Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí tại trường THPT Quang Hà

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:37

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu sáng kiến nhằm nghiên cứu những cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí; Phân tích và tổng hợp những phương pháp, hình thức tổ chức dạy học để hướng dẫn học sinh ôn thi trắc nghiệm thi THPT quốc gia đạt hiệu quả cao.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí tại trường THPT Quang Hà

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC TRƯỜNG THPT QUANG HÀ =====***===== BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN Tên sáng kiến: Hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí tại trường THPT Quang Hà. Tác giả sáng kiến: 32.51.... * Mã sáng kiến: ……………………… Vĩnh Phúc, năm 2019
BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng giáo dục là yêu cầu đang đặt ra cấp thiết đối với ngành giáo dục nói riêng và cả đất nước trong công cuộc hội nhập và phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Tháng 10/2013, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã thông qua Nghị quyết 29-NQ/TW về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Trong những năm qua, toàn ngành giáo dục đã có nhiều giải pháp cụ thể để thực hiện từng bước công cuộc đổi mới giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu của xã hội như đổi mới phương pháp dạy học, hình thức kiểm tra đánh giá, hình thức thi cử,… Trong đó, giáo viên và học sinh cũng có những điều chỉnh về phương pháp dạy và học nhằm đáp ứng với yêu cầu của tình hình mới. Một trong những đổi mới được Bộ Giáo dục và đào tạo tiến hành nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo đó là thay đổi phương thức thi tốt nghiệp THPT bằng thi THPT quốc gia. Từ năm học 2016 – 2017, Bộ Giáo dục và đào tạo chính thức có sự điều chỉnh về phương án thi THPT quốc gia năm 2017 theo phương thức mới. Môn Địa lí là một môn trong môn tổ hợp Khoa học xã hội, là một trong các môn lựa chọn của thí sinh thi THPT quốc gia. Hình thức thi cũng có sự thay đổi hoàn toàn so với trước đây. Từ năm 2017, môn Địa lí thi với hình thức trắc nghiệm khách quan với 40 câu hỏi trong thời gian làm bài 50 phút. Với hình thức thi này mục tiêu yêu cầu ngày càng cao hơn đối chất lượng dạy và học, học sinh cần có tính tự lực cao hơn, khả năng học bao quát hơn, tư duy độc lập hơn, đề thi hướng tới đánh giá không chỉ về kiến thức, kĩ năng mà cả sự vận dụng và liên hệ thực tiễn cao hơn so với trước đây. Trước những yêu cầu mới của ngành, vấn đề đổi mới phương pháp và hình thức thi cử đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết đối với giáo viên giảng dạy môn Địa lí và học sinh ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí cần phải có những phương pháp dạy và học cho phù hợp với tình hình mới nhằm đạt được kết quả cao. Đây là vấn đề mới, đặt ra không ít những băn khoăn, trăn trở cho giáo viên và học sinh. Đa số giáo viên Địa lí chưa quen với phương pháp dạy học và hình thức ra đề thi đáp ứng yêu cầu thi trắc nghiệm khách quan. Học sinh cũng chưa quen và chưa có phương pháp học tập hiệu quả với những yêu cầu đổi mới này. Trước tình hình hiện nay, giáo viên cần có những phương pháp dạy học mới, phương 1
pháp hướng dẫn học sinh ôn tập một cách phù hợp nhằm đạt các mục tiêu dạy học và đạt hiệu quả cao với hình thức thi trắc nghiệm khách quan. Học sinh cũng cần có những đổi mới trong phương pháp học tập để vừa đạt được các mục tiêu lĩnh hội kiến thức và kĩ năng, phát triển năng lực, đồng thời đạt kết quả cao trong kì thi THPT quốc gia. Để ôn tập hiệu quả, dễ dàng đạt điểm cao trong kì thi quan trọng này đòi hỏi cần có những hiểu biết đầy đủ về đề thi, hình thức thi cũng như có phương pháp ôn tập sao cho tốn ít thời gian công sức mà đạt kết quả cao nhất. Đó là những lí do thôi thúc bản thân tôi lựa chọn đề tài Hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí tại trường THPT Quang Hà nhằm tìm câu trả lời thỏa đáng cho vấn đề trên. 2. Tên sáng kiến: Hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí tại trường THPT Quang Hà. 3. Tác giả sáng kiến: - Họ và tên: Tạ Thị Thúy Ninh - Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Quang Hà - Gia Khánh - Bình Xuyên - Vĩnh Phúc - Số điện thoại: 0975 502 116 Email: tathithuyninh.gvquangha@vinhphuc.edu.vn 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến Tác giả sáng kiến. 5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Dạy học địa lí lớp 12 và hướng dẫn HS ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí. 6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: Sáng kiến được áp dụng lần đầu từ tháng 11/2017 (trong quá trình ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí của năm học 2017 – 2018). Sáng kiến tiếp tục được chỉnh sửa và hoàn thiện, đồng thời đang được áp dụng trong việc dạy học và hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí năm học 2018 - 2019. 7. Mô tả bản chất của sáng kiến: 2
NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN 7.1. Phần mở đầu * Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu những cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí. - Phân tích và tổng hợp những phương pháp, hình thức tổ chức dạy học để hướng dẫn học sinh ôn thi trắc nghiệm thi THPT quốc gia đạt hiệu quả cao. * Đối tượng nghiên cứu - Phương pháp hướng dẫn học sinh ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí - Học sinh đang học lớp 12 tại trường THPT Quang Hà. * Phạm vi nghiên cứu - Học sinh lớp 12A2, 12A3, 12A4 trường THPT Quang Hà. - Nội dung chương trình, phương pháp và hình thức dạy học ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí. * Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau: - Phương pháp thu thập tài liệu, phương pháp phỏng vấn, điều tra. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu. - Phương pháp thống kê. * Thời gian nghiên cứu - Thời gian bắt đầu tìm hiểu, nghiên cứu đề tài này đã diễn ra từ tháng 10/2017 đến tháng 5/2018. - Thực hiện áp dụng thử nghiệm, phân tích, đánh giá, chỉnh sửa và hoàn thiện từ tháng 10/2018 đến tháng 2/2019. * Lịch sử nghiên cứu của đề tài Tính đến nay, chưa có tài liệu chính thống nào nghiên cứu đầy đủ, chi tiết về phương pháp hướng dẫn HS ôn thi THPT quốc gia theo phương pháp thi mới (thi trắc nghiệm khách quan) môn Địa lí. Các GV giảng dạy đều tự tìm hiểu, đúc rút qua thực tế và kinh nghiệm giảng dạy nên chưa có sự thống nhất và khả năng mang lại hiệu quả khác nhau. Các tài liệu hiện nay mới chỉ có về hệ thống câu hỏi, các dạng bài tập, các dạng đề minh họa để HS thực hành. Một số bài báo, tạp chí có đề cập đến phương pháp hướng dẫn HS ôn tập nhưng mới chỉ ở những mức độ đơn giản, là những kinh nghiệm cá nhân chưa có sự phân tích, đánh giá chi tiết, đầy đủ và chưa có áp dụng mang tính thực tiễn. 3
7.2. Cơ sở lí luận và thực tiễn của phương pháp hướng dẫn HS ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí tại trường THPT Quang Hà 7.2.1. Cơ sở lí luận a. Một số văn bản hướng dẫn thực hiện đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá ở trường THPT Chủ trương thực hiện đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo đã được thể hiện rõ ràng và mạnh mẽ trong các văn kiện Đại hội Đảng những năm qua. Tháng 10/2013, Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã thông qua Nghị quyết 29-NQ/TW về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Trong các văn kiện Đại hội XII, Đảng ta nhấn mạnh sự quan tâm đặc biệt và làm rõ hơn lập trường, quan điểm và tính nhất quán về sự cần thiết phải đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực, xác định đây là quốc sách hàng đầu, tiêu điểm của sự phát triển, mang tính đột phá, khai mở con đường phát triển nguồn nhân lực Việt Nam trong thế kỉ XXI, khẳng định triết lí nhân sinh mới của nền giáo dục nước nhà “dạy người, dạy chữ, dạy nghề”. Đổi mới toàn diện được thể hiện trong nội dung và phương pháp đổi mới đó là : Đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển năng lực và phẩm chất người học. Trong nhiệm vụ đổi mới, phương pháp dạy học là nội dung quan trọng và có ảnh hưởng lớn tới hiệu quả của công tác giáo dục. Phương pháp dạy học mới không chỉ làm cho người học phát triển tư duy độc lập sáng tạo mà còn góp phần phát triển toàn diện cho người học. Cùng với đó là đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo đảm bảo trung thực, khách quan, công bằng. Gắn giáo dục với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, sản xuất kinh doanh, gia đình, nhà trường, gắn lí thuyết với thực tiễn cuộc sống. Một trong những khâu quan trọng để đánh giá chất lượng giáo dục đó là kiểm tra đánh giá qua kì thi THPT quốc gia. Trên cơ sở các chủ trương, chính sách và quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, ngày 28/9/2016 Bộ Giáo dục và đào tạo công bố chính thức phương án thi THPT quốc gia năm học 2016 – 2017. Dự kiến phương án sẽ được thực hiện tương đối ổn định trong những thời gian tiếp theo với những nội dung chủ yếu sau đây: Tổ chức cụm thi: - Mỗi tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương tổ chức một cụm thi do Sở 4
GDĐT chủ trì dành cho tất cả các thí sinh của địa phương; các điểm thi được bố trí phù hợp, tạo thuận lợi tối đa cho thí sinh; các thí sinh tự do được lựa chọn địa điểm thi phù hợp với điều kiện và yêu cầu cá nhân. - Các Sở GDĐT bố trí cán bộ coi thi đảm bảo tính khách quan, đúng quy chế; - Bộ GDĐT cử cán bộ, giảng viên từ các trường ĐH, CĐ đến địa phương để phối hợp, hỗ trợ và giám sát công tác tổ chức thi, coi thi và chấm thi. Gồm 5 bài thi: Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ, Khoa học Tự nhiên (tổ hợp các môn Vật lí, Hóa học, Sinh học) và Khoa học Xã hội (tổ hợp các môn Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân). Để được xét công nhận tốt nghiệp THPT: - Thí sinh giáo dục THPT thi 4 bài thi gồm: 3 bài thi bắt buộc Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ và 1 bài thi tự chọn: bài thi Khoa học Tự nhiên hoặc bài thi Khoa học Xã hội. Với bài thi Ngoại ngữ, thí sinh có thể chọn thi một trong các thứ tiếng: Anh, Nga, Pháp, Trung, Đức, Nhật. Thí sinh có thể dự thi cả 5 bài thi để sử dụng kết quả xét tuyển vào ĐH, CĐ. - Thí sinh giáo dục thường xuyên thi 3 bài thi gồm: 2 bài thi bắt buộc Toán, Ngữ văn và 1 bài thi tự chọn: bài thi Khoa học Tự nhiên (tổ hợp các môn Vật lí, Hóa học, Sinh học) hoặc bài thi Khoa học Xã hội (tổ hợp các môn Lịch sử, Địa lí). Thí sinh có thể chọn thi thêm bài thi Ngoại ngữ để xét tuyển vào ĐH, CĐ nếu có nguyện vọng. Hình thức thi: - Các bài Toán, Ngoại ngữ, Khoa học Tự nhiên và Khoa học Xã hội thi theo hình thức trắc nghiệm khách quan; mỗi thí sinh trong cùng phòng thi có một mã đề thi riêng; thí sinh làm bài thi trên phiếu trả lời trắc nghiệm; Phiếu trả lời trắc nghiệm của thí sinh được chấm bằng phần mềm máy tính. - Bài thi Ngữ văn, thi theo hình thức tự luận. Quy định các môn thi: số câu, thời gian thi: 1. Môn Toán: Trắc nghiệm 50 câu – 90 phút. 2. Tiếng Anh: 50 câu – 60 phút 3. Môn Văn: 120 phút. 4. Khoa học tự nhiên (Lý, Hóa, Sinh): Trắc nghiệm 120 câu – 150 phút. 5. Khoa học xã hội (Sử, Địa, GDCD): Trắc nghiệm 120 câu – 150 phút. Các môn thuộc tổ hợp KHTN, KHXH lần lượt được phát giấy nháp theo từng môn. Hết 50 phút môn Lý, thu lại giấy nháp, phát tiếp nháp cho môn Hóa, hết 50 phút thu lại và phát tiếp giấy nháp cho môn Sinh. - Nội dung thi: Năm 2017 nội dung đề thi chủ yếu trong chương trình lớp 5
12 THPT, năm 2018 nội dung đề thi nằm trong chương trình lớp 11 và lớp 12 THPT. Năm 2019, nội dung đề thi nằm trong cấp THPT, chủ yếu là lớp 12, đảm bảo ngưỡng cơ bản để xét tốt nghiệp và có độ phân hóa phù hợp để các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp làm cơ sở tuyển sinh. Về cách tính điểm để xét tốt nghiệp có sự thay đổi, nếu như hai năm trước, để xét tốt nghiệp thì điểm trung bình các môn học lớp 12 chiếm 50% và tỉ lệ điểm thi là 50%. Nhưng năm 2019, tỉ lệ để xét tốt nghiệp tương ứng là 30% và 70%. Hình thức tổ chức thi, chấm thi cũng có một số thay đổi trên cơ sở rút kinh nghiệm từ các kì thi trước, đảm bảo kì thi diễn ra nghiêm túc hơn, phản ánh chính xác và khách quan chất lượng học tập của các nhà trường hơn. Với những sự thay đổi như vậy, đây là yêu cầu ngày càng cao về quá trình học tập và kết quả bài thi đối với các sĩ tử tham gia kì thi. Như vậy, Địa lí trong tổ hợp môn Khoa học xã hội, là một trong hai môn tự chọn, được thi theo hình thức thi trắc nghiệm khác quan. Đây là nội dung hoàn toàn mới so với trước đây. Trước yêu cầu của tình hình mới, giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học ôn thi THPT quốc gia cần có những sự điều chỉnh mới cho phù hợp với yêu cầu nhằm đảm bảo đạt hiệu quả cao là một vấn đề cấp thiết đặt ra hiện nay. b. Thi trắc nghiệm khách quan Trắc nghiệm theo nghĩa rộng là một phép lượng giá cụ thể mức độ khả năng thể hiện hành vi trong lĩnh vực nào đó của một người cụ thể nào đó. Phương pháp trắc nghiệm khách quan là một trong những dạng trắc nghiệm viết, kỹ thuật trắc nghiệm này được dùng phổ biến để đo lường năng lực của con người trong nhận thức, hoạt động và cảm xúc. Phương pháp trắc nghiệm khách quan đã được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực như y học, tâm lý, giáo dục,… ở nhiều nước. Trong lĩnh vực giáo dục, trắc nghiệm khách quan đã được sử dụng rất phổ biến tại nhiều nước trên thế giới trong các kỳ thi để đánh giá năng lực nhận thức của người học. Tại nước ta, trắc nghiệm khách quan được sử dụng trong các kỳ thi tuyển sinh cao đẳng, đại học và kỳ thi kết thúc học phần tại nhiều trường. * Thi trắc nghiệm khác quan có nhiều ưu điểm: - Thí sinh có thể dành nhiều thời gian để đọc và suy nghĩ, lựa chọn câu trả lời đúng nhất trong số những câu trả lời gợi ý. - Số lượng câu hỏi nhiều, bao quát được kiến thức của chương trình. Học sinh chỉ cần trả lời ngắn gọn hoặc lựa chọn đáp án. - Dễ dàng tổ chức thi đảm bảo khách quan, chính xác và công bằng. 6
- Người chấm ít tốn công và kết quả chấm là khách quan vì không bị ảnh hưởng tâm lý khi chấm. * Bên cạnh đó, trắc nghiệm khách quan cũng có một số nhược điểm: - Chất lượng của bài trắc nghiệm được xác định phần lớn dựa vào kỹ năng của người soạn thảo. - Người ra đề tốn nhiều công sức và thời gian. - Cho phép và đôi khi khuyến khích sự phỏng đoán của học viên. Trắc nghiệm khách quan ngày càng được áp dụng rộng rãi do tính ưu việt của nó và trong giai đoạn thực hiện cuộc vận động 2 không do ngành Giáo dục phát động hiện nay. Nó là sự lựa chọn cần thiết và đang đươc khuyến khích trong các kỳ thi, kiểm tra đánh giá. Tuy nhiên, trong việc áp dụng cần chú ý đến những ưu nhược điểm và đặc thù môn học để áp dụng cho phù hợp. 7.2.2. Cơ sở thực tiễn Trường THPT Quang Hà được thành lập năm 1986, với chặng đường trên 30 năm tuổi, Nhà trường đã và đang có nhiều thành công trên con đường phát triển với sự nghiệp trồng người. Năm học 2017 – 2018 tỉ lệ đỗ qua kì thi THPT quốc gia đạt 100%, trong đó điểm trung bình các môn thi đứng thứ 5 trong khối THPT của toàn tỉnh Vĩnh Phúc. Cơ sở vật chất của Nhà trường được trang bị khá đầy đủ và ngày càng hiện đại đáp ứng nhu cầu giảng dạy và học tập của giáo viên và học sinh. Nhà trường nằm ở khu vực tuyển sinh đa số các xã là nông thôn và miền núi, học sinh nhìn chung ngoan, có ý thức nỗ lực vươn lên đạt nhiều thành tích trong học tập và rèn luyện. Năm học 2018 – 2019, trường có tổng số 31 lớp với 1126 học sinh, trên cơ sở sáp nhập trường THPT Quang Hà và trường THPT Nguyễn Duy Thì cũ. Giáo viên dạy môn Địa lí của Nhà trường 100% đạt trình độ chuẩn và trên chuẩn. Tất cả những điều kiện đó là những thuận lợi để giáo viên và học sinh thực hiện đổi mới dạy và học đáp ứng yêu cầu của nhiệm vụ đổi mới giáo dục và đạt kết quả cao trong kì thi THPT quốc gia hàng năm. Do yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo đặt ra cấp thiết nên đây là vấn đề trăn trở đối với đa số giáo viên và học sinh hiện nay. Vấn đề đặt ra là cần phải thay đổi phương pháp, hình thức tổ chức dạy và học sao cho vừa đảm bảo thực hiện các mục tiêu dạy và học, học sinh lĩnh hội kiến thức, hình thành kĩ năng, năng lực toàn diện, hoàn thiện nhân cách, vừa đảm bảo các yêu cầu của kì thi THPT quốc gia. Đa số giáo viên dạy môn Địa lí cũng đã dần quen với hình thức ra đề thi trắc nghiệm khách quan, phương pháp dạy học đáp ứng thi trắc nghiệm khách quan cũng đã dần được tích lũy kinh nghiệm. Đến năm học 2018 – 2019, 7
các em học sinh cũng đã được làm quen với thi trắc nghiệm khách quan qua kì thi THPT quốc gia qua một số năm (năm 2017, 2018). Đối với môn Địa lí, các em học sinh thường được làm các bài thi trên lớp kết hợp trắc nghiệm và tự luận. Riêng đề thi THPT quốc gia là trắc nghiệm khách quan 100%. Trong bài thi môn Địa lí, với thời gian 50 phút các em cần phải trả lời 40 câu hỏi trắc nghiệm. Đây là vấn đề tương đối mới nên đòi hỏi có những phuơng pháp dạy học mới phù hợp với đặc thù bộ môn và đáp ứng hình thức thi mới nhằm đạt hiệu quả cao. Môn Địa lí là môn học thuộc bộ môn khoa học xã hội nhưng cũng mang những tính chất của môn khoa học tự nhiên. Để qua điểm liệt là điều khá dễ dàng, nhưng để đạt điểm cao cũng đòi hỏi đầu tư về thời gian, khả năng tư duy, có phương pháp học tập hợp lí và hiệu quả. Có nhiều yêu cầu về kiến thức và kĩ năng Địa lí khá phức tạp trong đề thi THPT quốc gia được thể hiện bằng hình thức câu hỏi trắc nghiệm mà học sinh cần biết cách phân tích, tư duy để trả lời được. Đây là những vấn đề đặt ra hiện nay đòi hỏi giáo viên và học sinh cần hiểu rõ đặc thù về hình thức thi, có phương pháp dạy và học phù hợp trong quá trình dạy học nhằm đạt hiệu quả cao trong kì thi THPT quốc gia. 7.3. Phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí 7.3.1. Cấu trúc chương trình Địa lí lớp 12 và cấu trúc đề thi THPT quốc gia môn Địa lí a, Cấu trúc chương trình Địa lí lớp 12 Từ năm học 2016 – 2017, phương án thi THPT quốc gia được thực hiện theo phương án và hình thức mới, nhiều đổi mới về phương pháp tổ chức thi và hình thức của đề thi. Môn Địa lí với hình thức thi trắc nghiệm khách quan, được duy trì trong nhiều năm tiếp theo. Năm học 2018 – 2019, nhìn chung hình thức tổ chức kì thi và đề thi về cơ bản không có nhiều thay đổi. Nội dung phạm vi kiến thức của đề thi môn Địa lí tập trung chủ yếu trong chương trình Địa lí lớp 12 THPT. Cấu trúc nội dung chương trình Địa lí lớp 12 gồm những nội dung cơ bản sau đây: Bảng 1: Cấu trúc nội dung chương trình Địa lí lớp 12 Phần Bài Tiết Tổng số tiết Việt nam trên đường đổi mới và hội nhập 1 1 1 Địa lí tự nhiên 2 - 15 2 – 16 13 Địa lí dân cư 16 - 19 19 – 22 4 Địa lí các ngành kinh tế 20 - 31 23 – 35 13 8
Địa lí các vùng kinh tế 32 - 43 38 – 48 11 Địa lí địa phương 44 - 45 49 – 50 2 Cấu trúc nội dung chương trình được chia làm các phần chính: Học Kì I gồm các nội dung chính: Bài Việt Nam trên đường đổi mới và hội nhập là phần mở đầu mang tính khái quát chung. Tiếp theo là phần Địa lí tự nhiên chiếm hầu như toàn bộ chương trình học kì I, với thời lượng 13 tiết. Học kì II các em sẽ tìm hiểu các nội dung chính gồm: Địa lí dân cư 4 tiết, Địa lí các ngành kinh tế 13 tiết, Địa lí các vùng kinh tế 11 tiết, cuối cùng là phần Địa lí địa phương 2 tiết. Với cấu trúc nội dung chương trình như trên, các phần trọng tâm để các học sinh ôn thi sẽ là Địa lí tự nhiên, Địa lí dân cư, Địa lí các ngành kinh tế, Địa lí các vùng kinh tế. Chương trình môn Địa lí lớp 12 tập trung vào những vấn đề địa lí tự nhiên, kinh tế - xã hội của Việt Nam nên rất dễ dàng cho các em HS trong tiếp thu, lĩnh hội, vận dụng kiến thức và kĩ năng cũng như là những kiến thức gần gũi cần thiết các em cần có được trước khi học đại học, cao đẳng, học nghề hoặc tham gia vào quá trình lao động xã hội. b, Cấu trúc đề thi THPT quốc gia môn Địa lí Cấu trúc đề thi THPT quốc gia năm 2017, năm 2018 và đề minh họa năm 2019 không khác nhau nhiều. Nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho giáo viên và học sinh ôn thi THPT quốc gia, trong năm học, Bộ Giáo dục & đào tạo thường công bố đề thi minh họa THPT Quốc gia năm của tất cả 5 bài thi có đáp án chi tiết: Toán, Văn, Ngoại ngữ, KHTN (Lý, Hóa, Sinh), KHXH (Địa, Sử, GDCD). Đề thi minh họa môn Địa lí có tổng số 40 câu được trình bày với các nội dung câu hỏi trải đều toàn bộ chương trình Địa lí lớp 12 THPT (Phụ lục 1). Phân tích đề minh họa môn Địa lí, chúng ta có thể thấy cấu trúc đề minh họa được thể hiện như sau: Bảng 2: Cấu trúc đề minh họa môn Địa lí năm học 2018 - 2019 Phạm vi Nội dung Số câu Số điểm Lí thuyết 2 0,5 Lớp 11 Biểu đồ 1 0,25 Bảng số liệu 1 0,25 Lớp 12 Phần Địa lí tự nhiên 5 1,25 Phần Địa lí dân cư 2 0,5 Phần Địa lí các ngành kinh tế 6 1,5 Phần Địa lí các vùng kinh tế 10 2,5 Atlat Địa lí Việt Nam 11 2,75 9
Biểu đồ 1 0,25 Bảng số liệu 1 0,25 Tổng số 40 10 Theo cấu trúc đề minh họa, đề thi Địa lí gồm 40 câu trắc nghiệm với thời gian làm bài 50 phút. Thí sinh được sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong quá trình làm bài. Cũng giống như đề thi chính thức năm 2018, đề thi có 25 câu lí thuyết (62,7%) và 15 câu thực hành (37,5%). Trong đó, phần thực hành có 11 câu khai thác Atlat Địa lí Việt Nam, 2 câu về biểu đồ và 2 câu khai thác bảng số liệu. Nội dung đề thi nằm trong chương trình Địa lí lớp 11 và lớp 12. Tỉ lệ câu hỏi lớp 11 là 10% (2 câu lí thuyết, 2 câu thực hành), 90% câu hỏi lớp 12 (23 câu lí thuyết, 13 câu thực hành). Trong đó, câu hỏi lớp 12 bao quát nội dung tất cả các phần trong chương trình môn Địa lí 12, phù hợp với khối lượng kiến thức của mỗi phần trong chương trình gồm: Địa lí tự nhiên: 5 câu; Địa lí dân cư: 2 câu; Địa lí kinh tế ngành: 8 câu; Địa lí kinh tế vùng: 8 câu. Câu hỏi kĩ năng Địa lí 12 có 13 câu (11 câu hỏi Atlat Địa lí Việt Nam, 2 câu hỏi về biểu đồ và bảng số liệu). Câu hỏi phần Địa lí 11 có 2 câu hỏi phần Địa lí khu vực và quốc gia, 2 câu hỏi về kĩ năng biểu đồ và bảng số liệu. Với cơ cấu và số lượng câu hỏi của đề minh hoạ nêu trên, rất phù hợp với thời gian làm bài 50 phút. Câu hỏi kĩ năng nhằm vào các kĩ năng cơ bản của môn Địa lí 12: Đọc Atlat Địa lí Việt Nam, nhận xét biểu đồ, phân tích bảng số liệu thống kê. Đề thi được trình bày từ những câu dễ đến những câu khó, đảm bảo có các mức độ kiến thức từ nhận biết, thông hiểu, vận dụng đến vận dụng cao. Nhìn chung, đề thi đã bám sát chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương trình môn Địa lí, chủ yếu lớp 12, đảm bảo tính vừa sức của học sinh, phù hợp với đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá trong nhà trường THPT hiện nay và có tính phân hóa rõ ràng. Đặc biệt, đề minh hoạ đã đề cập đến những kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết về đặc điểm tự nhiên, dân cư và tình hình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam mà học sinh được học trong chương trình lớp 12; những vấn đề đặt ra đối với cả nước nói chung và các vùng nói riêng, đề minh hoạ đã sử dụng số liệu thống kê được cập nhật mới nhất. Các câu hỏi của đề thi được sắp xếp tăng dần theo 4 mức độ nhận thức: Nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao. Mức độ nhận biết 32,5% (13 câu), thông hiểu 25% (10 câu); Mức độ vận dụng (thấp): 25%; vận dụng cao 17,5% (7 câu). Mức độ phân hóa của đề thi minh họa khá rõ ràng và đảm bảo được tính kế thừa về độ phân hóa của đề thi THPT quốc gia năm 2018. Cụ thể, ở 10
mỗi phần (Địa lí tự nhiên, địa lí dân cư, địa lí kinh tế ngành, địa lí các vùng kinh tế , kĩ năng) đều phân bố các câu hỏi. Các câu hỏi của đề thi được sắp xếp tuần tự từ nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao thuận tiện cho học sinh trong khi làm bài thi với mục tiêu khác nhau (chỉ thi tốt nghiệp, vừa thi tốt nghiệp vừa thi vào đại học, chỉ thi vào đại học). Đề thi minh họa đảm bảo được yêu cầu về kiến thức và kĩ năng cơ bản của môn Địa lí, đồng thời định hướng cho học sinh trong quá trình học tập cần chú ý đến việc rèn luyện các kĩ năng của bộ môn như: quan sát, nhận xét, phân tích, so sánh, đánh giá các sự vật, hiện tượng địa lí; xử lí và sử dụng số liệu thống kê, phân tích biểu đồ, sử dụng bản đồ, Atlat,... từ đó giúp cho học sinh hình thành các năng lực cần thiết để bước vào cuộc sống lao động và học tập sau này. Trong đề thi minh họa còn có một số câu hỏi yêu cầu học sinh phải biết vận dụng tri thức địa lí đã học được trong nhà trường để giải thích các hiện tượng, sự vật của thực tiễn cuộc sống về tự nhiên, dân cư, lao động, kinh tế và môi trường phù hợp với khả năng của học sinh, yêu cầu người học có khả năng vận dụng kiến thức đã được học vào những tình huống mới, mang tính thực tiễn cao. 7.3.2. Phương pháp hướng dẫn HS lớp 12 ôn thi THPT quốc gia môn Địa lí a, Hướng dẫn ôn tập phần lí thuyết Đối với bài thi trắc nghiệm, kiến thức lí thuyết sẽ phủ kín chương trình sách giáo khoa nên học sinh cần có phương pháp ôn tập khác so với ôn thi lí thuyết trước đây. Thay vì trước đây, các em học để trình bày được kiến thức theo chủ đề, đi sâu hơn vào những nội dung cơ bản, trọng tâm. Phương pháp ôn tập chủ yếu là ghi nhớ nội dung cơ bản và biết phân tích, diễn đạt những vấn đề địa lí. Đối với thi trắc nghiệm, các em cần học bao quát hơn và cho trọng hiểu nội dung kiến thức. Nội dung học cũng phải bao quát hết toàn bộ chương trình, học đúng và học đủ, không học tủ. Tuy nhiên, nội dung kiến thức của chương trình là khá rộng, trong khi các em phải học nhiều môn nên giáo viên cần có một số phương pháp hướng dẫn học sinh ôn tập cho phù hợp sao cho hiệu quả. Đề thi không có câu hỏi kiểm tra số liệu hay đi vào quá chi tiết, mà chủ yếu là kiểm tra đặc trưng của các đối tượng địa lí. Vì khối lượng kiến thức nhiều nên HS cần có chiến lược học ngay từ sớm, không học thuộc lòng mà học hiểu bản chất vấn đề. Chú trọng việc rèn luyện sử dụng Atlat, nhận xét biểu đồ, bảng số liệu và nhận dạng biểu đồ. Không chỉ học qua sách vở, còn cần đối chiếu các kiến thức đã học với thực tế để ghi nhớ kiến thức lâu hơn. Dưới đây là một số phương pháp hướng dẫn học sinh ôn thi trắc nghiệm Địa lí thi trắc nghiệm khách quan mang lại hiệu quả cao: * Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập tích cực của HS Yêu cầu đối với hình thức thi trắc nghiệm khách quan đòi hỏi mỗi HS cần phải học tập tích cực, tự giác với tính tự lực cao. Chính vì vậy, trong mỗi giờ 11
