Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn Toán lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:56

Thêm vào BST

Báo xấu

9
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến "Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn Toán lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh" nhằm nghiên cứu các quan niệm và định nghĩa về dạy học theo dự án (DHTDA); Nghiên cứu ưu điểm và hạn chế của DHTDA trong dạy học môn Toán; Nghiên cứu vận dụng DHTDA vào một số chủ đề kiến thức môn Toán lớp 10, CT GDPT 2018.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn Toán lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: ĐỊNH HƯỚNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN MỘT SỐ CHỦ ĐỀ MÔN TOÁN LỚP 10 NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG, SÁNG TẠO CHO HỌC SINH Lĩnh vực: Toán học
SỞ GD&ĐT NGHỆ AN TRƯỜNG THPT ĐÔNG HIẾU SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: ĐỊNH HƯỚNG DẠY HỌC THEO DỰ ÁN MỘT SỐ CHỦ ĐỀ MÔN TOÁN LỚP 10 NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC, CHỦ ĐỘNG, SÁNG TẠO CHO HỌC SINH Lĩnh vực: Toán học Họ và tên: Võ Công Danh – ĐT: 0987004468 Nguyễn Hữu Thanh – ĐT: 0988384044 Đậu Thị Thuận – ĐT: 0976284108 Tổ: Toán – Tin Môn: Toán Năm thực hiện: 2023
MỤC LỤC TT NỘI DUNG TRANG 1 PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1 2 I. Lí do chọn đề tài 1 3 II. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 2 4 1. Mục đích nghiên cứu 2 5 2. Nhiệm vụ nghiên cứu 2 6 III. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 2 7 IV. Phương pháp nghiên cứu 2 8 V. Tính mới và những đóng góp của đề tài 3 9 PHẦN II. NỘI DUNG 4 10 I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài khoa học 4 11 1. Cơ sở lí luận 4 12 2. Cơ sở thực tiễn 6 13 3. Thực trạng dạy học theo hình thức DHTDA tại 7 trường THPT Đông Hiếu 14 II. Các giải pháp tiến hành để giải quyết vấn đề 9 15 1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung, cấu trúc xây dựng 9 chủ đề dạy học theo hình thức DHTDA 16 2. Quy trình tổ chức DHTDA 10 17 III. Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn Toán lớp 10 (CT 2018) 12 18 1. DHTDA mức độ 1 12 19 2. DHTDA mức độ 2 17 20 IV. Thực nghiệm sư phạm, khảo sát và đánh giá 28 tính khả thi của đề tài 21 1. Thực nghiệm sư phạm 28 22 2. Đánh giá kết quả TNSP và khảo sát tính khả thi 31 của đề tài. 23 PHẦN II. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 36 24 I. Kết luận 36 25 II. Kiến nghị 36
MỘT SỐ THUẬT NGỮ VIẾT TẮT TT Viết tắt Nội dung 1 THPT Trung học phổ thông 2 GDPT Giáo dục phổ thông 3 GDTrH Giáo dục trường học 4 DHTDA Dạy học theo dự án 5 CT GDPT Chương trình giáo dục phổ thông 6 KNTT&CS Kết nối tri thức và cuộc sống 7 NL Năng lực 8 NCKH Nghiên cứu khoa học 9 PPDH Phương pháp dạy học 10 HS Học sinh 11 GV Giáo viên 12 CSVC Cơ sở vật chất 13 TB Thiết bị 14 DAHT Dự án học tập 15 SKKN Sáng kiến kinh nghiệm 16 HĐ Hoạt động 17 BPT Bất phương trình 18 THCS Trung học cơ sở 19 SL Số lượng 20 SP Sản phẩm 21 KQ Kết quả 22 QTĐ Quy tắc đếm 23 QTC Quy tắc cộng 24 QTN Quy tắc nhân 25 TNSP Thực nghiệm sư phạm 26 TN Thực nghiệm 27 ĐC Đối chứng 28 PTNL Phát triển năng lực 29 GVGD Giáo viên giảng dạy
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I. Lí do chọn đề tài Mục tiêu của công cuộc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục của Đảng và Chính phủ là: “Chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực” (NQ 88/2014/QH13 của Quốc hội). Năm học 2022-2023 là năm học đầy thách thức với chương trình giáo dục THPT nói chung và môn Toán nói riêng vì đây là năm học đầu tiên giáo viên THPT được tiếp cận với chương trình GDPT 2018. Đồng nghĩa với việc chương trình Giáo dục THPT thực sự đã chuyển mình thay đổi toàn diện từ nội dung, hình thức tổ chức dạy học đến cách thức tiếp cận kiến thức, định hướng hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh là xu thế của các nền giáo dục tiên tiến, mỗi giáo viên cần phải trau dồi cho mình một kĩ năng tổ chức các hình thức dạy học hiện đại, phù hợp với các đối tượng học sinh qua đó định hướng cho các em tiếp cận, làm quen với hoạt động nghiên cứu khoa học, thúc đẩy việc ứng dụng Toán học vào các tình huống thực tiễn. Chương trình Toán 10 có một cách tiếp cận hoàn toàn mới và có tính trừu tượng cao đối với đa số học sinh đầu cấp, nội dung các chủ đề bám sát với các bài toán thực tiễn. Vì vậy, tổ chức dạy và học như thế nào để phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo cho học sinh là một vấn đề đầy khó khăn và thách thức. Tuy nhiên đó cũng là một cơ hội để người giáo viên chuyển mình tiếp cận dần với các hình thức dạy học hiện đại. Mỗi chúng ta cần mạnh dạn thay đổi đề cùng chung tay đưa con tàu giáo dục nước nhà tiếp cận với con đường mới và tiến gần hơn với các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới. Năm học 2022-2023 sở GD&ĐT chỉ đạo các cơ sở giáo dục đẩy mạnh hình thức tổ chức dạy học theo dự án, yêu cầu mỗi đơn vị tổ chức được ít nhất một dựa án ở mỗi môn học (Công văn số 1776/SGD&ĐT GDTrH V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2022-2023, ngày 26/8/2022). Qua đó ta thấy tầm quan trọng và tính cấp thiết của hình thức tổ chức dạy học này. Bản thân là giáo viên dạy toán ở ngôi trường miền núi, nơi đây học sinh còn khó khăn về nhiều mặt. Nhưng với quyết tâm không để các em bị bỏ lại phía sau trên con tàu giáo dục nên chúng tôi chọn đề tài “Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn Toán lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo cho học sinh” với mong muốn thúc đẩy mạnh mẽ quá trình đổi mới các hình thức tổ chức dạy học trong nhà trường THPT Đông Hiếu. 1
II. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài 1. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu các quan niệm và định nghĩa về dạy học theo dự án (DHTDA). - Nghiên cứu ưu điểm và hạn chế của DHTDA trong dạy học môn Toán. - Nghiên cứu vận dụng DHTDA vào một số chủ đề kiến thức môn Toán lớp 10, CT GDPT 2018. - Nghiên cứu tính chủ động, tích cực sáng tạo của học sinh khi tham gia thực hiện các nhiệm vụ trong các dự án cụ thể. 2. Nhiệm vụ nghiên cứu Tác động của DHTDA đến quá trình hình thành kiến thức, phẩm chất và năng lực của học sinh. Đề xuất thiết kế kế hoạch DHTDA một số chủ đề môn Toán 10 theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Nhiệm vụ trọng tâm: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về DHTDA môn toán. - Nghiên cứu thiết kế một số hoạt động giáo dục theo định hướng DHTDA môn Toán lớp 10. - Phân tích các nhiệm vụ thành phần của dự án học tập, từ đó có các hoạt động chi tiết nhằm liên kết được nội dung dạy học với các nhiệm vụ thực tế đã giao cho học sinh. - Định hướng và xây dựng một số dự án dạy học nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. III. Đối tượng, phạm vị nghiên cứu - Đối tượng thực hiện là học sinh (các lớp 10C7, 10C8, 10C9) trường THPT Đông Hiếu, các chủ đề kiến thức trong chương trình môn toán lớp 10, các năng lực cần đạt có liên quan,... - Đề tài thực hiện trong phạm vi kiến thức môn Toán lớp 10, sách KNTT&CS. IV. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp khảo sát và thử nghiệm (trao đổi với học sinh và tìm hiểu khả năng quan sát, đưa thực tế vào bài học của học sinh). - Thực nghiệm sư phạm. - Thống kê chất lượng . - Khảo sát tính khả thi của đề tài. 2
V. Tính mới và những đóng góp của đề tài Thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học theo dự án sử dụng một số chủ đề trong chương trình Toán 10 – KNTT&CS nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học toán ở trường THPT Đông Hiếu. Tổng hợp lại một cách hệ thống quy trình thực hiện bài học theo dự án. Đề xuất và tổ chức thực hiện các hình thức (mức độ) khác nhau của DHTDA gắn liền với các chủ đề NCKH và chủ đề STEM. Phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong các hoạt động chiếm lĩnh tri thức. 3
PHẦN II. NỘI DUNG I. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài khoa học 1. Cơ sở lí luận 1.1. Dạy học theo dự án DHTDA là một trong những phương pháp dạy học (PPDH) hiện đại phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Có nhiều quan điểm khác nhau về DHTDA nhưng điểm chung của các quan điểm đó là đều nhấn mạnh đến “tính tự quyết” và sự tự hoạt động như là cơ sở, nền móng của dạy học. DHTDA tạo điều kiện cho học sinh tự quyết trong tất cả các giai đoạn học tập và tạo được sản phẩm hoạt động nhất định. Vì vậy, DHTDA được coi là phương pháp dạy học giải quyết được cả mặt lý thuyết và thực tiễn. Một số quan điểm về DHTDA: Theo [5]: DHTDA là một hình thức tổ chức dạy học, bên cạnh đó, DHTDA có thể hiểu là một phương pháp dạy học phức hợp. “Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHTDA”. Trong chương trình dạy học của Intel: DHTDA là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Cách học này phát triển kiến thức và kĩ năng của học sinh thông qua một nhiệm vụ mở rộng, đòi hỏi các em phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua các sản phẩm lẫn phương thức thực hiện. Theo Trần Thị Hoàng Yến: DHTDA là một PPDH, trong đó dưới sự định hướng, tổ chức, hướng dẫn, điều chỉnh của giáo viên, học sinh tự lực lập kế hoạch hành động, tiến hành thực hiện các nhiệm vụ học tập để tạo ra sản phẩm, qua đó lĩnh hội tri thức mới thông qua các dự án có ý nghĩa thực tiễn [6;tr26]. Qua các quan điểm trên ta thấy, DHTDA là một phương pháp có chức năng kép (kết hợp giữa học tập và nghiên cứu), góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động có vai trò tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc sáng tạo, giải quyết vấn đề cho học sinh. Mục tiêu của DHTDA là thông qua thực hiện các DAHT, HS không những trả lời được những câu hỏi, giải quyết được những nhiệm vụ học tập, lĩnh hội được những kiến thức cần thiết mà còn hình thành được cách thức làm việc, phát triển được kĩ năng tự học, tự nghiên cứu đặc biệt là hình thành và phát triển năng lực NCKH cho bản thân. 1.2. Ưu điểm và nhược điểm trong việc DHTDA 1.2.1. Ưu điểm - Gắn lí thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội. 4
- Kích thích động cơ, hứng thú học tập của học sinh. - Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo. - Rèn luyện năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp và hợp tác. - Rèn luyện phẩm chất kiên trì, nhẫn nại trong học tập và trong đời sống. 1.2.2. Nhược điểm - DHTDA không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lí thuyết mang tính trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kĩ năng cơ bản - DHTDA đòi hỏi nhiều thời gian, vì vậy DHTDA không thay thế cho phương pháp thuyết trình và luyện tập mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các PPDH truyền thống. - DHTDA đòi hỏi phương tiện vật chất và tài chính phù hợp. Các phương Dạy học theo phương pháp Dạy học theo dự án diện so truyền thống sánh Học là quá trình kiến tạo; HS tìm Học là quá trình tiếp thu và tòi, khám phá, phát hiện, luyện tập, Quan lĩnh hội, qua đó hình thành khai thác và xử lí thông tin,... tự niệm kiến thức, kĩ năng, tư hình thành kiến thức, năng lực và tưởng, tình cảm. phẩm chất Tổ chức hoạt động nhận thức cho Truyền thụ tri thức và Bản chất HS. Hướng dẫn, tư vấn cho HS cách chứng minh chân lí. tìm ra chân lí, tri thức,... Chú trọng hình thành các năng lực Chú trọng cung cấp tri (sáng tạo, tư duy, hợp tác,...), hướng Mục tiêu thức, kĩ năng, kĩ xảo. dẫn HS hoạt động, chủ động chiếm lĩnh tri thức Từ nhiều nguồn khác nhau: SGK, tài liệu tham khảo, GV, các tài liệu khoa học phù hợp, thí nghiệm, Từ sách giáo khoa, tài liệu thực tế, đặc biệt là các nguồn tài Nội dung tham khảo + giáo viên. liệu dạng mở online,...; gắn với vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS, tình huống thực tế, bối cảnh và môi trường ứng dụng,... 5
