với các Ngân hàng thương mại, từ việc phân tích những nguyên nhân, tác giả nhận định những nguy cơ xảy ra rủi ro đạo đức trong hoạt động kinh doanh ngân hàng. - Đinh Thị Thu Hồng, Nguyễn Trí Minh (2018), Nợ xấu và vấn đề rủi ro đạo đức trong hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam. Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế và Kinh doanh Châu Á, 29, số 7 (2018), tr 21–36. Với mục tiêu nghiên cứu để tìm hiểu liệu mức độ nợ xấu có ảnh hưởng đến hành vi của các NHTM Việt Nam hay không, bài báo đóng góp một bằng chứng thực nghiệm quan trọng cho những phân tích liên quan đến nợ xấu và rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng. Theo đó, mức ngưỡng này có khả năng ảnh hưởng đến rủi ro đạo đức của ngân hàng qua hành vi chấp nhận rủi ro. Bằng mô hình hồi quy ngưỡng cho dữ liệu bảng cân bằng của 24 ngân hàng thương mại Việt Nam giai đoạn 2006 - 2016, nhóm tác giả tìm thấy mức ngưỡng nợ xấu vào khoảng 6,07% Kết quả từ các mô hình thực nghiệm cho thấy khi tỷ lệ nợ xấu ở dưới mức ngưỡng (5,72% hoặc 6,07%), tăng trưởng tín dụng sẽ làm giảm tỷ lệ nợ xấu. Tuy nhiên, khi tỷ lệ nợ xấu vượt quá mức ngưỡng, tăng trưởng tín dụng lại kéo theo sự gia tăng tỷ lệ nợ xấu. Do vậy, kết quả nghiên cứu đã xác nhận sự tồn tại của hiệu ứng ngưỡng, mà qua đó làm thay đổi hành vi chấp nhận rủi ro của ngân hàng, đồng
5 thời kết quả nghiên cứu cũng chỉ rõ tăng trưởng tín dụng trong điều kiện nợ xấu cao hay thấp (khả năng xuất hiện rủi ro đạo đức) có tác động đến việc thay đổi tỷ lệ nợ xấu trong tương lai hay không?. Tóm lại, rủi ro đạo đức trong hoạt động ngân hàng đã được đề cập tới trong các công trình nghiên cứu về hoạt động của ngân hàng trong và ngoài nước. Nhìn chung trên cơ sở những nghiên cứu chính đã được thực hiện, các kết quả của các nghiên cứu trên đã làm rõ một số vấn đề về rủi ro đạo đức trong hoạt động kinh doanh của NHTM. Có thể nói, các nghiên cứu trong nước và quốc tế về lĩnh vực rủi ro đạo đức là những tài liệu tham khảo quan trọng cho các NHTM trong việc quản lý rủi ro đạo đức của mình. Bên cạnh những nội dung đã được giải quyết, các công trình nghiên cứu liên quan cũng cho thấy một số vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu giải quyết đó là: Hầu hết các bài báo, tài liệu đều đã và đang đề cập đến rủi ro đạo đức đến hoạt động kinh doanh nói chung tại các ngân hàng thương mại, chưa đi sâu vào vào hoạt động cho vay và chưa đề cập tại một ngân hàng cụ thể như Agribank. Vì vậy đây chính là khoảng trống nghiên cứu liên quan đến quản lý rủi ro đạo đức mà học viên thấy cần tiếp tục nghiên cứu. Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính trên cơ sở lý luận về rủi ro đạo đức, quản lý rủi ro đạo đức và các vấn đề về hoạt động cho vay được lựa chọn từ các nghiên cứu mang tính kiểm chứng cao trước đây trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại. 3. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở xem xét các lý thuyết và trên cơ sở thừa kế kết quả của các công trình nghiên cứu trước đây kết hợp với nghiên cứu định tính. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn như sau: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý rủi ro đạo đức đối với hoạt động cho vay của NHTM. - Phân tích thực trạng rủi ro đạo đức, quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động
6 cho vay tại Agribank. - Đề xuất kiến nghị, giải pháp nhằm quản lý và hạn chế rủi ro đạo đức trong quy trình cho vay tại Agribank trong thời gian tới. 4. Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện được nhiệm vụ nghiên cứu, các câu hỏi nghiên cứu cần được làm rõ bao gồm: - Rủi ro đạo đức là gì? Quản lý rủi ro đạo đức là gì? Ý nghĩa, nội dung quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại? - Thực trạng về rủi ro ro đạo đức và quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay trong hệ thống Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam? - Những kiến nghị, giải pháp đề xuất nhằm tăng cường quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank trong thời gian tới? 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu của luận văn Đối tượng nghiên cứu của luận văn bao gồm: - Lý luận về rủi ro đạo đức; Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại ngân hàng thương mại. - Thực tiễn quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank. 5.2. Phạm vi nghiên cứu của luận văn - Nghiên cứu tập trung vào quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank. - Phạm vi về thời gian: thời gian nghiên cứu liên quan đến quản trị rủi ro đạo đức của Agribank từ năm 2010 đến năm 2019. 5.3. Khái quát phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính. - Học viên tiến hành thu thập thông tin từ các đối tượng là các cán bộ quan hệ khách hàng, cán bộ thẩm định tại một số chi nhánh có dư nợ xấu cho vay lớn và một số chi nhánh có dư nợ xấu thấp trên địa bàn Thành phố Hà Nội và lân cận để lấy ý
7 kiến đánh giá. Thông tin được thu thập bằng cách khảo sát lấy ý kiến cá nhân. - Thu thập thông tin và số liệu: học viên sử dụng khảo sát bằng bảng câu hỏi với 156 cán bộ làm công tác cho vay tại các chi nhánh Agribank. Các đối tượng điều được lựa chọn ngẫu nhiên dựa trên danh sách của các chi nhánh tại địa bàn Hà Nội và lân cận, sau đó tiến hành gửi phiếu khảo sát trực tiếp. - Phân tích dữ liệu thu thập: Dữ liệu thu thập được sử dụng phương pháp thống kê, tổng hợp để phân tích để đưa ra nhận xét. 6. Những đóng góp của luận văn Trên cơ sở lý luận về rủi ro đạo đức trong hoạt động kinh doanh của NHTM, luận văn đã tập trung nhận diện, đánh giá cụ thể thực trạng quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank, từ đó đề xuất một số giải pháp, kiến nghị có tính thực tiễn, khả thi giúp bộ phận quản trị rủi ro, ban điều hành có cái nhìn toàn diện hơn về những khâu chưa phù hợp và có thể xảy ra rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Agribank. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn có kết cấu gồm các chương như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay của ngân hàng thương mại. Chương 2: Quản lý rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam. Chương 3: Một số khuyến nghị, giải pháp nhằm quản lý rủi ro đạo đức tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam.