Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:116

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn này nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về quản trị rủi ro tín dụng tại NHTM theo Basel II. Phân tích thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV giai đoạn 2015-2018 trên cơ sở tham chiếu với các tiêu chuẩn của Basel II để đánh giá những kết quả và hạn chế của công tác quản trị RRTD theo Basel II tại ngân hàng này. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ MAI HƢƠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO BASEL II TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Hà Nội – 2019
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN THỊ MAI HƢƠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO BASEL II TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 60 34 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Phú Hà Hà Nội – 2019
LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Nguyễn Phú Hà, người đã trực tiếp hướng dẫn, tận tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi tìm ra hướng nghiên cứu, tiếp cận thực tế và giải quyết vấn đề nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn cao học của mình. Ngoài ra, trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài tôi còn nhận được nhiều sự quan tâm, góp ý, hỗ trợ quý báu của quý thầy cô, đồng nghiệp và gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy cô giáo trường Đại học kinh tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội, gia đình, bạn bè, đồng nghiệp tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn thạc sỹ này. Trân trọng! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan nội dung trong luận văn này được hình thành và phát triển từ những quan điểm cá nhân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Nguyễn Phú Hà. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chính xác và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 TÁC GIẢ LUẬN VĂN
MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................................................i DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. ii DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. ii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ........................................................................................... iii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ..................................................................................... iii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CHUẨN MỰC BASEL II TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ................................................................................5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................5 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu nước ngoài ....................................................................5 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu trong nước ....................................................................6 1.2. Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại ngân hàng thương mại ....9 1.2.1. Tổng quan về quản trị rủi ro tín dụng ...............................................................9 1.2.2. Tổng quan về Hiệp ước Basel .........................................................................13 1.2.3. Quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại ngân hàng thương mại ....................18 1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II ..................28 1.2.5. Kinh nghiệm quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II của một số ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................................................................32 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................36 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................37 2.1. Quy trình nghiên cứu .........................................................................................37 2.1.1. Sơ đồ quy trình ................................................................................................37 Sơ đồ 2.1: Quy trình nghiên cứu ...............................................................................37 2.1.2. Diễn giải quy trình ..........................................................................................37 2.2. Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng ......................................................38 2.2.1. Đối với dữ liệu sơ cấp .....................................................................................38
2.2.2. Đối với dữ liệu thứ cấp....................................................................................39 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................42 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CHUẨN MỰC BASEL II TẠI NGÂN HÀNG TMCP ĐẦU TƢ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM .....43 3.1. Giới thiệu chung về Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam............43 3.1.1. Tóm tắt quá trình hình thành và phát triển ......................................................43 3.1.2. Mô hình tổ chức quản lý .................................................................................44 3.1.3. Khái quát tình hình hoạt động kinh doanh giai đoạn 2015 – 2018 .................46 3.2. Đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam ..................................................................................48 3.2.1. Lộ trình triển khai các dự án Basel II về quản trị RRTD tại BIDV ................48 3.2.2. Mức độ tuân thủ tiêu chuẩn Basel II của BIDV trong quản trị rủi ro tín dụng ......49 3.3. Đánh giá chung về quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam ..................................................................................70 3.3.1. Kết quả đạt được .............................................................................................70 3.3.2. Những hạn chế và thách thức ..........................................................................76 3.3.3. Nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại BIDV .........................................................................................................................79 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ........................................................................................82 Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN HOÀN THIỆN QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CHUẨN MỰC BASEL II TẠI BIDV .................................................................................................................83 4.1. Định hướng chiến lược quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động cấp tín dụng tại BIDV giai đoạn 2019-2022 .......................................................................................83 4.1.1. Mục tiêu ..........................................................................................................83 4.1.2. Nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng .................................................................84 4.2. Giải pháp góp phần hoàn thiện quản trị rủi ro tín dụng theo chuẩn mực Basel II tại BIDV ....................................................................................................................85 4.2.1. Lựa chọn các đối tác tư vấn nước ngoài để cùng hợp tác phát triển ...............85