học, GV cần có phương pháp dạy học tích cực nhằm khai thác và phát triển tối đa những năng lực của người học. Hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà thông qua các bài tập cụ thể như các câu hỏi, bài tập trắc nghiệm, bài tập tình huống chuẩn bị trước cho bài học. Trong quá trình học tập trên lớp, GV có thể tổ chức thành các trò chơi như chia nội dung bài học thành các bài tập nhận thức nhỏ, chia lớp thành các đội chơi để các em có thể thi với nhau thông qua các câu hỏi. Một số ví dụ về phương pháp dạy học các hoạt động dạy học thông qua các hoạt động học tập tích cực của HS: Ví dụ 1: Khi dạy bài 8 Đô thị hóa. GV có thể chi lớp thành 2 đội, thi kể ra những thuận lợi và khó khăn của đô thị hóa đối với phát triển kinh tế - xã hội. Ví dụ 2: Khi dạy bài 20 Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, GV có thể thiết kế tiến trình dạy học thành 3 phần chơi, chia lớp thành 3 hoặc 4 đội thi đấu, mỗi phần chơi được thiết kế thành các câu hỏi trả lời ngắn hoặc câu hỏi trắc nghiệm và tính điểm cho mỗi đội. Hết mỗi phần chơi, GV nhận xét và chốt kiến thức. * Làm bảng hệ thống hóa, so sánh, tổng hợp kiến thức Phương pháp này thường được sử dụng với những nội dung có mối quan hệ với nhau, có sự giống và khác nhau hoặc có sự gần gũi về nội dung. Thường được sử dụng sau khi tìm hiểu về nội dung các vấn đề, học sinh cần có cái nhìn tổng thể, so sánh đối chiếu và phân biệt đặc điểm khác nhau về bản chất của sự vật, hiện tượng. Học sinh lập bảng sẽ tạo điều kiện hiểu sâu sắc vấn đề và ghi nhớ nội dung về bản chất trong tổng thể và trong sự so sánh, đối chiếu giữa các sự vật, hiện tượng với nhau. Một số bảng hệ thống hóa kiến thức tham khảo: Bảng 3: Bảng tổng hợp về đặc điểm kinh tế - xã hội các vùng kinh tế nước ta 12
Bảng 4: Bảng các miền địa lí tự nhiên nước ta Đồng Đặc điểm Miền Bắc và Đông Miền Tây Bắc và Miền Nam Trung b Bắc Bắc Bộ Bắc Trung Bộ Bộ và Nam Bộ ằ Phạm vi …………. n Địa hình Trung Đồng g Khí hậu Duyên du bằ s Bắc hải Sinh Vật và ng Đông ô Tr Na Tây Khoáng sản miề sô Na n Đặc điểm un m Ngu Hạn chế n ng m g g Tru yên núi H Bộ C Bộ ng Bắc ồn ử Bộ Bộ g u L o n g Phạm vi, diện tích, ……… số dân Điều kiện phát triển kinh tế - xã hội Vấn đề phát triển kinh tế - xã hội Bảng 5: Thiên nhiên phân hoá theo độ cao ở nước ta Tên đai cao Độ cao Khí hậu Đất đai Sinh vật Đai nhiệt đới gió mùa …… Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi Đai ôn đới gió mùa trên núi * Làm sơ đồ tư duy Sơ đồ tư duy vốn đã được sử dụng từ lâu trong phương pháp dạy học và ôn tập bộ môn Địa lí. Địa lí đề cập tới nhiều nội dung có tính hệ thống, có thể chia nhỏ, phân cấp và thể hiện mối quan hệ với nhau dễ dàng qua sơ đồ tư duy. 13
Phương pháp này cũng có thể được áp dụng hiệu quả khi ôn thi trắc nghiệm khách quan vì nó giúp học sinh có thể hệ thống kiến thức, tư duy kiến thức một cách có lôgic và hiểu bản chất khiến học sinh dễ hiểu và nhớ lâu. Hình 1: Sơ đồ tư duy bài 6 – Đất nước nhiều đồi núi 14
Trong quá trình ôn tập, giáo viên cần hướng dẫn học sinh xây dựng các sơ đồ tư duy để hệ thống lại một nội dung nào đó. Có thể theo phần, theo bài hoặc theo nhiều bài có nội dung có mối quan hệ với nhau (ví dụ Phần đặc điểm chung của tự nhiên, Địa lí dân cư,…. Theo bài: Đất nước nhiều đồi núi có thể xây dựng các sơ đồ các khu vực địa hình, thế mạnh và hạn chế của các khu Hình 2: Sơ đồ tư duy Tài nguyên rừng nước ta vực địa hình,…). * Ôn tập lí thuyết gắn với bản đồ Kiến thức môn Địa lí luôn gắn với lãnh thổ và được thể hiện qua các loại bản đồ. Bản đồ sử dụng trong môn Địa lí khá da dạng: Bản đồ trong sách giáo khoa, bản đồ treo tường, Atlat Địa lí Việt Nam,… Khai thác kiến thức từ bản đồ vừa nhằm minh họa kiến thức lí thuyết, đồng thời bản đồ cũng là quyển sách giáo khoa thứ hai chứa nhiều nội dung kiến thức phong phú nếu người sử dụng biết khai thác. Khi hướng dẫn học sinh ôn tập nhất thiết phải khai thác bản đồ để minh họa cho kiến thức lí thuyết nhằm giúp học sinh hiểu đúng bản chất, dễ nhớ và nhớ lâu bằng việc gắn với các lãnh thổ nhất định. Đồng thời, hướng dẫn học sinh rèn luyện các kĩ năng phân tích, so sánh đối chiếu các đối tượng trên bản đồ để rút ra kiến thức. Trong quá trình học bài mới, bên cạnh việc sử dụng bản đồ để minh họa và mở rộng kiến thức cho học sinh, giáo viên cần thường xuyên khai thác triệt để Atlat Địa lí Việt Nam. Tập Atlat Địa lí Việt Nam gồm các bản đồ có nội dung bám sát cấu trúc chương trình sách giáo khoa Địa lí lớp 12, hơn nữa các em còn được mang vào phòng thi. Atlat không chỉ để sử dụng nhằm trả lời các câu hỏi đòi hỏi kĩ năng khai thác Atlat, nhận biết các đối tượng địa lí trên bản đồ mà còn có thể là tư liệu tốt giúp các em tư duy theo lãnh thổ, tái hiện và tư duy kiến thức Địa lí một cách dễ dàng. Hình 3: Đồ dùng cần thiết cho bài thi môn Địa lí 15 Đồ dùng cần thiết cho bài thi trắc nghiệm Địa lí. Nguồn: Tác giả.