Phương Thường sử dụng các Các phương pháp dạy học tích cực: pháp phương pháp diễn Phát hiện và giải quyết vấn đề; dạy dạy học giảng, thuyết trình,... học tương tác, kiến tạo,... Hình thức Thường giới hạn trong một Hoạt động nhóm, trải nghiệm thực tổ chức lớp học tế, học trên lớp, phòng thí nghiệm,... GV và HS (có thể có cả đối tượng - GV ra đề thi, chấm thi và khác) tham gia vào hoạt động đánh Cách công bố kết quả giá. Công cụ đánh giá cần được xây đánh giá - Thang điểm thường có dựng bởi GV và HS cho từng dự án kết quả sẵn, dùng chung học tập. học tập cho cả lớp Sản phẩm: Sản phẩm của dự án có - Sản phẩm: Điểm số tính ứng dụng trong thực tế. 2. Cơ sở thực tiễn Thực hiện Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, phương thức giáo dục tích cực, tích hợp với mục đích rèn luyện năng lực cho học sinh. Công văn số 1776/SGD&ĐT GDTrH V/v hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2022-2023, ngày 26/8/2022 của SGD&ĐT Nghệ An: Năm học 2022-2023 các cơ sở giáo dục đẩy mạnh hình thức tổ chức dạy học theo dự án, mỗi đơn vị tổ chức được ít nhất một dựa án ở mỗi môn học. 2.1. Thuận lợi Nhà nước đang trong giai đoạn đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục nên CSVC, TB dạy học đang dần được đầu tư đầy đủ. Ý thức và trách nhiệm của người GV ngày càng được nâng cao, tài liệu về chuyên đề, phương pháp cũng khá đầy đủ. Học sinh đã được tiếp cận với nhiều hình thức dạy học, nhiều nguồn tài liệu bên trong và ngoài nhà trường: học trên internet, học các trung tâm GD, ... 2.2. Khó khăn Học sinh miền núi còn nhiều khó khăn nên thời gian tự học, tự nghiên cứu còn nhiều hạn chế nên việc chủ động tìm và tiếp cận dự án học tập bị ảnh hưởng. Do đặc thù của DHTDA là có tính trừu tượng, tiếp thu kiến thúc thông qua việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nên dễ gây nản chí cho học sinh trong quá trình hoạt động khám phá tri thức. 6
Học sinh lớp 10 (khóa 2022-2023) vừa hoàn thành chương trình THCS (CT 2006) với các phương pháp dạy học truyền thống nên sẽ bỡ ngỡ khi các em bắt đầu tiếp cận CTPT 2018 (với nội dung, cách trình bày và phương pháp học tập hoàn toàn thay đổi). 3. Thực trạng dạy học theo hình thức DHTDA tại trường THPT Đông Hiếu 3.1. Về phía giáo viên Chúng tôi sử dụng phiếu để tiến khảo sát với 26 giáo viên (GV) thuộc các môn Toán học (8 GV), Vật lí (7 GV), Hóa học (4 GV), Sinh học (4 GV), Công nghệ (3 GV) của trường THPT Đông Hiếu Câu 1. Thầy/Cô hãy đánh giá tầm quan trọng của hoạt động dạy học theo dự án cho học sinh tại trường THPT Đông Hiếu. Rất quan Quan Bình Không quan Tầm quan trọng trọng trọng thường trọng SL 21 5 0 0 Ý kiến % 80,77% 19,23% 0,00% 0,00% Câu 2. Mức độ quan tâm của Thầy/ Cô đối với dạy học theo dự án cho học sinh? Vừa thực Không Đang tìm Đã thực hiện Mức độ hiện vừa tìm quan tâm hiểu thành thạo. hiểu SL 0 18 8 0 Ý kiến % 0,00% 69,23% 30,77% 0,00% Câu 3. Thầy/Cô đã thực hiện dạy học theo dự án bao nhiêu chủ đề cho học sinh? Tên chủ đề là gì? Chưa từng dạy học Đã từng dạy học, tên chủ đề là? SL 22 SL 4 % 84,62% % 15,38% Từ kết quả điều tra ở trên, chúng tôi thấy rằng hầu hết GV đều có quan tâm đến dạy học theo dự án. Đa số cho rằng dạy học theo dự án cho học sinh trường THPT Đông Hiếu là quan trọng và rất quan trọng. Phần lớn GV mong muốn thực hiện được các kĩ thuật dạy học theo dự án. Tuy nhiên nhiều GV còn gặp khó khăn khi dạy học theo dự án vì nguồn tài liệu đang hạn chế, chưa được tập 7