4.2.2. Tuân thủ nghiêm khắc các nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng đã đề ra, đảm bảo đáp ứng chuẩn mực Basel...................................................................................86 4.2.3. Tăng chi ph đầu tư cho công tác quản trị rủi ro .............................................88 4.2.4. Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin .....................88 4.2.5. Nâng cao chất lượng dữ liệu, thu thập làm giàu dữ liệu phục vụ quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động tín dụng .............................................................................89 4.2.6. Nâng cao công tác quản trị nhân lực và tiêu chuẩn hóa đội ngũ cán bộ quản trị rủi ro tín dụng ............................................................................................................90 4.2.7. Tăng cường sự phối hợp với NHNN cũng như các NHTM khác trong quá trình quản trị rủi ro tín dụng theo chuẩn Basel II ......................................................91 4.3. Một số kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước và các cấp có thẩm quyền.......92 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4 ........................................................................................95 KẾT LUẬN ..............................................................................................................96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................97 PHỤ LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết tắt Giải nghĩa 1 AIRB Phương pháp xếp hạng nội bộ nâng cao (Advanced IRB) Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng 2 BCBS (The Basel Committee on Banking Supervision) 3 BDS Branch Delivery System 4 BIDV Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam 5 CAR Hệ số an toàn vốn (The Capital Adequacy Ratio) Dư nợ tại thời điểm khách hàng không trả được nợ 6 EAD (Exposure At Default) 7 FIRB Phương pháp xếp hạng nội bộ cơ bản (Foundation IRB) Báo cáo phân t ch chênh lệch và xây dựng kế hoạch tổng 8 GAP&MP thể triển khai Basel 9 HĐQT Hội đồng quản trị Qui trình đánh giá đủ vốn nội bộ 10 ICAAP (The Internal Capital Adequacy Assessment Process) Phương pháp xếp hạng nội bộ (The Internal Ratings- 11 IRB Based Approach) 12 LGD Tổn thất ước t nh (Loss Fiven Default) 13 NHNN Ngân hàng Nhà nước 14 NHTM Ngân hàng thương mại Xác suất khách hàng không trả được nợ (Probility of 15 PD Default) 16 QLKH Quản lý khách hàng 17 RRTD Rủi ro t n dụng 18 SA Phương pháp tiêu chuẩn (The Standard Approach) 19 TMCP Thương mại cổ phần 10 TSBĐ Tài sản bảo đảm 21 XHTDNB Xếp hạng t n dụng nội bộ i
DANH MỤC BẢNG TT Bảng Tên bảng Trang 1 Bảng 3.1 Một số chỉ tiêu tài ch nh cơ bản 46 2 Bảng 3.2 Chính sách cấp tín dụng theo hệ thống XHTDNB của BIDV 55 3 Bảng 3.3 Kết quả đánh giá về các trụ cột của Basel II 59 4 Bảng 3.4 Kết quả khảo sát điều kiện thuận lợi khi triển khai Basel II 60 5 Bảng 3.5 Kết quả khảo sát lợi ích khi thực hiện quản trị RRTD 61 theo Basel II 6 Bảng 3.6 Kết quả đánh giá thách thức khi triển khai Basel II 62 7 Bảng 3.7 Kết quả khảo sát nguyên tắc 1,2,3 62 8 Bảng 3.8 Kết quả khảo sát nguyên tắc 4,5,6,7 63 9 Bảng 3.9 Kết quả khảo sát nguyên tắc 8,9,10,11,12,13 64 10 Bảng 3.10 Kết quả khảo sát nguyên tắc 14,15,16 67 11 Bảng 3.11 So sánh trước và sau khi triển khai Basel II 68 12 Bảng 3.12 Một số chỉ tiêu đánh giá rủi ro tín dụng của BIDV 69 13 Bảng 3.13 So sánh lãi suất cho vay của BIDV với thông lệ quốc tế 75 14 Bảng 4.1 Chất lượng tín dụng theo đối tượng khách hàng giai đoạn 84 2019-2022 DANH MỤC HÌNH TT Hình Tên hình Trang 1 Hình 1.1 Ba trụ cột vốn của Basel II 16 2 Hình 1.2 Mô hình ba vòng kiểm soát theo Basel II 23 ii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Biểu đồ Tên hình Trang 1 Biểu đồ 3.1 Diễn biến tỷ lệ nợ quá hạn, tỷ lệ nợ xấu và tỷ lệ trích 70 lập dự phòng RRTD các năm 2015-2018 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ TT Biểu đồ Tên hình Trang 1 Sơ đồ 1.1 Nội dung quản trị RRTD trong NHTM 18 2 Sơ đồ 1.2 Thiết lập môi trường RRTD phù hợp 22 3 Sơ đồ 1.3 Cơ cấu bộ máy tổ chức quản trị RRTD theo Basel II 24 4 Sơ đồ 1.4 Nội dung quy trình cấp tín dụng 25 5 Sơ đồ 1.5 Các phương pháp đo lường RRTD 26 6 Sơ đồ 2.1 Quy trình nghiên cứu 37 7 Sơ đồ 3.1 Cơ cấu bộ máy quản lý của BIDV 41 8 Sơ đồ 3.2 Mô hình tổ chức các chi nhánh của BIDV 44 9 Sơ đồ 3.3 Các dự án quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II 45 10 Sơ đồ 3.4 Nhận diện RRTD ở giai đoạn trước khi cho vay 50 11 Sơ đồ 3.5 Mô hình chấm điểm và xếp hạng khách hàng của BIDV 51 12 Sơ đồ 3.6 Mô hình tổ chức quản trị rủi ro tín dụng tại BIDV 54 13 Sơ đồ 3.7 Nội dung kiểm soát RRTD tại BIDV 56 iii
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong các hoạt động kinh doanh của NHTM, hoạt động t n dụng được xem là hoạt động đem lại nhiều nguồn thu và lợi nhuận lớn nhất, đồng nghĩa với việc đây cũng là hoạt động đem lại nhiều rủi ro nhất. Rủi ro t n dụng có thể xem là loại rủi ro thường trực, khi xảy ra có thể gây ra rất nhiều tổn thất cho ngân hàng, trong trường hợp nghiêm trọng thậm ch có thể dẫn tới phá sản ngân hàng. Không chỉ để lại hậu quả nặng nề đối với một ngân hàng, rủi ro t n dụng có thể tác động tiêu cực đến toàn bộ hệ thống ngân hàng và nền kinh tế. Trong môi trường kinh doanh đầy biến động như hiện nay, quản trị rủi ro nói chung, quản trị rủi ro tín dụng nói riêng ngày càng được các ngân hàng chú trọng nhằm tránh cho ngân hàng những thiệt hại không dự t nh được, những tổn thất vượt quá khả năng chịu đựng của NHTM. Trên thế giới, Hiệp ước Basel (do Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng ban hành) được biết đến như một chuẩn mực, thông lệ tốt về giám sát hoạt động ngân hàng nhằm phòng ngừa các loại rủi ro, nâng cao t nh an toàn của các NHTM trong lĩnh vực dịch vụ tài ch nh. Hiệp ước đã được áp dụng rộng rãi tại các NHTM ở nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả các nước không phải là thành viên của Ủy ban Basel. Tại Việt Nam, trong bối cảnh môi trường kinh tế vĩ mô có nhiều biến động, thị trường tài ch nh - ngân hàng phát triển nhanh chóng với nhiều hoạt động mới, sản phẩm mới, phân khúc thị trường mới, đồng thời chịu tác động lớn từ bên ngoài do quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Vấn đề này đặt công tác nhận diện, đo lường, cảnh báo và kiểm soát rủi ro của các NHTM ở Việt Nam trước nhiều khó khăn và thách thức. Trước xu thế hội nhập và mở cửa dịch vụ thị trường tài ch nh – ngân hàng, việc áp dụng Basel nói chung và Basel II nói riêng tại Việt Nam là yêu cầu cấp thiết nhằm tăng cường năng lực hoạt động và giảm thiểu rủi ro đối với các NHTM. Nhận thức được điều đó, ngày 17/03/2014 Ngân hàng Nhà nước đã có Công văn số 1601/NHNN-TTGSNH về việc triển khai thực hiện quy định an toàn 1
vốn theo Basel II, theo đó sẽ có 10 NHTM cổ phẩn tại Việt Nam thực hiện th điểm triển khai Basel II, trong đó bao gồm Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV). Là một trong số những ngân hàng có quy mô lớn nhất Việt Nam, BIDV nhận thức được tầm quan trọng và nhu cầu tất yếu của việc quản trị rủi ro nói chung và quản trị rủi ro t n dụng nói riêng trước bối cảnh thị trường tài ch nh ngân hàng hiện tại. Dưới sự chỉ đạo của Ngân hàng Nhà nước, BIDV đã đưa công tác triển khai Basel II là một trong những trọng tâm công việc tại ngân hàng, chủ động phân t ch và xây dựng lộ trình tổng thể triển khai Basel II. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai gặp những khó khăn và thách thức, BIDV vẫn chưa thể hoàn thiện được việc áp dụng hiệp ước Basel II trong công tác quản trị rủi ro t n dụng tại ngân hàng. Thông qua việc nghiên cứu cơ sở lý luận và xuất phát từ thực tế về yêu cầu cũng như quá trình triển khai quản trị rủi ro t n dụng theo tiêu chuẩn của hiệp ước Basel II tại BIDV, tác giả đã lựa chọn đề tài “Quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sỹ. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về quản trị rủi ro t n dụng tại NHTM theo Basel II. Phân t ch thực trạng quản trị rủi ro t n dụng tại BIDV giai đoạn 2015-2018 trên cơ sở tham chiếu với các tiêu chuẩn của Basel II để đánh giá những kết quả và hạn chế của công tác quản trị RRTD theo Basel II tại ngân hàng này. Từ đó tạo cơ sở đề xuất một số giải pháp góp phần hoàn thiện công tác quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại BIDV trong giai đoạn 2019-2022. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa một số lý luận về quản trị RRTD tại NHTM theo Basel II. - Phân t ch thực trạng quản trị rủi ro t n dụng tại BIDV giai đoạn 2015-2018 trên cơ sở tham chiếu với các tiêu chuẩn của Basel II để đánh giá những kết quả và hạn chế của công tác quản trị RRTD theo Basel II, tạo cơ sở cho các đề xuất. - Đề xuất giải pháp cho BIDV góp phần hoàn thiện công tác quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II trong giai đoạn 2019-2022. 2
3. Câu hỏi nghiên cứu 1) Nội dung quản trị rủi ro t n dụng tại NHTM theo chuẩn mực Basel II là gì? 2) Thực trạng quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II tại BIDV như thế nào? 3) BIDV cần thực hiện những biện pháp gì để hoàn thiện công tác quản trị RRTD theo chuẩn mực Basel II? 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi không gian: Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam. - Phạm vi thời gian: Giai đoạn từ 2015-2018. Trên cơ sở định hướng chỉ đạo của NHNN, BIDV đã chủ động thiết lập cơ cấu tổ chức triển khai Basel từ năm cuối 2014. Tuy nhiên, giai đoạn đầu chủ yếu thực hiện tập trung nghiên cứu và chuẩn bị nguồn lực, và đến cuối năm 2015 BIDV mới hoàn thành dự án Tư vấn rà soát Báo cáo phân t ch chênh lệch và xây dựng kế hoạch tổng thể triển khai Basel II tại BIDV (Dự án GAP&MP). Trên cơ sở nghiên cứu, BIDV đã xây dựng và thực hiện lộ trình triển khai Basel II với nhiều dự án liên quan. Do đó, giai đoạn từ 2015-2018 được xem là đã ghi nhận được những kết quả trong quá trình triển khai Basel II tại BIDV. - Phạm vi nội dung: Quản trị rủi ro trong hoạt động cấp t n dụng tại BIDV theo tiêu chuẩn của Basel II. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Danh mục từ ngữ viết tắt, Danh mục bảng biểu và đồ thị, Phụ lục, kết cấu của luận văn dự kiến gồm 4 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II tại NHTM. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. 3
Chương 3: Thực trạng quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam. Chương 4: Giải pháp góp phần hoàn thiện công tác quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và phát triển Việt Nam. 4
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TÍN DỤNG THEO CHUẨN MỰC BASEL II TẠI NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu nước ngoài Hiện nay trên thế giới đã bước qua giai đoạn thực hiện các chuẩn mực Basel II, đang áp dụng chuẩn mực Basel III và tiến dần tới các chuẩn mực Basel IV. Ngoài các văn bản hướng dẫn ch nh thức của Ủy ban Basel, có khá nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến việc áp dụng và triển khai các hiệp ước vốn nói trên. Tài liệu ch nh thức về chuẩn mực Basel của Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng (BCBS-2004) đã được sử dụng để tham khảo một số vấn đề lý luận về rủi ro t n dụng, đặc biệt là các nguyên tắc quản trị rủi ro t n dụng được dùng để làm cơ sở tham chiếu khi phân t ch và đánh giá thực trạng quản trị rủi ro t n dụng tại BIDV. Bên cạnh đó, một số nghiên cứu về việc triển khai áp dụng chuẩn mực Basel tại các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước không phải là thành viên BCBS như nghiên cứu của T.Beck, E.Jones, P.Knaack (2018); E.Jones, A.O.Zeitz (2017). Các nghiên cứu này l giải tại sao việc áp dụng Basel II và III có t nh chọn lọc cao và có sự khác nhau giữa các quốc gia, chỉ ra các nhân tố tác động đến việc một quốc gia đang phát triển quyết định có áp dụng và thực hiện các