*Ghi nhớ kiến thức cơ bản, hiểu bản chất kiến thức, lưu ý những nội dung đặc biệt Thi trắc nghiệm không những đòi hỏi các em phải nắm chắc kiến thức mà còn phải hiểu sâu sắc về vấn đề. Tóm tắt kiến thức có thể được làm theo bài, mỗi bài ghi những nội dung chính ra một trang giấy, sau đó đọc để nhớ những ý cơ bản, hiểu những ý chính và mạch lôgic của kiến thức. Sau đó xem xét lại xem mỗi ý chính lại có bao nhiêu ý phụ, các ý của bài có quan hệ lôgic với nhau như thế nào, có quan hệ với các bài học khác như thế nào. Các nội dung thi THPT quốc gia năm 2018 – 2019 tập trung trong chương trình địa lí lớp 12, phân thành các nội dung: Địa lí tự nhiên, Địa lí dân cư, Địa lí các ngành kinh tế, Địa lí các vùng kinh tế. Các nội dung đều có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, bổ sung và mở rộng cho nhau. Nếu hiểu bản chất kiến thức, mối quan hệ của các nội dung thì học những chủ đề sau trở nên dễ dàng. Hiểu sâu sắc vấn đề và tăng cường so sánh, đối chiếu các nội dung môn học. Những nội dung đặc biệt, những đặc điểm đặc trưng cần được ghi nhớ chính xác. Nhất thiết phải học bao quát chương trình, theo hệ thống nội dung cơ bản của sách giáo khoa. * Hướng dẫn học sinh tự ra câu hỏi trắc nghiệm cho mình, học sinh đố lẫn nhau các câu hỏi trắc nghiệm Hướng dẫn học sinh tự ra những câu hỏi trắc nghiệm là một giải pháp khá tốt trong ôn tập môn Địa lí. Khi cho các em ra câu hỏi để đố nhau, không chỉ tạo nên không khí sôi nổi, hào hứng đối với học sinh trong quá trình học tập mà còn giúp các em có khả năng ghi nhớ nội dung bài học khá hiệu quả. Thông qua tổ chức cho các em học sinh tự ra câu hỏi trắc nghiệm và đố lẫn nhau, học sinh được tham gia một cách chủ động hoàn toàn vào quá trình tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, tạo sự tích cực chủ động tham gia vào quá trình học tập của học sinh. Qua việc ra câu hỏi, các em có điều kiện nghiên cứu nội dung bài học, có khả năng đưa ra những đáp án phù hợp dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Đây là một phương pháp đặc biệt đối với ôn thi trắc nghiệm, nên được tiến hành vào giờ ôn tập, củng cố kiến thức sau mỗi bài học hoặc một phần, chương. Qua việc theo dõi và quan sát các em ra câu hỏi trắc nghiệm, giáo viên hoàn toàn có thể nhận được thông tin phản hồi từ học sinh về bài học, từ đó dễ dàng điều chỉnh về kiến thức và kĩ năng của học sinh sao cho phù hợp. Phương pháp này có thể được thực hiện trong quá trình củng cố bài học hoặc kiểm tra bài cũ. Học sinh phải hiểu bài sâu sắc, biết cách tư duy kiến thức mới có thể đưa ra những câu hỏi chính xác và phù hợp. Để sử dụng được phương pháp này, giáo viên cần hướng dẫn học sinh một số phương pháp và 16
nguyên tắc ra câu hỏi trắc nghiệm. Tổ chức cho các em hỏi đố lẫn nhau bằng cách tổ chức thành các đội chơi và chơi dưới sự hướng dẫn và tổ chức của giáo viên thường đem lại hiệu quả cao. Qua việc ra câu hỏi, các em học sinh cũng được rèn luyện kĩ năng ra câu hỏi, ra các phương án trả lời cho những câu trả lời trắc nghiệm, phát huy tính sáng tạo của người học. * Học sinh làm các bài tập trắc nghiệm ngay sau mỗi bài học Tăng cường kiểm tra nội dung kiến thức và các kĩ năng của học sinh sau mỗi bài học nhằm tạo dấu ấn ghi nhớ bài học ngay sau mỗi tiết học. Đối với thi trắc nghiệm thì vấn đề kiểm tra đối với học sinh sau mỗi bài học càng quan trọng hơn. Do đặc thù thi trắc nghiệm có kiến thức và kĩ năng phân bố rộng khắp chương trình, yêu cầu phuơng pháp học bài thiên về nhớ và hiểu bản chất kiến thức. Tăng cường kiểm tra đầu giờ tạo thói quen học bài ở nhà. Tăng cuờng kiểm tra trắc nghiệm khách quan sau mỗi tiết học sẽ giúp học sinh củng cố ngay nội dung bài học và hướng dẫn các em có những kĩ năng phản xạ nhanh, phát triển tư duy ôn tập với những dạng câu hỏi khác nhau phù hợp với nội dung bài học đó. * Dạy học phân hoá và bám sát đối tượng Dạy học phân hoá đối tượng là yêu cầu quan trọng trong quá trình hướng dẫn học sinh ôn tập môn Địa lí không chỉ đối với thi trắc nghiệm mà các hình thức thi trước đây cũng đã được thực hiện. Trong đề thi minh hoạ, các câu hỏi kiến thức và kĩ năng đều có phân ra các câu hỏi ở các mức độ nhận thức khác nhau (nhận biết, thông hiểu, vận dụng và vận dụng cao). Chính vì vậy, dạy học phân hoá và bám sát đối tượng nhằm không chỉ phát huy năng lực của những em học sinh có tư duy và tố chất môn Địa lí và còn đảm bảo cho những em có học lực trung bình cũng có thể đạt kết quả tốt. Lựa chọn những câu hỏi phù hợp với từng mức độ nhận thức, phù hợp với từng đối tượng học sinh để hướng dẫn các em ôn tập cho phù hợp và đạt hiệu quả cao là yêu cầu cần thiết. b, Hướng dẫn ôn tập phần kĩ năng khai thác Atlat Địa lí Việt Nam Nội dung khai thác Atlat Địa lí Việt Nam là phần quan trọng không thể thiếu trong bài thi môn Địa lí. Atlat không chỉ để trực tiếp được sử dụng để trả lời cho những câu hỏi khai thác Atlat Địa lí Việt Nam mà còn có thể được sử dụng để tái hiện những nội dung kiến thức lí thuyết, những số liệu được sử dụng trong nhiều câu hỏi khác nhau. Đề thi THPT quốc gia môn Địa lí năm 2018 và trong đề thi minh hoạ năm học 2018 – 2019 có tới 11 câu hỏi với nội dung là khai thác Atlat Địa lí Việt Nam. Bên cạnh đó, các câu hỏi lí thuyết khác cũng có thể sử dụng được để tái hiện kiến thức hoặc các số liệu cho các em. Đây là phần 17