huấn kĩ càng và đặc biệt là không gian, thời gian và kinh phí chưa bảo đảm. 3.2. Về phía học sinh Trước khi tiến hành áp dụng phương pháp dạy học theo dự án, chúng tôi phát phiếu điều tra cho 127 học sinh (HS) thuộc các lớp 10C7(41), 10C8(44), 10C9(42) tại Trường THPT Đông Hiếu, kết quả thu được như sau: Câu 1. Ở cấp THCS Em đã được tiếp cận với “dự án học tập” môn Toán nào chưa? Dự án liên quan đến chủ đề gì ? Chưa từng Đã từng học Chủ đề liên quan đến SL % SL % kiến thức: - Hàm số bậc 2. 107 84.25% 20 15.75% - Tam giác đồng dạng. Câu 2. Em đánh giá thế nào về thái độ học tập của bản thân khi thực hiện các dựa án học tập môn Toán? Rất hứng thú Không hứng thú Không đánh giá được SL 15 SL 5 SL 107 % 11.81% % 3.94 % 84.25% Ở câu 2, chúng tôi lấy thông tin từ 20 học sinh đã từng được tiếp cận với DHTDA ( 15 20 =75% HS thấy hứng thú với các DAHT). Điều đó chứng tỏ dạy học theo dự án thật sự là phương pháp dạy học tạo được tính chủ động, tích cực và sáng tạo cho học sinh. Câu 3. Những kỹ năng sau đây em đã được Thầy/ Cô rèn luyện ở mức độ nào? Rất tốt Tốt Chưa tốt Không có Nội dung SL % SL % SL % SL % Phát hiện yếu tố toán học trong bài 4 3,15% 10 7,87% 40 31.50% 73 57,48% toán thực tế. Thu thập thông tin, xác định mục 5 3,94% 12 9,45% 46 36,22% 64 50,39% tiêu và lập kế hoạch học tập. 8
Trao đổi, thảo luận nhóm lựa chọn giải pháp và 7 5,51% 15 11,81% 92 72.44% 13 10,24% thực hiện giải quyết vấn đề. Trình bày báo cáo một chủ đề Toán 4 3,15% 10 7,87% 35 27,56 78 61,42% học Đánh giá một chủ 4 3,15% 8 6,30% 55 43,31% 60 47,24% đề Toán học Kết quả cho thấy rất ít học sinh tự tin về các kĩ năng thiết yếu để có thể thực hiện một dự án học tập, tuy nhiên lí do chính là phần lớn học sinh chưa thật sự được tiếp cận với hình thức học tập theo dự án. 3.3. Kết luận Kết quả điều tra đã phản ánh một thực trạng là: Các GV đã nhận thấy tầm quan trọng của hình thức học tập theo dự án. Tuy nhiên đa số GV chưa thật sự đầu tư tìm hiểu kỹ về các hoạt động định hướng học tập theo dự án, cũng như chưa chú trọng việc phát triển NL đặc thù bộ môn cho HS. Đa số GV vẫn còn khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động dạy học của các phương pháp dạy học tích cực. HS cảm thấy hứng thú với các tiết học có kiến thức thực tiễn, vận dụng kiến thức vào các vấn đề thực tiễn. Từ đó chúng tôi càng có động lực và quyết tâm hoàn thành SKKN này nhằm xây dựng các tiết học theo hình thức dạy học theo dự án để phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo cho học sinh. Chúng tôi đánh giá: việc sử dụng hình thức dạy học theo dự án trong dạy học môn toán cần được chú trọng, đẩy mạnh hơn nữa để có thể phát triển các năng lực đặc thù của HS, đặc biệt là NL đặc thù môn Toán. Do đó, sáng kiến kinh nghiệm này rất có ý nghĩa về thực tiễn. II. Các giải pháp tiến hành để giải quyết vấn đề 1. Nguyên tắc lựa chọn nội dung, cấu trúc xây dựng chủ đề dạy học theo hình thức DHTDA Để tổ chức được các hoạt động giáo dục có hiệu quả, mỗi chủ đề DHTDA cần phải được xây dựng theo 5 nguyên tắc sau: 9
Nguyên tắc Nội dung 1 Chủ đề bài học DHTDA cần đề cập đến các vấn đề thực tiễn, các hoạt động nảy sinh vấn đề cần giải quyết. 2 Cấu trúc hoạt động DHTDA theo quy trình thiết kế các dự án, ưu tiên thiết kế cấu trúc để học sinh hoạt động. 3 Thực hiện chủ đề DHTDA, đưa HS vào hoạt động chủ động tìm tòi và khám phá, định hướng hành động, trải nghiệm và tạo ra sản phẩm dưới sự định hướng của GV. 4 Tổ chức DHTDA lôi cuốn HS vào hoạt động nhóm kiến tạo. 5 Chủ đề DHTDA tiếp cận liên môn Khoa học, Kĩ thuật, Công nghệ và Toán phù hợp với trình độ nhận thức của HS. 2. Quy trình tổ chức dạy học theo dự án Các tài liệu tham khảo hiện hành chia quy trình DHTDA gồm các giai đoạn sau: Giai đoạn 1: Xác định chủ đề và đưa ra tình huống học tập. Giáo viên căn cứ vào nội dung chủ đề để có những định hướng cho