tiêu chuẩn quy định quốc tế hay không. Tuy nhiên, tại các nghiên cứu này cho thấy các quốc gia này đã áp dụng Hiệp ước Basel II từ rất sớm, hiện nay đã sử dụng đến Hiệp ước Basel III và chuẩn bị tiến tới Basel IV. Do đó, trước những biến động kinh tế - xã hội liên tục và mạnh mẽ, việc áp dụng những kinh nghiệm của những quốc gia này vào tình hình của Việt Nam hiện nay khá là hạn chế. Một số nghiên cứu về những kinh nghiệm triển khai Basel II tại một số nước châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc, Hồng Kông như nghiên cứu của Jun Hua Sun (2009); nghiên cứu của Mun Chong Chin (2006) hay nghiên cứu của Basel II Team thuộc Phòng nghiên cứu ch nh sách, Cơ quan tiền tệ Hồng Kông (2004) cũng là những nguồn tài liệu quý báu cho đề tài. Các bài viết trên có những đóng góp lớn 5
đối với đề tài nghiên cứu về các chuẩn mực Basel cũng như việc triển khai áp dụng Basel tại các nước không phải là thành viên BCBS. Các nghiên cứu này l giải tại sao việc áp dụng Basel II và III có t nh chọn lọc cao và có sự khác nhau giữa các quốc gia, chỉ ra các nhân tố tác động đến việc một quốc gia đang phát triển quyết định có áp dụng và thực hiện các tiêu chuẩn quy định quốc tế hay không. Nhìn chung, ngoài những tài liệu ch nh thức của BCBS về các nguyên tắc quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II, trên thế giới cũng đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về việc áp dụng Basel II tại các ngân hàng thương mại. Tuy niên, các nghiên cứu này tập trung vào các nội dung áp dụng Basel II trong hệ thống các ngân hàng của một quốc gia nói chung, và thời điểm áp dụng Basel II đã khá lâu. Khoảng cách về thời gian như vậy sẽ dẫn đến rất nhiều sự khác biệt về tình hình ch nh trị, kinh tế - xã hội, tình hình thị trường tài ch nh ngân hàng do xu hướng phát triển mạnh mẽ của toàn cầu trong nhiều năm qua, dẫn đến việc tham khảo những kinh nghiệm áp dụng vào tình hình của ngân hàng thương mại tại Việt Nam sẽ có những hạn chế nhất định. 1.1.2. Tổng quan nghiên cứu trong nước Từ năm 2010 cho đến nay, tại Việt Nam đã có rất nhiều hội thảo được tổ chức để tìm hiểu về việc áp dụng Basel II nói chung và quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II nói riêng, cũng như các nghiên cứu về đề tài này, trong đó tiêu biểu như: Tháng 09/2010, trong khuôn khổ Dự án “Tăng cường năng lực cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam”, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã phối hợp với Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tổ chức Hội thảo về Basel II - Kỹ thuật giảm thiểu rủi ro và quản trị rủi ro t n dụng. Buổi hội thảo đã trình bày tổng quan về các đặc điểm Hiệp ước vốn Basel II năm 2004, chỉ ra lộ trình thực hiện Basel I và Basel II ở Việt Nam, phác hoạ các bước cụ thể mà Việt Nam cần nắm bắt nhằm đạt đến mục tiêu vận dụng và thực hiện đầy đủ Basel II trong tương lai. Tháng 09/2015, tại Hội thảo chuyên đề "Chiến lược Quản trị rủi ro (QTRR) đảm bảo phát triển bền vững " do Trung tâm Thông tin t n dụng Quốc gia (CIC) và Tập đoàn Dữ liệu Quốc tế (IDG ASEAN) phối hợp tổ chức, vấn đề quản trị rủi ro 6
t n dụng được đề cập đến là một trong những yếu tố quan trọng trong việc triển khai hiệu quả Hiệp ước vốn Basel II. Tháng 12/2017, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân phối hợp với Ngân hàng TMCP Bưu điện Liên Việt tổ chức buổi hội thảo “Áp dụng Basel II trong quản trị rủi ro của các NHTM Việt Nam: cơ hội, thách thức và lộ trình thực hiện”. Tại đây, đã có 49 bài nghiên cứu của các nhà khoa học đến từ các trường đại học, viện nghiên cứu, cơ quan quản lý Nhà nước và các NHTM được công bố, trong đó có một số nghiên cứu mới liên quan đến mô hình quản trị rủi ro theo Basel II, những tồn tại, vướng mắc của lộ trình áp dụng Basel II trong các NHTM Việt Nam,… Cuốn kỷ yếu của buổi hội thảo là nguồn tài liệu tham khảo hữu ch khi thực