Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu tổng quát của luận văn là tìm ra tác động của thu nhập ngoài lãi và các thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời, từ đó đưa ra các đề xuất về chính sách nhằm cải thiện thu nhập ngoài lãi để nâng cao khả năng sinh lời tại các NHTM cổ phần Việt Nam

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Tài chính ngân hàng: Tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời tại các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam

NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ THU THẢO TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP THẠC SỸ CHUYÊN NGÀNH ĐÀO TẠO: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG MÃ SỐ CHUYÊN NGÀNH : 62 34 02 01 MSHV : 020117150162 GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS. BÙI DIỆU ANH Tp. Hồ Chí Minh, tháng 10/2017
i TÓM TẮT Luận văn này thực hiện nghiên cứu tác động của thu nhập ngoài lãi và tác động của các thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi bao gồm: thu nhập từ hoạt động dịch vụ, thu nhập từ kinh doanh ngoại tệ, thu nhập từ kinh doanh chứng khoán và góp vốn, mua cổ phần đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong bài là chạy hồi quy mô hình tác động ngẫu nhiên (REM) với số liệu từ báo cáo thường niên của 20 NHTM cổ phần Việt Nam, giai đoạn 2007 – 2016. Kết quả nghiên cứu tìm được là: Tổng thu nhập ngoài lãi có tác động tích cực đến khả năng sinh lời, trong đó: hoạt động kinh doanh dịch vụ và kinh doanh ngoại hối có tác động tích cực còn kinh doanh chứng khoán, góp vốn, mua cổ phần có tác động tiêu cực đến khả năng sinh lời. Luận văn này vừa có đóng góp cho học thuật, vừa có đóng góp cho thực tiễn. Về phía học thuật, luận văn đưa ra kết luận cụ thể và sâu sắc hơn về tác động của thu nhập ngoài lãi cũng như của tất cả các thành phần tạo nên nó đến khả năng sinh lời của các ngân hàng thương mại cổ phần - vốn chưa được đề cập đến trong các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam. Về phía thực tiễn, luận văn đã gợi ý một số chính sách đến các cơ quan quản lý và ngân hàng thương mại nhằm cải thiện thu nhập ngoài lãi, từ đó gia tăng khả năng sinh lời cho các NHTM cổ phần Việt Nam.
ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và là công trình nghiên cứu của chính tôi. Trừ những nội dung đã được trích dẫn một cách thích hợp. Nghiên cứu này cũng chưa được dùng để tôi tốt nghiệp bất cứ bậc học nào trước đó. Nếu có bất kỳ sự gian lận nào, tôi hoàn toàn chịu trách nghiệm trước Hội đồng đánh giá luận văn cũng như kết quả tốt nghiệp của mình. Tác giả Nguyễn Thị Thu Thảo
iii LỜI CẢM ƠN Bằng tất cả sự chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến cô Bùi Diệu Anh đã hướng dẫn tận tình, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Trường Đại học Ngân hàng thành phố Hồ Chí Minh, đã tạo cho tôi những điều kiện thuận lợi nhất, trong suốt quá trình học tại trường cũng như quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin cám ơn gia đình, bạn bè đã luôn bên cạnh cổ vũ, động viên tôi để vượt qua khó khăn, giúp tôi hoàn thành tốt luận văn này. Tất cả những thiếu sót có thể có trên luận văn này đều thuộc trách nhiệm của tôi và tôi mong nhận được ý kiến đóng góp.