học sinh hoặc gợi ý một số vấn đề gắn liền với thực tiễn, kích thích tính tò mò, khám phá của các em. Giai đoạn 2: Xác định mục tiêu của dự án, xây dựng kế hoạch. Sau khi chọn chủ đề, cần xác định vấn đề cần giải quyết để giao cho nhóm HS thực hiện. Mỗi nhóm HS tự xác định mục tiêu và kế hoạch thực hiện của mình, lên kế hoạch với các nội dung cần thực hiện để hoàn thành dự án, càng chi tiết, cụ thể càng tốt. Để học sinh thuận lợi trong quá trình hoạt động hoàn thành dự án và chiếm lĩnh tri thức thì giáo viên cần phác thảo một kế hoạch sơ bộ cho học sinh và xây dựng hợp lí bộ câu hỏi định hướng nhằm giúp học sinh tiếp cận chính xác hơn trọng tâm của chủ đề. Để phù hợp với thực trạng học sinh tại trường, chúng tôi chia bộ câu hỏi định hướng thành hai loại: Câu hỏi định hướng nghiên cứu kiến thức và Câu hỏi định hướng hoạt động chiếm lĩnh tri thức. Giáo viên cần đánh giá kế hoạch của HS sao cho khi giải quyết vấn đề đó, HS phải học được những kiến thức, kỹ năng cần dạy trong chương trình môn học đã được lựa chọn. Các hoạt động của học sinh cần hướng đến mục tiêu cuối cùng của dự án học tập. 10
Giai đoạn 3: Phân công nhiệm vụ, thực hiện dự án Sau khi đã xác định vấn đề cần giải quyết/ sản phẩm cần chế tạo/ bài toán cần giải quyết... nhóm trưởng và các thành viên căn cứ vào bảng kế hoạch để phân công nhiệm vụ hợp lí, đảm bảo các sản phẩm phải hoàn thành đúng thời gian quy định. Mỗi hoạt động học được thiết kế rõ ràng về mục đích, nội dung và sản phẩm học tập mà HS phải hoàn thành. Học sinh thực hiện nhiệm vụ theo phân công trong bảng kế hoạch. Nghiên cứu tài liệu, tra cứu thông tin, tổng hợp và xử lí thông tin. Trao đổi thống nhất và viết báo cáo thu hoạch. Quá trình này giáo viên cần quan tâm sát sao nhằm điều chỉnh và định hướng cho học sinh đi đúng với mục tiêu. Các hoạt động học có thể được tổ chức cả ở trong và ngoài lớp học (ở trường, ở nhà và cộng đồng). Giai đoạn 4: Báo cáo, trình bày sản phẩm. Giáo viên tổ chức cho học sinh trình bày sản phẩm Các nhóm trao đổi, thảo luận, nhận xét để hoàn thiện dự án Các thành viên thực hiện nhiệm vụ và chỉnh sửa sản phẩm theo các ý kiến góp ý hợp lí. Giai đoạn 5: Đánh giá kết quả thực hiện dự án. Đưa ra tiêu chí đánh giá cụ thể, rõ ràng. Học sinh tự đánh giá, các nhóm đánh giá lẫn nhau. Giáo viên tổng hợp, đánh giá chung qua đó nhấn mạnh các nội dung trọng tâm của chủ đề học tâp. Chúng tôi đánh giá quy trình trên hoàn toàn hợp lí và phù hợp với đối tượng là học sinh THPT. Tuy nhiên để phù hợp hơn với thực tế giảng dạy chúng tôi mạnh dạn chia bài học theo dự án gồm 2 mức độ: Mức độ 1: Dự án học tập bám sát với nội dung chủ đề (các giai đoạn của quy trình DHTDA bám sát với các nội dung cần giáo dục, sản phẩm của dự án là kiến thức, năng lực cần đạt của chủ đề đó) Mức độ 2: Dự án học tập tiếp cận với 1 đề tài khoa học (ngoài việc nắm vững kiến thức của chủ đề, học sinh còn biết vận dụng kiến thức đó để giải quyết một số vấn đề thực tiễn; ở đây DHTDA gắn liền với các hoạt động trong 11
các chủ đề STEM, HĐ trải nghiệm,...). Sau đây chúng tôi trình bày một số định hướng DHTDA theo hai mức độ trên. III. Định hướng dạy học theo dự án một số chủ đề môn toán lớp 10 1. DHTDA mức độ 1 Để dạy học theo dự án một chủ đề có hiệu quả thì người giáo viên cần xác định rõ mục đích cần đạt về kiến thức và về năng lực. Từ đó xây dựng bộ câu hỏi định hướng phải phù hợp nội dung bài học và phù hợp năng lực học sinh. Bên cạnh đó người giáo viên cần quan sát, tiếp cận học sinh thường xuyên để hộ trợ, động viên và định hướng kịp thời giúp các em chủ động và có trách nhiệm trong công việc. Một DAHT chỉ được thực hiện có hiệu quả và thành công khi HS hiểu rõ về nó, có hứng thú tham gia vào các hoạt động triển khai thực hiện, được hợp tác làm việc với mọi người trong quá trình hoàn thành DAHT và được