có ý nghĩa quan trọng để các em khai thác và làm được điểm vì các em được mang Atlat Địa lí Việt Nam vào phòng thi. * Một số vấn đề cơ bản về Atlat Địa lí Việt Nam Átlat Địa lí Việt Nam là một tập bản đồ có nội dung gắn liền với nội dung chương trình sách giáo khoa Địa lí lớp 12. Để hiểu và nắm được nội dung của Átlat, có kĩ năng thành thạo và trả lời nhanh các câu hỏi về Átlat, trong quá trình học tập các em cần sử dụng thường xuyên gắn với học tập từng bài học của bộ môn. Átlat Địa lí Việt Nam theo thứ tự bao gồm 31 trang, chia làm ba phần: - Phần 1: Các đơn vị hành chính nước ta. Nội dung của Bản đồ hành chính thể hiện 63 tỉnh và thành phố, thủ đô, các tỉnh, thành phố, diện tích số dân các tỉnh - Phần 2: Các thành phần chủ yếu của tự nhiên nước ta. Các bản đồ phần này bao gồm các bản đồ: hình thể, địa chất khoáng sản, khí hậu, sông ngòi, các nhóm và các loại đất chính, thực vật và động vật, các miền tự nhiên. - Phần 3: Kinh tế - xã hội. Bao gồm các bản đồ: Dân số, dân tộc, kinh tế chung, các ngành kinh tế, các vùng kinh tế nước ta. Trong quá trình khai thác bản đồ cần đặc biệt lưu ý các trang 3 (kí hiệu chung), trang 31(mục lục) để có thể tìm nhanh các đối tượng địa lí trên bản đồ. * Kĩ năng khai thác Atlat Địa lí Việt Nam: Khi làm việc với Átlat Địa lí Việt Nam, học sinh cần rèn luyện các kĩ năng sau: - Hiểu hệ thống kí hiệu, ước hiệu trên bản đồ. - Nhận biết, chỉ và đọc được tên đối tượng địa lí trên bản đồ. - Xác định được phương hướng, khoảng cách, kích thước, hình thái, vị trí đối tượng trên lãnh thổ. - Mô tả đặc điểm của đối tượng. - Xác định được mối quan hệ giữa các đối tượng, hiện tượng.. - Kết hợp nhiều bản đồ. - Kết hợp phân tích biểu đồ, bảng số liệu, sử dụng các số liệu cho các bài viết lí thuyết thuyết phục hơn. * Khi rèn luyện kĩ năng khai thác Atlat Địa lí Việt Nam cần chú ý một số vấn đề sau: - Nắm chắc các ký hiệu: Muốn đọc được nội dung của bản đồ trước hết phải hiểu được các kí hiệu của bản đồ. Học sinh cần nắm chắc các ký hiệu chung về khoáng sản, nông nghiệp, công nghiệp, lâm ngư nghiệp,... ở trang 3 của quyển Atlat Địa lí Việt Nam, vì một số bản đồ trong Atlat không in chú thích kèm theo bản đồ như bản đồ khoáng sản trang 8, bản đồ công nghiệp chung trang 21, nông - lâm nghiệp trang 18, 19... Với những dạng câu hỏi “Quan sát 18
Atlat Địa lí Việt Nam, cho biết…” các em chỉ cần hiểu rõ chú giải, xác định được đối tượng trên bản đồ, mối quan hệ của các đối tượng địa lí trên bản đồ đều có thể trả lời tốt được các câu hỏi đó. - Hiểu rõ nội dung câu hỏi để có thể dùng Atlat: Tất cả các câu hỏi trắc nghiệm có yêu cầu trình bày về phân bố sản xuất hoặc yêu cầu nói rõ ngành đó ở đâu, vì sao ở đó,... đều có thể dùng bản đồ của Atlat để trả lời. Các câu hỏi có yêu cầu trình bày tình hình phát triển sản xuất hoặc quá trình phát triển của ngành này hay ngành khác, HS cũng có thể tìm thấy những số liệu quan trọng ở các biểu đồ trong Atlat. - Biết khai thác biểu đồ có trong các bản đồ của Atlat: Thông thường mỗi bản đồ ngành kinh tế đều có từ 1 đến 2 biểu đồ (cột, đường, tròn,...) bên cạnh thể hiện sự tăng, giảm về giá trị tổng sản lượng, về diện tích (đối với các ngành nông-lâm nghiệp) của các ngành kinh tế, học sinh cần biết cách khai thác các biểu đồ trong các bài có liên quan để giảm đi vấn đề trở ngại phải nhớ nhiều số liệu trong phần trắc nghiệm lý thuyết. - Biết sử dụng đủ số bản đồ trong Atlat cho một câu hỏi trắc nghiệm lí. Trên cơ sở nội dung câu hỏi cần xem phải trả lời một vấn đề hay nhiều vấn đề, học sinh có thể xác định những trang bản đồ trong Atlat cần thiết dựa vào phần mục lục cuối cuốn Atlat (trang 31). - Loại bỏ những bản đồ không phù hợp với câu hỏi trắc nghiệm + Khi đánh giá tiềm năng phát triển cây công nghiệp, HS có thể sử dụng bản đồ: đất, địa hình, khí hậu, dân cư,... nhưng không cần sử dụng bản đồ khoáng sản. + Khi đánh giá tiềm năng phát triển công nghiệp, có thể sử dụng bản đồ khoáng sản nhưng không cần sử dụng bản đồ đất, nhiều khi không cần sử dụng bản đồ khí hậu… - Đối với các phần kiến thức không có trong Atlat như vai trò, đặc điểm, các giải pháp phát triển kinh tế-xã hội,... thì buộc thí sinh phải học và ghi nhớ trong sách giáo khoa. * Phương pháp trả lời nhanh và chính xác câu hỏi khai thác Atlat Địa lí Việt Nam: - Đọc kĩ câu hỏi, xác định chính xác đối tượng hướng đến của câu hỏi. - Tìm đến trang Átlat phù hợp, tìm kí hiệu thể hiện đối tượng. - Đọc các đáp án, đối chiếu thông tin trên bản đồ và lựa chọn đáp án phù hợp. Ví dụ minh hoạ về một số câu hỏi khai thác Atlat Địa lí Việt Nam: - Ví dụ 1: Căn cứ vào Atlat Địa lí Việt Nam trang 4 - 5, hãy cho biết trong số 7 tỉnh biên giới trên đất liền giáp với Trung Quốc, không có tỉnh nào 19