iv MỤC LỤC CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ LUẬN VĂN.............................................. 2 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:.................................................................................................2 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU........................................................................................... 4 1.2.1. MỤC TIÊU TỔNG QUÁT..........................................................................................4 1.2.2. MỤC TIÊU CỤ THỂ...................................................................................................4 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU..............................................................................................5 1.4. PHẠM VI VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU..................................................................... 5 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................................................. 6 1.6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN........................................................................................6 1.7. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU........................................................................................ 8 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ THU NHẬP NGOÀI LÃI VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI....... 10 2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NHTM..............................10 2.1.1. Khái niệm và phương pháp phân tích khả năng sinh lời:......................................... 10 2.1.1.1. Khái niệm khả năng sinh lời trong hoạt động của NHTM..........................10 2.1.1.2. Phương pháp phân tích khả năng sinh lời trong hoạt động của NHTM.... 11 2.1.2. Các nhân tố tác động đến khả năng sinh lời của NHTM.......................................... 12 2.1.2.1. Nhóm nhân tố nội sinh:................................................................................13 2.1.2.2. Nhóm nhân tố ngoại sinh............................................................................. 17 2.2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ THU NHẬP NGOÀI LÃI..................................................19 2.2.1. Khái niệm thu nhập ngoài lãi.....................................................................................19 2.2.2. Phân loại thu nhập ngoài lãi của ngân hàng..........................................................19
v 2.2.2.1. Thu nhập từ hoạt động dịch vụ.................................................................... 20 2.2.2.2. Thu nhập từ hoạt động kinh doanh ngoại hối............................................. 20 2.2.2.3. Thu nhập từ hoạt động mua bán chứng khoán và góp vốn, mua cổ phần:.21 2.2.2.4. Thu nhập từ hoạt động khác........................................................................ 22 2.2.3. Cách thức đo lường thu nhập ngoài lãi..................................................................... 23 2.3. LƯỢC KHẢO NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ TÁC ĐỘNG CỦA THU NHẬP NGOÀI LÃI ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI TẠI NHTM CỔ PHẦN............................23 2.3.1. Các nghiên cứu trước đây trên thế giới..................................................................... 24 2.3.2. Các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam....................................................................26 2.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2............................................................................................. 30 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU........................................ 32 3.1. TRÌNH TỰ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ĐỊNH LƯỢNG:.........................................32 3.2. GIỚI THIỆU MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU DỰ KIẾN:................................................. 33 3.2.1. Mô hình tác động của tổng thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời:..................... 33 3.2.2. Mô hình tác động của các thành phần tạo nên thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời:.....................................................................................................................................34 3.3. GIẢI THÍCH CÁC BIẾN SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH........................................ 36 3.3.1. Biến thể hiện khả năng sinh lời................................................................................. 36 3.3.2. Biến thể hiện thu nhập ngoài lãi................................................................................ 36 3.3.3. Biến độc lập khác.......................................................................................................37 3.4. KÌ VỌNG DẤU CỦA CÁC BIẾN SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH..........................38 3.4.1. Kì vọng về dấu của các biến trong mô hình 3.1........................................................38 3.4.1.1. Kì vọng về dấu của biến thu nhập ngoài lãi................................................ 38 3.4.1.2. Kì vọng về dấu của các biến độc lập khác:................................................. 38