quyền quyết định về sản phẩm DAHT của mình. Do đó, để tổ chức DHTDA có hiệu quả, đòi hỏi các DAHT phải được thiết kế chú trọng về tính hứng thú cho HS và khiến cho HS tích cực chủ động tham gia thực hiện. Chủ đề: Bất phương trình bậc nhất hai ẩn Yêu cầu cần đạt theo CTGDPT 2018: Nhận biết được BPT bậc nhất hai ẩn; biểu diễn được miền nghiệm của BPT bậc nhất hai ẩn trên mặt phẳng tọa độ; Vận dụng được kiến thức về bất phương trình bậc nhất hai ẩn vào giải quyết bài toán thực tiễn. Giai đoạn 1: Xác định chủ đề, đưa ra tình huống học tập Chúng tôi đưa ra tình huống sau: Nhân ngày quốc tế thiếu nhi 1/6, một rạp chiếu phim phục vụ một bộ phim hoạt hình. Vé được bán ra có hai loại Loại 1 (Dành cho trẻ từ 6-13 tuổi): 50.000 đ/vé Loại 2: (Dành cho trẻ trên 13 tuổi): 100.000đ/vé Người ta tính rằng để không phải bù lỗ thì số tiền vé thu được ở rạp chiếu phim này phải đạt tối thiểu 20 triệu đồng. Em hãy giúp nhà quản lí rạp chiếu phim xác định số lượng vé bán được trong những trường hợp nào thì rạp chiếu phim phải bù lỗ? (Toán 10-tập 1/KNTT với CS) Đây là một nhiệm vụ vừa sức với học sinh vì ở cấp THCS các em đã làm quen với bài toán giải bằng cách lập phương trình, hệ phương trình, nhưng nó cũng đủ làm khó các em vì yếu tố cực trị của bài toán. Để giúp học sinh trang bị 12
đủ kiến thức và kĩ năng để giải quyết nhiệm vụ trên chúng tôi định hướng xây dựng KHDH như sau: Giai đoạn 2: Xác định mục tiêu của dự án, xây dựng kế hoạch dạy học. * Mục tiêu của dự án: Về kiến thức: Hiểu được khái niệm bất phương trình bậc nhất hai ẩn, nghiệm của bất PT bậc nhất hai ẩn. Về năng lực: Biết xác định miền nghiệm của bất PT bậc nhất hai ẩn, giải được một số bài toán thực tế liên quan đến BPT bậc nhất hai ẩn. Về phẩm chất: Chăm chỉ, nhiệt tình, có trách nhiệm với tập thể. * Xây dựng kế hoạch thực hiện. Thời gian Kết quả dự kiến Nhiệm vụ nghiên cứu thực hiện Tiếp cận một số tình huống thực Đưa ra được bài toán thực tiễn 5 phút tiễn về các tình huống liên quan dẫn đến giải “Bất phương trình (Tiết 1) đến khái niệm “Bất phương bậc nhất hai ẩn”. trình bậc nhất hai ẩn” 15 phút Tìm hiểu các chủ đề kiến thức Thảo luận trả lời bộ câu hỏi định (Tiết 1) trọng tâm của bài học. hướng kiến thức. Tìm hiểu quy trình xây dựng bài Thiết lập được mối quan hệ giữa toán dẫn đến giải “Bất phương các đại lượng trong bài toán. trình bậc nhất hai ẩn”. Thảo luận bộ câu hỏi định hướng hoạt động. Mô hình hóa toán học các bài Sử dụng ngôn ngữ và kí hiệu toán thực tiễn. toán học trình bày nội dung bài toán. 25 phút Nghiên cứu quy trình giải “Bất Trình bày được các bước biểu (Tiết 1) phương trình bậc nhất hai ẩn”. diễn miền nghiệm “Bất phương trình bậc nhất hai ẩn”. Nghiên cứu các kiến thức toán Hiểu và vận dụng thành thạo các học liên quan: Tọa độ điểm, kiến thức đó phương trình đường thẳng trong mặt phẳng Oxy,… Thống nhất bộ tiêu chí đánh giá GV đề xuất bộ tiêu chí đánh giá. Các nhóm thảo luận thống nhất 13
các tiêu chí đánh giá SP. HĐ nhóm Nhận dạng và vận dụng giải các Giải được các bài toán thực tế (ngoài giờ bài toán tổng quát. về BPT bậc nhất hai ẩn và đưa lên lớp) ra bài toán tổng quát. 20 phút Báo cáo kết quả Thuyết trình báo cáo và bảo vệ (Tiết 2) các KQ đã thực hiện được Đánh giá, nhận xét KQ HS trong nhóm đánh giá nhau và đánh giá nhóm khác; các 25 phút nhóm nhận xét đánh giá SP theo (Tiết 2) các tiêu chí đã thống nhất. GV đánh giá chung, tổng kết bài học HĐ nhóm Đề xuất hướng nghiên cứu mở Đề xuất một số bài toán tổng (ngoài giờ rộng. quát hơn và định hướng giải lên lớp) quyết. - Xây dựng bộ câu hỏi định hướng: Câu hỏi Mục đích - Câu hỏi khái quát: Tìm hiểu khái niệm bất phương trình Giúp HS định hình bậc nhất hai ẩn và các ứng dụng của nó? tổng thể các ND của chủ đề. - Câu hỏi bài học: HS tìm hiểu và Nêu các khái niệm: Bất phương trình bậc nhất hai nắm được các ND ẩn? Nghiệm của BPT bậc nhất 2 ẩn? trọng tâm của chủ Nêu quy tắc biểu diễn miền nghiệm của BPT bậc đề. nhất hai ẩn trên mặt phẳng tọa độ? - Câu hỏi nội dung: Chúng tôi phân thành hai loại câu hỏi. Loại 1: Câu hỏi định hướng nghiên cứu kiến thức Câu 1: Nêu dạng tổng quát của BPT bậc nhất hai ẩn? Câu 2: Định nghĩa nghiệm của BPT bậc nhất hai ẩn? Câu 3: Lấy ví dụ về BPT bậc nhất 2 ẩn và tìm một nghiệm HS thảo luận các của nó? nội dung cụ thể của Câu 4: BPT nào sau đây là BPT bậc nhất hai ẩn, biểu diễn bài học qua đó 14