hiện luận văn này. Ngoài ra, tại Việt Nam đã có một số nghiên cứu về quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II như Nguyễn Thị Kiều Minh (2015), Phan Thị Linh (2016)... Nghiên cứu của Nguyễn Thị Kiều Minh (2015) tập trung vào phân t ch các dữ liệu thu thập được về hoạt động t n dụng, áp dụng Basel II ở các ngân hàng thương mại Việt Nam. Từ đó nghiên cứu chỉ ra rằng để tiếp tục phát triển thì các ngân hàng thương mại cần có áp dụng biện pháp quản trị rủi ro phù hợp, phải cân đối giữa lợi nhuận và rủi ro để đạt được tối đa hóa lợi nhuận cùng với giảm thiểu rủi ro và cần tăng cường vai trò giám sát để tăng t nh hiệu quả hoạt động t n dụng ngân hàng. Nguyễn Văn Thọ và Nguyễn Ngọc Linh (2015) nhận định việc triển khai Basel II đối với 10 ngân hàng được NHNN lựa chọn th điểm thì gặp không t những khó khăn và thách thức như chi ph triển khai thực hiện, thông tin dữ liệu. Việc áp dụng chuẩn mực vốn theo tiêu chuẩn vốn Basel II sẽ tạo động lực và định hướng trong việc nâng cao năng lực quản lý rủi ro và quản lý, phân bổ vốn theo tiêu chuẩn quốc tế. Nghiên cứu của Phan Thị Linh (2016) tập trung vào quản trị rủi ro trên cơ sở ứng dụng BASEL II tại các ngân hàng thương mại nhà nước. Sau khi triển khai áp dụng Basel II trong giai đoạn 2014-2016, hoạt động của các NHTM Nhà nước đang gặp những khó khăn nhất định như chi ph thực hiện triển khai và ứng dụng Basel II lớn, nợ xấu của ngân hàng đang có xu hướng tăng, yêu cầu tr ch dự phòng rủi ro tăng cao, khả năng sinh lời không ổn định. 7
Các nghiên cứu trên đều chỉ ra rằng việc thực hiện theo Basel II trong quản trị rủi ro là cần thiết cho việc nâng cao hiệu quả hoạt động ngân hàng và ổn định cho hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện quản trị rủi ro theo Basel II các ngân hàng gặp không t những khó khăn thách thức và để ứng dụng Basel trong quản trị rủi ro thì các ngân hàng cần phải có điều kiện cần thiết nhất định. Các nghiên cứu nhìn chung vẫn chưa đi sâu phân t ch đánh giá thực trạng việc ứng dụng Basel II, tiến trình thực hiện, nội dung thực hiện, mức độ ứng dụng basel II trong công tác quản trị rủi ro t n dụng. Ngô Thị Thu Mai và Nguyễn Ngọc B ch (2017) đã đi sâu vào nghiên cứu quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam trên cơ sở phân t ch theo bốn nội dung ch nh của quản trị rủi ro t n dụng: nhận diện rủi ro t n dụng, đo lường rủi ro t n dụng, kiểm soát rủi ro t n dụng và xử lý rủi ro t n dụng. Nghiên cứu chưa sử dụng đến các nguyên tắc của Basel II làm chuẩn mực đối chiếu với quá trình triển khai áp dụng Basel II tại BIDV để chỉ ra những khó khăn, thách thức còn tồn tại trong quá trình triển khai áp dụng Basel II, từ đó có thể tìm ra cách khắc phục, hướng tới mục tiêu áp dụng hiệu quả công tác quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại BIDV cũng như mở rộng việc triển khai áp dụng Basel II trên toàn hệ thống ngân hàng thương mại tại Việt Nam.  Khoảng trống nghiên cứu Như vậy, quá trình tổng quan các nghiên cứu cho thấy có nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước về vấn đề quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II với nhiều cách tiếp cận khác nhau. Theo như tổng quan có thể thấy được các nghiên cứu đều khẳng định quản trị rủi ro t n dụng là vấn đề được các ngân hàng quan tâm hàng đầu, và quản trị rủi ro theo Basel II là cần thiết và hữu hiệu cho các ngân hàng. Mặc dù có những công trình nghiên cứu ở trên thế giới về quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II nhưng đặc điểm NHTM Việt Nam cũng như ngân hàng BIDV có điểm khác với ngân hàng trên thế giới như về quy mô vốn, về đặc điểm khách hàng, về ứng dụng công nghệ thông tin, khoảng cách về thời gian... Do đó không thể áp kết quả nghiên cứu vào Việt Nam. 8