vi 3.4.2. Kì vọng về dấu của các biến trong mô hình 3.2....................................................40 3.4.2.1. Kì vọng về dấu của các biến thể hiện thành phần của thu nhập ngoài lãi40 3.4.2.2. Kì vọng về dấu của các biến độc lập khác...............................................41 3.5. GIẢ THUYẾT VÀ CÁCH THỨC KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT CHO CÂU HỎI NGHIÊN CỨU........................................................................................................42 3.6. THỐNG KÊ MÔ TẢ VÀ MA TRẬN TƯƠNG QUAN......................................... 43 3.6.1. Thống kê mô tả các biến sử dụng trong mô hình..................................................43 3.6.2. Ma trận tương quan................................................................................................45 3.7. SỐ LIỆU SỬ DỤNG TRONG MÔ HÌNH.............................................................. 48 3.8. LỰA CHỌN LOẠI MÔ HÌNH PHÙ HỢP VỚI DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU.......... 48 3.9. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................................... 50 CHƯƠNG 4. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................51 4.1. KẾT QUẢ KIỂM ĐỊNH LỰA CHỌN MÔ HÌNH..................................................51 4.1.1. Kết quả kiểm định F.............................................................................................. 51 4.1.2. Kết quả kiểm định Hausman................................................................................. 52 4.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM......................................................... 53 4.2.1. Kết quả hồi quy thể hiện tác động của tổng thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của ngân hàng.................................................................................................... 53 4.2.2. Kết quả hồi quy thể hiện tác động của các thành phần thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của ngân hàng................................................................................... 55 4.2.2.1. Tác động của hoạt động kinh doanh dịch vụ đến khả năng sinh lời.......56 4.2.2.2. Tác động của hoạt động kinh doanh ngoại hối đến khả năng sinh lời... 56 4.2.2.3. Tác động của hoạt động kinh doanh chứng khoán và góp vốn, mua cổ phần đến khả năng sinh lời...........................................................................58
vii 4.3. KIỂM ĐỊNH GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU......................................................... 58 4.4. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................ 60 4.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4......................................................................................... 64 CHƯƠNG 5. ĐỀ XUẤT CẢI THIỆN THU NHẬP NGOÀI LÃI NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NHTM CỔ PHẦN VIỆT NAM....................... 66 5.1. KẾT LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................................66 5.2. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT VÀ KIẾN NGHỊ CẢI THIỆN THU NHẬP NGOÀI LÃI NHẰM NÂNG CAO KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM................................................................................................ 67 5.2.1. Đề xuất với các NHTM cổ phần............................................................................67 5.2.2. Kiến nghị với cơ quan quản lý.............................................................................. 71 5.3. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI...................................................................................... 72 5.4. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI......................................................................................... 73 5.5. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN ĐỀ TÀI.................................................................. 73