miền nghiệm của BPT đó trên mặt phẳng tọa độ? chiếm lĩnh được 2x 3y 4 3x y2 2 các khái niệm và quy tắc cơ bản Loại 2: Câu hỏi định hướng hoạt động chiếm lĩnh tri thức Phiếu học tập: Nhân ngày quốc tế thiếu nhi 1/6, một rạp chiếu phim phục vụ một bộ phim hoạt hình. Vé được bán ra có hai loại Loại 1: (Dành cho trẻ từ 6-13 tuổi): 50.000 đ/vé Loại 2: (Dành cho trẻ trên 13 tuổi): 100.000 đ/vé Người ta tính rằng để không phải bù lỗ thì số tiền vé thu được ở rạp chiếu phim này phải đạt tối thiểu 20 triệu đồng. Em hãy giúp nhà quản lí rạp chiếu phim xác định số lượng vé bán được trong những trường hợp nào thì rạp chiếu phim phải bù lỗ? Câu 5: Gọi x là số vé loại 1 bán được và y là số vé loại 2 bán được. Viết biểu thức tính số tiền bán vé thu được (đơn Các câu hỏi bám vị nghìn đồng) ở rạp chiếu phim đó theo x và y? sát với yêu cầu Câu 6: Các số nguyên không âm x và y phải thỏa mãn cần thực hiện giúp điều kiện gì để số tiền bán vé thu được đạt tối thiểu 20 học sinh định hình triệu đồng? được các hoạt động Câu 7: Nếu số tiền bán vé thu được nhỏ hơn 20 triệu đồng cần phải hoàn thì x và y thỏa mãn điều kiện gì? thành. Câu 8: Trình bày đầy đủ lời giải bài toán trên. Câu 9: Nêu một số bài toán thực tiễn có thể giải theo hướng biểu diễn miền nghiệm của hệ BPT bậc nhất hai ẩn? Giai đoạn 3: Phân công nhiệm vụ, thực hiện dự án (làm việc toàn lớp). Chia nhóm học tập, phân công nhiệm vụ. Giáo viên chia lớp thành 6 nhóm độc lập, mỗi nhóm 7 học sinh, các nhóm cùng thực hiện nhiệm vụ chung trả lời bộ câu hỏi định hướng. Nhóm trưởng mỗi nhóm chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động cho nhóm và báo cáo KQ của nhóm mình. Nhóm trưởng báo cáo cho GV danh sánh thành viên của nhóm kèm nhiệm vụ cụ thể của mỗi thành viên. * GV Phổ biến cho học sinh tham khảo SGK và các tài liệu liên quan (Internet) 15
* Đối với HS: Mỗi nhóm cử đại diện nhóm trưởng để báo cáo hoạt động của nhóm mình, sau đó thống nhất kế hoạch thực hiện, chi tiết hóa dự án theo mẫu: KẾ HOẠCH HOẠT ĐỘNG NHÓM:……. Nội dung Thời gian/nhiệm vụ Hoạt động 1. Nghiên cứu Liệt kê nhiệm vụ cụ thể của Học sinh nghiên cứu và hệ thống lí thuyết thành viên, thời gian thực lại các kiến thức về “BPT bậc hiện, thời gian hoàn thành. nhất 2 ẩn” 2. Tìm hiểu Quan sát, tìm hiểu thực tế về bài thực tế ……. toán miền nghiệm của “BPT bậc nhất 2 ẩn” 3. Thực hành Vận dụng thành thạo các kiến tính toán ……. thức toán học liên quan: biến đổi BPT, bài toán tọa độ điểm, phương trình đường thẳng, điểm thuộc đường thẳng,… 4. Hoàn thành Thu thập kết quả, số liệu tính toán sản phẩm ……. được, thực hành, hoàn thiện dự án, phân công công việc cụ thể cho từng thành viên. Thực hiện dự án: Thực hiện tại lớp Theo kế hoạch đã xây dựng, học sinh thực hiện các nhiệm vụ, bám sát bộ câu hỏi định hướng. Nội dung HĐ của HS HĐ của GV Nghiên cứu tài liệu, hệ thống Nghiên cứu lý thuyết kiến thức về BPT bậc nhất 2 ẩn, trả lời câu hỏi đã đưa ra (câu 1- Bám sát HĐ của các câu 4). nhóm để động viên, Thảo luận, trao đổi bài toán định hướng và hỗ trợ thực tế trong phiếu học tập dựa kịp thời. Tìm hiểu thực tế vào bộ câu hỏi định hướng (câu 5- câu 9). Hình thức HĐ: Mỗi thành viên trong nhóm nghiên cứu, trả lời các câu hỏi và viết ra phiếu học tập, chuyển phiếu cho các thành viên khác xem và có sự 16