Ngân hàng BIDV là một trong mười ngân hàng th điểm áp dụng triển khai Basel II dưới sử chỉ đạo của Ngân hàng nhà nước. Các nghiên cứu trong nước cho thấy việc triển khai và thực hiện quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, trong đó có BIDV, đang gặp nhiều khó khăn và thách thức như chi ph triển khai Basel II, thiếu dữ liệu lịch sử, quy định của NHNN về tỷ lệ an toàn vốn. Do gặp phải những khó khăn và thách thức như vậy, BIDV đến thời điểm hiện tại cũng chưa hoàn thành việc triển khai th điểm Basel II. Do đó, đề tài “Quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam” được tác giả lựa chọn nghiên cứu. Thông qua việc nghiên cứu đề tài này, tác giả mong muốn đóng góp về mặt lý luận giúp làm phong phú thêm sự hiểu biết về quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II cũng như các tiêu chuẩn, nguyên tắc quy định trong Basel II về quản trị rủi ro t n dụng tại NHTM. Về mặt thực tiễn, trên cơ sở tham chiếu các tiêu chuẩn của Basel II, kết hợp việc phân t ch các dữ liệu thứ cấp thu thập được từ các báo cáo của BIDV với dữ liệu sơ cấp thu thập được thông qua khảo sát các đối tượng là các lãnh đạo, cán bộ nhân viên trong các bộ phận liên quan đến t n dụng, luận văn chỉ ra được những hạn chế trong việc thực hiện quản trị rủi ro t n dụng theo Basel II ở BIDV: từ nội dung Basel II phức tạp cho đến việc thiếu văn bản hướng dẫn của NHNN, cán bộ nhân viên ngân hàng chưa có nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng và lợi ch của Basel II, BIDV chưa đáp ứng các tiêu chuẩn về hệ thống cơ sở dữ liệu, nhân sự để triển khai Basel II,… Các phát hiện của nghiên cứu là cơ sở của việc đề xuất giải pháp cho BIDV trong việc hoàn thiện công tác quản trị rủi ro t n dụng theo chuẩn mực Basel II. 1.2. Cơ sở lý luận về quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II tại ngân hàng thƣơng mại 1.2.1. Tổng quan về quản trị rủi ro tín dụng 1.2.1.1. Rủi ro tín dụng và nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng: a/ Khái niệm: 9
Rủi ro t n dụng là loại rủi ro xảy ra khi người vay không thanh toán được nợ theo thỏa thuận hợp đồng dẫn đến sai h n trong nghĩa vụ trả nợ. Là rủi ro chủ yếu trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng (Thomas P.Fitch, 1997). Theo Greuning and Bratanovic (2003), rủi ro t n dụng được định nghĩa là nguy cơ mà người đi vay không thể chi trả tiền lãi hoặc hoàn trả vốn gốc so với thời hạn đã ấn định trong hợp đồng t n dụng. BCBS định nghĩa rủi ro t n dụng là khả năng bên vay hoặc đối tác của ngân hàng không thực hiện được các nghĩa vụ đã cam kết trong hợp đồng”. Theo thông tư số 41/2016/TT-NHNN do NHNN Việt Nam ban hành ngày 30/12/2016: “Rủi ro t n dụng là rủi ro do khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng hoặc thỏa thuận với ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài”. Như vậy, có nhiều cách định nghĩa khác nhau về rủi ro t n dụng, theo tác giả rủi ro tín dụng chính là tổn thất đối với thu nhập hoặc vốn của một ngân hàng xảy ra khi khách hàng không thực hiện hoặc không thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ đã cam kết trong hợp đồng. b/ Nguyên nhân gây ra rủi ro t n dụng: Các nguyên nhân gây ra RRTD tương đối đa dạng và phức tạp, có thể xuất phát từ cả góc độ chủ quan và khách quan. Có thể chia thành 03 nhóm nguyên nhân bao gồm: Nguyên nhân từ môi trường bên ngoài, nguyên nhân từ khách hàng và nguyên nhân từ ngân hàng. Nguyên nhân từ môi trường bên ngoài Cũng giống như các doanh nghiệp khác, ngân hàng cũng phải chịu sự ảnh hưởng từ sự biến động của nền kinh tế vĩ mô (biến động tỷ giá, lạm phát, lãi suất), sự thay đổi môi trường ch nh sách pháp lý (thay đổi cơ chế, ch nh sách, quy định pháp luật của nhà nước), sự thay đổi quan điểm của hệ thống ch nh trị hoặc sự thay đổi của môi trường tự nhiên. Các nguyên từ môi trường bên ngoài thường mang t nh chất bất khả kháng, NHTM thường khó có thể kiểm soát được mà chỉ có thể dự báo và thực hiện các biện pháp dự phòng rủi ro biến động. 10