viii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nguyên nghĩa tiếng Anh Nguyên nghĩa tiếng Việt EQAS Equity over asset Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản FEM Fixed effect model Mô hình tác động cố định GDP Gross Domestic Products Tổng sản phẩm quốc nội NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NII Non-interest income Thu nhập ngoài lãi OC Operating cost Chi phí hoạt động OLS Ordinary Least Square Phương pháp bình phương nhỏ nhất REM Random effect model Mô hình tác động ngẫu nhiên ROE Return On Equity Tỷ số lợi nhuận trên Vốn chủ sở hữu RQ Research question Câu hỏi nghiên cứu TA Total assets Tổng tài sản TCTD Tổ chức tín dụng TL Total loans Tổng giá trị các khoản cho vay
ix DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tóm lược các bước nghiên cứu của luận văn………………………………10 Bảng 2.1. Nghiên cứu trước đây trên thế giới về thu nhập ngoài lãi trên thế giới…….20 Bảng 2.2. Tổng hợp các nghiên cứu trước đây về thu nhập ngoài lãi tại Việt Nam…..23 Bảng 3.1. Tóm tắt và kì vọng dấu các biến sử dụng trong mô hình 3.1…………. …..36 Bảng 3.2. Tóm tắt và kì vọng dấu các biến sử dụng trong mô hình 3.2………….… ..37 Bảng 3.3: Tóm tắt câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu……………………..38 Bảng 3. 4. Thống kê mô tả các biến được sử dụng trong mô hình…………………….39 Bảng 3.5 Ma trận tương quan đối với mô hình 3. 1………………………………….41 Bảng 3.6: Ma trận tương quan đối với mô hình 3. 2………….…………………….…42 Bảng 4.1: Kết quả kiểm định F đối với mô hình 3. 1…………………………………46 Bảng 4.2: Kết quả kiểm định F đối với mô hình 3. 2…………………………………46 Bảng 4.3: Kết quả kiểm định Hausman cho mô hình 3.1…………………………..…47 Bảng 4.4: Kết quả kiểm định Hausman cho mô hình 3.2…………………………..…47 Bảng 4.5: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 1…………………………………..…45 Bảng 4.6: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 2…………………………………..…49 Bảng 4.7: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 2 với ngân hàng có quy mô lớn…..…50 Bảng 4.8: Tóm tắt kết quả hồi quy mô hình 3. 2 với ngân hàng có quy mô nhỏ…….51 Bảng 4.9: Kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu………………………….…53 Bảng 4.10: Tóm tắt kết quả nghiên cứu………………………..………………….…..54
1 LỜI MỞ ĐẦU Ngày nay, trong bối cảnh kinh tế vĩ mô còn nhiều bất ổn, tác động xấu đến nguồn thu từ lãi qua hoạt động kinh doanh truyền thống là nhận tiền gửi và cho vay, các NHTM đã đa dạng hóa nguồn thu nhập thông qua thu nhập ngoài lãi để gia tăng khả năng sinh lời và hiệu quả hoạt động của tổ chức. Chính sách của Chính Phủ và NHNN Việt Nam cũng tạo điều kiện khuyến khích cho NHTM ngày càng có thể đa dạng hóa nguồn thu nhập. Trên thực tế, thu nhập ngoài lãi của NHTM bao gồm các thành phần: thu nhập từ hoạt động dịch vụ, thu nhập từ hoạt động kinh doanh ngoại hối, thu nhập từ kinh doanh chứng khoán, thu nhập từ góp vốn, mua cổ phần và thu nhập từ hoạt động khác1. Về mặt học thuật, các nghiên cứu tại Việt Nam cũng đã bàn về việc thu nhập ngoài lãi có thực sự tác động góp phần làm gia tăng khả năng sinh lời hay hiệu quả hoạt động của ngân hàng hay không theo những hướng tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào phân tích tác động của từng thành phần hoạt động kinh doanh cấu tạo nên nguồn thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của ngân hàng. Liệu rằng, tổng thu nhập ngoài lãi có tác động tích cực (hoặc tiêu cực) đến khả năng sinh lời nhưng mỗi một thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi đó thực sự có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời của ngân hàng? Đây vẫn là một câu hỏi còn bỏ ngỏ chưa có lời giải đáp, hay nói cách khác đó là khoảng trống trong nghiên cứu về tác động của thu nhập ngoài lãi đối với khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại trong bối cảnh Việt Nam hiện nay. Chính vì lý do đó, nên hướng nghiên cứu của bài luận văn này là bổ sung vào khoảng trống học thuật nêu trên, từ đó đưa ra khuyến nghị chính sách liên quan đến hướng cải thiện thu nhập ngoài lãi nhằm gia tăng khả năng sinh lời của các NHTM cổ phần Việt Nam. 1 Theo cách phân loại trên Báo cáo kết quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam hiện nay.
2 CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ LUẬN VĂN 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Ý tưởng của bài luận văn dựa trên (i) Những chính sách của nhà nước Việt Nam có tác động đến nguồn thu nhập ngoài lãi của NHTM, (ii) Xu hướng thay đổi trong cơ cấu thu nhập của các ngân hàng và (iii) Khoảng trống của những nghiên cứu trước đây tại Việt Nam về tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của các NHTM. Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015” được Chính phủ thông qua ngày 1 tháng 3 năm 2011 (theo Quyết định số 254/QĐ-TTg) đã đặt ra cho ngành ngân hàng những nhiệm vụ then chốt để cải thiện và nâng cao an toàn, hiệu quả hoạt động. Đề án đã đưa ra các mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể cần đạt được và một trong những giải pháp được đề cập đến là “từng bước chuyển dịch mô hình kinh doanh của các NHTM theo hướng giảm bớt sự phụ thuộc vào hoạt động tín dụng và tăng nguồn thu từ hoạt động phi tín dụng”. Điều này cho thấy, các nhà làm chính sách cho rằng nguồn thu nhập ngoài lãi đóng vai trò tích cực nhưng vẫn chưa phát triển trên thực tế. Đề án phát triển thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam giai đoạn 2016- 2020 được Chính Phủ thông qua ngày 30/12/2016 đã mở ra hơn nữa cơ hội phát triển các công cụ thanh toán qua ngân hàng thương mại. Đề án đưa ra các mục tiêu : “Đến cuối năm 2020, tỷ trọng tiền mặt trên tổng phương tiện thanh toán ở mức thấp hơn 10%”, “Đến năm 2020, toàn thị trường có trên 300.000 thiết bị chấp nhận thẻ POS được lắp đặt với số lượng giao dịch đạt khoảng 200 triệu giao dịch/năm”,... Đề án này sẽ giúp các ngân hàng tăng nguồn thu từ phí dịch vụ - vốn là nguồn thu được cho là an
3 toàn nhất trong các thành phần tạo nên thu nhập ngoài lãi của các ngân hàng vì nó đem lại thu nhập từ phí và hầu như không chịu ảnh hưởng của biến động thị trường. Các văn bản pháp luật khác được ban hành cũng tác động đến nguồn thu nhập ngoài lãi của NHTM : Quy định liên quan đến kinh doanh ngoại hối ( Pháp lệnh ngoại hối số 28/2005/PL-UBTVQH11, Thông tư số 15/2015/TT-NHNN Hướng dẫn giao dịch ngoại tệ trên thị trường ngoại tệ của các TCTD được phép hoạt động ngoại hối,…); Quy định liên quan đến kinh doanh chứng khoán (Nghị định số 86/2016/NĐ-CP quy định điều kiện đầu tư, kinh doanh chứng khoán,…); Quy định liên quan đến góp vốn, mua cổ phần (Quy định về góp vốn, mua cổ phần của TCTD theo quyết định số 492/2000/QĐ-NHNN,…).Như vậy, trên thực tế, các hoạt động đem lại thu nhập ngoài lãi đã thực sự có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời, buộc những nhà làm chính sách phải chú trọng đến việc xây dựng hàng lang pháp lý cho ngân hàng hoạt động, đã gợi ý cho tác giả về đề tài nghiên cứu này. Thực tiễn hoạt động của các NHTM cổ phần Việt Nam đã nắm bắt xu hướng chung của ngân hàng trên thế giới, có những bước điều chỉnh thích hợp trong cơ cấu kinh doanh, gia tăng tỷ lệ thu nhập ngoài lãi so với trước. Tuy nhiên, trên thực tế, hoạt động tín dụng vẫn là hoạt động tạo ra thu nhập chủ yếu của các ngân hàng khi tỷ lệ thu nhập lãi thuần luôn chiếm trên 50% trong tổng thu nhập hoạt động và có những ngân hàng tỷ lệ này đạt 100% (Lê Long Hậu, Phạm Xuân Quỳnh (2016)). Ngoài ra, bên cạnh nguồn thu nhập từ dịch vụ luôn được khuyến khích phát triển thì các hoạt động khác của ngân hàng Việt Nam như kinh doanh chứng khoán, kinh doanh ngoại hối, góp vốn, mua cổ phần lại vấp phải những tranh luận khi cho thấy kết quả kinh doanh chưa thực sự tốt và hoạt động chưa được minh bạch2. Thực tế này cũng đã khiến cho xã hội quan tâm về ảnh hưởng của các hoạt động đem lại thu nhập ngoài lãi đến hoạt động ngân hàng, trong đó, khả năng sinh lời là mối quan tâm hàng đầu. 2 Nhiều tổ chức tài chính, ngân hàng, bảo hiểm vi phạm các quy định trong hoạt động kinh doanh. Truy cập tại http://cafef.vn/nhieu-to-chuc-tai-chinh-ngan-hang-bao-hiem-vi-pham-cac-quy-dinh-trong-hoat-dong-kinh-doanh- 20160809122710454.chn ngày 09/08/2016.
4 Về mặt học thuật, trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu về tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời và rủi ro của ngân hàng, nhưng kết quả không đồng nhất với nhau. Tại Việt Nam, nghiên cứu về vấn đề này cũng đã được thực hiện bởi một số tác giả3 và phần lớn cho kết quả là tác động tích cực của thu nhập ngoài lãi và đa dạng hóa thu nhập đến khả năng sinh lời. Tuy nhiên, theo hiểu biết tốt nhất của tác giả, các nghiên cứu này đều xem xét đến tổng thu nhập ngoài lãi mà chưa có nghiên cứu nào đi vào phân tích tác động của từng hoạt động tạo nên tổng thu nhập ngoài lãi. Do vậy, tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của NHTM là vấn đề đã được làm rõ (trong nhiều nghiên cứu gần đây), nhưng mỗi một thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi đó có tác động như thế nào, vẫn là một câu hỏi còn bỏ ngỏ. Tóm lược từ các nội dung được thể hiện trên đây, ý tưởng của luận văn là dựa trên sự quan tâm của của Chính phủ và NHNN đến nguồn thu nhập ngoài lãi của ngân hàng, xuất phát từ thực tiễn hoạt động kinh doanh của các ngân hàng thương mại và mong muốn bổ sung vào khoảng trống học thuật về tác động của từng nhân tố cấu thành nên thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại Việt Nam. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU TỔNG QUÁT Mục tiêu tổng quát của luận văn là: Tìm ra tác động của thu nhập ngoài lãi và các thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời, từ đó đưa ra các đề xuất về chính sách nhằm cải thiện thu nhập ngoài lãi để nâng cao khả năng sinh lời tại các NHTM cổ phần Việt Nam 1.2.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỤ THỂ Để thực hiện được mục tiêu tổng quát nêu trên, bài luận văn xác định các mục tiêu nghiên cứu cụ thể sau: 3 Cụ thể về các nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam sẽ được trình bày chi tiết trong mục 2.3 của luận văn này.
5 Một là, lược khảo nền tảng lý thuyết về thu nhập ngoài lãi và khả năng sinh lời cũng như tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của NHTM; Hai là, kiểm định tác động của tổng thu nhập ngoài lãi và sau đó đi vào cụ thể từng thành phần cấu tạo nên thu nhập ngoài lãi: hoạt động dịch vụ, hoạt động kinh doanh ngoại hối, hoạt động kinh doanh chứng khoán và góp vốn, mua cổ phần đến khả năng sinh lời của các NHTM cổ phần Việt Nam bằng mô hình định lượng; Ba là, từ kết quả của của mô hình nghiên cứu, bài luận văn đưa ra một số đề xuất nhằm nâng cao khả năng sinh lời của các NHTM Việt Nam trong bối cảnh hiện nay. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Từ mục tiêu nghiên cứu nêu trên, bài luận văn đã hình thành nên các câu hỏi nghiên cứu sau (RQ – Research Question): - Câu hỏi nghiên cứu thứ nhất: (RQ1): Thu nhập ngoài lãi có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời của NHTM cổ phần Việt Nam? - Câu hỏi nghiên cứu thứ hai (RQ2): Hoạt động dịch vụ có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời của NHTM cổ phần Việt Nam? - Câu hỏi nghiên cứu thứ ba (RQ3): Hoạt động kinh doanh ngoại hối có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời của NHTM cổ phần Việt Nam? - Câu hỏi nghiên cứu thứ tư (RQ4): Hoạt động kinh doanh chứng khoán và góp vốn, mua cổ phần có tác động như thế nào đến khả năng sinh lời của NHTM cổ phần Việt Nam? Sau khi sử dụng mô hình định lượng trả lời cho các câu hỏi trên, bài luận văn tiếp tục trả lời câu hỏi thứ năm (RQ5): Thu nhập ngoài lãi cần được cải thiện như thế nào nhằm làm tăng khả năng sinh lời của các NHTM Việt Nam? 1.4. PHẠM VI VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU
6 Phạm vi nghiên cứu được tác giả lựa chọn là 20 NHTM cổ phần Việt Nam trong giai đoạn 2007-2016. Ban đầu, tác giả lấy từ 31 NHTM cổ phần Việt Nam hiện nay, sau sàng lọc chỉ có 20 ngân hàng công bố đầy đủ các số liệu cần thiết. Tuy nhiên, 20 ngân hàng này là các ngân hàng có quy mô lớn và chiếm hơn 89%4 giá trị tổng tài sản của các NHTM cổ phần nội địa, do đó chọn làm nghiên cứu đại diện. Sở dĩ tác giả chọn giai đoạn nghiên cứu từ 2007 – 2016 là giai đoạn hệ thống ngân hàng Việt Nam đối mặt với nhiều khó khăn do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu và những nỗ lực vươn lên hậu khủng hoảng làm ảnh hưởng mạnh mẽ đến nguồn thu nhập truyền thống từ lãi, do đó hệ thống ngân hàng cũng có những thay đổi đáng kể trong khả năng sinh lời cũng như về cơ cấu thu nhập. Dữ liệu nghiên cứu được tập hợp từ báo cáo tài chính của các NHTM cổ phần này. Ngoài ra, bài luận văn còn sử dụng dữ liệu vĩ mô của nền kinh tế Việt Nam trong thời gian này bao gồm tốc độ tăng trưởng GDP và tỷ lệ lạm phát hằng năm được lấy từ Tổng cục Thống Kê. 1.5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong bài bao gồm: - Phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh được áp dụng khi tham khảo các tài liệu và bài nghiên cứu trước đây để tìm ra vấn đề cần nghiên cứu cũng như trang bị nền cơ sở lý thuyết cho những mảng liên quan đến đề tài. - Phương pháp định lượng sử dụng mô hình hồi quy theo dữ liệu bảng, bao gồm mô hình pooled OLS, mô hình FEM và REM, sau đó kiểm định để lựa chọn mô hình phù hợp nhất nhằm tìm ra kết quả tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của NHTM cổ phần Việt Nam. 1.6. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN Để thực hiện các mục tiêu nghiên cứu đã nêu trên, bài luận văn được trình bày thành 5 chương như sau: 4 Số liệu được tác giả lấy từ báo cáo tài chính năm 2016, tính toán bằng cách tính tỉ trọng giá trị tổng tài sản của các NHTM cổ phần được nghiên cứu so với tất cả NHTM cổ phần nội địa trong toàn hệ thống.
7 Chương 1: Giới thiệu tổng quan về luận văn Nội dung của chương này thể hiện khái quát chung về đề tài bao gồm: lí do chọn đề tài, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, phạm vi và phương pháp nghiên cứu, kết cấu trình bày của đề tài và tóm lược các bước trong quy trình nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý thuyết và nghiên cứu trước đây về thu nhập ngoài lãi và khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại. Nội dung của chương này là nhằm tập hợp lý thuyết nền tảng về khả năng sinh lời và thu nhập ngoài lãi của các NHTM cổ phần. Về khả năng sinh lời, đề tài trình bày khái niệm, phương pháp phân tích, các nhân tố tác động đến khả năng sinh lời;về thu nhập ngoài lãi, đề tài đưa ra khái niệm, cách phân loại và phương pháp đo lường thu nhập ngoài lãi. Tiếp đến, chương này cũng lược khảo những công trình nghiên cứu trước đây ở trong nước và ngoài nước về tác động của thu nhập ngoài lãi đến khả năng sinh lời của NHTM. Chương 3: Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu Nội dung của chương này là trình bày mô hình dự kiến và giải thích các biến được sử dụng trong mô hình cũng như kì vọng về dấu, đưa ra giả thuyết và cách thức kiểm định giả thuyết nghiên cứu, thống kê mô tả và tương quan của các biến; đưa ra các mô hình được sử dụng cho dữ liệu bảng và cách thức kiểm định để lựa chọn mô hình phù hợp nhất, kết luận mô hình nghiên cứu thực nghiệm từ đó đi đến kết quả nghiên cứu. Chương 4: Phân tích kết quả nghiên cứu Nội dung của chương này là trình bày các kết quả kiểm định lựa chọn mô hình, kết quả hồi quy thể hiện tác động của các biến và quan trọng nhất là biến liên quan đến thu nhập ngoài lãi đến biến phụ thuộc, phân tích kết quả nghiên cứu vừa tìm được.
8 Chương 5: Đề xuất cải thiện thu nhập ngoài lãi nhằm nâng cao khả năng sinh lời của NHTM cổ phần Việt Nam Đây là chương đưa ra những đề xuất và kiến nghị đến cơ quan quản lí và các NHTM cổ phần dựa trên các kết quả nghiên cứu tìm được nhằm nâng cao khả năng sinh lời; trình bày những đóng góp chính của bài luận văn cũng như những hạn chế và định hướng phát triển đề tài về sau. 1.7. QUY TRÌNH NGHIÊN CỨU Bảng 1.1. Tóm lược các bước nghiên cứu của luận văn Công việc Mục tiêu đạt được Đưa ra bằng chứng về vấn đề nghiên cứu đã được thực Tổng hợp các nghiên cứu Bước 1 hiện thành công trên thế giới và làm cơ sở để áp dụng trước đây trên thế giới. nghiên cứu vào Việt Nam. - Tìm ra khoảng trống trong nghiên cứu tại Việt Nam, đồng thời làm cơ sở tham khảo, phát triển phù hợp với Tổng hợp các nghiên cứu Bước 2 nghiên cứu riêng của tác giả. trước đây tại Việt Nam. - Đặt ra mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu của luận văn. Làm cơ sở khoa học về định tính cho việc định lượng Tập hợp lý thuyết về các Bước 3 các biến cũng như mối quan hệ giữa biến phụ thuộc và mảng cần nghiên cứu. các biến độc lập trong mô hình dự kiến. Đưa ra mô hình nghiên cứu dự kiến và cách thức Bước 4 Làm cơ sở cho mô hình nghiên cứu thực nghiệm. đo lường các biến trong mô hình. Thu nhập số liệu, lọc Đảm bảo số liệu đáp ứng được yêu cầu của mô hình Bước 5 những ngân hàng cung kinh tế lượng.
9 cấp đầy đủ nhất các số liệu cần thiết. Thống kê mô tả, ma trận tương quan các biến trong mô hình; đưa ra giả Kết luận mô hình nghiên cứu thực nghiệm phù hợp Bước 6 thuyết và cách thức kiểm nhất để tìm ra kết quả nghiên cứu. định giả thuyết nghiên cứu, kiểm định lựa chọn mô hình phù hợp Thực hiện hồi quy mô Khẳng định kết quả nghiên cứu định lượng, trả lời cho Bước 7 hình thực nghiệm bằng câu hỏi nghiên cứu thứ nhất mà luận văn đã đề ra. phần mềm kinh tế lượng. Liên kết kết quả nghiên cứu với thực trạng tại Việt Phân tích kết quả nghiên Bước 8 Nam, làm cơ sở cho việc đưa ra các khuyến nghị về cứu chính sách. Đưa ra các khuyến nghị Bước 9 Trả lời cho câu hỏi nghiên cứu thứ hai của luận văn. về chính sách
10 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ THU NHẬP NGOÀI LÃI VÀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 2.1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NHTM 2.1.1. Khái niệm và phương pháp phân tích khả năng sinh lời: 2.1.1.1. Khái niệm khả năng sinh lời trong hoạt động của NHTM Khả năng sinh lời được hiểu là khả năng tạo ra lợi nhuận của một ngân hàng. Tuy nhiên, khả năng này thường không chỉ được nhìn nhận bằng lợi nhuận đơn thuần mà được thể hiện bằng các chỉ số tài chính. Theo Hassan (2003), chỉ số tài chính thường cung cấp một hiểu biết rộng hơn về tình hình tài chính vì chúng được xây dựng từ những dữ liệu kế toán trong bảng cân đối kế toán và báo cáo kết quả kinh doanh của ngân hàng. Một số chỉ số tài chính thể hiện khả năng sinh lời của ngân hàng thường được sử dụng trong các nghiên cứu trước đây như: ROA5 – khả năng sinh lời trên tổng tài sản, ROE6 – khả năng sinh lời trên vốn chủ sở hữu, NIM7 – Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên, EPS8 – Tỷ suất lợi nhuận trên cổ phần, …Trong bài khóa luận này, tác giả chọn ROA là chỉ số đại diện cho khả năng sinh lời vì chỉ số này cho thấy được khả năng tạo ra lợi nhuận của ngân hàng trên tổng thể các nguồn vốn, không phân biệt nguồn vốn nào, nên đưa ra được cái nhìn toàn diện hơn. Bên cạnh đó, một đặc điểm quan trọng khác là dựa trên ROA có thể so sánh hiệu quả hoạt động giữa các ngân hàng có cùng độ rủi ro, vì chỉ số này loại trừ sự khác biệt về chính sách thuế cũng như đòn bẩy tài chính mà ngân hàng đang sử dụng (Kupiec & Lee, 2012). 5 ROA (Return on assets) = Lợi nhuận trước thuế/ Tổng tài sản. 6 ROE (Return on equity) = Lợi nhuận sau thuế/ Tổng vốn chủ sở hữu. 7 NIM (Net interest margin) = Tổng thu nhập lãi ròng từ cho vay và đầu tư / Tổng tài sản sinh lời. 8 EPS (Earnings per share) = Lợi nhuận dành cho cổ đông thường / Số cổ phiếu thường đang lưu hành.